بەسۍ ئەرزینجانە ئەنڎامەو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەژەکەی پۍ گەڕوو دوۋەمو ھۊرچنیەی سەرۊکایەتیی تورکیای بانگەوازش بۍ و ۋاتش " پێۋیسا ژەنی دەنگو ۋېشا پۍ شکسپنەئارڎەو ئەردۊغانی فاشیسی بەکاربارا."
بەسۍ ئەرزینجانە ئەنڎامەو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەژەکەی جەبارەو گەڕوو دوۋەمو ھۊرچنیەکاو سەرۆکایەتیی تورکیایوە قسېش پۍ ئاژانسو هەواڵی فورات ئەنەفەی کەرڎۍ.
ھۊرچنیەو پەرلەمانی جە ١٤و ئایارینە دمایش پنەئاما. ھۊرچنیەی سەرۊکایەتی مەنۊ پۍ گەڕی دوۋەمی. شمە ئەنجامەکا ھۊرچنیەی چنی ھورسەنگندۍ؟ ئا تابلۊیە چنی ھورسنگندۍ، کە جە کورڎسان و تورکیانە بەرکۊت؟
ھۊرچنیەکۍ سەرۊکایەتی و پەرلەمانی جە تورکیا ۱٤و ئایارو ۲۰۲۳ۍ ئەنجامدریۍ و ئەنجامەکۍ ئاشکرا بیۍ. ھۊرچنیەو سەرۊک کۊماری پۍ گەڕو دوۋەمی مەنۊ. ئاکەپە دەنگەکېش کەمشا کەرڎەن.
دەسەڵاتی فاشیستیی ئاکەپە - مەهەپە بە وەشکەرڎەو درۋۍ گۊرە گۊرۍ، فێڵبازی و تەڵەکەبازی و دزی قۊناغو ھۊرچنیەکاش ڕاوەبەرکەرڎ. سەرو بنەماو سیستەمو تازەو ھۊرچنیەی بە ئەنجامدای کېڵە گۊرەکا و پیلانگێڵیەکا، ئا ئەنجامەی ھۊرچنیەکانە بە دەسشا ئارڎەن. جە ڕاسینە دۊڕیېبېنۍ، بەڵام بە تەڵەکەبازی و ساختەکاری سەرکۊتۍ. جە ھۊرچنیەکا سەرۊکایەتینە سەڎە٤٩.٥ دەنگەکا پۍ ئەردۊغانی نیشانەدریا، بە دڵنیایۊ ئا ڕێژە ڕاس نیا، بەڵکم ئەنجامێوە ئاماڎەکریان. ئی ژمارە بە مەبەس پېیش نریانەرەو پۍ ئانەی گلېرگەی ھۊرخەڵەتنۊ، کەشېوە دەروونیش وەش کەرڎەن پۍ ئانەی ئۊپۊزسیۆنی بۍ ورە کەرۊ،. حەر چنی ئەردۆغان زەڕ و سامانو ۋڵاتی دزۊ، بە هەمان عەقڵییەتۊ دەربارەو بەردەیۊ ھۊرچنیەکا سەرۆکایەتی ھەرمانە کەرۊ. جە تورکیا و سەرنیشتو کورڎسانی گەلەکەما بە قەرارۍ گۊرۊ دەنگشا بە پارتو چەپی سەوزی دا. کورڎسانەنە سەرکۊتەیۍ گرنگ بەدەسئاما. پۍ ئانەیچ مبارەک بایی جە ژەنا و گەلەکەیما کەرمۍ، کە دەنگشا بە پارتو چەپی سەوزی دا. بێگومان گەلەکەما، دەورېوە چالاک و کاریگەرشا پرۊسەکەنە گێڵنا و زەحمەتێوە فرەشا کێشت.
سەرەڕاو گرڎو فشارەکا گەلەکەما و ژەنا پۍ دیموکراسیکەرڎەی تورکیای ڕەنگ و دەنگو ۋېشا بە بەقوەتی جە ھۊرچنیەکانە نیشانە دا.
شمە چی ھۊرچنیەنە چنی ۋیر جەبارەو نوێنەرایەتیی ژەناوە دلۍ هێزەکا دیموکراسی و ئازاڎییەکانە کەرڎېوە؟
نیمەو ئا ئەنڎاما پارتو چەپی سەوزی، کە ھۊرچنیۍ ژەنینۍ. پۍ ئەۋەڵجاری جە تورکیانە، پارتېوە پۍ نوێنەرایەتیکەرڎەی ژەنا یاۋۊنە رێژەو سەڎەنە ٤٩ یو پی جۊرە بلۊ دلۍ پەرلەمانی.
