(هەشتەم بەشە)

سەردەمو میر سەعید جیاشا* ی

میر سەعید جیاشا سنعەو ١٨ ساڵینە و ساڵەو ٦٩٨ ی کوٙچی، دمای مەردەی تاتەیش بیەن بە چوارەم دەمڕاس و فەرمانڕەواو هەورامانی و ساڵەو ٧٩٩ ی کوٙچینە مەردەن.

"سەردەمو میر سەعید جیاشای بە سەردەمی تڵایی دەسەڵاتدارەکا هەورامانین"

سەردەمو میر سەعید جیاشای بە سەردەمی تڵایی دەسەڵاتدارەکا هەورامانی مژماریوٙنە و فرەو پیرەکا هەورامانی بەتایبە پیرو پیرەکا بابا مسەفا کوڕو بابا خوادادی (پیرشالیاری دووەم) سەردەمو جیاشاینە ژیوان و یاوان پلیٛ بەرزە.

مزگی شارەکڵەو هەورامانی سەردەمو جیاشاینە دروس کریان و وەختێ تەمامیان بە مزگی میر جیاشای شوٙرەتش بەرکەردەن

سەردەمو جیاشاینە یوٙ جە خانەکا میرنشینو ئەردەڵانی بە نامیٛ بەگە ماموٙ ی تەپ کووٙ سەرو هەورامانی و یەریٛ ساڵیٛ ڕەبەق گەماروٙش مڎوٙنە و مەتاووٙ بێ دلیٛش، هەتا عاقیبەت بە وەساسەتو وەڵابیەیۆ نەوەشی دلیٛ هوردوەکەیشەنە و مەردەی فرێوە جە تفەنگچیەکاش ناچار بوٙ بە دەسی هاڵی گیٛڵوٙوە، چی باروٙ هوٙنیێوە قەڎیمیە هەنە و ماچوٙ:

چی باروٙ هوٙنیێوە قەڎیمیە هەنە و ماچوٙ:

نە بەگە ماموٙ نە تەیموری لەنگ

هیچکەس هەورامان نەگیٛرتەن وە جەنگ

غەیر جە خان ئەحمەد بەگلەری خانان

ئاڎیچ بە بەدگوٙ گیٛرتەن هەورامان ( ١ و٢ )

جیاشا بە یوٙ جە سان و دەسەڵاتدارە نامدارەکا هەورامانی نریوٙرە و سەردەمو ئاڎینە جەنگ و جەڵەبە کەم بیەن و وەڵات ئارام بیەن، ویٛچش پیێوە دادپەروەر و بیٛدەعیە بیەن، پیٛسەو نمونێوە پەی ڕەوشت بەرزیی و بیٛدەعیەییش ئی بڕگە جە کتیٛبو (مێژووی سانەکانی هەورامان) ی واڕمیٛوە هەکە لاپەڕە (١٢٥) نە پی تەشکە باسو جیاشای کەروٙ: (یابو -ئەسپ - ێوە و هەسەرێوەش با، خەڵکی واتەن پەنە، هەسەرەکیٛت وەسیٛنە و یابوەکەی ورەشە، ئاڎیچ بەگوٙشش کەردیٛنیٛ و وەختو هەرمانیٛنە بار نییٛ هەسەرەکیٛ و وەختو سوارییچەنە زینیش کەریٛنیٛ پەیش، گیٛڵناوە واتەنش: بە ڕاسی هەرمانێوە خاسەتا چەنی کەردا، هەکە هەسەرە بوٙ نگادارای یابووی زیاڎەن).

وچیوٙ جیاشا سەڎ ساڵیٛ ژیوان و ساڵەو ٧٩٩ ی کوٙچی مەردەن و دمای ویٛش سڵیٛمان بەگی کوڕش دەسەڵاتش گیٛرتەن دەس

هەتا ئیٛگە زنجیرەو سان و دەسەڵاتدارەکا هەورامانی پی تەشکە بیەن:

بە بەهمەنی یەرەمی دەسش پەنەکەردەن - باریە بەگ - جەلالەدین - سەعید جیاشا - سڵیٛمان.

دمای سڵیٛمانیچ دەسەڵاتو ئا بنەیانەیە دریٛژەش کیٛشان و دمای سڵیٛمانی: بارام میرزا - عەباس قولی - قاسم سان - گەنج عەلی - مسەفا سان - عیسا سان، هەتا ساڵەو ١١٢٨ ی کوٙچینە، جەمشید بەگ عیسا سانی براش کوشتەنش و دەسەڵاتش گیٛرتەن دەسو ویٛش و بیەن بە سانو هەورامانی و چەنی خانەکاو ئەردەڵانی پەیوەندیش وەشکەردەنۆ و کناچێوە خانزادیٛچش مارە کەردیٛنە و دمای ١٦ ساڵا ساڵەو ١١٤٤ ی کوٙچینە مەردەن.

دمای مەردەی جەمشیدیچ دەسەڵاتو سانەکا هەورامانی هەر دریٛژەش کیٛشت هەتا ساڵەو ١٢٩٩ کوٙچی و بە فیتو والی و خانەکاو شارو سنەی هەروەرەنە ئاژاولیٛ کەوتۆ میانو بنەیانەو بەگەکا هەورامانی و چنگەپڕچیٛ کەوتە دلیٛ بەگزادەکا و هەریوٙ یاگێوە داواو فراوان کەردەی دەسەڵاتو ویٛشا کەریٛنیٛ هەتا دماجار چنڎ ناوەندیٛ دەسەڵاتی سەرشا هوردا:

ڕوٙسەم سان کوڕو حەسەن سانی - هەورامانو تەختی.

