جەمیل بایک هامسەرۊکو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەجەکەی جواب پرسیارەکا ئاژانسو هەواڵی فورات (ANF)یش سەبارەڎ بە ھورچنیەکا ۱٤و ئایاری جە سەرنیشتوو کورڎسانی و تورکیا ی داوە.

بایک ئەرەیاۋناش، دەسەڵاتو ئاکەپە و مەهەپەی هەڵمەتەو ھورچنیەو ۋېشا سەرو بنەماو دوژمنایەتیکەرڎەو گەلا ئەنجام مڎا، هێزەکۍ حکومەتی، ئانۍ کە مزانا حەتا جەنگ ڕووە نەڎۊ ئاڎۍ سەرکۊتۍ مەبا، بە دڵنیایۊ گرڎو مەجالەکا جە دەس مڎا و داڎگایی کریا. بایک ئەرەیاۋناش، ئاکەپە - مەهەپە بە گرڎو هێزو ۋېشاوە جەنگېوە پیس ڕاوەبەرکەرا و ۋاتش، "ئاڎۍ بانگەشەو ئانەی کەرا، کە پەکەکە پرۊسەو گفتوگۊکاش چنی رابەرایەتی تێکدان، پەکەکە زەرەرش بە گەلوو کورڎی یاۋنان. گرڎ ڕوۋۍ ئی سەرگوزشتا جە تەلەفزیۊنەکاشا و جە ڕۊنامەکاشاوە گېڵناوە. گەرەکشانە پی جۊرە جارێوەتەر گەلی ھورخەڵەتنا و ھەمڎیسان باوە بە دەسەڵاڎ دار. ئاڎۍ حۊل مڎا شۊڤینیزم و فاشیزم بەقوەت کەرا. وەرو ئانەی ئینسانەکا کوشا، گېراشا و زینڎانیشا کەرا، درۋۍ کەرا، چېشا دەسەنە بۍ ئەنجامش مڎا. پېسە مزانیۊ چی چن ڕوۋەی ۋیەرڎەنە چنڎین پارێزنەرۍ و ڕۊنامەنۋیسۍ، هونەرمەنڎۍ و سیاسەڎمەدارۍ گیریېنۍ. پی جۊرە پېخامېوەشا کیانا. ۋەڵۍ گرڎ چېۋېنە ئی پېخامەشا بە گەلوو کورڎی دا. واتە ئامانجشا ماڕاو ئیراڎە و ورەو گەلوو کورڎیا. ھەمڎیسان جە کەسایەتی گەلوو کورڎینە بە ماڕاو ئیراڎەو گەلا تورکیای و هێزە دیموکراتیوازەکا گرڎ لایۍ تەرسنا. ئامانجو ئاڎیشا ئانەن، کە گرڎ کەسۍ واز بارۊ و کیشیۊوە و ئاڎېچ  سەرگنا، بەڵام ئاڎۍ پېشا بەرکۊت و ۋیناشا، کە حیچ کەسۍ مەکیشیۊوە، بە غیرەتېوە زیاتەرۊ بەرەو ۋەڵۍ ملا. ھەرمانە  ڕاسەکېچ  ئانېنە. هەم گەلوو کورڎی و هەمیچ هێزە دیموکراسی و ئازاڎیوازەکۍ ئازایانه و پا گیرانە جە دژوو ھجومەکا کۊشیانە".

