پەیمان ڤیان ئەندامەو کۆردیناسیۆنوو گلېرگەو ژەناو ئازاڎیی ۋەرکەوتی (کەژار) سەبارەڎ بە پێشئامایەکا ساڵەو ٢٠٢٣  جە ۋەرکەوتوو کوردسانی و ئێرانی و کاریگەرییەکاو ئاخېزوو ژەنی، ژیۋای، ئازاڎیی، پۍ ئاژانسوو ANF ی قسێش کەردۍ.

ڤیانە واتش کە جە ماوەو ٤٥ ساڵی ویەردەینە، بەتایبەتی چنی ئاماو ڕژێموو ئیسلامی، هجومی گۊرە دژوو ژەنا، گەنجا، گەلا و بیروباوەڕیەکا دەسشپنەکەرڎ و دەسنیشانش کەرڎ کە سەرەڕاو ئا هجووما، گەل هەنگامېوەشا پۍ دمایۆ نەنیېنە و هەمیشە سەرهۊردایشا کەردەن.

هۊرسەنگنایەکۍ ئەندامەو کۆردیناسیۆنوو کەژاری پەیمان ڤیانۍ پی جۊرەنە:

مشۊم ئینسان فرە بە عالی جە گرنگی ئاخېزوو ژەنۍ، ژیۋای، ئازاڎیی بیاوۊنە. ئاخېزوو ژەنۍ، ژیۋای، ئازاڎیی تایبەتمەندیۍ فرە جیاوازېش هەنۍ چەموو ئاخېزەکاو وەڵتەرینە، جە ڕوو فەلسەفی و سیاسی و کۆمەڵایەتییوە ئی جیاوازییە فرە بە عالی وینیۆ. ساڵەو ١٩٧٩ بە سەرمەشقایەتی ژەنا و گەنجا جە ئێرانەنە ئاخېزێوە وەش بی و گرڎ کەسۍ بەشداریشا چا ئاخېزەنە کەرڎ. جە ڕاسینە ئاخېز بە سەرمەشقایەتی گەلا وەڵېکۊت، بەڵام دەسەڵاڎدار و دیکتاتۆرەکۍ دەسشا سەروو ئاخېزەکەیرە گێرت. ئاخېزێوە پێچەوانە وەش بی. حەرپېسە چنی ئاخېزوو ١٩٧٩ ی شۊن پەنجۍ وېش جە وەڵینگەنە جیا ئاست، ئاخېزوو ژەنۍ، ژیۋای، ئازاڎییچ شۊن پەنجۍ ۋېش چی وەختەنە جیا ئاست. ئاخېزوو ژەنۍ، ژیۋای، ئازاڎیی ساحیبوو میرات و کۊشیایۍ گەورەی بۍ. ئی ئاخېزە توڕەیی گەلی، ژەنی و گەنجاش فرە بە ئاشکرا نیشانەدا کە ساڵانێوەن دلۍ ۋېشانە هۊرشا گێرتەن. جە ماوەو ٤٥ ساڵی ویەردەینە، بە تایبەت دماو ئامای ڕژێموو ئیسلامی، جە گرڎ یاگېنە هجومی گەورە دژوو ژەنا، گەنجا، مرۆڤی و بیروباوەڕیەکا ئەنجام دریۍ. دماو ڕژیموو ئیسلامی ژەنی، گەنجۍ و گرڎوو گەلا مەنتیقەکەی جە مافەکاشا بێ بەشکریۍ. وەختۍ ئاخېزوو ساڵەو ١٩٧٩ بە سەرمەشقایەتی ژەنا و گەنجا وەڵېکۊت شای دیکتاتۆر کۊت لەرزە.

بەڵام دماو ئانەی خومەینی ئاما سەروو دەسەڵاتی، نامۍ ئیسلامی جە ئاخېزەکەی نریا، دژوو ژەنا و گەلا دەستورشا ئاماڎەکەرد. جە دەستوورەکەنە مافوو ژەنا، گەنجا، نەتەوە و کەسە خاوەن بیروباوەڕە جیاوازەکا نەدریا و مافەکېشا پاشېل کریۍ. ئی دەستوورە سەروو عەقڵیەتی تاکە کەسی بنیاڎ نریا. چا ڕوۆ هجومەکۍ پۍ سەروو گرڎوو چین و توێژەکا گلېرگەی بەردەوامېنۍ. بەتایبەتی ژەنی و کورد کریۍ ئامانج. ۋەروو ئانەی ژەنی و گەلوو کوردی خاوەن پۆتانسێلێوە پا جۊرەیە بېنۍ کە ئاخېز کەرا. کورد و ژەنی جە گرڎ شۊنېنە ڕووبەڕوو هجومەکا ڕژیمی بیێوە. ڕێژیموو ئیسلامی ئێرانی بە واتەی ئانەی کە ئینە یاسېوە شەریعەتییەنە گرڎوو یاساکاش ڕەواکەردۍ و پی جۊرە دەسەڵاتش سەروو پەیا ۋېشۆ ڕاگېرت. ژەنا و گەلا  جە ۋەران ۋەروو ئا دەستورەینە کە جە دماو ئاخېزوو ساڵەو ١٩٧٩ ی ئاماڎە کریابۍ ناڕەزاییشا بەربڕی. ئێمە متاومۍ واچمۍ کە چا ڕوۆ جەنگۍ بریۊڕاوە. ئایین گەورەتەرین دەرفەت بۍ پۍ ڕێژیموو ئێرانی. ئایینش فرە بەکارئارڎ، بەتایبەتی جە جەنگ و ئێران  عێراقینە کە ٨ ساڵۍ بەردەوام بۍ، فرە عال ئایینش بەکارئارڎ. ئێران پېسە دەرفەتێوە تەماشەو ئا جەنگەیە کەرۍ. گرڎوو ئا خەڵکەیشە بە بەهانۍ ئانەی کە وڵاتەکەیشا پارېزنا کیاستۍ پۍ بەرەکاو جەنگی. پی جۊرە هەستوو ژەنا و گەنجاش بەکارئارڎ و دەسەڵاتوو ۋېش بەقوەت کەرڎ.