. عەزیز خان - دزڵیە

ڕوٙسەم سان کوڕو محەمەد سانی - لهوٙن.

. مسەفا سانو کوڕو محەمەد سانی - ڕەزاو و کەڕاوا

"ماموٙزێکیٛ کەوتیٛ کیٛوەڵکیٛ وەرفراوانکەردەی دەسەڵاتیشا ملو یوٙترینیرە"

مسەفا سان کوڕو محەمەد سانی بە پاڵپەشتی دەسەڵاتو دەوڵەتو ئیٛرانی تەکش بە ڕوٙسەم سان کوڕو حەسەن سانی و عەزیز خان و دزڵییٛ هورچنی و داواو سەرانەو دیوەخانیشا وەنەکەریٛ و ئاڎیچیٛ ملشا نەڎا پەنە، تا عاقیبەت چیٛرو کاریگەریی دەوڵەتو ئیٛرانی و والی و فەرماندەکا سوپاو ئیٛرانینە جە سنە و مەریوانەنە، هەورامان یەکپارچەیی ویٛش کیسش شی و بە تەمامیی قینەبەرایەتی کەوت دلیٛ سان و بەگزادەکا و ماموٙزێکیٛ کەوتیٛ کیٛوەڵکیٛ وەرفراوانکەردەی دەسەڵاتیشا ملو یوٙترینیرە و چا میانەیچەنە چنڎها جەنگیٛ زلیٛ کەوتیٛ بەینشا و دەگێ یوترینیشا سوچنێ و یوترینشا کوشت و چنڎان سانیٛ و بەگزادیٛ بە خیانەتو کەسە نزیکاشا کوشیێ یام دەرمان واردیٛ کریێ. (٣)

کتیٛبەکا ویەردەینە بە وردیی و بە هەردوی دیمیٛرە باسو هەریوٙ چا سانا و کەسایەتیی و هورئیٛستەی و نیشتەیشا چەنی خەڵکو چیٛرو دەسەڵاتیشا کریان، بە شیٛوێوە گردشا بەشو ویٛشا فامیڎیٛ بییٛنیٛ و بەگوٙشو پیر و ڕابەرە ئایینییەکا و مەڵڵا و شیٛخەکاشا کەردەن و تا ئا یاگیٛ پەیشا لیٛویابوٙ قسیٛشانە بەرنەشییٛنیٛ، وەلێم وەرو ئانەی هەکە دەوڵەتو ئیٛرانی سەردەمە جوٙراوجوٙرەکا سەفەوی و قاجاری و پەهلەوینە بە مەرامو پاریٛزنای هامسەنگیی دەسەڵاتو ئەردەڵانەکا و پاریٛزنای مەرزەکا ئیٛرانی جە هەڵمەتەو عوسمانیە تورکەکا، ویٛش ئەمرەو سانایەتی و دەسەڵاتداریی فرەو سانەکا هەورامانیش بەرکەردیٛنە، پا وەساسەتۆ و بە ناچاریی فرەو حاڵەتانە سانەکیٛ پاریٛزنای خاک و کەوشەنو ئیٛرانی ورکەشا بیەن و چیٛرو ئەمرەو دەوڵەتینە بییٛنیٛ، ئەگەر ئەمرەکیٛ دژ بە ویٛچشا بییٛبوٙ، کاربەدەسە سەربازیەکیٛ دەوڵەتو ئیٛرانیچ فرەو جارا نامەردانە و خەیانەتکارانە مامەڵەشا چەنی کەردیٛنیٛ و درویٛشا چەنی دێنیٛ تاخایتێوە بەخیانەت و بە نامیٛ واتوواچی و ڕیٛککەوتەی چەنیشا چنڎها سانیٛ و خانیٛ هەورامییٛشا وەختو میٛمانداریشانە یام کوشتیٛنیٛ یام زەهرواردیٛ کەردیٛنیٛ. دمادمایی ئی باسینە ئەشوٙ بە کوڵیی و پوختی واچمیٛ: دەساڵاتو هەزار ساڵەو پەڕ جە هەورازو نشیٛوو سان و خان و بەگزادەکا هەورامانی و بنەیانەکەیشا پیٛسە وەڵتەر واتما پا جوٙرە هەکە سەرچەمەکانە ئامان، ساڵەو ٩٩٧ عسایی بە بەهمەنی یەرەمی هەورامانو تەختینە دەسش پەنە کەردەن و ساڵەو ١٣٧٥ کوٙچی مانگی هەکە وەراوەرا چەنی ساڵەو ١٩٩٦ عیسایی بە حەمەمین سان کوڕو جافر سانی دماییش ئامان. (٤)

................................

*وەڵتەر بە دەسەڵاتداراشا واتەن ئەمیر یام میر، دماتەر هەر وەرەنە بیەن بە سوڵتان و کوڵشا کەردەنۆ و کەردەنشا بە سان

ماناو واچیٛ (جیاشا) یچ پی تەشکە ڕوٙشنە کریێنۆ: واچێوە هەورامیەنە و ماناش بوٙ بە: جیاو شای، یام جیاتی شای، یام یاگەدارو شای. قازی عەبدوڵا شەیدا مێژووی سانەکانی هەورامان، سەریاس محەمەد، ل٩٧

(١). قازی عەبدوڵا شەیدا، مێژووی سانەکانی هەورامان، سەریاس محەمەد، ل١٢٥

(٢). شیخ محمد مردوخ کُردستانی، تاریخ کُرد و کُردستان و توابع، ج ٢، ل١٠٢

(٣). قازی عەبدوڵا شەیدا، مێژووی سانەکانی هەورامان، سەریاس محەمەد، ل٣٠٠

(٤). ئێبراهیم شمس، تارێخوو هەورامانی، ل٢٣١