فرەو مەنتیقەکانە ژەنی کاندیدۍ ئەساسیۍ بېنۍ دلۍ پارتو چەپی سەوزینە ریزبەنڎی یوۋەمینە بېنۍ و پلەو یوۋەمیچشا بە دەسئارڎو و سەرکۊتۍ. پۍ نموونەی، جە قەرس و ئەرزرۊم، کە دوۋۍ مەنتیقۍ فرە گرنگۍ و هەستیارېنۍ، کاندیدە ژەنەکۍ سەرکۊتۍ، پۊکەی خەتەو دیموکراسی جە بەرزتەرین ئاستەنە نوێنەرایەتی کریا. پۍ یوۋەم جاری جە تاریخو ھۊرچنیەو تورکیاینە، پەیماننامەو ھۊرچنیەو ژەنا ئەرەیاۋیا، بنکەو بانگەشەو ھۊرچنیەی پۍ ژەنا کریاوە، دلۍ کاندیدە ژەنەکانە جە گرڎو عومرەکانە، پیشەکانە، گەل و باوەڕیەکان، سەرو بنەماو یەکسانیی ژەنی کاندید کریېبېنۍ. پۊکەی ئی دەسکۊتۍ، کە جەلایەنو ژەناوە بەدەس ئامېنۍ فرە گرنگۍ و نرخدارېنۍ. ئێمە ئی سەرکۊتەو ژەنا مبارەک کەرمۍ. هەدەپە، پارتو چەپی سەوزی، کە هەمان وەختەنە پارتو ژەنان، چی مەجالەنە دەورېوە گرنگش گێڵنا. ڕێزگېرتەی جە ژەنا چی ھۊرچنیەنە زیاڎش کەرڎ. جە ھۊرچنیەکا ساڵەو ٢٠٢٣ ېنە، ئاستو نوێنەرایەتیکەرڎەی یەکسانی ژەنا، کە پارتو چەپی سەوزی بەرەو ژەنانە نیشانەشدا، پېسە دەسکۊتېوە گرنگی جە خەباتما پۍ ئازاڎیی ژەنا لوۋا دلۍ تاریخیۊ. پارتو چەپی سەوزی بە سیستەمو هامسەرۊکی و نوێنەرایەتیکەرڎەی یەکسانی جارێوەتەر نوێنەرایەتیېوە بەقوەتو دیموکراسی و ئازاڎییش ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە و جەهانەنە بەدەسئارڎ.
دەسەڵاتو ئاکەپە - مەهەپەی وەردەواما جە گۆشەگیری تنو سەرو عەبدوڵا ئۊجالانی رابەرو گەلوو کورڎی. دژوو گۊشەگیری چ وەرپرسیارێتیېوە گنۊنە ئەستۊو هێزە دیموکراتییەکا؟ کریۊ دماو ھۊرچنیەی ئاژېوە چنی ڕوۋە بڎۊ؟
ڕابەرەکەما جە ساڵەو ٢٠١٥یۊ ئینا سیستمېوە تنو گۊشەگیری و ئەشکەنجەینە، کە گرڎ ڕوۋۍ قورستەر بۊ و زیاڎ جە دوۋۍ ساڵان ئا ئاژە بە شێۋېوە ڕەها وەردەواما. پۍ ئانەی تورکیای دیموکراتیک کەرمۍ، پۍ بەدیئارڎەو ئازاڎیی ژەنا، پۍ چارەسەری دیموکراسی پۍ کێشەو کورڎی ، ڕابەرەکەما جە ئاژېوە فرە قورسەنە ئیراڎە و باوەڕی و هەڵۋێسێوە گۊرە پۍ ئازاڎیی و مدرامانی نیشانە مڎۊ. کۊنفیدراڵیزمی دیموکراتیک، مۊدێلېوە نەتەوەیی دیموکراتیکش سەرو ئی بنەمۍ وەشکەرڎ.
جە دژوو ئی هەڵۋێسەیە و هەڵۋێسو ئازاڎیپارێزانەو ئەلتەرناتیڤی ڕابەر ئاپۊی، چی پرۊسەو ھۊرچنیەینە ڕژێمو جەنگی تایبەتی تورکی ڕابەرەکەماشا کەرڎ ئامانج. پارتەکۍ دلۍ هامپەیمانیی کۊماری و میللەتی، دەزگاکۍ یاۋنەریشا حۊلشادا بە شێۋېوە بۍ ئەخلاقانە، ڕابەر ئاپۊی پېسە ئامرازێوە ھۊرچنیەی بەکاربارا.
