موراد قەرەیلان ئەنداموو کۊمیتەو ڕاوەبەروو پەکەکەی ئەرەیاوناش، کە پشتگیریی هێزەکاو جبەری پەی دەوڵەتوو تورکی وەرڎەموو چارەسەرینە قۊرتا و واتش، " دەسەڵاتی قڕکەر و نەژادپەرسوو دەوڵەتی و مسڵەحەتوو هێزەکاو جبەرین ئی جەنگی درێژ کەراوە."
ئەنداموو کۊمیتەو ڕاوەبەروو پەکەکەی موراد قەرەیلان جوابوو پەرسەکاو ئاژانسەکەیماش داوە.
ماوێوە کەم پەی ورچنیەیەکاو ١٤و ئایاری مەنەن، کە لاو فرەو خەڵکیوە پێسە ورچنیەیێوە چارەنویسسازی باس کریا. بارەو ورچنیەیی دمایی و نزیکایەتیی ڕژێموو ئاکەپەی جە وەرانوەروو کورڎیوە چێش ماچدێ؟
ئا سیاسەتۍ کە ڕژێموو ئاکەپەی جە دمایین ورچنیەیەکاوە تا ئیسە پەیڕەوش کەرۊ، سەروو بنەماو 'پلانەو شکس'وو ساڵەو ٢٠١٦ ئەرەمەرزیێنۍ. یانۍ پێسە دەرئەنجامێوە پراکتیکی کە پلانەکێش مەرزنارە، جە مانگەکاو هامنوو ٢٠١٥ی تا ئیسە هەمان سیاسەت کەرا. پەوکای هامپەیمانیی ئاکەپە و مەهەپە و ئەرگەنەکۊن بەسەرەکی پلانەشا نیارە پەی پارێزنای ڕژێمی و درێژەدای بە دەسەڵاتوو وێشا پەی یاوای بە پلانەو شکسی وەرانوەروو گەلوو کورڎی. بە پلانەو شکسی، ئامانجش ئانە بۍ کورڎی بێسەرمەشق کەرۊ و دەزگاکاش بڵاوە پەنە کەرۊ و گرڎوو دەسکەوتەکاش دلێنە بەرۊ و لاوازش کەرۊ و نازۊ بۊ بە ئیرادێوە سیاسی. وەروو ئانەیە کە هەشت ساڵێن بە پلەی یووەم جە ئیمرالی و جە ڕووەو سەروازی و سیاسی-کۊمەڵایەتینە پەناش پەی گرڎ میتۊدێوە بەرڎەن. بەکوڵی و بە کرمانجی، ڕژێموو ئاکەپە-مەهەپە-ئەرگنەکۊن، گرڎ حەوڵێوەشا بۊ سەرکوتکەرڎەی و گێرتەی و ماڕای ئیرادەو گەلەکەیما دان. بۊنەو ئانەیۊ یاسا و مافی مرۊڤیشا پاشێل کەرڎەن. پاسەش کەرد کە باری نائاسایی کورڎستاننە درێژەش بۊ. جە ماوەو ٨ ساڵی ویەرڎەینە حیچ باروڎۊخێوە ئاسایی کورڎساننە نەبییەن. یاساو سەروازی سەپیێنە و باری نائاسایی ئەرەیاونیان ڕسمی کریان.
پەی وەشکەرڎەی پەشتیوانی پەی کرڎەوەکاش، بابەتەکەش گەورە کەرد و واتش: "مشکیلەو بییەی و نەبییەی تورکیانە هەن" و سەروو ئا بنەمێوە جەنگێوە گرڎلایەنەش جە دژوو کورڎی و ڕێکوزیایە دیموکراتییەکاش و گرڎوو لایەنەکاشا ئەرەیاونا. پی کرڎەواشە تاوانش جە دژوو یاسا نەتەوەیی و میاننەتەوەییەکا کەرد. پەوکای ئا یاسێشە پەیڕەوۍ نەکەرڎۍ. ئامانجش ماڕای ئیرادەو گەلوو کورڎی و تەسلیمبییەی و ماڕای هومێدوو گەلوو کورڎی و دلێنەبەرڎەی گرڎوو دەسکەوتەکاو کورڎین. سەروو ئی بنەمێوە گەرەکشا بۍ سیاسەتێوە تازەو قاڕچنیەیۊ کەرا، کە جە تورکیانە بە "سیستموو سەرۊکایەتی بە شێوازی تورکی" نامۍ بریۊ، کە جە بنەڕەتنە دیکتاتۊرییەتۍ فاشیستیین و گەرەکشانە دایمییش کەرا.
