جەمیل بایک جە بەرنامێوە تایبەتو ستێرک تیڤیینە دەربارەو پێشئامایەکا دماو چەمپنەکەوتەو چنی ڕابەر ئاپۆی و شاندەکەیش ئیمراڵیی دەم پارتی هۆرسەنگنای گرنگش کەرد. جەمیل بایک باسش چانەیە کەرد تا ئیسە حیچ زانیاریێ و قسێوە نە جە ڕابەر ئاپۆ ی و نە جە دۆڵەتۆ پنەشا نەیاوان و دیاریش کەرد جە دۆخو ئیسەینە دۆڵەتو تورکی دژو گەلو کوردی و تەڤگەرو ئازادی جەنگێوە وەرفراوان بەرۆ ڕاوە. بایک واتش، ئەر دۆڵەتو تورکی بەڕاسی گەرەکشا پەرە بە واڵەو-برایەتی دۆنە مشۆم مافەکا کوردی بە بنەما هۆرگێرۆنە.

بایک قسەکێش دماو دیدارەکەو شاندو ئیمراڵیی دەم پارتی و پەیامەکێ سەرۆککۆمارو دۆڵەتو تورکی ڕەجەب تەیب ئەردۆغانی هۆرسەنگنۍ و دەستنیشانش کەرد نزیکبییەیۆ ئاکەپەی جە بابەتەکەنە جددی نییا.

تەمامو چەم پنەکەوتەی چنی هامسەرۆکو کەجەکەی جەمیل بایک بی جۆرەنە:

"دماو گۆشەگیریێ ماوە درێژ چنی ڕابەر ئاپۆی چەمپنەکەوتەی ئەنجامدریا. سەرەتا بنەیانەکەش لوا و دماتەر شاندێوە دەم پارتی لوا پەی ئیمراڵی و چنی ڕابەر ئاپۆی دیدارشا ئەنجامدا. جە چەمپنەکەوتەکەینە پەی چارەسەرو پرسو کوردی و دیموکراتیزەکەردەو تورکیای ڕابەر ئاپۆ جەختش چانەیە کەردۆ متاوۆنە جە چوارچێوێوە یاسایی و سیاسیینە پرسەکا چارەسەر بکەرۆ. گلێرۆبییەکا شاندو ئیمراڵی چنی پارت و لایەنەکا ئینا ئارانە. شمە چنین ئی پێشئامایا هۆرسەنگندێ؟

هەرچنە شاندەکە چنی ڕابەر ئاپۆی گلێرێ بییۆ بەڵام گۆشەگیری بەردەواما و دمایش نامان. جا بارودۆخە گۆشەگییریەنە ڕابەر ئاپۆ مەتاوۆنە دەورو وێش گێڵنۆ.ئەر دۆڵەتو تورکی بەڕاسی گەرەکشا کێشەکێ تورکیای چارەسەرێ بانە، پرسو کوردی دلێ  ئی پرسانە پرسێوە بنەڕەتییا. ئینە چی مانگە دماییا فرەترین ڕۆشنکەردەیۆش سەر دریا. پەی ئانەی کێشەکێ چارەسەرێ بانە، مشۆم دمای بە گۆشەگیری بێنە.دلێ هەلومەرجو گۆشەگیریینە داواو چارەسەری جە ڕابەر ئاپۆی مکەرا. ئینە هەرمانێوە نا مرۆڤانەن، نا ئەخلاقی و نا یاسایین.ڕابەر ئاپۆ ئینا چێرو گۆشەگیرییێ ڕەهاینە. چێرو گۆشەگیرییێ چی جۆرە چنین تاوۆنە دەورو وێش جابەجێ بکەرۆ!. ڕابەر ئاپۆ وینۆ تورکیا و وەرکەوتوو دلێڕاسەی بە پرسێ فرە قوڵەرە و ویەرانە. پۆکەی گەرەکشا ئی پرسا چارەسەر کەرۆنە. یانی دەورێ تاریخی گێرۆ ئەستۆو وێش. گەرەکشا خزمەتێوە گۆرە بە گەلو کوردی، گەلو تورکیای، گەلا وەرکەوتوو دلێڕاسەی و مرۆڤایەتی کەرۆنە. سەرو ئی بنەمێ ڕابەر ئاپۆ پەیامێوە ٧ خاڵەش وەڵا کەردۆ. ئینە پەی چارەسەرو کێشەکا مانیفیستۆوەن. چێگەنە ڕابەر ئاپۆ بە ئاشکرا ڕوانگەو وێش بەربڕی. فرە بە ئاشکرا ئانەش بەر وست کە پرسەکێ چنین چارەسەر کریانە. کاتێ کە ڕابەر ئاپۆ ئی ٧ خاڵێشە دیاری کەردێ، دلێ گلێرگەو تورکیاینە ئاسوودەیێ ئاما ئاراوە. ئینە ئایندەو گەلو تورکیایش دیاری کەرد. پۆکەی ماچمێ ئینە مانیفێستێوەن. پێسە چنین ڕابەر ئاپۆ بی جۆرە دەورو وێش گێڵنا، مشۆم دۆڵەتو تورکیای بە ئاشکرا ویرکەردەیۆ و ڕوانگەو وێش دیاری کەرۆ. ئا شاندەی کە چنی ڕابەر ئاپۆی چەمپنە کەوتەیش کەرد، قسێش کەردە و واتش، هەڵوێسو دۆڵەتو تورکی جە بابەتەکەنە ڕۆشن نییا. پێسە چنین ڕابەر ئاپۆ پەی پرسەکا تورکیای پەرەش بە چارەسەرییەکادا، مشۆم دۆڵەتو تورکیای بە ئاشکرا چی بابەتەنە ڕوانگەو وێش بەربڕی. جوابشا چێش بۆنە، چی هەنگامێ هۆرگێرا، مشۆم دیاریش کەرا. گرڏما ئینایمێ چەمەڕای ئانەینە. دۆڵەتو تورکی چی بابەتەنە هەنگامش نەنیان، پۆکەی ئینە گومان درووس مکەرۆ. مشۆم چی گومانەیە نەمەنمێ.

جە مییانو هامپەیمانیینە، دیموکراتیک بییەی هەن. یانی تورکیا چنین بۆ بە وڵاتێوە دیموکراتیک؟ تا ئانەی جە تورکیانە دیموکراتیک بییەی نێ ئاراوە، پرسو کوردیبو پرسەکێ تەرێ چارەسەرێ مەبا. ئینە لا گرڏ کەسێ ئاشکران. تامێ فاڕیای جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە وەش بۆنە، ئینێ پرسەکا فرە وەرفراوان مکەرا. جە ئیسەنە سەرو کوردەسانی جەنگێوە گۆرە گوزەریۆ. جە حەماسۆ دەسش پنەکەرد، دماتەر حیزبوڵا و جە دمایشەنە ڕێژمو بەعسو سووریای هورشنیاوە. جەنگێ ئینا ئارانە و ئیتر یاوان بە کوردەسان. کوردەسان چارەنووسو گرڏ کەسێ و لایەنێوە دیاری مکەرۆ. پۆکەی بڕێ میانکە و لایەنێ هەنێ سەرو کوردەسانی جەنگ مکەرا. یانی هەر لایەنێ کوردەسانش بەدەس ئارد ئانە ئەنجامیش بەدەسئاردەن. ڕابەر ئاپۆ بە تەنیا پرسەکا نیشانە مەرۆنە بەڵکوم چارەسەریشیا وسۆ ڕووە. یانی بی جۆرە وەرپرسیارێتی وێش جە ئاستو گەلو کوردی، گەلو تورکیای، گەلا وەرکەوتوو دلێڕاسەی و مرۆڤایەتی گێرۆنە ئەستۆ.

جەوەراوەرو ئینەینە مشۆم گرڏ کەسێ وەرپرسیارێتی وێش دیاری کەرۆنە، دۆڵەتو تورکی هەنگام بنیۆ، پۆکەی شاندەکە ماچۆنە گومان هەن. ئەر بی جۆرە بەردەوام بۆنە ئاکاتە گومانەکێ فرەتەرێ بانە. پرسو تورکیای دیموکراتیک بییەین. دۆڵەتو تورکی حیچ کاتێ هەنگامش پەی ئینەی نەنیان. وەروئانەی ئەر دیموکراتیک بییەی جە تورکیانە وەڵێ گنۆنە، جە گرڏ کەسێ زیاتەر کوردێ ئیسفادەش کەرا. پەی ئانەی کورد ئیسفادە هۆرنەگێرۆنە، دۆڵەتو تورکی دیموکراتیکبییەی وەڵێ مەوسۆنە. ئەر پەرە بە دیموکراتیک بییەی مەرۆنە ئانە مەڵامەتەکەش پرسو کوردین. وەرو ئانەی گەرەکشا دمای بە کوردا بارۆنە. ئانەی هۆرگێرو ئی عەقڵێتەیە بۆنە پەرە بە دیموکراتیک بییەی  مەرۆنە. مەڵامەتو دیموکراتیک نەبییەا تورکیای هەر ئینەنە. جە ئیسەنە تورکیا یاوان بە قۆناغێوە، ئیتر مەتاو پێسەو وەڵتەرێ بەردەوام بۆنە. پەی تورکیای دیموکراتیک بییەی مەرجا، ئەر قەبوڵش نەکەرۆ و عەقڵێتش نەفاڕۆ ئانە تەنگەتاو بۆنە و گورزەی گۆرێش وەرگنۆنە. چێگەنە ڕابەر ئابۆ دەور هورگێرۆنە، گەرەکشا تورکیا هەنگام بنیۆ پەی ئانەی دمایش پێسەو عوسمانییەکا نەبۆنە. وەرو ئانەی دۆخو ئیسەو تورکیای هامشێوەو دۆخو عوسمانییا. ئینەیش تەرسێ گۆرێنە پەی تورکیای. چێگەنە ڕابەر ئاپۆ ئەرکی تاریخی وێش پێکمارۆنە، پەنەوازا دۆڵەتو ئێمە وینۆنە و سەرو ئی بنەمێ ئەرکو وێش جابەجێ کەرۆنە.