دەقو چەمپنەکۊتەکەو جەمیل بایکی هامسەرۊکو دەسەی ۋېڕاوەبەری کەجەکەی:

گفتوگۊیۍ فرە سەرو عەبدوڵا ئۊجالانی رابەرو گەلوو کورڎی کریۊ، بەڵام ھەڵای گۊشەگیریۍ قورس سەرو عەبدوڵا ئۊجالانی وەردەواما. شمە چېش جە بارەو ئا گفتوگۊیا وە و ئا گۊشەگیریەیۊ ماچدۍ؟

گفتوگۊکېچ سەرو ڕابەر ئاپۊی جە ئەخلاق و ویژدانەنە ماڵیېنېرە. ڕابەر ئاپۊ ڕابەرو گەلوو کورڎی و مرۊڤایەتین. ئانۍ باس جە ڕابەر ئاپۊی کەرا پێۋیسا ئانەی وەرچەم گېرا و پی جۊرە گفتوگۊش سەر کەرا. ئەگەر ئاڎۍ ئینەی ۋەرچەم نەگېرا و بە تەنیا ۋېشا پۍ ۋېشا قسۍ کەرا، ئانە قەبوڵ مەکریۊ. پێۋیسا گرڎ کەسۍ ئینەی زانۊ. ڕابەر ئاپۊ ئینا چېرو گۊشەگیریېوە دژوارینە. هەم گۊشەگیریېوە پا جۊریە سەرو ڕابەر ئاپۊیرە سەپنا و هەم پا نۊعەیچە گفتوگۊش سەر کەرا. ئینە ناحەقیېوە گۊرەن. ئەگەر گفتوگۊ سەرو ڕابەرایەتی کەرا، ئانە مشۊ مەجالو گفتوگۊی پۍ ڕابەر ئاپۊی ۋەش کەرا. هەم ئا مەجالا مەڎا و هەمیچ گرڎ چېۋۍ سەرو ڕابەر ئاپۊی ماچا. ئی ھەرمانۍ پۍ ئانەی کەرا حەتا ھورچنیەکانە سەر گنا. بە تایبەتی دەسەڵاتو ئاکەپە - مەهەپەی ئی گفتوگۊیا مارانۍ وەڵۍ. گەرەکشانە تەئسیرو ڕابەر ئاپۊی سەرو گەلوو کورڎی، گەلا تورکیای، هێزە دیموکراسی و ئازاڎییەکا، ژەنا و جوۋاناوە ماڕا. گەرەکشانە پی جۊرە ھورچنیەکا بەراوە. حیچ چېۋۍ چانەی خراپتەر، بۍ ئەخلاقانەتر، بۍ ویژدانانەتەر نییا. ئانۍ ئی گفتوگۊیا کەرا مشۊ بزانا، کە ئێمە ئی ئاژیە قەبوڵ مەکەرمۍ.

مەتاۋا پا گفتوگۊیا ڕابەر ئاپۊی زەعیف و بێکاریگەر کەرا. چانەینە حسابات پۍ ماڕاو تەئسیریەکا و بەدەسئارڎەو ئەنجامەکاش کەرا، بەڵام گەلەکەما، گەلا تورکیای، هێزە دیموکراسی و ئازاڎییەکۍ، ژەنا و جوۋانا ڕاسیی ڕابەر ئاپۊی عال مزانا. ڕابەر ئاپۊ ژیای ۋېش وست خزمەتو گەلا و پەی ئانەیە کۊشیۊ. ڕابەر ئاپۊ ئانڎەی هەس بە وەرپرسیاری وەرانوەرو گەلوو کورڎی کەرۊ، ئانڎەیچ هەس بە وەرپرسیاری وەران وەر بە گەلا تورکیای و مرۊڤایەتی مکەرۊ. ئی وەرپرسیاریە جە ئاژېوە فرە سەخت و جە هەلومەرجېنە چېرو گۊشەگیریی رەهاینە جابەجۍ کەرۊ. گەرەکشا تورکیای جە فاشیزمی نەجاڎ دۊ و بۊ بە ۋڵاتۍ دیموکراتیک. ڕابەر ئاپۊ خەبات کەرۊ پۍ ئانەی گرڎو ئا گەلا کە تورکیانە مژیوا بە ئازاڎیی بە زوۋان و کولتوور و باوەڕیەکا ۋېشاوە بژیۋا. ئاکەپە - مەهەپە گەرەکشا نیا کێشەکۍ تورکیای چارەسەرۍ با. چارەنۋیسو ۋېشا بە جەنگۊ بەستەنۊ گەرەکشانە جە ڕاو جەنگیۊ دەسەڵات و هێزو ۋېشا پارېزنا. ئاڎۍ با بە مەڵامەتو کاولکەرڎەو شارەکا. ڕژێمو ئاکەپە-مەهەپەی مەڵامەتۍ ئانەینۍ، کە کێشەو کورڎی، کێشەو گەلا تورکیای چارەسەرۍ مەبا، چونکی ئاڎۍ دژوو دیموکراسی و گەلینۍ. ئانەی ڕوپامایشا پۍ نەکەرۊ پېسە دوژمنی تەماشەش کەرا. گەرەکشانە گرڎی دلېنە بەرا. وەرو ئانەی پەنا بەرانە وەرو جەنگی و ئەشکەنجەی و گېرتەی و زینڎانیکەرڎەی.