متاوا سەرۍ گنا؟
وەلێم چەنی گرڎوو حەوڵەکاشا و پەشتگیریی گلادیۊو ناتۊی، هامکاری هێزە نۊعاونۊعەکاو بەری و پەشتگیریی خیانەتکاراو کورڎی، نەتاواش سەر گنۊ. ئەگەر تاوێش تەڤگەروو ئازاڎیی کورڎی دلێنە بەرۊ، زیاڎکەرڎەی ئەشکەنجەی دەروونی سەروو ڕابەر ئاپۊی جە ئیمڕالینە، چەوسنایۊ گلێرگەی و دیلگێرتەی گلێرگەیش کەرد بە پیلانێوە. وەلێم بۊنەو ئانەیۊ جە وەرانوەروو گەریلایۊ مەڕیا، جە گرڎ لایەنێوە نەتاواش بیاوۊ بە ئامانجەکەیش. مدرامانوو گەریلای پەی گرڎوو لایەنە دیموکراتەکاو کورڎی و تورکی تورکیانە بی بە هێز و ڕۊح و پاڵپشتیێوە خاسش وەش کرد. سەروو ئی بناغەیۊ، سەروو خەتەو ڕابەرایەتیوە پڕۊسێوە مدرامانی گەورەی لوا راوە. پڕۊسیوە کە تاومۍ پەنەش واچمۍ، کە " مدرامانی گرڎین جە دژوو جەنگی گرڎینی'. بێگومان باج دریان، ئاسان نەبییەن، وەلێم گەلۍ تاواشا ئی پلانە قڕکەرە فاشیستەیە تێک بڎا و ئەنجام بەدەس بارا.
جە لایۍ تەرۊ وەختۍ گۊش جە ڕاوەبەروو ئاکەپەی گێری، ماچۊ سەرۍ گنمۍ...
بێگومان ئاکەپەش ماچۊ سەرۍ کەوتێنمۍ، وەلێم ئینە ڕاس نییا. ئادۍ گەرەکشا بۍ گەریلای بەتەمامی دلێنە بەرا؛ ئینجا ئامانجشا دلێنەبەرڎەی گرڎوو دەستکەوتەکا بۍ. جە دووە ساڵی ویەرڎەنە گەرەکشا بۍ زاپی گێرا و گەریلاکاو ئاگەی دلێنە بەرا. چا وەختۊ جەنگێوە گەورەی تەکنەلۊژی دەسش پەنە کەرڎەن. چەکی قەدەغەکریاشا بەکار ئارد. پاڵپەشتییش جە خەتەو هامکاریی کورڎی جە پانیشتنە وەرگێرتەن. وەلێم نەتاوانش گەریلایەکا چاگەنە بەرۍ کەرۊ، نەتاواش دەس ملوو ئاێدایرە گێرۊ. گرنگتەرین و ستراتیژیتەرین یاگۍ جە زاپنە کە بەتەمامی زاڵا ملوو ڎۊڵەو زاپی، تەپوو جودی و دەوروبەریشرە. تەپوو جودی دڵوو زاپین. نەتاواشا تەپەکاو گەشمەرڎە چەکداری، گەشمەرڎە یونسی، گەشمەرڎە لەشکری، تەپوو ئامێدی، تەپوو گەشمەرڎە پیرڎۊغانی، تەپوو وەهاری و ئادیشای تەری گیرۊ. فرە حەوڵیش دۍ بەدەسشا بارۊ، وەلێم ئاخیرۊ ناچار بی گێڵۊوە. بەپێچەوانەوە زەرەرۍ فرەشا وەر کەوت. ئەگەر جۍ یاگانە دەسەڵات نەبۊ، مەتاوی واچی "جە زاپنە یاوانۍ بە ئەنجام."جە هەمان هەرێمنە، نەک حەر ئا یاگی، جە خەتەو سیدای و چەمچۊینە فرە خاڵۍ مدرامانی جیاوازۍ هەنۍ، کە نەتاوانشا یاوا لاشا.