هامپەیمانیی کۊماری و میللەتی جە ئاستە جیاوازەکانە و بە قسە جۊراوجۊرەکاشا ئیدیعاو قورسکەرڎەی گۊشەگیریی سەرو ڕابەرەکەیماشا کەرڎ. ئانە جە وەختېنە ڕابەرەکەما هەمیشە بە پەیامەکاش جە ئیمراڵینە زەمینەو خەباتو هێزو دیموکراسی و ئازاڎییش بەقوەتتەر کەرڎەن. ڕابەر ئاپۆ بە وەرگرینامەکاش و چەمپنەکۊتەکاش، کە دلۍ سیستەمو ئەشکەنجەو ئیمڕاڵینە ئاماڎېش کەرڎۍ، خەتەو ڕاو یەرەمیش تورکیانە ئەرەمەرزنا و سەرمەشقبیەیش پۍ ئۊپۆزسیۆنی ڕاستەقینەی و هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎیی کەرڎ.
جە وەران ۋەرو ئا تۊمەتو بانگەشانە کە گەرەکشانە یاواینەی خەڵەت سەرو کەسایەتی ڕابەر ئاپۆی وەش کەرا، پێۋیسا هێزەکۍ ڕەنج و دیموکراسی گرڎ وەختۍ و جە گرڎ یاگېنە جوابۍ بەقوەت بڎاوە.
وەرو ئانەی، بنەڕەتیتەرین ئەرکی نیشتمانپەروەری، شۆڕشگێڵی، ئەخلاقیی ئانەنە، کە جە ڕاسی ڕابەرەکەیما یاۋمېنە و ڕۊشنش کەرمېوە و پارېزنمېش. چی ھۊرچنیەنە گەلەکەما هەم بە هەڵۋێسو ۋېشا و هەم بە قسەکاشا بە بەقوەتتەرین شێوە وەرگیری جە ڕابەرەکەیما کەرڎ، چنی ئانەیچ، ئشیۍ هێزەکۍ دیموکراسی و ئازاڎیی ھەڵای زیاتەرو کاریگەرانەتەر وەرگیریشا جە ڕابەر ئاپۆی کەرڎۍ. پێۋیسا بە عالی چانەی یاۋمېنە؛ گۊشەگیری سەرو ڕابەرەکەیما گۊرەتەرین گورزا جە دژوو خەتەو ئازاڎیی و دیموکراسی. گۊشەگیریی سەرو ڕابەرەکەیما، گۊشەگیریی کرێکاران، جوۋانان، ژەنان، هێزە دیموکراتیک و ئازاڎیوازەکان. ئازاڎیی ڕابەرەکەیما بە ماناو ژیۋایۍ ئازاڎی و یەکسانی مۍ، پۊکەی خەبات پۍ ئازاڎیی جەستەیی ڕابەرەکەیما پۍ هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎیی مشۊ جە گرڎ شۊنېوە و هەمیشە ڕۊژەڤ و ئەجێندای سەرەکی بۊ.
دماو ھۊرچنیەکا شمە ئاینڎەو هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی چنی ۋیندۍ؟ ئەنجامەکا ئی ھۊرچنیەیە چا روۊ چنی ھورسەنگندۍ؟
هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی کە جە هەدەپەی و پارتو چەپی سەوزی پېکئامان بە گرڎی ئا ئەنجامېشە بەدەس ناورڎۍ کە پلانەشا پۍ نیابېرە. بێگومان ئا ئاژە مشۊ بە شێۋېوە هەمەلایەن ھۆرسەنگنایش پۍ کریۊ. دماو گەڕو دوۋەمو ھۊرچنیەو سەرۊکایەتی کۊماری بێگومان بە شێۋېوە وەرفراوان جەلایەن و ئاڎیشاوە ھۊرسەنگنایش پۍ کەرا.
جە تورکیانە ھجومی پاکتاوکاری سیاسیی دەسەڵاڎداری ئاکەپە-مەهەپە، رژێمی فاشیستی مزانیۊ. بەراسی جە تورکیانە ئەگەر جە یاگۍ هەدەپەی، پارتی چەپی سەوزینە حەر پارتێوە تەر بیۍ، ئانە ئا پارتە بە تەمامی پاکتاو کریۍ.
هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی هامپەیمانیېوە ئاسایی نییا. هامپەیمانیێوەن کە جە وەران ۋەرو فاشیزمینە بە ئیراڎەو، متمانە و رەنجېوە گۊرۊ ۋېڕاگری کەرۊ. تەنیا هامپەیمانیېوە ھۊرچنیەی نییا، هامپەیمانیېوە ئەرەکۊشاین. جە ئیسە بە دماوە هەم جە پەرلەمان و هەمیچ جە گرڎو مېڎانەکانە مدرامانی گۊرە، گیانی ھامڕایی، رێکوزیایی، هامپەیمانی و مدرامان درێژەش بۊ. هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی پۍ دیموکراتیکبیەو تورکیای، پۍ ئازاڎیی، دادپەروەری و ژیۋایۍ ئیکۆلۆژیکی دەورو ستراتیجی ۋېش بە شێۋېوە وەرچەمتەر درک پنەکەرۊ، ئا دەورە تاریخیەو ۋېش جابەجۍ کەرۊ.