ئیتر مەتاۋا کەسی فریو بڎا. ۋەڵتەر فریو دېنۍ، دوژمنایەتیی ڕابەرایەتی کەرېنۍ، دوژمنایەتیی گەلوو کورڎی، پەکەکەی کەرېنۍ،  دوژمنایەتیی عەلەوییەکا و ژەنا کەرېنۍ. پی نۊعە بەعزۍ ھورخەڵەتنېنۍ، بەڵام ئارۊ جە گرڎ ڕوۋېوە میاچەمای ڕاسیشا پۍ گرڎ کەسی ئاشکرا بیەن. مەتاۋا شاراشۊ. ھەڵای دوژمنایەتییەکەو ۋېشا شاراوە، بەڵام پی جۊرە ۋېشا دلېنەبەرا. ئەگەر ئارۊ جە تورکیانە دمایی بە دەسەڵاتو ئاکەپە - مەهەپەی ئامابۊ و جە تورکیا نە هامسەنگیی سیاسی فاڕیابۊ، ئانە بە مەڵامەتو پارادایمو ڕابەر ئاپۊی و خەباتو ئاڎیۊ پێکئامان. ئانۍ کە ئی ڕاسییە مەۋینا جە دما دماینە حەر دۊڕیا. پۊکەی پێۋیسا گرڎ کەسۍ بە شېۋېوە ڕاس و گونجیا جە مەرحەلەکەی و پرۊسەکەی نزیک بۊوە. ئیسە گەلوو کورڎی، دۊسەکېش، ئانۍ کە ئازاڎیی و دیموکراسیشا گەرەکا، ئیسە ژەنا و جوۋانا ئیتر ئازاڎیی جەستەیی ڕابەر ئاپۊیشا گەرەکا. ئاڎۍ گەرەکشانە ئینە زوو بۍ دی.. گەرەکشانە ئی وەحشیەتەو سەرو ڕابەرایەتی دمایش پنە بۍ.

مشۊ ئیتر هێزە سیاسییەکۍ و ئەرەمەرزیا یاساییە میان نەتەوەییەکۍ یاردیدەرۍ دۊڵەتو تورکی نەبا. پێۋیسا یاساکا ۋېشا جابەجۍ کەرا. پێۋیسا خزمەتو دیموکراسی کەرا. پێۋیسا بەپاو ئا یاسا و ڕێسایا، کە ۋېشا باسشا کەرا جماوە. بێگومان ئێمە میاۋمېنە؛ دۊڵەتو تورکیای دۊڵەتېن ئەنڎامو ناتۊین، بەڵام مشۊ ئی هێزە بە شېۋېوە ڕەھا هامکاری و یارمەتیی دۊڵەتو تورکی نەکەرۊ. مشۊ ۋیسەکاو گەلوو کورڎی و مرۊڤایەتی بژنەوا و بە پاو ئانەی وەرپرسیاری ۋېشا جابەجۍ کەرا.