حەرپاسە سلێمان سۊیلو بە پەشتبەستەی بە یاواینەی تاکتیکیما پەی سەرڎەمەکەی جە ڕووەو ژمارەو گەریلاکاو سەرنیشتوو کورڎسانیوە، ڕازەو سەرکەوتەی پەی وێش وەشە کەرۊ، گلێرگەو تورکیای خەڵەتنۊ. ئێمە بە پاو پڕۊسەکەی چەمکێوە سیاسی- تاکتیکیما هەن. ئانەی نیشانە مڎا، کە حیچ چارەسەرێوە دژوو تەیارە بێتەیارەوانەکاشا نییا، کە فرە متمانێشا بە وێشا هەنە. ئینەیچ ڕاس نییا. بە کرڎارە تاکتیکییەکامارە ئاشكرا بی، کە تا ئاستێوە ئەنجامما بەدەس ئارڎەن. چی ڕووەوە پەرەپەنەدای شێوازوو دروسوو جموجووڵیرە دیارا ئەنجامێوە خاستەرش چەنە گنۊوە.
ڕاسییەکە ئانەن، چونکوم ئادۍ مەتاوا ئی مدرامانا ماڕا، مەتاوا مدرامان و ئیرادەو گەلوو کورڎی ماڕا و پاسە کەرا هەنگامە بەرەو دما بنیا. حەرپاسە مەتاوا جە وەرانوەروو هێزە چەپە دیموکراتەکاو تورکیایۊ سەرۍ گنا. هێزە چەپە دیموکراتەکۍ، کە چەنی تەڤگەروو ئازاڎیی کورڎستانینۍ، مدرامانێوە گەورە کەرا.
چەنی ئانەیچە دیارا کە دەسەڵاتوو ئاکەپەی و مەهەپەی جە پلانەو ماڕاینە پۍ گێرارە. ئۊپراسیۊنوو قاڕچنیەیۊ سیاسی کە جە فرەو ناوەندوو کورڎسانینە کریۊ، ئایا بەشێوەن جە پیلانگێڵناکەی؟ جە بارەو ئامانجوو ئا ئۊپراسیۊنیوە، دەتوانن چێش واچدێ؟
دەسەڵاتوو ئاکەپە – مەهەپەی هەڵای پا گێرارە سەروو پیلانەو دلێنەبەرڎەی. گەرەکشانە ئەنجام بەدەس بارا و جە ورچنیەینە سەرۍ گنا. پێسە بەشێوە چی پیلانۍ و دماهەنگامەکاشا گێرتەی نزیکەو ١٥٠ کەسان جە لایەنگێراو دیموکراسی جە ڕاو ئۊپراسیۊنوو قڕکەرڎەی سیاسیوە. دەسەڵاتوو ئاکەپەی، پی هجوومی، گەرەکشا خەباتی سیاسی-یاسایی، قووڵایی کولتووری و هێزوو پڕوپاگەندەیی کورڎی ماڕۊ. ڕۊنامەنویسۍ، سیاسەتمەدارۍ، هونەرمەندۍ، پارێزنەرۍ کریۍ ئامانج. ئینسان متاوۊ واچۊ ئانە هجوومێوەن، کە پەی ماڕای کاریگەریی خەڵکوو کورڎسانی کریان.