جە ڕاو ھۊرچنیەکا ١٤و ئایارو ٢٠٢٣ېوە گرنگی ئا هامپەیمانیە، پێۋیسش بە کۊشیایۍ یۊگېرتانەی چا چەشنەیە زیاتەر بەرکۊت. ئا ئەنجامەی کە جە ھۊرچنیەکانە ئاما ئاراوە، وەڵېوستەیش و گۊرەکەرڎەی هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی دەستنیشان کەرۊ. جە تورکیا رژێمو ئازاڎیپارێز و دیموکراتیک تەنیا بە ئەرەکۊشای هامبەشو گەلا تورکیای و کورڎسانی، ژەنا، جوۋانا، رەنجدەرا، عەلەوی، لایەنە ئیسلامییە دیموکراتیکەکا متاۋیۊ دەسەبەر بۊ.
دەور و هامپەیمانی رەنج و ئازاڎیی پۍ دیموکراتیکبیەو تورکیای مشۊ بە قووڵبیەیۊ زیاتەر یاۋاینەش سەر سازکریۊ. بێگومان ھۊرسەنگنای کەموکوڕییەکا چی ھۊرچنیەینە، رەخنە جە ۋېگېرتەی ئاڎیشا پۍ سەرکەوتەیشا جەئیسە بەدماوە گرنگا.
هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی جبەروو هامپەیمانیی کۊماری و گەلی هامپەیمانیی یەرەما. پەوکای هەنگامێوە فرە گرنگەنە . وەلۍ ئینسان مەتاوۊ واچۊ، کە قووڵبیەیۊیۍ گەورە هەن و سیاسەتوو وێڕاوەبەریی خەتەو یەرەمی چەسپیێنە. سیاسەتوو ڕای یەرەمۍ تەنیا ڕەخنەگێرتەی جە پراکتیکوو دەسەڵاتداریی ئیسەی یا فاڕای هەقەتینوو دەسەڵاتی نییا. خەتەو سیاسەتوو ڕای یەرەمۍ بە ڕەخنەگێرتەی بە ماناو ئامایدیی ئەرەمەرزنای کۊماری دیموکراتیکی. گرنگ بۍ، کە قۊرتەکاو دیموکراسی و ئازاڎی تورکیانە وزا وەروو باسی و چارەسەر و ئاڵترناتیڤ دەسنیشان کەرا. ئینجا نەک کۊبییەیۊ، بەڵکوم پەنەوازشا بە وێیاونای بە گلێرگەی بە وەرفراوانی بۍ. سەرباروو ئانەی ورچنیەی پەی ماوێوە درێژی باسش گەرم بۍ، هەرمانەکاو ورچنیەی بە ماوێوە کەم وەڵۍ پڕۊسەکەینە کریێنۍ. پەی ئەنجامیوە سەرکەوتانەتەری،پەنەوازش بە ڕێکوزیایی وچالاکیی وافری کوردسان و تورکیانە هەن. چەنی گروپەکا، ئەنجومەنەکا، ئەکادیمیەکا، ڕێکوزیایە مەدەنییە جەماوەرییەکا تاویۍ هەرمانەی پێوەییەی زیاتەرە کریۊ، ئشیا دیموکراسی ڕاستەوخۊ دەگایەکاوە تا شارەکا خاستەر کریۍ. پارتە سیاسیەکۍ وەختێوە دکۍ گلێرگەینە ل با و چەنی ئادیشا با ئا وەختە پەشتیوانیۍ قەوەتشا هەن.
پەوکای چی ورچنیەینە مشۊم هەدەپە و پارتی چەپی سەوزی سیاسەتنە زیاتەر قورسایی وزا سەروو خەتەو ڕای یەرەمۍ ، نوێنەرایەتیشا پراتیکەنە کەرا. پێسە ڕابەرایەتیما فرە جارا باسش کەرۍ، نامایدیش بۊنەو ئەرەنەمەرزنایی ئەکادیمیاکاو سیاسەتی و کەموکوڕی جە هەرمانۍ پەروەرڎەیێنە. سەروو بنەماو بەکرڎاریککەرڎەی ئەکادیمبییەی، خەتەو ڕاو یەرەمی، سیاسەت، دیپلۊماسی، ڕێکوستەی و چالاکی متاویا بیاویا ئەنجام. سەروو ئا بنەمێوە پەنەوازا بە تازەبیەییۊ، فاڕیای ورچەرخیای هەن.