جە پرۆسێوە چی جۆرە قسەوباسی فرە کریۆنە، ڕۆژانە پڕوپاگەندە ملۆڕاوە. دماو ئانەی ڕابەر ئاپۆ واتش، 'پەی چارەسەرییێ یاسایایی و سیاسی ئامادەنا'، پەیوەندی شمە پێسەو تەڤگەری یان پێسەو لایەنی یەرەم بە ڕابەر ئاپۆی یان بە دۆڵەتۆ وەشبییەن یان نا؟
تا ئیسە حیچ چێوێ نە جە دەوڵەت، نە جە ڕابەر ئاپۆی پنەما نەیاوان. هەر جە ئەرەیاوناکایۆ ئا مشتومڕا کریانە هۆرسەنگنمێنە. گەرەکمانە یاومێنە. یانی بە فەرمی حیچ چێوێما پەی نامان، پۆکەی حیچ چێوێ نییا کە دەس و پاما لکە دۆنە جە ئیسەنە دۆڵەتو تورکی جە دژو گەلو کوردی و تەڤگەرما جەنگێوە قورس بەرۆ ڕاوە. گرڏ ڕوێ ئەرەیاونای مکەرۆنە، ماچۆنە ئنە ئۆپەراسیۆنما کەردەن، ئنەما گێرتێنێ و ئنەما کوشتێنێ. یانی ئاڏێ پەیی وێشا دان منیا بینەیرە. جە نزیکایەتی دۆڵەتو تورکینە حیچ فاڕیایێ نییا ئارانە. لێوە ماچۆ، پەرە بە واڵەو-برایەتی مرەیمێ، تاریخی گۆرەما سەرو بنەماو واڵەو-برایەتی هەن. لێوەتەرۆ حیچ کاتێ سەرو بنەماو واڵەو-برایەتی مەجوڵیۆوە. ٧ەر بەڕاسی واڵەو-برێنمێ، ئەر بە ڕاسی گەرەکشا پەرە بە واڵەو-برایەتی دۆنە، ئاکاتە مشۆم مافەکێ کوردی جابەجێ کریانە. پێسە چنین پەی گەلو تورکی هەرمانە کەرا، مشۆم بەهەمان شێوەش مافەکێ گەلو کوردی جابەجی کریانە. وینمێ گرڏ چێوێ پەی گەلو تورکی وەڵێ وسیۆنە، بەڵام پە گەلو کوردی گرڏ چێوێ دلێنە بەرۆ. یانی دلێنەبەردەو گەلو کوردی بە بنەما گێرانە. ئینە حیچ پەیوەندییێش بە واڵەو-برایەتییۆ نییا. تەنیا وێ فریودانین. یانی بەڕاسی کەسێ گەرەکش بۆنە پرسەکا چارەسەر کەرۆنە، پەرە بە واڵەو-برایەتی و یەکسانی دۆنە ئانە مشۆم ئا سیاسەتەی جە وەراوەرو گەلو کوردی بەرۆ ڕاوە، دمایش پنە بارۆنەو و زیهنیەتو وێش فاڕۆنە. هەلێوە تاریخی ئاما ئاراوە، ڕابەر ئاپۆ گەرەکشا جە زیهنییەتەنە فاریای وەش کەرۆنە. ئەر ئا زیهنییەتەیە تا ئیسە بەکاریاش ئاردەن نەفاڕۆش، گورزێوە گۆرێ وەرۆنە. جە تورکیانە بڕێ کەسێ چێوەکەی وینانە و گەرەکشانە ئا زیهنییەتەیە وسا لاوە کە نکۆڵی جە گەلو کوردی مکەرا. بەڵام جە دۆڵەتە هەڵای ئا زیهنییەتە گۆڕانکاریفاڕیایش سەرەرە نامان و بەردەواما. ڕەنگە جە بڕێشانە فاڕیا بۆ، بەڵام هەڵای بڕێشا مکوڕنێ سەرش. یانی مرۆڤ ج پراکتیکەنە ئاڏرشا وینۆنە. بڕێ کەسێ ماچانە ڕابەر ئاپۆ بڕێ پەیام و نامێش گیانێنێ پەی پەکەکەی، بەڵام حیچ چێوێ نیا جا جۆرە. جە دۆڵەتیشەنە تا ئیسە حیچ فاڕیایێ نییا. دۆڵەتو تورکیچ بەردەوامی مرۆنە بە هەرمانەکاش، ئێمەیچ جە ئەوەکۆشاینە بەردەوامێ بیمێ و ئانەما کەردەن. تا ئی زیهنییەتەیە نەفاڕمێ، دلێشەنە هەلومەرجو ڕابەر ئاپۆی فاریایش سەرەرە نێ، تا جە پەڕلەماەنە کۆمسیۆن وەش نەبۆ، جە لایەنی یاساییۆ هەنگامش پەی نەنریۆ، ئێمە جە ئەوەکۆشایمانە بەردەوامێ بیمێ. وەرو ئانەی دۆڵەتو تورکی ڕۆژانە بە گرڏێ چەک و هرووژم کەرۆنە سەرما. ئاڏێ وێشا ئینەی دیاری مکەرا. هەڵبەتە ئێمەیچ درێژە مرەیمێ بە ئەوەکۆشایما.
بەڕاسی ئا پەیامە ٧ خاڵییە مۆراڵ  هیوێوەش و جە تورکیانە وەشکەرد. بەڵام جە بڕێ جە کەسێ ئاکەپەی و بەتایبەت ئەردۆغان زوانێوە ژەهراوی و ئیستغلالیانەشا بەکارمارانە. ئی جۆرە زوانە تورکیای بەرەوو کۆکە بەرۆنە و دلێ گلێرگەو تورکیاینە جەوەراوەرو پرۆسەکەینە چ دۆخێ مێ ئاراوە؟
پێسەو سەرەتا واتم، کاتێ ڕابەر ئاپۆ ئا مانیفستیۆیەشە ئەرەیاونا، چنیش سەرو گلێرگەو تورکیای ئاسوودەیێوەش ئارد ئاراوە. یانی گلێرگەکە بە پرۆسەکەی دڵوەش بیی وە هەناسێوەش هۆرگێرت. ڕابەر ئاپۆ چنی شاندەکەی چەمپنەکەوتەیش کەرد و پنەش واتێ، چنی پارتەکێ پەڕلەمانی گلێرێ بیدێ، پەی لوایشا هورگێرتێنە، گەرەکما پرسەکێ گەلو کوردی و تورکیای چارەسەرێ بکەرونە و چی ڕووۆ هێزو چارەسەریم هەن. پۆکەی جە لایەنو تیۆری و پراکتییەکیۆ هێزو چارەسەریم هەن و بڕوام بە وێم هەن. پۆکەی واتش، لودێ پەی لواو و تەماشەکەردەو کۆو ئا لایەنا هورگێرتێ و پەیم باردێ. سەرو ئی بنەمێ شاندەکە جە پەڕلەمانەنە گلێرۆبییەکەیش ئەنجامدا. جگە جە ئاکەپەی پارتەکێ تەرێ قسێ خاسێشا کەردێ. ماچا، ئەر بەڕاسی دۆڵەتو تورکی دڵسۆزا و گەرەکشا پرسەکێ گەلو کوری  چارەسەر کەرۆنە، ئێمە ئامادێنمێ گرڏ پشتیوانی و هامکاریێ کەرمێنە. یانی چا ڕوۆ حیچ کێشێوە نییا ئارانە. ئاڏ نیشاندەرو چیشیا، ماناو ئانەین جە سیاسەتو تورکیاینە بڕێ فاڕیای وەڵێ گنۆنە، بەڵام وەڵتەرێ ئینە نەبێ. ئەقڵیەتێ دەسەڵاتداری بێ، گردشا دلێبەردەو گەلو کوردییشا بە بنەما هورگێرت. بەڵام جە ئیسەنە جە قسەکاشانە پاسە بەرگنۆ گەرەکشانە پەی چارەسەری پەی ئی پرسەیە بێزاوە. ئینە وەڵکەوتێوە گرنگا. مرۆڤ تاوۆنە واچۆ جە تورکیانە سیاسەتێوە تازە وەڵکەوتەن. سەرو ئینەی گفتوگۆ وەش کەرا. ئینە دۆخێوە خاسا. بەڵام کاتێ مرۆڤ تەماشەو ئاکەپەی مکەرۆ، کاتێ کە شاندەکە لوا چنی ئاکەپەی گلێر بۆوە، چی قسێشا کەردە، واتشا قسێما کەردێ. یانی ئنە جددی نزیکێ باوە! یانی ئا شاندە پەی قسەکەردەی نەلان ئاکە.
مرۆڤ یاوۆنە چانەی ئامانجو ئاکەپەی چارەسەر کەردەو پرسو کوردی بییەیش نییا، وەڵوستەو دیموکراتیک بییەی جە تورکیانە نیا ئامانجەنە، ئەر بیێ ئانە زوانێوە چا جۆرە بەکار نارێنە، وە جدییانە نزیکێ بێنێوە. پەی نمونەی پارتەکێ تەرێ جددیانە نزیکێ بیێ ڕەخنەو و پێشنیارو وێشا باس کەرد. بەڵام ئاکەپە تەنیا واتش قسێما کەردێنێ. پێسەو ئانەی گاڵتە بەوێش کەرۆنە. بەڵام ئەر جە قسەکا ئەردۆغانی و ئاکەپەی تەماشەکەرمێ، حیچ پەیوەندییێش بە چارەسەرکەردەو پرسەکاوە نییا. گەرەکشانە پرسەکێ قوڵتەرێ کەراوە. سەرو ئا بنەمێ قسێ مکەرا.
پێسەو ئانەی واچانە، ڕاو وەڵێ پەکەکەی نەگیریان. پەی پەکەکەی چنین ڕێ وەشێ بیێنی، جە ئیسەنە پەکەکە جە فرە ڕوواوە تاوۆنە جوڵیۆوە و هەرمانە کەرۆنە. یانی مەبۆنە وێشا فریوو دانە. ئیسە ماچا، یان مشۆم تەسلیمێ بیمه، یان چنی چەکەکاشا منیەیمێشا! مشۆم خاس فکر کەراوە وێشا فریوو نەرانە. وێشا منیەیمێ. ئا زوانە زوانو جەنگین، نەک زوانو ئاشتی، نەک زوانو واڵەو-برایەتی و نەک زوان پەی چارەسەرکەردەو کێشەکا. هەر وێش بە پاو ئا زوانەیە کردەوەکێشا بەرا راوە. یانی چێوەکە هەر ئانە نییا مرۆڤ واچۆ زوانو پروپاگەندەین، جە بنەمانە گەرەکشانە پرسەکێ کوردی بە تنوتیژی و تیرۆر دمایش پنە بارانە. ئانەی کەراش گرڏ سەرو ئا بناماینە. گرڏو قسەکاشا مەردەی و کوشتەین. چنین کوژۆنە و زامڏارێ کەرۆنە، جگە چینەی حیچ چێوێ تەر ویر چنە مەکەرۆوە و بەر مەبڕۆ. مشۆم گەلو تورکی ئینەیە وینۆنە. ڕۆشنویر، هونەرمەند، ئەکادیمی، ئا کەسێ بە راسی تورکیاشا وەش کەرەکا و وڵاتپارێزنێ، مشۆم ئینەیە وینانە و جە دژش مرداوە. یانی بەرژەوەندی گرڏ کەسێ ئینا چینەینە. مشۆم دەسبەردارو ئی زوانە و عەقڵێتەیە بۆنە. بەرژوەندی تورکیای ئینا چینەینە. بەرژەوەندی ئاکەپەش ئینەنە. ئەر بی جۆرەو ئیسەی بەردەوام بۆنە چنی وێشا تورکیایش دلێنەبەرا.

