شوعار "ژن، ژیان، ئازادی" چوین دروس بی و کی دروسێ کرد؟ ڕیشەی فکری، سیاسی، کۆمەڵایەتی، کلتوری و سەربازیەکان ئی شوعارە لە کورە سەرچاوە گرد؟ شوعارێک کە ئیسە بیەسە شوعار گەورەتەرین شۆڕش گەلان ئێران و ڕۆژهەڵات کوردستان و لە گشت جەهان ئی شوعارە....
شوعار "ژن، ژیان، ئازادی" چوین دروس بی و کی دروسێ کرد؟ ڕیشەی فکری، سیاسی، کۆمەڵایەتی، کلتوری و سەربازیەکان ئی شوعارە لە کورە سەرچاوە گرد؟ شوعارێک کە ئیسە بیەسە شوعار گەورەتەرین شۆڕش گەلان ئێران و ڕۆژهەڵات کوردستان و لە گشت جەهان ئی شوعارە لە لایەن گشت چین و توێژەکان ویشیەتەو.
ئەو ژنە کی بی کە ئی شوعارە بردە ناو زندان ئوین تەیران؟
تەرجمەی کەلهوڕی راپورتێک کە لە سایت بی‌بی‌سی فارسی لە باوەت شوعار "ژن، ژیان، ئازادی" وڵاو کریاسەو:
ژن، ژیان، ئازادی: لە پیاوێک تەنیا لە ئوتاق تاکەکەسی ئەڕا خێاوانەکان ئێران...
لە سەرو بن هاتن وەرهار بیمن. تەپەیل رویوەروی چەم فورات سەوز کردنوە. شەڕوانەیل کورد زمسان سەختێک گوزەرانوین. نزیکەی شەش مانگ بی کە ئەڕا خاونداری لە شار کۆبانێ لە مەرز سوریە و تورکیە وەگەرد داعش سەقاڵ جەنگ کردن. چەن رۆژ وەرجە ئەوە توانستوین چەتەیل داعش لە ڕۆژهەڵات چەم فورات بڕاننە دویاوە و لە ئاوایی "شێخلەر" لە کنار ڕۆژئاوای چەم فورات جەژنێک بویچک خریاویە ڕێ.
ئەو ڕۆژ خوەرەتاوە ئەز قەزا هەشت مارس بی، ڕۆژ جەهانی ژن. شەڕوانەیل ژن و پیاو کە شەکەتی شەڕ لە سەر و ڕویێانوە دیار بی، ڕۆژ ژن وە یەکتر بمارک وەتن.
شەڕوانەیل ژن کە ژمارێان نزیکەی سەد کەس بین لە کنار چەم فورات دەس لە ناو دەس یەکتر هەڵپەڕکەی کوردی کردن و شوعار ژن، ژیان، ئازادی وەتن. وەجورێک هاوار کردن چما تواستن چەتەیل داعش لەو دەس چەمەکە دەنگێان بژنەفن.
ئێسە زیاتر لە هەفت ساڵ وەرسەر ئەو ڕۆژە گوزەریەت. ئی شوعارە لە وەخت خاکسپاری جنازەی "ژینا ئەمینی" لە سەقز ویشیەدەو و لە کەمتر لە چەن سائەت گشت خێاوانەکان و ناو دانشگاکان ئێران گردە وەر. شوعارێک کە ئێسە بیەسە ناسنامەی جمشت جوان لە ئێران.
ئەما ئی شوعارە لە کوروە هات؟ عەبدوڵا ئۆجەڵان، ڕابەر زندانی‌کریاگ پارت کارگەرەیل کوردستان لە پاییز ساڵ ١٩٧٨ میلادی وە مەێەت یارەیلێ ئی پارتە لە تورکیە دامەرزان.