بەڵام جە دماو ئاخېزوو ساڵەو ١٩٧٩یۆ سەرهۊردای گەلا حیچ وەخت نەمردان. بەتایبەتی ئا بەشەو گلېرگەی کە هەمیشە سەرمەشقایەتیشا کەردەن جە ئاخېزەکانە ژەنی بیېنۍ. دماو ئامای خومەینی، ئەرەیاۋناش کە مشۊم ژەنی سەرپۆش کەرا سەرەشا، مشۊم گرڎ شۊنېنە ژەنی سەرەشا پۊشنارە، جە ۋەران ۋەروو ئانەینە ژەنا کاروەدایۍ جددیشا نیشانە دا و سەرهۊردایشا کەرڎ بەتایبەت جە ٨و ئادارینە ژەنی ئامۍ مېڎانەکا و نارەزاییشا بەربڕی. ژەنی واتشا: "پۍ ئانەی کە دما گنمۍ ئاخېزما نەکەرڎ، ئێمە پۍ ڕژێمی ئیسلامی شاما سەروو تەختوو پاشایەتیۆ ناردەرە واری". چا ڕوۆ سەرهۊردای ژەنا بەردەوام بۍ، بەڵام نەفاڕیا پۍ تەڤگەرێوە گۊرەی. پەشتەو ئاخېزوو ئێرانیەنە وەڵینگېوە تاریکوو زینڎانی هەن. چا زینڎانانە هەزاران ژەنی دەسدرێژییشا کریان سەر، گولە ۋاران کریۍ، بەتایبەتی گەلوو کوردی ڕووبەڕوو کۊکوشیېوە فرەی بیېوە. فرەو هجومەکا دژوو ژەنا و گەلا بېنۍ. خاڵخالی کە بە جەلادوو کوردسانی نامۍ بریۍ، بە ئەمرەو خومەینی ئاما کوردسان و هەزاران کوردېش کوشتۍ. جە زینڎانەکاو ئێرانینە گرڎ ڕووۍ دەسدرێژی کریۍ سەروو ژەنا و گولەۋاران کریېنۍ. ڕژیم پی جۊرە ساڵانېوە زوڵمش جە گەلوو کوردی کەرڎ. بەڵام حەرچېوێچ کەرۆ مەتاوۆ چۆک بە گەلوو کوردی بڎۊرە.

ڕژێم دلۍ ۋېشەنە ئۆپۆزۆسیۆنش خوڵقنا، تەمەنوو دەسەڵاتوو ۋېش درێژ کەرڎ

ئێران چانەی یاوانە کە مەتاوۆ پی جۊرە بەردەوام بۆ، ئیجارەشا پەرەس بە تەڤگەروو ڕیفۆرموازەکا دا. هەر وېش وەختۍ دەسەڵاتوو ڕژێمی گنۆ دلۍ مەترسییوە، دلۍ ۋېشەنە ئۆپۆزۆسیۆن وەش کەرۆ. ئینەیچ مەڵامەتېوەن پۍ درێژەدای بە تەمەنوو دەسەڵاتوو ۋېشا. حەر پۊکەی ئێران سیاسەتێوە پا جۊرەشە پەیڕەو کەرد. سەرکێشە ڕیفۆرمواز و کۆنەپەرستەکۍ ئامېنە مېڎان. جە ماوەو ٤٥ ساڵانە چنڎین جارۍ سەرۆک کۆمارو ئێرانی فاڕیان، بڕۍ جارۍ کۆنەپەرستەکۍ بیېنۍ بە سەرۆک کۆمار، بڕۍ جارێچ ڕیفۆرموازەکۍ بیېنۍ بە سەرۆک کۆمار. وەختۍ خاتەمی دەسبەکاربی، پېسە کەسێوە کە وەشەسیایی گەلیش بەدەسئارڎەن و پېسە ئانەی کە فاڕیایۍ فرە وەش کەرۆ ئشناسیا. بەڵام فرەو گەنجەکا سەردەموو ئاڎینە کوشیېنۍ، ژەنا ڕووبەڕوو کۊکوشی بیېوە. ڕژیم پی جۊرە وزەو گلېرگەی دلېنە بەرۍ. هەمڎیسان جە سەردەموو ئەحمەڎیی نەژادینە ژەنا و گەنجا کۊکوشکریۍ. ئەحمەڎیی نەژاد پۍ ئەوەڵینجاری ژەنېوە جە کابینەکەشەنە بۍ، پا جۊرە هیواو فاڕیای دلۍ خەڵکینە وەش کەرۍ.