*شمە باستا چانەیە کەرد سەرەڕاو ئینەی زوانی پراکتیک و هێرشەکێشا بەردەواما. ڕۆژانە هرووژمێ مکەرا سەرو وەرنیشتی و سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای. هەرپاسە گەرەکشانە گرڏو گروپە چەتەکا جەدژو وەرنیشتی بەکار بارانە، گەرەکشانە هەتەشە چنی وەرنیشتی جەنگ کەرۆنە. لێوەتەرۆ سیاسەتو قەیومەکا بەردەواما. بی جۆرە دۆخەکە بەردەوم ملۆ؟
ئیسە، زوانێوە کە بەکارش مارانە، زوانو سووکایەتییا. یانێ هەم سوکایەتی بە ڕابەر ئاپۆی و پەکەکەی مکەرا هەم بە گەلو کوردی سووکایەتی مکەرا. وینمێ کە پرسو کوردی چارەنووسو گرڏی دیاری مکەرۆ. ڕابەر ئاپۆ گەرەکشا چێگەنە دەورێ تاریخی گێڵنۆنە. ئاڏێ گەرەکشانە ڕاگیری چا وەڵکەتەی گێرانە. پۆکەی سوکایەتی مکەرا. دیسان بە کردەوە پەرە بە قەیومەکا مرانە، کەسێ گێرانە، سزا سەپنانە، درێژە بە جەنگی مرانە، کۆمکوژییەکا بەردەوام مکەرانە و گرڏ ڕوێ وەرنیشتی بۆمبواران مکەرا. گرڏو ئینشا بە ئامانجو دلێنە بەردەی ئیرادەو گەلی و جەنگاوەرا ڕابەر ئاپۆی ئەنجام مڏریانە. بی جۆرە هەوڵ مرانە گومانە وەش کەرانە. تەماشە کەردێ، ڕابەر ئاپۆ هەوڵ مرۆ بڕێ هەنگامێ بنیۆ، دۆڵەتو تورک بە پێچەوانەوە مامەڵە مکەرۆ، بی حاڵە ڕابەر ئاپۆ مەتاو دەوری تاریخی وینۆنە. بی جۆرە گەرەکشانە ڕابەر ئاپۆی کولانە و بێ کاریگەر کەرا، پەی ئنەی نەتاو دەوری تاریخی وینمۆنە. ئاڏي گەرەکشا نیا گەلو کوردی در گنۆنە، گەرەکشانە ڕاگیری کەرانە. جە ئیسەنە چێرو نامێ چەتەکا SNA چنی وەرنیشتی جەنگ مکەرا ئینێ سوپاو نیشتمانی سوریای نییەنێ بەڵکووم گرڏشا جە چیچان، قوبرس، لیبیا و فرە یاگێ تەرۆ ئارڏێنێشا و دۆڵەتو تورکی پەی بەرژوەندییەکا بەکارشا مارۆنە، دلێشانە تورکیش هەن. یانێ هێزو تایبەتی تورکی ئەفسەر و پلە باڵاکێ دلێشەنە ئی  جەنگەیە بەرا ڕاوە.
دۆڵەتو تورکیای پاسە یاوانەنە کە جە سوریانە هەنگامێوە گۆرەش نییان. ئ٦نە بەس وێ فریودایێ گۆرەن. ڕەنگە ئیسە ئی پڕوپاگەندەیە کەرانە، یانێ پنەشا پاسەن بڕێ کاریگەرییشا زیاد کەردەن. بەڵام ئینە ڕاس نییا. بە واتێوە تەر تورکیا کیشیان دلێ پڕۆسەیەکەی. ئاڏێ ئانەی گەرەکشا بێ گەراش، بە تورکیایشا کەرد، یانێ بە ئەردۆغانیشا کەرد. بەهەمان شێوە جە مەسەلەو حەماسی و سوریایشەنە ئەردۆغانشا بەکارئارد. یانێ بی جۆرە دلێ تورکیا و عەرەبەکانە کێشەکەشا وەشکەرد. یانێ ئامانجی  جانەشا هەن. بە واتێوە تەر تورکیا جە سوریانە سەر نەکەوتەن و کەسیش بە ئاسانی سوریا ڕادەسو  تورکیای مەکەرۆ. بە ئاردەو هەتەشەی پەی سەرو دەسەڵاتی، پلانێوە جیاواز جابەجێ کریا. مەبەستم ئانەن مشۆم گرڏ کەسێ ئینەیە زانۆنە. واتە هەتەشە بە هیزو وێس نەیاوا دەسەڵات. بڕێ هێزێ ئاردشا سەرو دەسەڵاتی. ئینە یانێ سوریایێ تازەس ئەرەمەرزنا، سەرو چ بنەمێوە ئانە کریۆنە، دیارا سەرو بنەماو پارێزناو ئیسرائیلی و جەهانی سەرمایەداری کریۆنە. ئیسرائیل نوێنەرایەتی پڕۆسەو سەرمایەداری جەهانی و سیستەمو کاپیتالیزمی مکەرۆ. یانێ پارێزناو ئیسرائیلی بەواتاو پارێزناو سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەداریین. یانێ ڕژێمو بەعسی پەی ٧انەی نەوڕا کە خزمەت بە تورکیای کەرۆنە. ئی پرۆسە دۆخێوە جدییش پەی تورکیای. ئەڵبەتە ئینە جە ئایندەنە خاستەر ڕۆشن بۆوە.
ئامانجو تورکیای چێشا؟ گەرەکشا بنکە و دەسەڵاتو وێس جە سوریانە بەهێزتەر کەرۆنە. ئاریش بە ڕاو چەتەکا سوپاو نیشتمانی گەرەکشا ژیوای بە سیسەمو وێڕاوەبەری سوریانە دۆنە و ئی سیستەمەیە دلێنە بەرۆ. یانێ گەرەکشا جە ڕاو هەتەشیۆ جە سوریانە یاگێ وێش کەرۆوە. جەهەمان کاتەنە گەرەکشا هەتەشە و SNA جە دژو گەلو کورد، عەرەب، سریانی و ئەرمەنی بەکار بارۆنە، هەتا ڕا جە دیموکراتیزەکەردەو سوریای گێرۆنە. ئەڵبەتە کەس بە ئاسانی قەبوڵش مەکەرۆ ئانەی سوریانە جابەجێ کەرۆنە. بە واتێوەتەر مەحاڵا سوریا گنۆ چێرو خزمەتو تورکیای. گرڏما زانمێنە کە پەیمانو ئیبراهیمی بییەیش هەن. ئی پەیمانە ئیسە جە وەرکەوتوو دلێڕاسەی ئینا گەشە کەردەینە. ڕەنگە دەورو تورکیای بەتەمامەتی دمایش بێ، هەرچنە ئیسە پێسەو جارانی نەمەنەن . گرڏما واچمێ ئێران گورزێوە گۆرەش وەرکەوتەن. ڕاسا، ڕەنگە کەمێ ئیسە هاوسەنگیەکێ جە بەرژەوەندی تورکیاینە با. بەڵام جە حەقیقەتەنە تورکیاش گورزێوە گۆرێش وەرکەوتە. چونکە ئینا ناتۆ و یۆبییەی ئەوروپایمە، وەڵتەر دەسەڵاتش سەرو وەرکەوتوو دلێڕاسەیرە فرە بێ، بەڵام ئیسە ئا دەسەڵاتەشە جەدەسدان. پەی نموونەی جە ئیتالیانە گلێرۆبییەی سەبارەت بە سوریا بێ، بەڵام تورکیا دەعوەت نەکریا بێ. بە واتێوە تەر سوریێوە چنین مەرزیۆرە، تورکیا دژش مرداوە. بە واتێوەتەر هەوڵ مرۆنە دەرفەتی ئابووری جە سوریانە بەدەس بارۆنە، ئەر تاویۆنە ئیدارەو وێڕاوەبەری ئیسە هورشنریۆوە و یاگێ وێش جە سوریانە بەهێز کەرۆنە. بەڵام مەتاوۆ بە تەمامەتی جە سوریانە مەنۆوە، تەنانەت چاکە دمای بەوێشا مارانە. پەی ئانەی ئی دلێنەشییەیە ڕووەنەرۆنە ئینێ هەوڵدانەنە. شۆنەو دۆڵەتا عەرەبیرە کەوتێ، شۆنەو ئەمریکای و بریتانیای کەوتێ.
یانێ بی جۆرە گەرەکشانە سیاسەتەکێ وێشا جە سوریانە بەرەو وەڵێ بەرانە و بییەو وێشا چاکە جێگیر کەرانە هەتا مەجبوور بە پاشەکشێ نەبانە. بەڵام ئینە مەحاڵا. جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە جەنگ عێراقی، کوردەسانی، ئێران و تورکیایش گێرتەنۆ. هەرپاسە پرسو قوبرسی ئینا ئارانە.
هەرپاسە پرسیارو ئانەی کە چی شارەوانی ئاکدەنیزی دەسش سەرەرە گیریا، پەیوەندیش بە پرسو  قوبرسیۆ هەن. ئاڏێ گەرەکشانە جە لایەنو قوبرسیۆ ڕا گێرانەرە وەر. تورکیا سەرو ئا بنەمێ ئینا هەوڵدانەنە، بەهیواو بەدەس ئاردەو ئەنجامی، بەڵام ئینە مەحاڵا.
* ئەردۆغان و وەزیرو چبەری و گرڏو وەرپرساو تورکیای ماچا ئێمە مەرجما پەی سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای نیانەرە. ئایا ئا چێوەی داواش کەرا تاوانە بەدەسش بارانە؟
 تورکیا جەنگی دەروونی تایبەت ئەنجام مرۆنە. یانێ پاسە باسش کەرۆ کە جە ماوێوە کوڵەنە سەرنیشتوو و وەرکەوتوو سوریای بە تەمامەتی دلێنە بەرۆ. گەرەکشا بی جەنگە دەروونیەیە ئینەیە بە هەرکەسێ قەناعەت پنە بارۆنە. ئەر دەرفەتێ بەدەس بارۆنە، دەسش سەرەرە گیریۆ یانێ ئەرەگیرش کەرۆنە. شۆنەو دەرفەتیرە گێڵا. هەرپاسە گەرەکشا جە ڕاو دیپلۆماسی ئاستەنگیەکێ وەردەمیش لەبەرۆنە هەتا تاوۆنە دەسوەردان کەرۆنە. بەردەوام هەڕەشێ مکەرۆ. میدیا تورکییکێ گرڏ ڕوێ ماچا ئارۆ یان سەوای ملمێ ئەودیمو سنووری. یانێ با جۆرە فشارێ وەرفراوانێ پەی سەرو سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای وەش کەرانە. لێوەتەرۆ گەرەکشانە هەتەشەیب چنی وێشا بەشدار کەرانە. هەرپاسە لێوەتەرۆ گەرەکشا ناتۆ ڕاگیریش چنە نەکەرۆنە و لێوەتەرۆ گەرەکشا وڵاتە عەرەبیەکا چنی وێش هامڕا کەرۆنە. کار پەی ناستەو سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای مکەرۆ. بەڵام ئیسە پێگەو سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای جە وەڵتەرێ بەهێزتەرا ئینەیش ئاشکران. بە واتێوە تەر جە سوریانە هێزێ فرێنێ، هێزێ دروزیێ و عەلەویێ کە دژو هەتەشەینێ، پەی گرڏیشا سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای پێسەو بنکێوەن. گرڏشا گومانشا جە هەتەشەی هەن. ئیسە جە سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای ئەوەکۆشایێ ملۆڕاوە. بی بۆنۆ سڵام و ڕێزی وێم ئاراسەو گەلەکەیما و ئەوەکۆشایما مکەرمه جە وەرنیشت. گەل و جەنگاوەری جە دژو هرووژمەکا دۆڵەتو تورکی پێوەرە مڏرامان مکەرا. ئاڏێ ئازایانە وەرەنگارو هرووژمەکا باوە. گەل گرڏ ڕوێ رووە کەرا تشرینو چاکە مڏرامان کەرانە و ئامادەو مەردەی و گرڏ چێوێنێ. ئەرکێوە تاریخی بەرا ڕاوە. دۆڵەتو تورکی پلانو ئانەیش بێ کە بلۆ دلێ منبجی و هەتا دێرەزۆر دەس بە پێشڕەویی کەرۆنە و بی جۆرە دیمەشقی دەس وسۆ. ئینە حیساباتو ئاڏشا بێ. بەڵام جە قەرەقۆزاق و تشرینەنە ڕاگیریشا چنەکریا و نەتاواشا حیچ پشڕەویێ کەرانە. گرڏ ڕوێ گورزەی قورسەشا وەر گنۆنە. ڕەنگە تاکتیکی تازە گێرانەرە وەر. یانی ئەگەرێوە چانە هەن. بە واتێوەتەر ئەر بی جۆرە بەردەوامێ بانە، دۆڵەتو تورکی گنۆنە ئاستەنگیێ گۆرەوە و گورزەی گۆرێش وەرگنۆنە.
گرڏو ئا پلانا کە گەرەکشانە جە سەرانسەرو سوریاینە ئەنجامش دانە، تووشو شکستی باوە. ئەر پلانەکێشا شکستشا ئارڏ، ئیتر ئەردۆغان مەتاوۆنە جە دەسەڵاتەنە مەنۆوە. پۆکەی گەرەکشانە هەوڵدای تازە دەس پنە کەرانە. پۆکەی پەنەوازا گەل و جەنگاوەرا ئاکەی گرڏ چێوێ وەرچەم گێرانە. ئەڵبەت پەی تورکیای ئنە هەرمانێوە ئاسانە نییەنە تاوۆنە سەرو ئا ئەوەکۆشایرە سەرگنۆنە، مەحاڵا. پۆکەی بە هێزۆ جەنگێوە دەروونی تایبەت بەرا ڕاوە و گەرەکشانە هەر کەسێ تەرسۆنە هەتا یاوانە بە ئارمانجەکاشا. چونکە تا ئیسە هەر یاگێنە بە ڕاو فشاری و جەنگی دەروونییۆ ئەنجامشا بەدەسئاردەو، خەڵکشا تەرسنانو و ئەنجامشا هورگێرتەن. پۆکەی ئیسە گەرەکشانە هەمان ڕێبازی وەڵین بەرا ڕاوە. ئاڏێ پنەشا پاسەن چاکەیش بە هەمان ڕێباز ئەنجام بەدەس مارانە. بەڵام پەیشا بەرکەوتەن کە ئیتر ڕیبازەکەشا جواب مەڕۆوە، وەر ئی هۆکارەی پێسە واتم، ڕەنگە فاڕیای جە ڕێباز و پلانەکاشا کەرانە. پۆکەی پەنەوازا هەم گەل و هەم جەنگاوەرا ئاکەی بە وریاییۆ وێشا ئامادەو گرڏ چێوێ کەرانە.
*جە بڕێ لایانۆ ئەوەکۆڵیای پاسە کریۆنە؛ پەی نموونەی جە ساڵو ٢٠١٤ دۆڵەتو تورکی بە ڕاو داعشیۆ گەلو کوردیش بەئامانج گێرت. داعشش بە گرڏ جۆرێ پەڕ چەک کەرد و دژو کورد بەکارش ئاردێ. گرڏو سەرنجەکا رووەشا جە وەرنیشتوو کوردەسانی بێ. چارۆیشەنە فرەو کەسی ماچۆنە دۆڵەتو تورکی پەی ئانەی هێزەکێ هامپەیمانی وێش جە سوریانە یاونۆنە دەسەڵات، گەرەکشا هەتەشەی جەوەراوەرو کوردی بەکار بارۆنە، چاکە جەنگ کەرانە و دۆڵەتو جە بە ڕاو چەتەکاشۆ بەرەو دیمەشق پێشڕەوی کەرۆنە، پێسە واتت ڕەنگە با جۆرە تەنانەت دیمەشقیش گێرۆنە. ئایا سیناریۆیێ پاسە عەجیب نییا؟
ئیسە دۆڵەتو تورکی پەرە بە چیشی مرۆنە؟ 'با پەکەکە چاکە بەر گنۆنە و ئانێ چبەرۆ ئامێنێ چاکە نەمەنانە'. داواکارییێ پاسە مکەرۆ، 'مشۆم قەسەدە هورشنریۆوە و دلێنە بریۆ'. یانێ بی جۆرە پڕوپاگەندە ئەنجام مرانە. ئاڏێ گەرەکشانە ئی داواکارییشا بە هەتەشەی قەبوڵ کەرانە.