جوور گشت پارتەیل چەپ، پاوەگەزدان ئەڕا وەدی هاوردن حەق ژنەیل، بەشێک لە بەرنامەی سیاسی ئەی پارتە بی. لە ناوەڕاس دەهەی هەشتاکان و وارد بیین ئی پارتە وە مەیدان نزامی، ژنەیل هاوشان پیاوەیل چەک هەڵگردن. ڕێک خریان دەورەیل نزامی و ئیدئولوژیک ئەڕا ئەو ژنەیلە کە لە کۆمەڵگاێک سونەتی و پیاوسالار کوردستان فەراری بیوین، ئی پارتە لای ئەوان ڕەنگین کرد.
ئوجەڵان لە سەر ئی باوەڕە بی کە ژنەیل هانە ژێر ستەم نزام باوک‌سالارانە، سەرمایەداری و دەوڵەت-نەتەوە. ئەو ژنەیل جوور "یەکمین ملەت بەند کریاگ تاریخ" ناو برد و ویشێ "وەگەرد خوەم فکر کردم کە ژن نیشتمانێکە بەند کریاگ کە بایەد ئازاد بکریەد".
ئەو تا ئەو ئندازە پێش چی کە لە ناوەڕاسەکان دەهەی نەوەدەکان لە پیاوەکان داوا کرد تا وە زوڵم و زۆر خوەیان زد وە ژنەیل کۆتایی بارن و وه ماناوە وەت: "پیاوەتی لە خوەتان بکوشن".
هاووەخت وەگەرد ئەوە، ژنەیل ئەندام پەکەکە خەریک تئوریزە کردن فکرەیل ژن مەحوەر تایوەت وەخوەیان بین. کەسەیلێک جوور ساکینە جانسز لە ساڵ ٢٠١٣ لە پاریس ترۆر کریا. باس لە جمشت ژن مەحوەر کرد کە فمنیزم ڕۆژئاوایی بردە ژێر پرسیار، چوینکە ئەوە وە ئستئمارگەر، بۆرژوازی و نخبەگرا زانستن.
جانسز لە ناو زندان و ئۆجەڵان لە دەیشت زندان خەریک جێ‌خستن فکرێک ژنانە بین کە لە ناو دڵ تاریخ و کۆمەڵگای ڕۆژهەڵات ناوەڕاس هەڵقوڵیاوی، کە لە ژێر وەرەو بان بی و تەسیرێک ترانسناسیۆناڵ-فراملی و زد ئستئمارگەری بی.
ئۆجەڵان لە ئاخرەکان دەهەی نەوەد "ئیدئۆلۆژی ژن ئازاد" بەیان کرد. ئەو ئی ئیدئولوژیە لەی جومڵە خوەلاسە کرد: "تا ژن ئازاد نەود، کۆمەڵگاە ئازاد ناود". ئەو هەمیش نویسێد "ژن ژیان ئازادی، یانێ ژن ئازاد، نیشتمان ئازاد و تەنانەت پیاو ئازاد.
پیاوێک تەنیا لە ئوتاقێک تاکەکەسی
یە ساڵ لە شوون وڵاوە بیین ئی فکرە، عەبدولا ئۆجەڵان لە ئنجام یە پلان پیچیدەی ناودەوڵەتی لە ساڵ ١٩٩٩ میلادی وەرانوەر وە ١٣٧٧ خورشیدی لە وڵات کینیا ڕفیا و لەو وەختە تا ئێسە لە زندان جەزیرەی ئیمرالی لە تورکیە زندانی کریاس. ئەما ئەو لە ڕێ نامە و دەفاعیەیل خوەی تەقالا کرد ئیدوئۆلۆژی ژن ئازاد فرەتر بکەی.
سەمەر تەقالای ئەو و ژنەیلێک جوور ساکینە جانسز وەرفراوانتر کردن مانای "ژنۆلۆژی" بی. زانست ژن ناسین کە ئێسە لە کویەکان، دانشگاکان قامیشلو و بڕێگ لە ئاکادمیەکان ژنەیل لە ئرۆپا و ئامریکای لاتین دەرس دریەد.