وەڵۍ ئامای ڕوحانینە، بە ڕەنگەو مۆری پروپاگەندە پۍ ۋېش کەرۍ. پاسە ۋیر کریېوە کە سەبارەڎ بە مافوو ژەنا بڕۍ وەڵېکۊتەی وەش بۆ، بەڵام جە سەردەموو ڕوحانینە حیچ فاڕیایۍ وەش نەبی. ژەنی بە هەمان شێوە دریېنۍ قەنارە، گەنجەکۍ کوشیېنۍ. ڕێژیم بە ئەرەمەرزناو تەڤگەری ڕیفۆرموازی ئامانجش لاوازکەردەی دەسەڵاتوو گلېرگەی بۍ. پۊکەی حیچ فاڕیایېش وەش نەکەرڎ. چنی ئامای سەروو دەسەڵاتوو ئیبراهیم ڕەیسی سەرۆک کۆماروو ئێرانی، سیاسەتەکێشا جە مېڎانەکانە تنتەرۍ کەردۍ. ۋەروو ئانەی دیشا کە گەل ئیتر باوەڕش بە سیستەمی نەمەنەن. دیسا کە ناڕەزایەتی گەلی دژوو ڕژیمی رۆ دماو ڕۆی زیاتەر بۆ. جە ١٠ ساڵوو ئاخروو تاریخی ٤٥ ساڵەینە، سەرهۊردای گەورە و گولانە ڕووەشدا. ساڵەو ٢٠١٠ چا سەرهۊردایانەی کە وەشۍ بیۍ خەڵکۍ فرە کوشییا. هەڵای بڕېسا ئینۍ زینڎانەکانە. دماو ساڵەو ٢٠١٦ ی بە سەرمەشقایەتی زەنا سەرهۊردای وەش بی.

بە تایبەتی دماو ساڵەو ٢٠١٧ سەرهۊردایۍ جیاوازۍ وەشۍ بېنۍ. گەل ئیتر قەناعەتشا بە تەڤگەرە ڕیفۆرموازەکا و کۆنەپەرستەکا نەمەنەبۍ و ئیتر ئاڎېشا گەرەکۍ نەبێنۍ. ڕژیم فرە عال ئینەی وینۍ. چانەی یاوانە کە ڕۆ دماو ڕۊی ناڕەزاییەکۍ زیاتەرۍ با. ساڵەو ٢٠١٩ ی پۍ شەرمەزار کەردەی  زامنی بەنزینی، جە کوردسانەنە سەرهۊردای وەش بی و بە گرڎ یاگۍ ئێرانیرە وەڵابیۆ. چی سەرهۊرداینە بەتایبەتی گەلی هەژار ئامۍ مېڎانەکا و سەرهۊردایشا کەرد. بە هەزاران ئینسانۍ کوشیۍ، بەڵام دماتەر سەرهۊردایەکۍ سەرکوت کریۍ. دماو تیرۆرکەردەی ژینا ئەمینیۍ، گەل هۊرئێست سەروو پەیا. ئیبراهیم ڕەیسی دەسنیشانش کەرڎ کە جە ۋەران ۋەروو سەرهۊردای ژەنۍ، ژیۋای، ئازاڎیینە سیاسەتێوە چنڎە تن بەرۊراوە و بە یاردەی سوپاو پاسدارا دەسشا سەروو گرڎوو ئەرەمەرزیاکارە گرت. ئیسە سوپاو پاسدارا سیاسەتوو ئێرانی ڕاوەبەرکەرۆ.

دماو ئانەیە دروشموو 'ژەنی، ژیوای، ئازاڎی' پەرسەو ژینا ئەمینیێینە بەرز کریاوە، سەرانسەروو جیهانینە وەڵا بییۊ

ڕژێموو ئێرانی ساڵانێوەن هەوڵۍ کپکەرڎەی هەوڵی تووڕەیی خەڵکی مدۊ، وەلۍ بە  شۊڕشوو 'ژەنی، ژیوای، ئازاڎی، گەنجا و گردوو گەلاو ئێڕانی سەلەمناشا کە جارێوە تەر تەسلیمۍ مەبا، سەرەورادێوە جیاواز کوردسانەنە کەوتب وەڵێ، جەنگێوە ئایدۊلۊژیی کوردسانەنە کریا.