چن ڕوۋۍ مەنەن پۍ ھورچنیەکا سەرنیشتی و تورکیای. جە تەمامو پرۊسەو ھورچنیەینە نزیکبیەیۊ دۊڵەتو تورکیتا جە کورڎی چنی ۋینا؟ ھەڵای جە سەرنیشت جە چوارچێوەو باری نائاسایینە جەنگ وەردەواما. مەڵامەتو ئینەی چېشا؟

نزیکی ئاکەپە - مەهەپەی ۋەران وەر بە گەلوو کورڎی، هێزە دیموکراتییەکا و جمیەرە سۊسیالیستییەکا پۍ گرڎ لایۍ ڕۊشنا. چارەنۋیس، دەسەڵات و ئاینڎەو ۋېشا بەستەنۊ بە دوژمنایەتیکەرڎەی وەران وەر بە گەلوو کورڎی، ڕابەر ئاپۊ، پەکەکە و هێزەکۍ دیموکراسی. ھەرمانو کار و بانگەشەو ھورچنیەی ۋېشا سەرو ئا بنەمۍ ڕاۋەبەرکەرا. چانەی وردتەر و ڕاستەر ئانەن، کە ئاڎۍ چېرو نامۍ ھورچنیەینە جەنگێوە تایبەت کەرا. نەک تەنیا جەنگی تایبەت، بەڵکم جەنگی سەروازیچ کەرا. پېسە مزانیۊ، ئێمە جە ۋەختو بوومەلەرزەکەینە هەڵۋێسێوەما گېرتەنەوەر و چالاکییەکېما مرڎنۍ، بەڵام ڕژێمو ئاکەپە-مەهەپەی ئا قەرارەو ئېمەش بە دەرفەت پۍ ۋېس زانا و ھجومە سەروازییەکېش زیاتەر کەرڎۍ. گرڎ جۊرە چەکێوە بەکار مارۊ. بە بۍ مرڎای سەرەمڕە جەنگېوە تایبەت جە دژوو ڕابەر ئاپۊی، پەکەکەی و گەلوو کورڎی هەن. حەرپاسە جەنگېوە پیس جە دژوو هێزە دیموکراسییەکا، ئازاڎیی، گەلا و ژەنا و جمیەرە سۊسیالیستییەکا ڕاۋەبەرکەرۊ. ئاڎۍ مزانا کە مەتاۋا بەبۍ جەنگ وەردەوامی بە دەسەڵاتو ۋېشا بڎا. بە دڵنیاییۊ ئاڎۍ دلېنەمشا، گورزێوە گۊرېشا ۋنە دریۊ، گرڎو مەجالەکاشا جە دەس بەرمۍ و ئەگەرش ھەن داڎگایچ کریا. پۍ ئانەی ئینە ڕوۋە نەڎۊ، ئاڎۍ بە گرڎو هێزو ۋېشاوە جەنگێوە وەحشیانە کەرا. گرڎ ڕوۋۍ ماچا، وەرپەرسێوە پەکەکەیما کوشتەن، بە نزیکەیی گرڎ ڕوۋۍ ئا جۊرە هەواڵا ۋەڵا کەراوە. قەرارگەو ئێمە ئەرەیاۋناش، ئی هەواڵۍ گرڎ دروېنۍ. قەرارگەکەما جە وەختو بوومەلەرزەکەینە وەرپەرسیاری ۋېش ۋەران وەر بە گەلا و مرۊڤایەتی جابەجۍ کەرڎ، بەڵام دەسەڵاتو ئاکەپە-مەهەپەی حەتا مۍ ڕۊ بە ڕۊ جەنگی قیزەون و وەحشیانە زیاتەر کەرۊ. چونکی ۋەران وەر بە گەلا و مرۊڤایەتی هەس بە حیچ وەرپەرسیاریۍ مەکەرۊ. ئادۍ ویرۍ چانەیە کەراوە، کە چەنی گرد یاگێوە زیادتەر تاڵا کەرا.سەروو ڕابەر ئاپۊی و پەکەکەی چندین قسۍ و ئەرەیاوناێشا وڵۍ کەرڎێنێوە. بانگەشەو ئانەیە کەرا و ماچا پڕۊسەو گفتوگۊکا پەکەکەی تێك دان، پەکەکە زەرەرش بە گەلوو کورڎی یاونان. گرد ڕوۍ ئی حەکایەتا تەلەفزوێن و ڕۊنامەکانە کەرا. گەرەکشانە پێسە جارێوە تەر گەلی خەڵەتنا و واوەی بلاوە سەرووو دەسەڵاتی. حەولی مدا شۊڤینیزم و فاشیزمی قەلەو کەرا. وەروو ئانەی خەڵکی کوشا، گێراش و کەراش سجن، دروۍ کەرا، چێششا جەدەس بۍ کەراش. پێسە مزانیۊ جە چند ڕۊی ویەرڎەنە چندین پارێزنەرۍ، ڕۊنامەنویسۍ، هونەرمەندۍ و سیاسەتمەدارۍ گیریێنۍ، پێسە پەیامێوەشا کیانا. وەڵۍ گرد چێوێنە ئی پەیامەشا بە گەلوو کورڎی دا.یانۍ ئامانجشا ماڕای ئیرادە و ورەو گەلوو کورڎین. دیسانۊ جە کەسایەتیی گەلوو کورڎینە بە ماڕای ئیرادەو گەلاو تورکیای و هێزە دیموکراتیکوازەکا گردلایۍ تەرسنا. ئامانجشا ئانەن، کە گرد کەس واز بارۊ و کیشیۊوە و ئادۍ بە مراد یاوا، وەلۍ پەیشا بەرکەوت و دیشا، کە حیچ کەس مەکێشیۊوە، بە یاراێوە زیادتەرۊ بەرەو وەڵی ملا. هەرمانە ڕاسەکێچ ئینێنە.