ئەگەر تەماشەو کاتەکەیچش کەرمۍ، هجوومێوە کتوپڕ نەبێ؟
بێگومان ئینە چێوێوە سوپرایز نییا. چەمەڕوان کریۍ. چونکوم گەرەکشانە جە وەختوو ورچنیەینە ژڵێویای دروس بۊ. ئەگەروو هجوومی سەروو وەرنیشتی، گەریلاکۍ و یاگەکای تەریچ بۍ. وەلێم سەرەڕاو گرڎوو حەوڵەکاشا، نەتاواشا ئا زەمینە سیاسییە وەش کەرا، کە هجووم کەرۊ سەروو وەرنیشتی. مزانۊ جە مەیڎانەکاو گەریلایچنە مەتاوۊ ئەنجامێوە دەس وزۊ، کە پەی پڕوپاگەندەی سیاسی بەکارش بارۊ. هەرێمەکێش بۍ چەک و پارێزنای مەنێوە. ئەگەر تاوێش هجووم کەرۍ سەروو وەرنیشتی. حەرپاسە هەرێمەکاو پاریزنای میدیایش کەرڎۍ بە مەیڎانوو جەنگی. وەلێم وەروو ئانەی نەتاواش، خەڵکی مەدەنی و سیاسی و یاساییش کەرڎۍ ئامانج. ئانۍ کە جە ئاستێوەنە نوێنەرایەتیی گەلوو کورڎی کەرێنۍ، کەرڎێش ئامانج.
ڕۊشنا کە دەسوەرڎای جە ورچنیەیەکاو ١٤و ئایارینە. تەماشاو دەرئەنجامەکاو ئینەیە کەرا و دماتەر قەرار مڎا، کە ئایا بەرڎەوامۍ با چی هجووما یان نا. بەڵۍ جە ورچنیەی تەرسا؛ ڕاسا، وەلێم جە لایۍ تەرۊ ڎۊخێوە تەرسئاوەر پەی لاوازکەرڎەی هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی و خەباتوو پارتی چەپی سەوز وەش کەرۊ. بە لاوازکەرڎەی هامپەیمانی ڕەنج و ئازاڎی، هامپەیمانیی ئازاڎی و دیموکراسیی کورڎسانی، ئامانجوو ئانەینە کە گرڎوو ئۊپۊزسیۊنوو تورکیای لاواز کەرۊ و جە ورچنیەینە سەر گنۊ. ئەننا چی کتوپڕنە ڕۊنامەنویس، یاساشناس، سیاسەتمەدار، دەزگاکاو چالاکیی مەدەنی، کەسانۍ شانۊگەرۍ، کە بەیاسایی هەرمانە کەرا و گرڎ ڕووۍ ئینۍ وەرەچەماوە، گیریا.
شمە هەڵوێستوو ئۊپۊزسیۊنی دژوو ئینەی چەنی ویندێ؟
بەداخۊ، ئۊپۊزسیۊنی گرڎین تورکیانە یان ئۊپۊزسیۊنوو دلۍ سیستمی، بەخاسی چی حەوڵاو ئاکەپەی و مەهەپەیە مەیاوۊنە و تا ئیسە حیچ هەڵوێسێوە پێویسش بەر نەوستەن.
ئایا دەسەڵات پی ڕێبازا کە ئاسایشوو وێش پارێزنۊ میاوۊ بە ئامانج؟
حەرچیۍ بۊ، ئیتر بە ڕێبازوو تندوتیژیی پێسە، یا بە گێرتەی، ئەشکەنجە، تەرسنای و کوشتەی، کە ئیسفادە کەرۊ، کەما. وێشا بەرڎەوامی بە تندوتیژیی مڎا. ئەوەڵۊ زاپنە، گرڎ هجوومێشا کەرد. بەئاشکرایی ماچا ' چا دام وەنە، چۍ دام وەنە. بە پەشتگیریی ڕووسیا، چەنی ئێران و سووریای ڕێکۍ گنا و حەوڵۍ مڎا ئادیشایچ تێکەڵۍ پی پیلانۍ کەرا.