 شۊڕشوو 'ژەنی، ژیوای، ئازاڎی' ژن، ژیان، ئازاڎی گورزێوە گەورەش وەنەو ئایدۊلۊژیاو ڕژێموو ئێرانی دا، فرە گرنگ بۍ کە شۊڕش بە پێشەنگایەتیی ژەنا و گەلوو کەردی ئاما ئاراوە، وەروو ئانەیە کە ئامانجوو ئێرانیی سەرکوتوو نگەلوو کوردی و ژەنا بۍ. وەڵۍ ژینا ئەمینێێنە ژەنێوە کورڎە بەنامۍ  شلێر ڕەسوڵیۍ مەریواننە تا جە دەسوو ڕژێمی کۊنەپەرسوو ئێرانی نەجاتش بۊ ، دماییش بە ژیوای وێش ئارد، شڵیر سووڵییە ملکەچەو عەقڵیەتی چێرڎەسەی نەبییە پەوکای مەرگش ورچنی. ئینە مەریوانەنە بی بایسوو تووڕەیێوە گەورەی. جە  ٧ تا ٧٠ ساڵان مەریواننە مجیۍ سەروو جادەکا و خاوەندارییشا ونەو شلێرۍ کەرد.

گەلوو کوردی دژوو عەقڵیەتوو جەوسیایوە مرداوە پەی بەهایەکاش کۊشیا و سەرڎەمێوە فرە گرنگش ورووژنا. ددماو ئی قۊمیایە بە کوشتەی ژینا ئەمینێۍ خەڵک ئەرەپڕا و ئی ئەرەپڕایە گردوو شرەکاو وەرکەوتی و ئێرانیش گێرتۊ. سەقزنە وەختوو پەرسەو ژینێنە درووشموو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی" بەرز کریاوە و ئیتر دنیارە وەڵا بییۊ.  درووشمەکە داراو فەلسەفە و میراتیوە گەورەین، بە ئەرەمەرزنای پژاکی فەلسەفەو ڕابەر ئاپۊی پەی وەرکەورتی و ئێرانیچ تەشەنەش کەرد و دماتەر جیهانەنە وەڵا بییۊ. دروشموو " ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"یشا واتۊ وەڵاتپاریزنۍ بێنۍ. فرێشا ساڵانیوە بە هزر و فەلسەفەو ڕابەر ئاپۊی پەروەردۍ کریێبێنۍ و فرە خاس ماناو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی زانێنێ، کە سەرمەشقایەتیی وەڵابییەیوە درووشمەکەیشا کەرد.   

دروشمەکە پێسەبی دەرمانیوە پەی ئێش و ئازاراو ئێرانییەکا، ئەوەل ئی درووشمە شارەکاو ئێرانینە وچیاوە، کاریگەریی فرەش سەروو هاموەلاتا نیارە. شۊرشوو " ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی کەسایەتیی سەرڎەمیش نیشانە دا. ئینەیچ بی بایسوو سەرەوردای جمیەرێوە گەورەی. هەم ژەنی و هەم گەنجۍ و سەرمەشقۍ شۊڕشەکەی بێنۍ.  وەرکەوتنە ٤٠ ساڵی وەڵیننە دەسدرێژیی کریان سەروو ژەنا و کوشیێنۍ و چندین جارۍ سەرەوردای بییەن. ساڵەو  ٢٠١٤ شاروو مەهابادوو وەرکەوتوو کوردسانینە، ژەنیوە کورڎە بە نامۍ  "فەریناز خۊسرەوانی" قاتوو چواروو ئۊتیلیوە کە پەی نەجاتبییەی جە دەسدرێژیی ئیتڵاعاتێوە وێش هەوای دابێرە وار کاردایۊیۍ گەورەش شۊنیرە ئاما و چالاکییەکەنە دەیان گەنجۍ کوشیۍ و سەدانیچ گیریۍ.

سەرەوردای تەنیا کەردساننە سنووردار نەبۍ

سەرەڕاو گردوو هجومەکاو دوژمنی سەرەوردای "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی ماوێوە فرە بەرڎەوام بێ، چون داراو فەلسەفە و پارادایمێوە بۍ پەوکای تاواش تەشەنە کەرۊ. کوردسانۊ دەسش پەنە کەرد و کاریگەرییش سەروو ئازەربایجان هەتا بەلوچستانی نیارە، دماتەریچ گردوو سارەکاو ئێرانینە پەرەش سانا. حەرچندە فشارەکۍ فرۍ بێنی وەلێ، خەڵک هەنگامەش نەنیا دماوە، ڕژێم ئەوەڵ تەسەووروو ئانەیە نەکەرۍ کە پێسە پەرە پسانۊ. خاستەرین لایەنوو سەرەورداکەی ئانە بۍ کە گەل پێوەرە یۊگێرتۍ بێنێ، گرد دلۍ سەرەوردایەکەینە ئازاڎیی وێشا وینێنی  و فرەو چالاکییەکانە ژەنی سەرمەشقۍ بێنێ، وەختۍ ژەنی دژوو دەسەڵاتی مردێوە گردوو گلێرگەیچ مەیدانەکێشا گێرتۍ دەس.