وەڵتەر سەرو ئی بنەمێ چەتەکێ سوپاو نیشتمانیشا جێگیر کەرد. بی بەهانێوە دۆڵەتو تورکی دەورو وێش شارۆوە و جەنگەکەی بەرەو وەڵي  بەرۆنە. ئانێ ئینێ ڕایزو SNA نە خەڵکو سوریای نیا. جە گرڏ وڵاتێوە ئینێ دلێنە. دۆڵەتو تورکی زەڕشا مرۆ پنە و مووچە و گرڏو پنەوازییەکاشا پەی بەیا کەرانە. پەنەوازا گەلو تورکیای ئاگادارو ئی ڕاسیا بۆنە. گەلو تورکیای ئینا ئاوراینە، دۆڵەتو تورکیاش ماچۆنە دەرفەتشا نیا وەردەسەنە و جا بارۆ حیچ مەکەرۆنە، بەڵام گرڏ چێوێ پەی چەتەکا SNA مکەرۆ. پەنەوازا گەلا تورکیای ئی بابەتەیە وسا وەر باسی. پەنەوازا واچا 'ئێمە تووشو قەیرانو ئابووری ئامێنمێ، مەبەس چی هامکارییا  کە دەوڵەت بەم چەتانە دەبەخشێت چییە؟' بۆچی لە بژێوی ژیانمان دەبڕێت و بۆ چەتەکان بەکاری دەهێنێت؟' پێویستە باس لەسەر بابەتە بکەن. لەبەر ئەوەی لێپرسینەوە لەم بابەتە ناکرێت، ئەردۆغانیش بە خواستی خۆی هەڵدەسووڕێت. بەڵام پێویستە باس و لێپرسینەوەی لەسەر بکەن. لەبەر ئەوەی ئەردۆغان چی دەکات دەیشارێتەوە. بۆیە دەڵێن با پەکەکە بڕوات، ئەڵبەت هەموو چەتەکانی SNA بیانین.