وەلێم ئاکەپە کە بەپاگێرتەیرەوە، گەرەکشا چەنی سووریا و ئێرانی ڕێک گنۊ، ئامانجەکەش چێشا؟
وەڵی ورچنیەینە گەرەکشانە سەرۍ گنا، پەی نموونەی: ئامانجشا ئانە بۍ، کە تەل ڕەفعەت (شەهبا) و منبج جە دەسوو کورڎینە بەر بارا، جە دەسوو هێزەکاو سووریای دیموکراتینە بەرش بارا، پلانەشا چانۍ بۍ چەنی سووریای کەراش. حەوڵۍ و حەزێوە فرە هەن، کە گورز جە کورڎی شانۊ وەڵۍ ورچنیەینە. بە کەرڎەی هەرمانۍ چینۍ، بە حساب ئەنجامەکەش بەدەسش ئارڎەن فاڕۊش پەی کۊکەرڎەیۊ دەنگا. حسابەکەش پێسنەن. وەلێم ئانە کە دیارا جە کۊبییەیۊ چوار لایەنەکەینە ئەنجامش بەدەس نارڎەن. دەوڵەتوو تورکی پێسە حەوڵۍ مڎۊ، سووریای پیس کەرۊ. وەرپەرسبییەی وێرانکاریی سوریای بە ئەندازەو ئاکەپە، قەتەرا. ئینۍ هێزەکاو پەشتەو ئا گرڎ ئۊپۊزسیۊنە وێرانکەراو سووریاینی. خاکوو سوریایشا داگیر کەرد و ماچۊ بەیدۍ هجووم کەرڎۍ سەروو کورڎی’. پاسە بەرگنۊ سووریا قبووڵش نەکەرڎەبۊ. ئیسە بەدماوە حیچ ئەنجامێوە بە تندوتیژی بەدەس نمۍ. پەوکای دینامیکی بنەڕەتی ڎۊزوو ئازاڎی و دیموکراسی سەروو پایان. گەلەکەما، هێزەکانو دیموکراسی جە تورکیانە، بە پەشتبەستەی پی دینامیکییە بنەڕەتیانەو مدرامانی، ڕۊحێوەش وەش کەرڎەن. فرە ئەسەما هەنگامێوەیچ بلۊ دماوە. یانۍ گەلەکەما و هێزەکای تەروو ئازاڎی و دیموکراسی بیێنۍ داراو ئەزموونی؛ فرەو گلێرگەو تورکیای ڕاسیی ئاکەپە – مەهەپەیشا دییەن و ئەزموونشا هەن چەنیش. ئادۍ واچێنۍ 'نیشتمان-نەتەوە-ساکاریا' و سەرەڕاو گرڎوو ڎۊڵەمەندییەکاو تورکیای، وەڵاتشا بەئاورایی جیا ئاست. خەڵک وارڎەش دەس مەگنۊ، کە پەنەش بژیوۊ. گرڎ چێوێشا پەی جەنگی بەکار ئارد. تورکیاشا وێران کەرد. پەوکای حەرچیێوە کەرا، مەتاوا بیاوا بە ئەنجام.
دژوو ئا هجووما، پێویسا لایەنە وەڵاتپارێزن و دیموکروازەکۍ چێش کەرا، پەیلوایتا چی بارۊ چێشا؟
بە ڕاو من گلێرگەو کورڎسانی و تورکیای ملکەچۍ ئا نۊعە هجووما مەبا و بەرڎەوامۍ با جە خەباتی. بێگومان بڕۍ چێوۍ هەنۍ، کە پێویسا بەپراکتیکی کریا. پەی نموونەی شۊڕشگێڵنۍ، نیشتمانپەروەرۍ و دیموکراتەکاو کورڎسانی پێویسا دەمودەس یاگۍ ئا کەسە بەنرخا پەڕۍ کەراوە کە گیریێنۍ مەبۊ بۊشایی بۊ، مەبۊ هەرمانە و خەبات لاواز بۊ. سیستم، پەی ئانەی هەرمانۍ و خەباتی لاواز کەرۊ و پێچەوانەش کەرۊوە، ئی کەسا گیرۊ. پەوکای مشۊم جوابما بۊ وەرانوەروو ئی حەوڵانە. ئامەدنە گەلەکەما بەدڵسۊزانە کارڎایۊش بێ؛ سەرەڕاو ئا گرڎ ڕاگێرییاو پۊلیسیچە، فرەو یاگانە هەڵوێسشا بەر وست. گەرەکشانە خەبات پەی ورچنیەیی مردنا، ئا وەختە ئانەی کە گەرەکشانە کریۊ، ئانەن کە هەرمانە و خەباتوو ئا کەسا کە گیریێنۍ، بەقووەتتەر کەرمۍ.