مەکتەبۍ و زانکووەکۍ دەوری گرنگشا  سەرەوردایەکانە بۍ و گەنجێوە فرۍ گەشمەردۍ بیۍ. دەیان گەنجۍ وەڵۍ ئانەینە بەشدارۍ با تۊرەکانە پەیام نیێنێرە و نویسێنی گێرا ئینە دمایین شەوەما بۊ، پاسە بەبێباکیی بەشدارۍ سەرەورداکەی بێنۍ و ئینە بەرش وزۍ کە خەڵک چندە یاوانەنە. بە دورووشموو " ژەنی، ژیوای، ئازاڎی" شۊرش قاچێش سەروو بناغێوە خاسیوە کوێرە . چونکوم نە قەنارە، نە مەرڎەی و نە گێرتەی پاشەکشێش پەنە نەکەردۍ. ژەنی بەتووڕەییوە بەشدارۍ بێنۍ و ڕژێم بە ئامانجوو بەکۊیلەکەرڎەی ژەنا گردوو گلیرگەینە، ساڵانێوە ژەنی و گەنجۍ چەوسنێوە. ژەنی و گەنجۍ بە درووشموو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی گورزێوە قورسشا وەنەو ئایدۊلۊژیاو ڕژێمی دا.

ئی سەرەوردایە ویشۊ نەقۊمیا، جمیەری ئاپۊیی ساڵانێوەن وەرکەوت و ئێرانەنە بەرڎەواما، بەتایبەت ساڵەو ١٩٩٩ دماو ئانەیە ڕابەر ئاپۊ بە پیلانگێڵنیی میاننەتەوەیی ١٥ شوباتینە گیریا، گەلوو وەرکەوتی پەشتیوانێس بێنۍ و سەرەورداێوە گەورەشا کەرد. ساڵەو ١٩٩٩چە وەرکەوتەنە و چە ئێرانەنە بە هەزاران گەنجۍ  بەشداریی تەڤگەری ئاپۊییشا کەرد. پژاک و کەژاریچ سەروو ئا بنەمێوە مەرزیێرە. ئەرەپڕای "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی سەروو بنەماو ئانەیە وەش بی.  پێسە چەنی ساڵەو ١٩٩٩ گەلەکەما وەکەوتەنە خاوەندارییشا وەنەو ڕابەر ئاپۊی کەرد، ساڵەو٢٠٢٢ێچەنە بە شۊڕشوو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی پەشتیوانییسا جە پارادایموو ڕابەر ئاپۊی کەرد. ژیوای ئازاڎ و دیموکراتیک و یەکسانشا جە پارادیموو ڕابەر ئاپۊینە دیوە. سەرەوردایەکەی بە کوشتەی ژەنێوە کوردۍ دەسش پەنە کەرد، دماتەر فاڕیا بە سەرەوردای ژەنا.

شۊڕشوو " ژەنی، ژیوای. ئازاڎی" گردوو سنوورەکاش ورگێرتێ، ڕەگەزپەرسییش لابەرد و سنوورە ئاین ییەکێچش لا بەردۍ. سەرجەموو ئا سنوورا کە دەسەڵاتی دلۍ خەڵکینە وەش کەردێبێنۍ ناستێش و پێسە هێزوو ژەنۍ سەرەش وردا. بەلوچستان یاگێوەن پیسەن کوردسانی کە ڕژێموو ئێرانی فرەتەرین فشار هجوومێو چەوسنایۊێش چەنە کەرڎەن. بەتایبەت ژەنی چاگە ڕووبەڕووۍ کۊکوشی باوە، سیستمێوە پیاسالاریی قەوەت هەن. وەلۍ بەب شۊڕشوو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی سرەورداێوە گەورە ڕووەش دا. پیێکۍ چەنی ژەنا لوێنۍ مەیدانەکاو درووشموو "ژەنی. ژیوای. ئازاڎی"ی واچێنیوە، ئینە فرە گرنگ بۍ. چونکوم ئی تایپە فاڕیایە دەروونییە متاوۊ ڕووە بدۊ. ئیتر پێێچ پەیشا بەرکەوت بەبۍ ئازاڎیی ژەنۍ گلێرگە ئازاڎ نمەبۊ و کۊشیای نمەکریۊن.    

فرەو ڕۊشنویراو ئێرانی ئەرەیاوناشا، کە جە ساڵەو  ١٩٧٩یـەوە پەی ئەوەڵین جاری درووشمێوە چانە بژنەوا، کە گرد لاێش کوۍ کەردێوە و یەکڕیزییش وەش کەرد. ئەرەیاوناشا کە درووشمووو "ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"ی گرد لاێوە گێرۊوە. ئی شۊڕشە گەورەتەرین سەرەوردای سەدەو ویسوو یەکیش خولقنا. شۊڕشەکە بە سەرمەشقایەتیی ژەنا بییەی وێش فرەو یاگێوەنە سەلەمنا. ئی سەرەوردایە ئەگەر بنەو ڕابەریی ژەنانە و بە سەرمەشقیی ڕابەر ئاپۊی و پەکەکەی ڕووەش نەدۍ گێرا پاسە وەروەلا نەبیۍ.  بەهەزاران ژەنی پەی ماوەو چند مانگا مەیدانەکانە کۊشیۍ. ژەنی بەرڎەوام کوشیێنۍ و لاواز وینیێنۍ. وەلۍ پی سەرەوردایە گەورەتەرین هەنگامەشا نیا. ئینەیچ سەبەبێوە بۍ جە وەڵابییەیوە درووشموو " ژەنی، ژیوای، ئازاڎی" گردوو دنیێنە.   