ئەڕا یەکمین جار "ژنۆلۆژی" لە کنار چەم فورات ژنەفتم. خوەر ئاوا بیوی. چەم فورات ئارام ڕێ کرد. دەنگ قوڕواقەکان قامویشەکان پڕ کردوی. گروە بویچکێک لە شەڕوانەیل ژن وە فەرماندەیی یە ژن لە کنار کەپر ماسیگیرەیلێک کە مالوم نەوی سەرنوشتێان چوین بیە، لە چواردەور ئاگر جەم بیوین و چای خواردن و سیکار لە شوون سیکار کیشان.
لە ناو ئەو گرووە یە پیای ئسپانیایی وە ناو "شەڕوان" بی کە خوەی‌بەخشانە ئەڕا شەڕ زد وە داعش هاتوی. ئەو لە "دەلیلە" فەرماندە ژن یەکینەکان پارێزین ژن-یەپەژە پرسیار کرد. ئەو تواست بزانێ چوین ئی هەمکە ژنە لە یە کۆمەڵگای پیاو سالار خوەیان ڕێکخستن کردن و زد وە داعش شەڕ کەن. دەلیلە کە دەمچەو خوەرسوزیاگ و زەیفێ وە نویر ئاگرەکە روشن بی، وە شوور و شەوق ئدامە وە گوفتوگوەکە دا و وەت: ئەو لە یە خانەوادەی کارگەر کۆچبەر لە ئستانبولوە هاتێە و زنەیی گەورە شاری لە زەمان نوجوانی ئاگای کردێە.
لە شوون ناڕەزایەتیەکان وەهار عەرەبی و دەسپێ‌کردن شەڕ داخڵی سوریە، کوردەکان ئی وڵاتە کۆنتروڵ ناوچەیل کوردنشین ڕۆژئاوا گردنە دەس. لە وەهار ٢٠١٣ یەکمین یەکینەی پارێزین ژن-یەپەژە هاوشان وەگەرد یەکینەکان پارێزین گەل-یەپەگە دامەزریا و پای ژنەیلێک جوور "دەلیلە" لە ئستانبول ئەڕا ئەو دیو مەرز ئاڵۆز سوریە واز کرد.
دەلیلە یەپەژە وە ئەرتش ژنەیل ناو بەی و ویشێ: ئازادی ڕۆژهەڵات ناوەڕاس وە ئازادی ژن گرە خواردێە. ئەو هەمیش وەت: ژن زنەییە و شوعار ژن، ژیان، ئازادی ئاشکارکەر ئی مەفهومەسە. مالوم نەوی قسەکان دەلیلە تا چەنێ شەڕوان ئسپانیایی قانە کردوی؟
ولی شوعار ئەوان هەزاران کیلومتر دویرتر لەو کەپر ماسیگیری کنار چەم فوراتە، لە خیاوانەکان شارەیل جیاجیای جەهان لە ڕێپەیوانییەیلێک کە وە نیشانەی پشتیوانی لە کۆبانێ ڕێکخریا، وەتیاوە. ئی شوعارە لە راپورت و موستەنەدەیل ڕۆژنامەوانەیل فرەیک بڵاو کریاوە و تەنانەت سەر لە فیلم و سریاڵەکان دەرهاورد کە ڕوشنایی خەیدە سەر شەڕ وەگەرد داعش.
لە قسمەتێک لە فیلم "دویەتەیل خوەر" وە بازیگەری گولشیفتەی فراهانی، بهار فەرماندەی ئیزدی یەکینەیل ژنەیل "دویەتەیل خوەر" وەرجە شروو کردن عەمەڵیاتێک زد وە چەتەیل داعش ئەڕا بەرز کردن ڕۆحیەی یارەیلێ، هاوار کرد ئەڕا ژن، ئەڕا زنەیی و ئەڕا ئازادی.