جە هەمانکاتەنە هرووژم مکەرۆ سەرو پرۆژەو نەتەوەی دیموکراتیکی. سەرکردایەتی تازە دەسش بە جەنگو سوریای کەرد، واچێنۍ هامپەیمانی گۊرە ئینا بەینو کورد و عەرەبانە. واتە هامپەیمانیێوە ستراتیجی. پەی ئینەیچ کۊشش کریا. هەرپاسە نامێشا نیا سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریای. دۊڵەتو تورکیای گەرەکشا زەرەرۍ گۊرە بە پرۆژەو نەتەوەی دیموکراتیکی بیاونۆ. چی بارۆ بانگەواز و هۆشدارییەکۍ چێشێنۍ؟ یان هۊرسەنگناو شمە سەبارەت بە ئی مەترسیا چێشا؟ یانی پێگەو پێکئامایەکا کورد، عەرەب، سریانی و چەرکەسی چی چوارچێوەنە چنین بۆ؟
ئیساتۍ، جە سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریاینە نەتەوەی دیموکراتیک پەرەش پنەدریان. هەرپاسە جمېیەرو شۆڕشگێڵنی ژەنایچ وەڵێکۊتەن. محاڵا بتاوا نەتەوەی دێموکراتیکی دلێنەبەرا. یانی ئینە ئامانجو ئاڎیشان، بەڵام نمەتاوا دەسشا بیاوۆ پنەش. گەلاو سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریای ڕا پینەی نمەڎا. هەرپاسە بە ئاشکرا هەڵوێسو ۋێشا دیاری کەردەن. سریانی، عەرەب و کوردیچ بە هەمان شێوە هەڵوێسو ۋێشا دیاری کەردەن. گرڎ کەسێ ئینە هەڵوێستشا. ئاڎۍ خاوەنداری جە بەهاکاشا و شۆڕشەکەیشا مکەرا. کێشەو ئاگەی پرسو کوردی و دەسکەوتو تەنیا کوردی نییا. بەڵکم کێشەو سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریایا. ئا گەلەینە کە چا مژیوا. کێشەو نەتەوەی دێموکراتیکیا. دۊڵەتو تورکیای بەزانابیەی کورد و دەسکەوتەکاش بە ئامانج مگێرۆ. یانی پەی ئانەی گەلا تەرۍ خاوەنداریش چنە نەکەرا جە جبەرۆ مەناوە. پی جۊرە چەواشەکارییەکاشا وەڵۍ وزا و گرڎ کەسێ چی سیاسەتا دۊڵەتو تورکی مېیاوانە. دۊڵەتو تورکی گەرەکشا گەلا بەش بەش بکەرۆ و جە نگ جە مابەینو گەلانە بەرپا بکەرۆ. بەئاشکرا ماچۆ ئێمە سیاسەتو عوسمانی ڕاوەبەرمکەرمۍ، سەرەتا مشۊم میساقی-میلی جابەجێ بکەرمۍ. بە زوانو ۋێشا باس چینەی مکەرا. چنی ئینەی مکەرا؟ ئاڎۍ گەرەکشانە بە دژمنایەتی جە ما بەینو گەلانە و جیاکەردەیۆ گەلوو کوردی جە گەلا تەری ئی هەرمانۍ مکەرا. گەلوو کوردی ئاگاڎارو ئی سیاسەتەینە و گەلا تەریچ بەهەمان شێوە. پۊکەی دۊڵەتو تورکی نمەتاوۆ چی سیاسەتەنە سەر گنۆ و ئەنجام گێرۆ.

