"کۆکوشی دێرسیم-ی چەنی ڕووەشدا؟"

کۆکوشی دێرسیم-ی جە سەروەختو شۆڕش و سەرهۆردای دێرسمی بەڕابەرایەتی سەید ڕەزای و جە دمای سەرکوتکەردەی شۆڕش و سەرهۆرداکەی سەید ڕەزا-ی ئەنجام دریا. بەپاو ئامارە بەدەستوزیاکان، جە کۆکوشیەکەنە ٧٠ هەزار کوردێ عەلەویێ دڕندانە دلێنەبریێ و دەیان هەزارێ تەرێ بەزۆر کۆچبەرێ کریێ و دەگایەکێشان سۆچنیێ. کۆکوشی دێرسیم-ی جە سەرنیشت (باکور)و کوردستانی، جە ساڵەو ١٩٣٧یەنە دەستش پنەکەرد. ڕژێمە ئەرەگێر و فاشیست و دژە کورد و مرۆڤایەتیەکەو تورکیای، جە سەروەخت و جە دمای سەرکوتکەردەی شۆڕش و سەرهۆردایەکەو سەید ڕەزا-ی بە شێوازی سیستماتیک کەوت قڕکەردەی دێرسیمیەکان. قڕکەردەکەی ئانڎە دڕندانە بێ کە هەر کەس و لایێ جا چ هامکاری سەرهۆرداکەیش کەردەبۆنە یان، گێرتەوە. تەنانەت ژینگە، سروشت، ماڕێ و مەڕێ، سەرچەمێ و  هانێ، ڕوبارێ و دەرێ، ئاژەڵێ و باڵندێ هامتەریب چەنی مرۆڤاکان قڕێ کریێ. جە قڕکەردەکەیەنە دەیان هەزار سەربازێ پەڕ چەکێ و چەندین فڕۆکێ، ژمارێوی فرێ تانکێ، تۆپێ و چەکێ قورسێ و تەنانەت چەکی قەدەغەکریای کیمیاوی دژ بە هاموڵاتیە بێچەک و مەدەنیەکان بەکاربریێ و بەبەردەوامی جە زەمین و ئاسمانەوە شارو دێرسیمی و شارچێ و دەگایەکێش بۆردومانێ و تۆپوارانێ مەکریێنێ.
سەربازەکێ ڕژێمو تورکی هیچ جیاوازیشان میانو وردی و درشتی و پیرو و جەوای و ژەنی و زارۆڵەیەنە نەکەرد و سەرجەمشان بە دوژمنێ تاتەکوشێ وێشان مەوینێنێ و بەبێ بەزەیانە مەکوشێنێشان.

"کۆمەڵکوشی دێرسیم-ی جە ١٩٣٧ تا کۆتایی ١٩٣٩ی بەردەوام بی و  ٧٠ هەزارێ قوربانیێش ونەکەوتێوە"

کۆمەڵکوشیەکە ڕاستەن جە ١٩٣٧/٠٥/٠٤ دەستش پنەکەرد، بەڵام تا کۆتایی ساڵەو ١٩٣٩ی بەشێوازێ جیاجیێ درێژەش پنە دریا و ڕاستەڕاست جەلاو (جەلال بایار)، سەرۆک وەزیرانو وەختو تورکیای سەرپەرشتی مەکریێنە و نامبریا عسمەت پاشا-ش پەی قڕکەردەکەی ئەرکدار کەردەبێ و دەسەڵاتی ڕەهاش پنە بەخشابێ تا بە پەی هەمیشەی قڕ بوزۆنە دێرسیمەکان و تۆمارشان بپێچۆنەوە و ئاسەوارشان بسڕۆنەوە. هێرشێ و بۆردومانێ و تۆپوارانەکێ دێرسیمیەکێشان ناچارێ کەردێ تا پەنا پەی کەش و کۆی و مەڕێ و چۆڵەوانیەکان ببەرانێ. بەڵام سەربازە دڕندەکێ ڕژێمو تورکیای وازشان چنە نەئاوردێ و بەشێوازێوی فرە نامرۆڤانە دەستپارێزیشان ونە نەکەردێ و کەش و کۆ و کەمەر و دەرە و هانەکێشان بە هۆنەی بە ناهەق مجیاشان گوڵگونێ کەردێ.
تەنها جە یەک ئەشکەفت (مەڕە)ـەنە جە دۆڵەو ئسکۆرلا-ی، (ئاڵپ‌دۆگان) فەرماندەی تاوانکار (٢٥٠٠) ژەنی و پیرێ و زاروڵێش بەزیندەیی سۆچنێ و بە دینامیت مەڕەکێش تەقانا سەرشارە.بەگردی جە کۆکوشی و قڕکەردەکەو دێرسیم-یەنە ٧٠ هەزار کوردێ عەلەویێ دلێنەبریێ و دەیان هەزارێ تەرێ بەزۆر کۆچبەرێ کریێ و سەدان جە دەگایەکێشان سۆچنیێ.