 ئێرانەنە زیندان بییەن بە مەیدانوو مدرامانی

ڕژێموو ئێرانی پەی ماڕای ئیرادەو گەلی و سەرکوتکەرڎەی سەرەوردایەکا، هەزاران کەسێش وستۍ زیندانەکاوە. وەلۍ ئا سیاسەتەو ڕژێمی سەرش نەگێرت.  پەی نموونەی  چندین ساڵێن زیندانەکاو ئیرانینە زیندانییەکی ئەشکنجە  مدریا و قەنارە دریا و جە مافوو تەندرووسی و ئینسانیەتی بێبەشی کریا ولی سیاسەتەکە وەراوەروو مدرامانوو زیندانییاوە شکسش ئاورڎەن. زیندان بییەن بە مەیدانوو مدرامانی. بێگومان ئی مدرامانە کە بە سەرمەسقیی ژەنا و گەنجا دەسش پەنە کەرد، ئیساتۍ گرد یاگێوەنە وەڵا بییەنۊ. بە گەورەبییەیش ڕژێمم گەرەکش بۍ  زیندانییا بتەرسنۊ و ظند گەنجێوەیچش دۍ قەنارە وەلۍ سەرکەوتە نەبی. سیاسەتەکاو ڕژێموو ئێرانی زیندانەنە شکسشا ئارڎەن و وێچشا فرە خاس مزانا. دماو قەنارەدای فەرزاڎ کەمانگەر، شیرین ئەلەمحولی، فەرهاد وەکیلی، عەلی حەیدەریان و مەهدی ئیسلامییان، سیاسەتی پیسوو ڕێژێمی وەراوەروو گەلی  ئازاڎیوازیوە سکسش ئارڎەن. پەوکای پی قەنارەدایە کۊشیای گەلوو کوردی قەوەتتەر بییەنن. هەزاران گەنجۍ دماو ئانەیە بەشدارۍ دلۍ ڕیزەکاو گەریلای بیۍ و ڕاو شیرینۍ و فەرزاڎیشا گێرتۊ و نامێشا نیا وێشاوە. هامڕێوە شیرین ئەلەمحولیۍ ئەرەیاوناش، کە وەڵۍ ئانەیەنە بداش قەنارە درووشموو" ژەنی، ژیوای، ئازاڎی"یش سەروو دیواروو زیندانەکەیوە نویستەن. ئینە هەرمانەو فەلسەفەو شۊڕشی بۍ.  رأێموو ئێرانی زیندانەکانە سیاسەتێوە تند کەرۊ، وەلۍ سەرمەگنۊ، ئیساتێچ هەزاران ئازاڎیوازۍ ئینۍ زیندانەکانە جە کەسایەتیی زەینەب جەلالییانێوە، دیسانۊ مدرامانێوە تارێخیی زیندانوو ئێرانینە هەن. هامڕا زەینەبە ١٦ ساڵێن مدرامانێوە بێوێنە نیشانە مدۊ، بیێنە سومبولەو هامڕایەکاش ژەنی سەرمەشقۍ تەرسیوە گەورێسا دلۍ دڵوو ڕژێمینە وەشە کەرڎە، ڕژێم زیندانەکانە تەسلیمییەت سەپنۊ. وەلۍ نمەتاوۊن وەراوەروو مد رامانی گەورەیۊ سەرگنۊ.

چی دمایۊ ڕژێموو ئێرانی حەوڵیش  دۍ بە ژەحراویکەرڎەی فرەو کەسا هەقەو وێش وەنەو شۊرشی کەرۊوە ژەنی گەنجۍ مەکتەبەکانە ژەعراویۍ کریۍ و گەرەکشا بۍ گەنجایچ جادەکانە کوشا. بە دەیان گەنجۍ کە زیندانەکانە ئازاڎۍ کریۍ بەگوماناوییانە مەردۍ. ئینە بەشیوە بۍ چا سیاسەتاو ڕژێمی  ئا کەسۍ کە دەولەت دەرەقەتوو ئیرادەیشا ناما بە گوماناوییانە کوشیۍ پیسەێجە دژوو بنەیانەکاشا جەنگێوە کریا، بنەیانەکێسا تەرسنۍ و داواشا ونە کەردۍ کە مەکتەب و مەیدانەکاو ژیواینە زاڕۊڵەکاشا. وەلۍ چێش بۊ با بۊ ڕۊحوو مدرامانوو شۊڕشی بەرڎەواما. گەنجۍ و ژەنی و گەلاو ئێرانی پێوە هەنگامە منیا و گەرەکسا نییا پاسە بژیوا. ڕژێم سیاسەتیوە قیزەون کەرۊ و چێروو نامۍ "نامووس"ینە ڕا وەش کەرۊ پەتی کوشتەی ژەنا  دادگای هانی مدۊ سیاسەتێوە بێسزایی پەی ئینیشا بنیۊرە کە ژەنی کوشا. پەوکای بە هەزاران ژەنی بە دەسوو پیایەکاشا کوشیێنۍ. تەنیا ماوەو ساڵێوەنە نزیکەو ٤٠٠ ژەنا بەنامۍ 'ناموس'یوە کوشیێنۍ و ئینەیچە گردش کۊکوشیین. ‌ 