ئێسە ئی شوعارە لە شوون بڕین مەرزەیل فرەێک وە خێاوانەکان ئێران ڕەسیە. مالوم نیە چەن کەس لە خەڵکەیل ناڕازی ئێران کە ئی شوعارە ویشنەو، تاریخچەکەی زانن، ئەما پاوەگەزدان ژنەیل لە ئێران ئەوقەیشە بێ‌تەجربە نیە کە وەگەرد ئیجور چەمکەیلێک نامۆ بوون.
لە ناو چەن ڕۆژ وەرین زندانی سیاسی وەرین عاتفە نەبەوی لە تویتێک نویساس: ئەڕا یەکم جار شوعار ژن، ژیان، ئازادی لە زندان ئوین تەیران لە شیرین عەلەم‌هولی ژنەفتم. نویساویەێ و لە کنار تەختەکەی چەسپانویەی قەی دیوارەکە. شیرین لە گوڵان ساڵ ١٣٨٩ وە تومەت پەیوەندی وەگەرد پارت ژیان ئازاد کوردستان-پژاک وەگەرد فەرزاد کەمانگەر، فەرهاد وەکیلی، عەلی حەیدەریان و مهدی ئسلامیان لە زندان ئوین ئێدام کریان.
لە سەقز، شارێک کە مهسا ئەمینی تێا لە داڵگ بی و وەخاک سپاریا، ژنەیل لە شوون شۆڕش ٥٧ خوەیان لە چوارچوەی شەورایەیل ژنەیل ڕێک‌خستیوین.
شەورایەیلێک کە وە دەسپێشخەری سازمان زەحمەتکیشەیل کوردستان ئێران-کۆمەڵە شکڵ گردوی و نزام تازە وە قودرەت ڕەسی وە چالش کیشاوی.
گیان لە دەس‌دان مهسا ئەمینی لە وەخت دەسگیری لە لایەن گەشت ئرشاد، دڵ فرە کەس لە ئێران هاوردە ژان. گروەیک لە ژنەیل لە مەزارسان ئایچی سەقز ڕوسەریەکانیان لاوردن و وە وەتن شوعار ژن، ژیان، ئازادی بونیان ئیدوئۆلۆژی جمهوری ئسلامی جارێ ترەک وە لەرزە دەرهاوردن.
خەشم و کینەێ ژنەیل ئێران جوور ئەوەیکە لە ژێر خوڵەکەو سەر دەرهاوردود، فەوری گشت شوونیک گردەوەر و لە گشت شوونەیل جەهان لە کابوڵ تا سانتیاگۆ شیلی وە گوش ڕەسی. وەجورێک کە بویشن: ئیمە ئیتر چەوەڕێ پیاوەیل دەسڵاتدار ناویمن تا حەقمان بسەنن.
وەتنەوەی ئی شوعارە هاووەخت وەگەرد شوعارەیلێک جوور "لە کوردستان تا تەیران، خوینینە گشت ئێران" بیە پێڵێک ئەڕا وەسڵ کردن جیاییە ئتنیکیەکان لە ئێران و لە ناکاو گشت یەکگردێ‌تر لە جاران هاتنە خێاوانەکان. وە شایەتی شایەتەیل مەیدانی لە فرە وە شارەیل ئێران ژنەیل دەسپێشخەری ناڕەزایەتیەکان کردنە و پیاوەکان فرەتر لەلێان پشتیوانی کردنە.
وێنەی ئەو ژنە جوانەیکە وە دەس ڕاسێ ڕویسەریە ئاگر دریاگەکەی بەرز کردێەسەو و دوو کلک دەس چەپێ وە نیشانەی سەرکەفتن بەرز کردێەسەو، خەیدەمە هویر دەلیلە و یارەیلێ کە هەفت ساڵ پێش داعش شکست دان و لە کنار چەم فورات وە بێ ترس لە داعش و ئیدئۆلۆژی زد ژنێان، هەڵپەڕکە کردن.
نویسین: سۆران قوربانی لە بی‌بی‌سی فارسی
تەرجمە: دڵشاد قوبادی
ژ.ت