*گەرەکما ئاماژە بە بابەتێوە تەر کەرونە. ئیسە جەنگی جەهانی یەرەم ئینا ئارانە. مابەینو ئی جەنگەیە وەرکەوتوو دلێڕاسەی و کوردەسانا. جە سەردەمو جەنگو جەهانی یەکەمینە ڕێککەوتننامەو سایکس پیکۆی ئیمزا کریا و ئی جوگرافیا دابەشکریا. جە ئەنجامەنە بەتایبەت کوردەسان دابەش بی سەرو چوار وڵاتارە، بەهەمان شیوە وەرکەوتوو دلێڕاسەی دابەش بی. ئیسە جە جەنگی جەهانی یەرەمینە، بەتایبەتی جە جەنگو سوریاینە، بەرکەوت کە پەیماننامەو سایکس پیکۆی هورشنریۆوە. یانێ پەیمان نامێوە تازە دەسش پنەکەردەن، کە پنەش ماچا 'پەیمانی ئیبراهیمی'. هەرپاسە جە قسەکاشەنە ئاماژەش پنەدا. جەنگ جە فەلەستینەنە دەسش پنەکەرد. دماتەر لوبنانش گێرتۆ و بە وڕناو ڕژێمو بەعسی جە سوریا بەردەوامیش بێ. فرەو چێوی ئاماژە پانەیە مکەرۆ کە جەنگو فاریاکێ بەرەو ئێرانیش ملانە. بەڵام قۆناغێوە تەریچ هەن و ئاریش عێراقا. چاکە هەم مۆدێرنیتو سەرمایەداری و هەم زلهێزە هەرێمیەکێ پێسەو دۆڵەتو تورکی ئینێ چا هەوڵەنە. دۆخو ئیسەی و دۆخو ئێرانی و عێراقی )ەرپاسە چنین هورسەنگنایش پەی کەری؟
ڕاسا سەردەمو جەنگی جەهانی یوەمینە وەرکەوتوو دلێڕاسەی دیزاین کریاوە. کوردەسانیس دابەش بی سەرو وڵاتا تەریرە. هەرپاسە عەرەبەکێ پارچە پارچە بیێ.
سەرو ئی بنەمێ سیستەمێوە جەهانی مەرزیارە. ئاڏێ جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە دەسەڵاتشا دەسۆ بێ، ئیسە دیسان دەسەڵات گیراوە دەس. یانی ئاڏێ بێنێ کە جە ویەردەنە ئا پارچە بییەیشا وەشکەرد و هەر ئاڏێنێ کە گەرەکشانە هورشنیاوە. چی؟ وەرو ئانەی جەنگی جەهانی یەرەم خزمەتشا پنەکەرۆ. بە واتێوەتەر مۆدێرنیت خزمەتو سیستەمو سەرمایەداری کەرێ. بەڵام ئیسە تەمەنشا دمایش ئامان. ئاڏێ هەم بەربەسێنێ وەردەمو سیستەمو مۆدێرنیتی سەرمایەداری و هەم وەربەسێنێ وەردەمو گەلا وەرکەوتوو دلێڕاسەی. بی بۆنۆ ئی دەسەڵاتەیە دلێنە بەرا. جەنگو وەرکەوتوو دلێراسەی ئینا مابەینو مۆدێرنیتو سەرمایەداری و دۆڵەت نەتەوەینە. چی جەنگەن ئا دۆڵەتی وەرگری جە دۆخو ئیسەی مکەرا دلێنە شیێنێ. سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەداری بەردەوام جە وەرکەوتوو دلێراسەینە هەنگامی تازێ منیۆنە. ئا جەنگەی کە جە سوریا ڕووەشدا و سوریای دامایش پنەئارد، تەنیا دلێبەردەو سوریای نەبێ. پۆکەی با وڕایە وەرکەوتوو دلێراسەی ڕووبەروو وڕای بۆوە. ئا سیستەمەی جە جەنگو جەهانی یوەمینە ئەرەمەرزیا، ئیسە گەرەکشانە وڕنانەش. بە گرڏی جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە فاریای بنەڕەتی ڕووەمرۆنە. هەرپاسە وراو سوریای، وڕای تەرش چنە بۆوە. سوریا سەرچەمەو ئا فاریانە. چونکە وەرکەوتوو دلێراسەی کاتو وێش بە مییانو سوریای ئەرەمەرزیا. سەرەتا بەریتانیەکێ ئامێ دلێ سوریای، دماتەر ڕێککەوت مابەینشانە ئەنجامدریا، بریتانیەکێ لوێ و فەرەنسایەکێ ئامێ. چاکاتەنە سنوورەکێ مابەینو عەرەبەکا ناڕۆشن بێ. ئا کاتە دۆڵەت پێک نامابێ. خە سوریانە  دەسش پنەکەرد. لوبنان، ئوردن، سعودیە و عێراق ئەرەمەرزیێ. یانی دۆڵەتا سوریای جە مییانو ئی دۆڵەتائەرەمەرزیا پۆکەی بە هورشانایۆ سوریای وڵاتی تەرێ هورشنریاوە. سوریا هامسەنگی و هێزێوە بنەڕەتییا جە هامسەنگیەکانە. پۆکەی واچمێنە 'بەبێ سوریا ئاشتی مەمەرزیۆرە'. چی؟ وەرو ئانەی ئا پارچە بییەیە دروس بییەن، جە سوریاوە دەسش پنە کەردەن. ئیسە کە سوریا بەرەو وڕای لوان، ئا گرژیێ جە سوریا سەرشا هوردان، دمایش پنەمێنە. ئینە پێسەو بوومەلەرزێوە چانەن. تەنها پەی ئانەی نییا کە گەرەکشا بێ ڕژێم جە سوریانە فاڕانە. بەڵکووم بی جۆرە بەردەوام بانە. تەنانەت بڕێشا پاسە بە ئاشکرا باسش کەرانە. تا ئیسە ئانەی گەرەکشا جێبەجێ نەکراوە. ئێستا گۆڕانکارییەکە بەرەو کوێ دەڕوات؟ بەرەو عێراق و ئێران و کوردستان دەڕوات. لێرەدایە کە ڕۆڵی کوردان بییەن جابەجێ نەکریان. با جۆرە چارەنووسو گرڏی دیاری کریۆنە. بڕێ میانگی هەنێ کە بە تایبەتی سەرنجشا ئینا سەرو کوردەسانی. ئاڏێ زانانە کێ کوردەسانی لا وێشەرە کێشۆنە، جە ڕاو کوردەسانیۆ تاوۆنە فاڕیێوە بنەڕەتی جە ناوچەکەنە وەش کەرۆنە. بی بۆنۆ ڕەنگە جەنگ کوردەستانیش گیرۆوە. پۆکەی ئی جەنگە کاریگەری سەرو سوریا، عێراق، ئێران و تورکیاش بۆنە. ئیسە جەنگ ئینا ئێران و تورکیانە. ئینەش تەرسێوە گۆرێ پەیشا وەش کەرۆنە. ڕابەر ئاپۆ ئا فاڕیایێ کە جە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە ڕووەمرانە خاس وینۆنە و گەرەکشا دەوری تاریخی پەی گرڏو گەلا وینۆنە. ڕۆشنائانەی جە سوریانە رووەشدا جە عێراقیشەنە بەهەمان شێوە ڕووەمرۆنە. وەرو ئانەی بڕێ نیشانێ بەرێڤگنانە کە هامشێوەو سوریاینێ. هەر چنین جە سوریانە دەورشا بە تورکیا دا، گەرەکشانە بەهەمان شێوە جە عێراقیشەنە دەورش پنەدانە. یانێ بی شێوەیە گەرەکشانە پەی مەبەسو وێشا دەستوەردای جە تورکیانە کەرانە. ئەردۆغان و ئاکەپە ماچانە ئاڏێ هێڵو میلی بە بنەما گێڕانە، بەڵام گرڏشا دروێ مڏانە. ئاڏێ حیچ پەیوەندییەشا بە میلی بییەیۆ نییا. ئەر ئینە بەردەوام بۆنە، تورکیاچ پێسەو دۆڵەتو عوسمانی بۆ بە ئامانج و دمایش پنە مێ، ئینە ڕۆشنا. ڕابەر ئاپۆ گەرەکشا دیموکراتیزەبییەی تورکیا بەرەو وەڵێ بەرۆنە پەی ئانەی تورکیا نەبۆ کێشێوە گۆرە سەرو گەلا دلینەی. هەرپاسە پەی ئانەی گەلا مەنتیقەکەی دەسو ئەرەگیری تورکیای ئازادێ بانە. پەنەوازا گرڏ کەسێ پێسەو وێش چی بابەتەیە یاوۆنە. گەرەکش نییا بە ئەرەگیری تورکیای بەهێز کەرۆنە، بەڵکووم گەرەکشا دلێنە بەرۆش. چونکە تەنیا بە دیموکراتیزەکەردەو تورکیای کریۆنە ڕاگیری چا دارما گیریۆنە. ئەر دیموکراسی جە تورکیانە وەڵێ گنۆنە، گرڏ لێ تاوۆنە ئیسراحەت کەرۆنە. چونکە تورکیا سوریا و عێراقیش ئەرەگیر کەرۆنە. هەرپاسە جە لیبیا و فرەو یاگا تەریش ئینا پەرە ساناینە. پۆکەی تەنها دیموکراتیک بیەی تاوۆنە ڕاگیری چانەیە کەرۆنە. ئینە ئەرکێوە گرنگا پەی ڕابەر ئاپۆی. ڕۆشنا کە ئاڏێ گەرەکشانە جە عێراقیشەنە بڕێ چێوێ پەرە پنەدانە. ئەرش هەن جە عێراقیشەنە پارچە بییەی ڕووەدۆنە. چونکە وەڵتەر چا بارۆ بڕێ هەنگامێشا نیێنێ. دۆڵەتو عێراقی وڕابێ. دماتەر بە نامێ دامودەزگاکاوە بڕێ هەرمانەشا کەردە. بەڵام هەڵای مرۆڤ مەتاوۆنە واچۆنە ئیسە جە عێراقەنە دۆڵەتی هەن. یانێ پارچە پارچەبیەی ئینا ئارانە. بە واتێوەتەر ئەر جەنگێ هامشێوەو سوریا جە عێراقەنە ڕووەدۆنە، عێراق مەتاوۆنە وێش مڏرنۆ.

ئینەش بۆ بەمەڵامەتو پارچەبیەی. یانی تورکیا هێزێوە فرە جە عێراقەنە جێگیر مکەرۆنە. گرڏما ئینەیە زانمێنە. عێراق ڕێککەوتەیش چنی تورکیای هەن. بەڵام من پێشبینی مکەرونە عێراق چانەیە یاوابۆنە کە تورکیا چێشش جە سوریای کەردەن؟ تورکیا گورزێوە گۆرەش جە گرڏ لێوەدا، بەتایبەت ئێران و ڕووسیاش شانا. فێڵەش چەنە کەردێ و گورزێوە گۆرێش دێوەنە. ج هەر حاڵەتێوەنە عێراق ئیسە ئەنجامەکا سیاسەتو وێش وینۆنە. ئەر ڕاستیەکا نەوینۆنە قەبرەو وێش هورگەندێنە.