کەژار دەورێوە گەورەش جە شۊڕشوو شۊڕشوو "ژەنی، ژیوای، ئازادی"ینە گێرت گەرڎەن

کەژار یووەم جمیەروو ژەنا کە ئێرانەنە سەرەش ورڎان، وەڵتەرۍ جمیەروو سەربەوۍ ژەنا، وەرکەوتوو دلێراسەی و ئێرانەنە نەبۍ. کەژار جمیەرێوە ژەنان و چالاکی سیاسی و سەروازی و کۊمەڵایەتی کەرۊ. کەژار میراتی گەورەو مدرامانی و کۊشیایش هەن و پەی ئانەیە دەیان گەشمەرڎیش دێنۍ. وەراوەروو گرڎوو ژەناو وەرکەوتی و ئێرانینە وێش بە وەرپەرس مزانۊ. سالانێوەن پەی یەکڕیزی و یۊوستەی و پەروەرڎەو ژەنا ئینا مەیدانەنە و هەرمانە کەرۊ.چی چوارچوەنە فرەو بوارانە وێما ڕێکۍ وزمـۍ سەرەڕاو گرڎوو وەربەسەکا سەروو ئی بانگەشە و ئامانجاوە هەرمانە کەرمۍ و یۊ جە ئامانجە سەرەکییەکاما یاونای مدرامانی و کۊسیای ژەناو ئیرانی و وەرکەوتوو کورڎسانین بە گرڎوو دنیۍ و ئامانجمانە ڕووەی هەقەتینەو ڕژێمی نیشانەو گرڎوو دنیۍ دەیمۍ.

ساڵەو ٢٠٢٣ وە چالاکییە گرنگەکێما تەمامیێنۍ. سیاسەتی گڵیاوو ڕژێمی ئێرانەنە تەنیا بە یۊبییەی و کۊشیای ژەنا لا مشۊ. سەرڎەموو شۊرشینە جارێوە تەر ئی هەقیقەتەما دی. جە پڕۊسەو شۊرشینە ژەنی بە خاسترین شێوە کۊشیای هامبەششا کەرڎ. کەژار یاگەداریوەن پەی چارەو قۊرتەکا. پێسە کەژاری ئامانجما ئانەنە کە چەنی گرڎوو ژەنا پەیوەندیما بۊ و هەرمانەی هامبەشە کەرمێ، چونکوم داراو هێزی و توانێوە فرەینمۍ. ژەناو بەلووچستانی ئێمە کەرا بە نموونە، پەوکای هەستشا بە نزیکبییەیۊیۍ فرەی چەنی کەژاری کەرڎەن. هاموەخت جەنی ژەناو بلووچستانی جالاکیۍ هامبەشیما هەنۍ. چەنی ژەنە ئازەری و فارسایچ پێوە کۊسیەیمێ، هەرپاسە ئەورووپایچەنە هەرمانۍ و چالاکیۍ گرنگێما کەرڎێنۍ. دیدار و واتەواچێما چەنی گرڎوو ژەناو ئۊپۊزیسیۊنی دژوو سیستمی کەرڎەن.   

بە هەزاران ژەنی کۊنفرانس و سیمینارەکانە کوۍ بیێوە. یوەم جار بۍ هەزاران ژەنی بە هەمان درووشم دەس بە کۊشیای هامبەس کەرا. ژەنە لایەنگێراو ئازادیی جە نەتەوە جیاوازەکانە پەشتیوانییسا ونەو سەرەرڎایەکاو ئێرانی و وەرکەوتی کەرڎ. ئامانجی سەرەکیما ئشناسای کۊشیای ژەنا بۍ بە گرڎوو دنیۍ.  بێگومان ئینایمۍ هەوڵۍ ئانەینە بوارە سیاسییەکەنە بینۍ بە ساحیبوو ئیرادەی. ئەگەر سیاسەتی دیموکراتیک بە سەرمەشقایەتیی ئژەنا نەگنۊ وەڵۍ  سیستموو دەسەلاتداری مەرزیۊرە. پەوکای تا ژەنی با بە ساحێبۍ ئیرادەی و دەنگوو وێشا بواری سیاسی و ڕێکوازیایی و پەروەرڎەییوە ئێمە کۊشیەیمۍ. گەل چەمەڕوانیێوە فرەش وەنەو ژەنا هەنم پەوکای دەسەلات ئا ژەنا کەرۊ بە ئامانج کە فرەتەین سەرمەشقیی شۊرشیشا کەرڎەن.