"سەید ڕەزا و هامراکێش دەستگیرێ کریێ و جەدار دریێ"

جە دمای مدرامانی قارەمانانەی، ٥ی ئەیلوولو ١٩٣٧یەنە، ڕێبەرێ شۆڕش و سەرهۆردای دێرسیم-ی جە پیلانگێڵناوێوەنە دەستگیرێ کریێ. دەرەنجام جە ڕێککەوتوو ١٥-١١-١٩٣٧یەنە، جە دمای داداگایێوی نماییشی و فەرماییشی و نادادگەرانەی، سەرجەمشان کە سەید ڕەزا ڕابەر و شۆڕشی و سەرهۆرداکەی و دووێ کوڕێش میانشانە بێنێ، جەدار دریێ و تەرمەکێشان بێسەروشوێنێ کریێ و تا بە ئارۆچ بیاونە کەس یاگێ ئەسپەردەکەیشان نمەزانۆن و ڕژێمو تورکیاچ ئامادە نییەن و یاگێ بەخاسپاردەیشان و کڵکۆکانیشان ئاشکرێ بکەرۆن.

"ڕژێمو تورکیا هەرگیز قوربانیەکێش قەرەبوو نەکردێوە"

جە ٢٣ی تشرینو دووەمو ٢٠١١ی، ڕەجەب تەییب ئەردۆغان، کە ئاکاتە سەرۆک وەزیرانو تورکیای بێ، جە چوارچێوەو پڕوپاگەندە و هۆرخەڵەتنای ڕاو گردیی کوردستانی و تورکیایەنە، سەبارەت بە کۆکوشی دێرسیمی بە شێوازی و ڕواڵەتی داواو چنەویەردەیش کەردێ بێ. بەڵام هەرگیز ڕاش نەڎا ئەرشیفەکێ کۆکوشیەکەی ئاشکرێ بکریانێ و پەیجۆریشان پەی بکریۆنە و وردەکاریێ قڕکەردەکەی و تاوانبارێ و ئەنجامدرەکێش پەی ڕای گردی ئاشکرێ بکریانێ و یاگێ گۆڕە بە کۆمەڵەکێ و بێسەروشۆنکریاکێ دێرسیمی دەستنیشانێ بکریانێ و چارەنویسشان دەستنیشان بکریۆنە.

"بەپاو یاسای میاندەوڵەتی قوربانیەکێ دێرسمی مشیۆم قەرەبووی ماددی و مانەوی بکریانێوە"

سەربارو ئااەیکە ٨٦ ساڵۍ سەرو کۆمەڵکوشی دێرسییەرە دەرزابابییەن و تاوانبارەکۍ کۆمەڵکوشیەکەی ئاشکرێنۍ دەوڵەت بەوێشەن، کەچی هێشتای تاوانبارۍ کۆکوشیەکەی دەستنیشانۍ و دەدگایۍ نەکریێنۍ و سزاشان پەی نەبڕیێنەوە.  هاموەخت دێرسیمیەکۍ قەرەبووی ماددی و مانەوی نەکریێنێوە.
بەپاو یاسای میاندەوڵەتی، هەرکات سەرۆک وەزیر یان سەرۆک کۆمار داواو چنەویەردەیەش جە کۆکوشی و قڕکەردەێوی بکەرۆن، مشیۆم وەرپرسیای جە ئەستۆ بگێرۆن و ڕاستینەو تاوانەکەی و ئەنجامدەرەکانش ئاشکرا بکەرۆن و هامکات قەرەبووی ماددی و مانەوی کەسوکارو قوربانیەکان بکەرۆنەوە. بەڵام سەرەڕاو دەربازبییەی ٨٦ ساڵان سەرو کۆکوشی دێرسیمیەرە و  تا بە ئارۆچ بیاوۆنە، ڕژێمەکێ یۆ جە دمای یۆەکانو تورکیا، بە ڕژێمەکەو ئەردۆغان-یچەوە، دزانشان نەنیان کۆکوشتەکەیەرە و ئامادۍ نیەنۍ قەرەبووی ماددی و مانەوی دێرسیمیەکانبکەرانێوە. ئانیەچە نیشانەش مڎۆنە داواو چنەویەردەکەو ئەردۆغانی جە خەڵەتنای زیاتەر هیچی تەر نییەن و هیچ بەها و نرخێوش نییە و پووچ و بێهودەن. جە هۆرۋچناکانو ١٤/٠٤/٢٠٢٣ێنە، چەمەڕایی هەن تا سەرو ئانەیە دێرسیمیەکۍ سزاو ئەردۆغانی و ڕژێمەکەیش بڎانۍ و دەنگشان دژشان بەکارباوەرانۍ. دێرسیمیەکۍ بە ئا ئومێڎە بەشدارۍ هۆروچناکەی ببانۍ، جە دمای وڕرای ڕژێمەکەوئەردۆغانی، حکومەت و دەسەڵاتی تازە کار پەی بەسزایاونای تاوانبارەکان کەرۆنە و دێرسیمیەکان قەرەبووۍ بکەرۆنەوە.

هەندرێن  هەورامی