*شمە باس جە ڕێککەوتەی بەینو تورکیای و عێراقی مکەردۍ، پاسەن؟

بەڵێ ئی ڕێککەوتەیە پەی عێراقی فرە مەترسیڎارتەرا. چونکی گرڎ چێوێشا وستەن خزمەتو حکومەتو تورکیای. تورکیا جە ڕاو ئی ڕێککەوتەیۆ بارەگۍ فرێش ئەرەمەرزنێنێرە، هەنگامۍ فرێش نیێنۍ، چالاکییە هەواڵگرییەکێش بەهێزتەر کەردێنۍ، چنی تورکمانی و داعشی هەرمانۍ فرێش کەردێنۍ. ئا ڕێککەوتەی چنی حکومەتو تورکیای کەردشا، خزمەتشا پینەی کەردەن.

*ئێران چی دماییانە سەرەمڕە گورزەش وەرکۊتێنە. وچیۆ گۊرەتەرین دۆڕنایش جە جەنگو سوریاینە دیەن. ئایا بەڕاسی ئێران بەسیانۆ و نمەتاوۆ هیچ کارێ ئەنجام بڎۆ؟ یان ئینە تەنیا هۊرخەڵەتناین؟

ئێران گورزەش وەرکۊتێنە. گرڎ کەس ئینەی موینۆ. بەڵام هەرچڼە گورزەش وەرکۊتۍ بۆ، گەرەکشا وەرگری جە ۋێش بکەرۆ. عێراق پەی ئێرانی گرنگتەرا. پەی چێشی؟ چونکی دماو ئانەی حەماس و حزبوڵا هرووژمشا کریا سەر، هەرپاسە دماو وڕای ڕژێمو بەعسی، ئاژەو عێراقی گرنگتەر بیەن. ئێران پاسە بە ئاسانی دەس جە عێراقی هۊرنمەگێرۆ. متاوو ئینەی واچو، بەڵام ئەمریکا و بریتانیا و ئیسرائیلیچ گەرەکشانە بەردەوامۍ با جە فاڕیایەکا ۋەرکۊتو مېیامینی و عێراقی. تورکیایچ گەرەگشا ئیسفاڎە چی ئاژەیە هۊرگێرۆ. هەر پېسە چنی گەرەکشانە ئیسفاڎە جە دەرفەتەکا سوریای هۊرگێرۆ، گەرەکشا ئیسفاڎە جە دەرفەتەکا عێراقیچ هۊرگێرۆ. ڕەنگاتی جەنگو عێراقی پەرە بسانۆ. هەڵای نمەزانمۍ چێش ڕووە مڎۆ، بەڵام دەورو دۊڵەت نەتەوەکا دمایش پنە ئامان. دەوڵەت نەتەوەکۍ تەرۍ نمەتاوا ۋەرا ۋەر بە قۆرخکارییەکا جەهانو سەرمایەداری مرداوە. یان مشۊم بەپاو ئاڎیشا ڕێکۍ گنا یان گورزەی گۊرێشا ۋەرگنۆ. ئی ئاژە ئێران و تورکیەیچ مگێرۊوە.

کاتێ ڕابەر ئاپۆ جە ساڵا ۋېیەردەینە چەمپنەکۊتەیش چنی محەمەد عەلی بیراندی کەرد، واتش: "گەرەکما سەرو بنەماو سیاسی و دیموکراسی موخاتەبێوە پەی چارەسەری پرسو کوردی بێزووە. 'ڕابەر ئاپو تا ئارۊیچ سەرو ئی بنەمایۍ هەنگامەش نیێنە. بەدڵنیاییوە هەنگامەی فرێش نیێنە و پاگیری فرەش سەر کەردەن. پەی نموونەی چنی تورگوت ئۆزالی چی بارۆ وتووێژش کەردەن و سەرو ئی بنەمایۍ چڼین جارۍ ئایێر بەسش ئەرەیاۋنان. هەرپاسە تورگوت ئۆزال گەرەکش بۍ چا بارۆ پەی چارەسەری ئی پرسەیە بە ڕای سیاسی و دیموکراتیکی هەنگامە بنیۆ. پۊکەی تورگوت ئۆزالشا کوشت.

دماتەر ڕابەر ئاپو پاگیریش کەرد و رێککەوتەو دۆڵمە باخچەی وەش بی. ئی ڕێککەوتەیە سەرو بنەماو دیموکراتیزەکەردەی تورکیەی بۍ. ئەردۆغان دیش کە ئا پرۆسەی کە ڕابەر ئاپۆ بە ڕێککەوتەی دۆڵمە باخچەی پەرەش پنەدریان، یاوان بە قۆناغێوە جدیی و مشۊم هەنگامێوە پەی چارەسەرکەردەی کێشەکەی سەرو بنەماو سیاسی و دیموکراسی هۊربگیریۆ، دژش مرداوە. چونکی هیچ فاڕیایۍ جە ئاوەزیەتو ئەردۆغانینە بیەیش نەبۍ. بەڵکم ئاڎ گەرەکش بۍ کوردی دلێنە بەرۆ. پۊکەی ڕێککەوتەکەیش هۊرشێوناوە. مشۊم گرڎ کەسۍ چی بارۆ پرسیارە بکەرا، چی ڕێککەوتەکەی هۊرشێویاوە؟ ئایا رابەر ئاپۆ جە دوڵمە باغچەنە داواکاریێوە گۊرەش گەرەک بۍ؟ نەخێر، ئاڎ داواکاریی مەعقولش بۍ و گرڎ جە چوارچێوەو بەرژوەندی گەلوو تورکی و کوردی و دیموکراسی تورکیەینە بۍ. کەواتە ئەردۆغان چی ڕێککەوتەکەیش هۊرشێوناوە؟ چی جەنگەکەش قووڵتەر کەرڎۆ؟ چی 'پلانەو شکسیش' جابەجێ کەردە؟ مەڵامەتەکەش چێش بۍ؟ گرڎو ئی پرسیارا پەنەوازشا بە قسەو باسیا.

ڕابەر ئاپۆ گەرەکش بۍ تا ١٥و ئابی هرووژمەکۍ مردا و چەکەکۍ خامۊشۍ بکریا و کێشەکە سەرو بنەمای سیاسی و یاسایی چارەسەر بکریۆ. رابەر ئاپۆ جە دماین پەیامشەنە ئەرەیاۋناش: "هێزو ئانەیم هەن هەم جە ڕوو کردەیی و هەم جە ڕووو تیۆریۆ ئی پرسەیە چارەسەر بکەرو". با ئاشکرا باسش چانەیە کەرڎەن کە حکومەت مشۊم دەور و ئەرکو ۋێچش جابەجێ بکەرۆ. ڕابەر ئاپۆ جە ۋېیەردەیچەنە ئی هێڵێشە پەیڕەو کەردێنە. چانەینە ئیساتۍ بە هیزۆ بابەتەکەی باس بکەرۆ، بەڵام جە ۋېیەردەنە هەمان قسێش کەردێنە. چێنە هیچ چێوۍ تازە بیەیش نیا. مشۊم گرڎ کەسۍ پی جۊرە جە مەسەلەکۍ بیاوۊنە.

ڕابەر ئاپۆ بە نامۍ ۋێشۆ هەنگامێوە گرنگەش دەس پنەکەردە. موینمۍ حکومەتو تورکیای بە تایبەت ئاکەپە حیچ هەنگامێوەش چا بارۆ نەگێرتێنە ۋەر. ئەردۆغان تا ئیسە هیچ دیدارێوەش ئەنجام نەڎان. ئانۍ چنی شاندەکەی گلێرۍ بیێنێوە ئەرەیاۋنانشا کە 'قسێما کەردێنە'. قسەکۍ ئەردۆغانی بە هیچ شێوێوە قسۍ چارەسەری نیەنۍ. گرڎو قسەکاش پەیوەندیشا بە جەنگیوە هەن. بە تەمامی سەرنجش ئینا سەرو بە‌هێزکەردەی دەسەڵاتو ۋێش. بەرژەوەندی تورکیای و گەلا تورکیای پەیش گرنگ نییا. ڕابەر ئاپۆ بە پاگیریش سەرو پرسو چارەسەری، ئەرکێوە تاریخی جە ئەستۆ مگێرۆ و ئێمەیچ چنی ڕابەر ئاپۆی هامڕا و هاودەنگێنمۍ. پەنەوازا گرڎ کەسێوە ئینەی بزانۆ و پا جۊرە مامەڵە بکەرۆ. لایەنە دیموکراتیکەکۍ، سۆسیالیست و ئانۍ گەرەکشانە پرسو کوردی و کێشەکاو تورکیای بە شێوێوە یاسایی و دیموکراتیک چارەسەر بکریا، مشۊم هەرمانە پەی چارەسەری ئی پرسەیە بکەرا. دیموکراتیزەکەردەی تورکیای ئینا بەرژەوەندی گرڎ کەسێنە. پۊکەی مشۊم گرڎ کەسێ پا جۊرە ئەرکی تاریخی ۋێش جابەجێ بکەرۆ.