جە شکڵگێرتەی و قەوارەگێرتەی سیاسەتوو کۊنفیدڕاڵیزموو دیموکراتیکینە هۊشمەندیی یۊبییەی سەروو بنەماو جیاوازییەکا هەن. چی ڕووەوە چێش بۊ با بۊ، ئەشیا ئا پارتۍ ئینۍ دلۍ هامپەیمانییەتینە جە چوارچووە یەک پارتینە لوێنۍ دلۍ ورچنیەییۊ. ئینجا ئشیا هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی تاوێش بەشوو لایەنی وەرفراوانتەر پەی لاو وێش کێشۊ. مەسەلەن ئشیا ئا لایەنۍ وەرگێریی جە ئیسلامی دیموکراتیکی کەرا، پەی لاو وێشا کێشتێنێشا.
ئینجا گرنگا کە هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی پێوە گفتوگۊو ئایدۊلۊژی و ڕۊشنویری کەرا. گرنگیچا ئینسان، ڕێکوستەی و ئا پێکئامۍ کە فەلسەفە و مەنەیرەو ڕابەر ئاپۊی بەتەمامەتی قبوڵ کەرا، گفتوگۊ و پەروەرڎەی قوڵتەر بەرا وەڵێوە. جە مەرزنایرەی نەتەوەی دیموکراتیکینە، بەرەووەڵێبەرڎەی لایەنەکا پەنەوازییش بە پەروەرڎێوە هامچەرخی هەن.
بە کوڵی جارێوە تەر چی ورچنیەینە ئاشکرا بی، کە مشۊم گرنگی بدیدۍ بە خەباتی فکری و هۊشمەندی. ئینجا پەنەوازا، کە هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی وێش بیاونۊ ئا بەشە فرە گەورا، کە تا ئیساتۍ وێشا پەنە نەیاونان و مسۊم پێسە ڕێکوستەی ساز کەرا. دۊخی بنچینەیی کە جە ورچنیەینە ئاما ئاراوە ئینەن، کە سەروو هەمان جەماوەری فرە پارتۍ چەپی چالاکیۍ کەرا. بەتایبەتی جە پڕۊسەو ورچنیەینە پارتە چەپگرەکۍ، دیموکراتیکۍ و سۊسیالیستەکۍ سەروو هەمان جەماوەریوە هەرمانە کەرا، ئانەیچ بۊ مایۍ زەرەری گەورەی و پارتەکاو دلۍ سیستمی سەرۍ گنا.
هامپەیمانیی ڕەنج و ئازاڎی دژوو هامپەیمانی کۊماری فاشیست مشۊم بۊ بە هامپەیمانی فرە وەرفراوانتر پەی وەڵۍ بەرۊ، گلێرگە و تەنانەت شانە وچکلەکا ڕێکۍ وزۊ و گوڕ بە مدرامانی بدۊ.
شمە چا ورچنیەیەنە وەرفراوانکەرڎەی هاموپەیمانیی فاشیستی دەسەڵاتداروو ئاکەپە-مەهەپەی چەنی پێکئامایەکا پێسە هودا-پار و پارتووڕەفاهی چەنی ویندێ؟
ئانە پا مانۍ مۍ، کە جە سەدەو ساڵەو مەرزنایرەی دەوڵەتوو تورکینە، ڕژێم جەنگی تایبەتی فاشیستی بەقووڵی درێژەش پەنە دریۊ و هەرمانە بە کرڎەوەکاو وەرموو ئیمپراتۊروو عوسمانیی تازەی کریۊ. جە ساڵەو ٢٠٠٢ وەختێوە ئاکەپە ئاما سەروو دەسەڵاتی دەوڵەتوو تورکی جە کەمالیزمی پاک کریاوە و جیاتیی ئادی ئیسلامیێوە سیاو-سەوز و فاشیزمێوە کە دوژمنایەتیی ژەنا کەرۊ، ئاما و چەنی ئانەیچ قۊناغێوە تازە دەسش پەنە کەرد. هەنگامەی دووەمەیچ دووەمیش بە وەڵیوەلوای هامپەیمانیی ئاکەپە-مەهەپە ورگیریا. ئیسەیچ پارتۍ وچکلۍ پێسە هوداپاری و ڕەفای بەشدارۍ ئانەیە بیۍ و پێسە ڕێکۍ کەوتۍ و هامپەیمانی پەی وەڵۍ بریا. چی قۊناغە تازەنە کەمالیزم بەتەمامەتی دماییش پەنە مۍ و هێزەکاو دیموکراسی و ئازاڎی زیاتەر کریا ئامانج. جە ڕاو ئی ورچنیەیۊ پەی مەرزنایرەی قووڵوو فاشیزمی هۊشمەندیی هامپەیمانی و ڕێکوستەیە سەرمەشقەکا بونیاد نریان.