پەی نموونەی؛ ئاڎۍ بە حەددیوە فرە جە میدیاکارا ئەرەیاونای ئازاڎی تەرسا. چون خەباتکاراو ئەرەیاونای ئازاڎی کوردساننە، ئانەی بەر وزا کە ئاڎۍ خەیاڵشانە شاراشۊ. لە ئاشکرابییەی ڕاسییەک تەرسا. پەوکای ئەوەڵۊ ڕووەشا کەرڎە ڕۊنامەوانا. وەڵتەرێچ جە دووۍ ئۊپراسیۊنە جیاجیایانە ژمارێوە فرۍ ڕۊنامەوانۍ کورڎۍ چالاک و بەهرەمەنڎۍ و شۊڕشگێڵشا راپێچوو زینڎانی کەرڎۍ. ئیسە ماچوو دلۍ گیریایەکانە دەیان ڕۊنامەنویسۍ، مافئشناسۍ، سیاسەتمەدارۍ، جە ڕێکوزیایە مەدەنییەکانە هەنۍ، مشۊم یاگۍ ئاڎیشا پەڕە کریۊوە.
جە ڕاو توانا و دەرفەتە تەکنەلۊژیاییەکاو سەرڎەمیوە، گردکەس متاوۊ بۊ بە ڕۊنامەوان. حەرکەس کە تەلەفونێوەش پەنە بۊ متاوۊ بۊ بە پەیامکیان. حەرخۊنڎەوارۍ متاوۊ هەواڵێوە مجۊرە و بیاونۊش بە ناوەنڎەکاو هەواڵی. وەرو ئانەی کەموکوڕیۍ و بۊشاییۍ وەشۍ نەبا، مشۊم ئینسانەکۍ خەباتی شۊڕشگێڵنی-وەڵاتپارێزیی- دیموکراتیکی فرە زیاڎتەر بەقووەت کەرا.
هەڵبەت پەیچش هەن هجوومەکۍ زیاڎتەرێچ با. چیگەنە ئانەی کە گرنگا ئانەن، کە ئینسان تاوۊ بە قەرارێوە گەورەوە ڕووبەڕوو گردوو ئانیشا بۊوە. گەلوو کوردسانی و لایەنە دیموکراتیکەکۍ و دۊستاو گەلەکەیما هێزێوە کۊمەڵایەتیی گرنگێنۍ. تا ئا وەختە ئا هێزە کۊمەڵایەتییە دلۍ وێشنە بەیۊگێرتانە ڕێکوزیا بۊ، کەس مەتاوۊ وزۊش دما. وەروو ئانەی مشۊم گەلەکەما بە دووەئانڎەکەرڎەیۊ خەباتی جواب بدۊوە. گەر جوابێوە چانە دریۊوە گردوو حەوڵەکاشا بێئەنجامۍ با.