*باسو ڕێبازو ئەردۆغانیت کەرد پەی ئی دەسوەڵێوستەیە کە جە ڕابەر ئاپۆیۆ هەنگامەش پەی نریێنە. چن ڕوۍ چێوەڵی دەوڵەت باخچەلی جە گلێرۊبیەو گروپو پارتەکەیشەنە ئەرەیاۋناش: یان ئێمە پېسە واڵە و برای چی خاکەنە مژیومۍ یان جە ئەنادۆڵەنە نمەمەنمۍ."بەڵام بە تەماشەکەردەی جە ئاژەو ئیساتۍ، ئەر بەشیوێوە سادە تەماشەو رابەر ئاپۆی بکریۆ، ئەر گەمە بە هەست و باوەڕی گەلوو کوردی بکریۆ، ئەر بە قسۍ شۆڤێنیانۍ پېسە 'مشتەی ئاسنین'ە جە دژو پەکەکەی بەردەوامۍ با، ئەنجامەکەش چێش بۊنە؟ " ئایا کورد هۊرچنیەی تەر و هەڵوێسی تەرش نییا؟

پېسە واتم پێگەو کوردی و پەکەکەی فرە بەهێزتەرا جە جارانی. ئا ڕۍ جە ۋېیەردەنە ڕووەو پەکەکەیرە وزیێبێنێرە، ئیساتۍ کریێنۍ. حکومەتو تورکیای نمەبۆ هیچ مقارنێوە غەڵەت بکەرۆ. نمەبۆ ویر چانەی بکەرۊوە کە 'ئاڎۍ ئینۍ چێرو فشارێوە فرەینە، چی ئاژەنە ئێمەیچ فشارەکا زیاتەر مکەرمۍ و ستەمشا ۋنە مکەرمۍ و ناچارێشا مکەرمۍ گرڎ چێوۍ قبوڵ بکەرا' ئینە بۆ بە مەڵامەتو دلێنەشیەیشا." دەرفەتەکۍ فرە زیاتەرێنۍ پەی کوردی و پەی پەکەکەی. فرەو هێز و لایەنا هەنۍ کە پەیوەندی چنی پەکەکەی وەش مکەرا. تەنانەت گەرەکشانە ئاسانکاری زیاتەر پەی پەکەکەی بکەرا کە وەڵتەرۍ نەبیەن. پەنەوازا گرڎ کەسێ ئینەی بزانۆ. ئەر حکومەتو تورکیای پرسەکەی چارەسەر نەکەرۆ، پەکەکە هۊرچنیەی فرە بەهێزش ئینا وەردەسەنە. پېسە ماچا، دەسۍ پەکەکەی نەبینیێنۍ، بە پێچەوانۆ گرڎ لایۍ حسابێوە جیاواز پەی کوردی و پەکەکەی مکەرا. حکومەتو تورکیای مشۊم ۋەرپەرسانە مامەڵە چنی ئی ئاژەیە بکەرۆ. ڕابەر ئاپۆ ویر جە گرڎ کەسۍ مکەرۊوە و گەرەکشا ئەرکو ۋێش پەی مرۆڤایەتی جابەجێ بکەرۆ. گەرەکشا چنی تورکیای پێوەرە ئی پرسەیە چارەسەر بکەرۆ. ئەر تورکیا پی ئاڕاستەرە هەنگامە نەنیۆ، هۊرچنیۍ فرۍ هەنۍ و پەکەکە متاوۆ ئیسفاڎە جە گرڎ دەرفەتێوە هۊرگێرۆ. جە ئاژێوە چامنەنە بەدڵنیاییوە ئانە تورکیان کە زەرەر مکەرۆ. بەڵام ئێمە گەرەکما نیا تورکیا گنۆ دلۍ ئاژێوە چامنەیۆ.

ڕابەر ئاپۆ گەرەکشا کێشەکەی بە شێوێوە ناوەندی جە تورکیەنە چارەسەر بکریۆ. ئەگینا ناوەندەکۍ فرێنۍ، فرێوەشا گەرەکشانە پەیوەندی دروس بکەرا و کورد و پەکەکەی لاو ۋێشارە کێشا و پا جۊرە سیاسەت جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە ڕاوەبەر بکەرا. چێوە، حکومەتو تورکیای ئاگاڎار مکەرووە با بێ منەتانە چنی پرسەکەی مامەڵە نەکەرۆ. ئەر باخچەلی چێوۍ پی جۊرە ماچۆ، ۋەرو ئانەینە کە بڕۍ حەقەتینێش دیێنۍ. ئا چێوۍ کە باخچەلی ماچۊشا پېسە سەردەمو دماینو عوسمانیا. مسەفا کەماڵ ئا مەترسییەشە ۋەردەمو تورکیاینە دی و یاوانە کە ئەگەر چنی کوردی یۆ نەگێرا، ئانە نمەتاوا چا مەترسی فاڕیایا ڕزگارشا بۆ و بەتەمامی شکس مارانە. پۊکەی هامپەیمانیش چنی کوردی دەس پنەکەرڎ، جە کوردەسانۆ دەسش پنەکەرڎ و جە مەترسیەکا ڕزگارشا بی و تورکیاش جە مەترسی نەجات دا. باخچەلی بەهەمان شیوە دیەنش کە مەترسی جە تورکیای نزیک بۊوە. ئەر چنی کوردا یۆگێرتەیی ساز نەکەرا دلێنە مشا.

هەوڵو باخچەلی تورکیا و تورکەکان. ئاڎ خجڵو ئانەینە کە چنی متاوۆ جە قەیرانەکا نەجاتشا بۆ. مزانۆ بە یۊگێرتەی چنی کوردی متاوۆ نەجاتشا بۆ و هیچ هۊرچنیێوە تەرش نییا. چونکی ئاڎ جە گرڎ کەسی زیاتەر دژمنایەتی گەلوو کوردیش کەردەن. ئەر ئارۆ ماچۆ مشۊم دەمودەس هامپەیمانی چنی کوردی وەش بکەرمۍ، چونکی موینۆ مەترسییەکۍ فرە نزیکێنۍ. پۊکەی ماچۆ هیچ چێوۍ بە جەنگ چارەسەر نمەبۆ، بەڵکم سەرکۊتەی بە ئاشتی بەدەس مۍ. جە کاتێنە بڕۍ کەسۍ جە تورکیەنە باس جە ئاشتی مکەرا؛ کەواتە جەنگێوە ئینا ئارانە، پۊکەی باس جە ئاشتی مکریۆ. ڕاسا، باسو ئاشتی چا شۊنانە کە جەنگش نیا چنە هیچ مەعنێوەش هەن؟ ئیساتۍ بڕۍ چێوۍ قبوڵ مکەرا. نمەزانو بە مەیلو ۋێشا قبوڵش مکەرا یان بە زۆر، بەڵام پەنەوازا گەلەکەما بزانۆ کە پێگەو کوردی و پەکەکەی و ڕابەر ئاپۆی ئیساتۍ فرە بەهێزتەرا جە جارانی.

بەدڵنیاییوە ئێمە دەرفەتۍ فرە زیاتەرێما جە وەڵتەری ئینۍ ۋەردەسەنە. بەڵام نمەبۆ کەس پانەی سەروەش بۊ. بەڵام پەنەوازا ئانەی بزانا. نمەبۆ جەنگی دەروونی و جەنگی تایبەت سەرشاوە کاریگەریی وەش بکەرۆ. گرڎو ئا پڕوپاگەندا جە چاپەمەنی تورکیاینە مکریا پەی هۊرخەڵەتنای گەلەکەیمانە و چەواشەکەردەی گرڎ لایێن. گەلەکەما نمە بۆ گۊش دارۆنە ئی چێوا. مشۊم گۊش جە ڕابەرایەتی و جمېیەرەکەیشا بگێرا. مشۊم متمانەشا بە ۋێشا و ڕابەرایەتیشا و جمېیەرەکەیشا بەهێز بۆ و پا جۊرە مامەڵە بکەرا. متمانەم بە گەلەکەیما هەن، گەلوو کوردی گەلێوە بە ڕێکوستەی و سیاسییا، ئیساتۍ جە گرڎ چێوۍ مېیاوانە و عال مزانا چێش ئینا ئارانە. دۊڵەتو تورکی بە شێوەو جەنگی دەروونی و جەنگی تایبەتی نمەتاوۆ کاریگەری سەرو گەلوو کوردی بنیۆرە. بێگومان هەڵای گەلەکەما مشۊم فرە ئاگاڎارۍ پلانەکا با. پەنەوازا ئەوەکۊشای ۋێشا زیاتەر بەرەو وەڵۍ بەرا و هەرپاسە هەڵمەتۊو ئازادی کە پەی ئازادی ڕابەرایەتیما پەرەما پنە دێنە جە گرڎ شۆنێنە بەهێزۆ بەردەوامیش پنە بڎا. چانەینە تووشو زەحمەتی و دژواری بیمێوە، بەڵام جە دماینە سەرکەوتەیۍ گۊرە بەدەس مارمۍ و مرۆڤایەتیچ چی سەرکەوتەیە ئیسفاڎە مکەرۆ.