ڕیکوزیایەکا پێسە هودا پاری کە بە دڕندانە خەڵکی کوشا، پەیوەندیی کەرا بە ئاکەپەی و مەهەپەیۊ، ئینەیچ ئاماژەن پا دماڕووە تەرسناکەیۊ، کە چەمەڕوانوو تورکیاین. ئاشکران کە هودا پار بە دڕندانە خەڵکی کورڎستاننە کوشۍ، ئی ڕێکوستە فاشیست و دماکەوتەیە مارا وەڵێوە و شەرعییەتش مدا پەنە. بێگومان پارتەکا پێسە ئاکەپەی و مەهەپەی و هودا_ پاری و پارتوو ڕەفاهـی هامپەیمانیێوەشا پێک ئارڎ دژوو گەلا و ژەنا و کرێکارا و گەلوو کورڎی، هامپەیمانیی ئی پارتە فاشیستا، ماناو پێکئارڎەی هێزێوەن، دلێشنە تاریکپەرسۍ و تاڵانچیۍ و دەسدرێژیکارۍ و ستەمکارۍ و دووڕووۍ یۊ گێرا. هێزە ستەمکارەکۍ، جە ڕاو دروا و دووەڕوویی و ستەمیوە، دزی و تاڵانییەکێشا ڕێکۍ وستێنۍ، هێزوو هامپەیمانییەکەیچ ئینا چی خاڵێنە. ئی هامپەیمانییە، پەڕا جە نەژادپەرسی و مەزهەبی و زایەندپەرسی .. وەختۍ ئینسان چی گۊشەوە مدیۊ، ئامانج جە پێکئارڎەی هامپەیمانیی کۊماری، ستراتیژی و ترسناک و قێزەونا، ئی هامپەیمانییە گەلا و ژەناو تورکیای تەنگاو کەرۊ.
کتومت پێسە تاڵیبانی و داعشی، هامپەیمانیی کۊماریچ باوەڕش بە بییەی و شوناسوو ژەنۍ نییا، تەنانەت پەیماننامەو ئەستەنبوڵی قبووڵ مەکەرا، کە پەیماننامێوەن سەروو خەتەو لیبراڵی. ئینجا گرڎ دەرفەتێوە دژایەتیی وێشا پەی ژەنا بەروزا. هامپەیمانیی ئاکەپە و مەهەپە و هودا_پاری و پارتوو ڕەفاهـی جە بنەڕەتنە هامپەیمانیی پیایان دژوو ژەنا.
زیادتەر جە هامپەیمانیی میللەتی، گەرەکشانە یۊبییەێوە سەروو خەتەو ئایدۊلۊژیوە بونیاد بنیا ، گەرەکشانە سەدەو ویسوویەکی کەرا بە سەدەو فاشیزمی.
بێگومان ژەنی و گەل و گرڎوو هێزە ئازاڎیواز و دیموکراتیکەکاو گلێرگەی تا دمایی مکدرامان کەرا دژوو ئی هامپەیمانییە فاشیستەیە.
هامپەیمانیی میللەتی وەراوەرو ئی چێوانە ئینا چکۊنە؟ دماڕۊو ئی هامپەیمانییە چەنی بۊ؟
هامپەیمانیی میللەتی پەی ورچنیەییەکا وەش بی، حەرچند بەشۍ جە پەیلوایەکاشا چونیەکێنۍ، وەلۍ فرەو پەیلوایەکاشا سەبارەت بە پەرسە سەرەکییەکا جیاوازێنۍ.
ئیسەیە فاڕۊ، پڕۊژێوە سەراپاگیرش نییا، سەبارەت بە چەنیی مامەڵەکەرڎەی چەنی پەرسەکاو کورڎی، ڕێبازەکەش سەبارەت ژەنائازدیواز و ڕادیکاڵ نییا.
هامپەیمانیی میللەت ئەجۊش جە ڕاو بەخشای بڕۍ ماف و ئازاڎیی دیموکراتیکی و بەشەکیوە متاوۊ بیاوۊ دەسەڵات، دماتەر تاوۊ ڕژێموو کەمالیستیی دلۍ دەوڵەتوو تورکینە پارێزنۊ، وەلۍ وەروو ئانەی هامپەیمانیی میللەتی پی فاشیستی و نەژادپەرسی و دژەژەنیشۊ، مەحالا بتاوۊ دەزگا و ئەرەمورزیایەکاو دەولەتی بەرۊ ڕاوە، بۊنەو ئی شێوازوو ئۊپۊزسیۊنیشۊ کە پیادەش کەرۊ، هامپەیمانیی میللەتی مەتاوۊ هامپەیمانی کۊماری بەزنۊ. پەنەوازا هامپەیمانیی میللەتی واستەی هەرە ڕادیکاڵ وەكی وزۊ وەڵۍ پەی ئازاڎی و دیموکراسی دژوو ئی ڕژێمە فاشیستەو ئێسەو تورکیای، پەنەوازا سەروو ئی بناغەیۊ وێش ڕێک وزۊ. چی بارۊ بە پاو ورسەنگنایەکا، ئەنداماو پارتەکاو دلۍ هامپەیمانیی میللەت بەشۍ با، دلۍ پارتەکانە هەڵوێستەکاشا ڕۊشنۍ کەراوە، هامپەیمانیی میللەتی ئینا وەرڎەموو دوۍ ئەگەرانە: ئازاڎی و دیموکراسی یا نگنۊ دلۍ بلۊکەو فاشێزمیوە ، جگە ئینەی مەحالا بە چالاکی مەنۊوە.