وەختوو دەسپەنەکرڎەی هەڵمەتەو بانگەشەو ورچنیەینە گرنگتەرین بابەتوو پڕوپاگەنڎەو ئاکەپە-مەهەپەی جمیەرەکەو شمە بۍ. گەرەکشانە گێڵاوە پەی ئانەی کە کۍ و چ لایەنێوە، جمیەرەکەو شمە وزا وەڵێوە. پاسە دیارا کە ئاڎۍ حەوڵۍ مدا کارڎایۊ وەش کەرا. وەرانوەروو ئانەیچنە بڕێوە چەنەدوایۍ گرنگۍ لاو ڕاوەبەراو جمیەروو شمەوە دریێنۍ. شمە سەروو ئا بابەتەیە چێش ماچدێ؟
ئاکەپە ئیساتۍ حەوڵۍ مدۊ ئێمە یانۍ پەکەکەی پێسە تۊقنەرێوە نیشانە بدۊ. پێسە ئانەی واچۊ 'وای بە حاڵوو ئانەی پەیوەنڎییش پۊوە کەرا یان سڵامێوەشا ساناوە!' بەڵۍ هامڕایای تەروو ڕاوەبەریچما سەروو ئا بابەتەیە قسێشا کەرڎێنەو واتەنشا، "ئانەی زیاتەر جە گردلایۍ پەیوەنڎییش چەنی پەکەکەی هەن خودوو ئاکەپەین". ئانە دەستنیشانکەرڎەێوە ڕاسا. ئاکەپە پێسە بازرگانێوەن. ساعیبوو عەقڵیەتێوە فرە پراگماتین. وەڵتەریچ کە پەیوەنڎینە بۍ چەنیما، بەرڎەوام ئامانجەش ئانۍ بۍ، کە ئیسفاڎە چا بەینی کەرۊ. وەلێم ئا وەختە زاناشا و پەیشا بەر کەوت، کە ڕابەر ئاپۊ و جمیەروو ئازاڎیی پا گێرارە سەروو دیموکراتیکبییەی تورکیای، بەپرەنسیپۊ مامەڵە چەنی ئا بابەتەیە کەرا و سازش پەی سیستمی دیکتاتۊری مەکەرا؛ ئی جارەشا پەی بەرژەوەنڎی و ئامانجی سەرەکیی وێشا بە گونجیاشا زانا، کە مێزەو دۊڵمەباخچەی کە چا وەختەنە یاوێبۍ ئەنجامێوە دیاریکریا ورەش وێڵناوە و بەتەمامەتی گێڵاوە و ڕووە کەرا مەهەپەی. دماتەریچ گردوو سیاسەتوو وێشا جە دژوو کورڎی و دژوو دیموکراسی دیاری کەرد.
خاسا، ئا پەیوەنڎییۍ لاو ڕاوەبەرایەتیی شمەوە باسشا چەنە کریا، کەی دەسش پەنە کەرد؟ بە چ قۊناغێوەرە لوا و چەنی پەی وەڵۍ لوا؟
جەڕاسینە ١١ ساڵۍ جە ٢٠٠٥ۊ تا ٢٠١٥ ڕاستەوخۊ یا ناڕاستەوخۊ، بەرڎەوام دۊخێوە پەیوەنڎی جە ئارانە ب. غەڵەت نییا ئەگەر ئینسان واچۊ ئا وەختە پەیوەنڎیی پەکەکەی و ئاکەپەی جە ئاستێوە جیانە بۍ. ئەوەڵۊ ساڵەو ٢٠٠٥ ڕێکوزیاێوە میاننەتەوەیی بیبە میانجیکەر، باسش چانەیە کەرد کە لوێنۍ تورکیا و چەنی سەرۊکوەزیران ئەرڎۊغانی دیدارشا کەرڎەن، ئاڎیچ میانجییەکەش قبووڵ کەرڎەن و ئاڎێش پەی لاو "ئەمرە تەنەر"ی کە ئا وەخت ڕاوێژکاروو میتی بییەن کیانێنۍ. پەوکای گەرەکشا بییەن چا بابەتەنە ڕاو ئێمەیچ ورگێرا. ئێمەیچ قبووڵما کەرد وەروو ئانەی ئێمە بەڕاسی گەرەکمانە پەرسەو کورڎی جە ڕاو دیالۊگیوە حەلە کریۊ، چا بابەتەنە گردما مزانمۍ، کە ڕابەرما پەی ماوەو چنڎ ساڵۍ دوورودرێژی فرە حەوڵێش دۍ. ئەگەر جە بابەتوو حەلوو پەرسەو کورڎی جە ڕاو دیموکراتیک-سیاسیوە هومێدێوە بۊ، ئێمە ئانەی بە فرسەت زانمۍ. پەوکای ئا وەڵێنیازەما ورسەنگنا، کە وزیا وەرڎەمما و پەی حەلوو دیموکراتیکی ڕاما پەی قۊناغوو دیالۊگی کەرڎۊ.