هجوومەکاو ڕژێمی سەرماوە فرە جیددیێنێ، وەلی پێسە واتم بە قەوەتتەرین شێوە جالاکییەکێما بەرڎەوامێنی. چی چوارچوەنە ئامادەکاری پەی کۊنفرانسی گەورەو "ژەنی، ژیوای، ئازادی"ی ئەورووپانە کەرمۍ.  مانگەو کانوونوو دووەموو ساڵەو ٢٠٢٤. کۊنفرانسەکەنە باس چانەیە کەرمۍ کە چەنی ساڵەو ٢٠٢٤ کۊشیای قەوەتتەر کەرمی و ئەنجامیوە گەورەتەر دەس وزمۍ. ژەناو گرڎوو نەتەوەکاو ئێرانی چی کۊنفراسەنە بەشداریی کەرا. پەی ماوەو ٢ڕوا واتەواچ سەروو قۊرتە سەرەکییەکاو چارەکاشا، سەروو ئی بنەمۍ کۊشیای هامبەش و قەوەتتەر کریۊ.

هەنگامەو کەژەکەی بە شۊڕشوو ژەنی، ژیوای، ئازادی، سەرکەوتۍ بۊ

هەنگامەو "بە ژەنی، ژیوای، ئازادی بەرەو شۊڕشوو ژەنا ملمێ" کە لاو کەژەکەیوە دەسش پەنە کەرڎەن گرنگیێوە تارێخیییش هەن. جە چوارچوەو ئی هەنگامینە کۊشیای کریۊ، پەنەوازا ژەناو کورڎی گرڎوو بورەکانە ئی هەنگامۍ بوینا، چونکوم کورڎساننە و وەرکەوتوو دلێراسەینە هەم یاگە جیاوازەکاو دنیێنە کاریگەریی گەورەش خولقنان. پەی درێژەدای پی هەنگامۍ کۊشیای و ڕێکوستەی هامجەشتەرۍ کریا و بەتایبەتیی ئازادیی شەنگالی کە فرەتەر بابەتوو ڕۊی بۍ. جگە جە ئەڤغانستانی و دڕندەیی تاڵیبانی دژوو ژەنا. وەرکەوتوو دلیڕاسەینە بەتایبەت هێزە فاشیست و دڕندەکا پێسە داعش و تاڵیبانی، ڕژێموو ئێرانی و تورکیا و وەڵاتای تەرێچ دژوو ژەنانۍ.پەوکای وەرکەوتوو دلیراسەینە هجوومی جیدییۍ دژوو ژەنا هەنۍ و چالاکییەکاو کەژەکەیچ دژوو ئانیشانۍ. کورڎستاننە و ئێراننە و فرەو وەڵاتاو ئەورووپاینە ژەنی چی هەنگامێنە یاگۍ وێشا گێرتێنەشا.  

ساڵەو ٢٠٢٤ ساڵیوە پەڕ کۊسیایە بۊ پەیما. پێسە کەژاری پلانە و پڕۊژەما هەن پەیش. هەرمانەمانە کە کۊشیای ژەنا قەوەتتەر کەرمی و سەرگنمۍ. وەرکەوتوو دلێراسەیەنە جەنگێوە و کێوەڵێکیوە گەورۍ بەینوو زلهێزە دەسەڵاتدارەکانە هەن. جە ساڵەو ٢٠٢٤ یۊ جە هەرمانەکاما ڕیکوستەی ژەنا و قەوەتکەرڎەی سیستەموو وێپارێزنای ژەنان. تا ژەنی بتاوا وێشا و گلێرگەکەیشا پاریزنا، ئێمە چی بوارانە کۊشیەیمۍ.  

هەرپاسە یۊ جە چالاکییە سەرەکییەکاما مسۊگەرکەرڎەی ئازادیی جەستەیی ڕابەر ئاپۊین. ڕابەر ئاپۊ خولقنەر و ئەرەمەرزنوو ژەنی، ژیوای، ئازادی-ین. کە ئارۊ ڕژێموو ئێرانی بە درووشمێوە جانەی لەریاوە، ئینە ئەنجاموو کۊشیای ڕابەر ئاپۊین. چونکە ڕابەر ئاپۊ ئازادیی ژەنێش بە بنەما  گێرتەن و گرنگیی بە ڕیکوستەی، هۊشیاری، پەروەرڎەو ژەنا مدۊ.  بە ڕەنج و کۊشیای ڕابەر ئاپۊی ژەنی بیۍ ساحیبۍ ئیرادە و هێزی تایبەتی، ئارۊ کە جمیەری ئازادیوازوو ژەنا دنیانە هەن، ئینە سەیەو کۊشیایەکاو ڕابەر ئاپۊین، پەوکای ئێمەیچ وەرپەرسێنمۍ جە، ئازادی جەستەیی ڕابەر ئاپۊی. هەرمانەی سەرەکییەمانە کۊشیای پەی ئازادیی جەستەیی ڕابەر ئاپۊی.