سیاسەتی پەیوەس بە ژەنا لاو هامپەیمانیی کۊماری و هامپەیمانیی میللەتیوە چەنی ویندێ؟ ڕێبازەکەشا وەراوەروو ژەنا چەنی ورسەنگندێ؟
سیاسەتوو هامپەیمانیی کۊماری وەراوەروو ژەنا ڕۊشن ئاشکران، پەنەوازییش بە باسکەرڎەی نییا، وەلی پەنەوازا ئینسان سیاسەتوو. هامپەیمانیی میللەتی وەراوەروو ژەناوە بوینۊ. ڕێبازەکەشا سەبارەت بە ژەنا حەر ئینا دلۍ سیستمەکەینە. بڕۍ ئازاڎیۍ وچکلۍ بە ژەنا بەخشا، وەلۍ ژەنا دوورۍ وزاوە جە بوارەکاو ژیوای و قەرارە ستراتیژییەکا، ژەنی نبەساوە بە پیایۊ گەرەکشانە ئینەی پێسە م ۊدیلێوە پەی گلێرگەی نیسانە بدا. پەی نموونەی جە چالاکی و کۊبییەیۊکاو هامپەیمانیی میللەتینە چی ورچنیەینە ژەنی و گەنجۍ قسێشا نەکەرڎۍ یان نەوینیۍ، یاواینەی پیاساری ڕاش نەدا پینەیە، ژەنی نەتاواشا میتینگە گرڎینییەکانە قسۍ کەرا، راشا نەدۍ قسۍ کەرا، جە کۊبییەیۊکاو هەرڎووە هامپەیمانیی میللەتی و کۊمارینە، ژەنی سەیەو پیاینە مەنۊ و دیمکا چەنی سەرکرڎۍ پارتەکا سەروو سەکووەکاوە چەنی هامسەرەکاشا بەرۍ کەوتۍ، وەختۍ پیێکێشا قسۍ کەرێنۍ ژەنەکۍ سەکووەکانە بێدەنگ مەنێبێنۍ، ئینە نموونەن پەی ئانەی ژەنی حیچە نییەنە و لکێنە پیایۊ، تەنانەت مەراڵ ئاکشنەرە سەرۊکەو پارتۍ فاشیستی و پیاسالاری فرە نیگەرانە بۍ، لاسۊ چانە بۍ وەختۍ ئادە قسی کەرۊمێرڎەکەش بێکاریگەر پەشتییشۊ مرڎۊ، ئینە زەرەر بە دەنگەکاو وێش و پارتەکەیش یاونۊ، پەوکای دیمەنی چانە ورچنییەیەکانە بەر نەکەوت. قسەڵۊکۍ چینۍ فرۍ وەڵۍ بیێوە. .
پەنەوازا دەوروو ژەنۍ چی ورچنیەینە بۊ یاگۍ ڕەخنەی ورسەنگنای ، هامسەرگیریی کلاسیکی بەینوو فیوداڵی و ورڎە بۊرژوازی بنەڕەتنە مایۍ کۊیلایەتیێوە قووڵوو ژەنان، ژەنی پێسە موڵکی تەماشە کریۊ، ئی جۊرە هامسەرگیرییە پێسە مۊدێلیوە پەی گلێرگەی پێشکەش کریۊ و وزیۊ قبووڵ کریۊ. گرڎ ئەرەنیشتەێنە سەرنجەما دا گرڎ پیاۍ ژەنێش لکە دێنە وێشۊ ئینە بییەن بە چێوێوە ڕسمی. وەختۍ ژەنی سەروو بناغەو ئازاڎی و یەکسانی پەیوەندییەکا وەش کەرا ئینە پێسە ئاوڕووشیەێوە وینیۊ، ئەجۊشا ژەنەی ئازاڎە و سەربەوۍ نییەنە. چێگەوە جە سیاسەتنە ژەنی بەقوەتە و کاریگەرە دلۍ ورچنیەیەکانە مەوینمۍ.
ژەنی تەنیا بەڕوالەت ئامادێنۍ، وەلی دلێنە لکی دریێنۍ بە سیستموو پیاسالاریوە تەنیا ڕاشا دریۊ پەنە خزمەتکارۍ پیای با.