ئا گرووپە میاننەتەوەییە ماوۍ فرە هاموشۊو لاو ئێمەشا کەرڎە، پەیامشا ئارد و بەرڎۊ. دماجار شانڎەکۍ ڕووبەڕوو بەلجیکانە کوۍ بیێوە. دماتەریچ جە ئەیلوولوو ٢٠٠٨ تا نیسانووو ٢٠١١ بەینوو شانڎی فەرمیی کۊماروو تورکیای و شانڎوو پەکەکەینە بەڕێکوپێکی دیدارکریا. ژمارەکەشم خاس ویر نییا، وەلێم تۊمارەکانە هەن، ساڵۍ چنڎ جارۍ شانڎوو ئێمەشا بەڕسمی جە هەولێرۊ ورگێرێنۍ وفاڕێنێشۊ پەی ئۊسلۊی؛ ئینجا بەشێوەیچ جە شانڎوو ئێمە بەلجیکاوە لوۍ ئۊسلۊ؛ شانڎوو تورکیچ ئامۍ واگە و دیدارەکۍ پێسە کریێنۍ. شانڎەکەو ئێمە دلێنەو گرد دیدارێوە بە کوڵی و پوختی کەرێنۍ ڕاپۊرتێوە و ڕاڎەسوو شانڎوو تورکیایش کەرێنۍ، ئاڎێچ بەرێنێش ئیمراڵی و دێنێش بە ڕابەر ئاپۊی. بەکوڵی پەی حەلوو مشکیلەکەی پەیوەنڎیێوە چینە بۍ و ئانە پەی حەلوو مشکیلەکەی و ئارامیی دماتەروو تورکیای چێوۍ ئەرێیی بۍ. ئەگەر یاوۍ بە سەرکەوتەی پەی تورکیای، پەی گەلوو کورڎی گونجیاتەرین چێو بۍ. ئەگەر سەرش گێرتۍ ئارۊنە مشکیلەکاو تورکیای نەبێنۍ.
جە ئەنجاموو دایوساناکەینە جە وەهاروو ٢٠١١ ینە جەیۊیاواینەیۍ هامبەش ئاماڎە کریا. ئا جەیۊیاواینەو شانڎەکان کە سەرش ڕێکۍ کەوتۍ، ڕاڎەسوو حوکمەتوو ئاکەپەی کریا. وەلۍ دماتەر جواب نەدریایەوە و بابەتەکە بە لێڵی و ناڕۊشنی مەنۊ. دماتەریچ ڕاوەبەراو ئاکەپەی باسشا جە تاکتیکوو سریلانکای جە دژوو تامیلەکا کەرد و دەسشا بە قۊناغوو جەنگی کەرد. لە ئاخیروو ساڵەو ٢٠١٢ ئیمراڵینە جارێوە تەر دیدار چەنی ڕابەریما کریا و قۊناغێوە تازە نوۍ دەس پەنە کریا.
چا بەینەنە ساڵەو ٢٠١٠ بڕۍ جارۍ دۊخەکە یاوا بە بنبەس. ڕاوەبەرایەتیی ئەنقەرەی بە مەبەسوو بەرشیەی چا بنبەسی بەڕێز "جەلال تاڵەبانی"یش ئارد سەروو خەتی. چەنی ئاڎیچی دیدارما بۍ. سەروو بنەماو وەڵێنیازوو شانڎوو تورکیای پەی جەلال تاڵەبانی. ئاڎ وێش رۊشنویر و سیاسەتمەداری ئشناسیا بە "محەمەد ئەمین پێنجوێنی"یش پێسە نوێنەروو وێش کیانابۍ پەی ئەنقەرەی. چاگە چەنی یەنەکەی یاوۍ ئانەی کە 'چارەسەروو کێشەکەی جە ئۊسلۊ بە گفتوگۊ- دیالۊگ بەرەو وەڵۍ مەلۊ، هەرمانە ڕاسەکۍ ئانینە بەینوو ئەنقەرەی و قەنڎیلینە خەتێوە ڕاستەوخۊ ساز کریۊ'. ئینە قەراری هامبەشوو یەنەکەی و حوکمەتوو ئاکەپەی بۍ، یەنەکە ئانەش بە ئێمە یاونا، وەلێم ئانەما قبووڵ نەکەرد.
س.ز