وەلۍ پەنەوازا ژەنی جە گرڎوو بوارەکاو ژیواینە بە هۊشیاری و ئیرادە وزوان و هەڵوێشتشاوە یاگۍ وێشا گێرا و بو نامۍ ئازاڎیی وێشاوە قسۍ کەرا، مەبۊ ژەنی بە نامۍ پیایۊ قسۍ کەرا مشۊم گوزارشت جە بییەی وێسا کەرا جە گرڎ بوارێوەنە مشۊم ساحیبۍ قەراروو وێشا با، پەنەوازا مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎی و پەیوەندی بەینوو ژەنۍ و پیای سەروو ئی بناغەیە پەرەش پەنە دریۊ.
پێسە جە دمایین ورچنیەینە ڕێبازوو هامپەیمانیی میللەتینە سەبارەت بە ژەنا، هامشێوەو ڕێبازوو سیستمی مۊدێرنیتەو سەرمایەداری بۍ، ئا ڕێبازە ناکۊکا چەنی کۊشیای ژەنا سەدەو ویسوویەکینە، جە سیستموو مۊدێرنیتەو سەرمایەدارینە موازا جە سیاسەت و ژیواینە ژەنی لکی بدا بە پیایاوە، وەلێم بێگومان سەدەو ویسوویەکی سەدەو ژەنێن سەدەو شۊڕشەکاو ژەنێن، وەختۍ ب ژەنی و سیاسەت تێکەڵۍ ژیوای با، پیویسا ساحیبۍ هەرمانۍ و یادگەی و ڕێکوستەی وێشا با سەروو بناغەو ئازاڎی و یەکسانی، پێویسا پاشکۊیەتیی پیایا قبووڵ نەکەرا.
بانگەوازتا چێشا سەبارەت بە ورچنیەی سەرۊکایەتی؟
ئەنجامدای دەوروو دووەموو ورچنیەی سەرۊکایەتی گرنگا، پەنەوازاگرڎوو هێزە دیموکراتواز و ئازاڎیوازەکا، دلینە و بەروو وەڵاتینە دەنگ بدا. .
پەنەوازا دەنگ بدا دژوو کاندیدوو هامپەیمانییە قێزەونەکەو ئاکەپەی و مەهەپەی و هودا_پاروو ئەرڎۊگانی، پەنەوازا گرڎووژەنا و تاکەکاو گەلی جە دەوروو دووەموو ورچنیەی سەرۊکایەتینە دەنگ بدا، پەی وڕنای ئەرڎۊگانی فاشیستی.
کۊشیایەکەیما پەی ئازاڎیی ژەنۍ و گەلی و ڕەنجدەرا لوان قۊناغێوە تازەوە، بەرڎەوامێنمۍ تا سەدەو ویسوویەکی کەرمۍ بە سەدەو ژەنۍ، بەبۍ لاکەرڎەیۊ جە ئەنجامەکاو ورچنیەی سەرۊکایەتی بە گرڎوو هێز و مدرامانیماوە بەرڎەوامۍ بیمۍ، پەرلەمان بەشێوەن جە کۊشیاکەیما پەی ئازاڎی، ڕاس گرنگا وەلێم گرڎ چێوۍ نییا. پا تەجروبە گەورەیە کە جە مەیدانەکەنە هەنما، درێژە بە کۊشیای مدەیمۍ، تا وافرتەرش کەرمۍ، بە یۊبییەیۊ گەورەتەرێنمۍ.
چەنی کەرڎەی ئی ورچنیەیەک گرڎ هەستشا پی گرنگی و ماناو ژیوایە کەرڎە، کە مشۊم گرڎوو ژەنا و گەلی و عەلەوییەکا و هێزە دیموکراتیکەکا ئازاڎیوازەکا هامپۊەیمانی بەسا وپەی ئینەیە کۊشیا، چێوە سەدەو ویسوویەکئی سەدەو شۊڕشەکاو ژەنێن، سەدەو مدرامانین سەدەو بنیدنیایۊ ژیواین سەروو بناغەو، «ژەنی، ژیوای، ئازاڎی». ئێمە پێسە ژەنا و گەنجا، بە پاو توانای حەوڵۍ مدەیمۍ ئینەیە کەرمۍ بە پراکتیک، جە خاڵە لاوازەکاماوە ئەزموون ورگێرمۍ، دووەبارە ژیومێوە و دژوو فاشیزمی مدرامان کەرمۍ، وەرگێریی کەرمۍ و حەتمەن سەرێچ گنمۍ، بیمۍ بە کۊشیەرۍ ئاستوو چەمەڕوانیی ڕابەری و گەشمەرڎا و گەلی و هامڕایاما کۊشیایما زیادتەر کەرمۍ و سەروو ئی بناغەیۊ دیسان ماچمێوە دیسان دەڵێین: «ژەنی، ژیوای، ئازاڎی».
ه . ش / س.ز