گەلوو کورڎیچ، هێزە دیموکراسی و ئازادەکێچ بە یارای و پاگێرتەیرەت زیادتەرۊ دژوو هجوومەکا کۊشیا. دەسەڵات چێش کەرۊ با کەرۊ، بەدڵنیاییوە حیچ بەدەس نمارۊ. گرد ڕوۍ هەڕەشۍ سەروو هەڕەشا کەرۊ. سلێمان سۊیلو، ئەرڎۊغان، خولوسی ئاکار، بینالی یڵدرم هەموویان هەڕەشۍ کەرا. ئادۍ پەیاموو ئانەیە کیانا، کە ئەگەر جە ورچنیەیەکانە سەرۍ نەگنا، قبووڵش نەکەرا. یانۍ جەنگ کەرا. پەیاموو ئانەیە مدا، کە دەسەڵاتی نەفاڕاوە. ئانە جە ئیسەوە پەی هەڕەشێنۍ، کە جە وەراوەروو گەلاوە بەکارش مارا. ئادۍ ئجۊشا گرد کەسۍ پا هەڕەشانە تەرسنا، پاشەکشێشا پەنە کەرا و بەئاسانی و سادە بە ئەنجام یاوا. ئیساتۍ تورکیانە گردوو گەل و هێزە دیموکراتییەکا چی تاکتیکاشا یاوانە. پەوکای پەنەوازاهێزە دیموکراتییەکۍ، هێزە سۊسیالیستییەکۍ و گەلوو کورڎی بەتنڎی جوابوو هەڕەشەکاو حکومەتی ئاکەپە - مەهەپە بداوە. پەنەوازا بزانا، کە هەڕەشەکێشا حیچ ئیسفاڎێوەشا نییا. پەنەوازا گرد کەسێوە ئازایانەتەر و بەقوەتتەر کۊشیۊ. پێسە دەسەڵات دماییش مۍ و بە دیموکراسی تورکیانە سەرگنۊ.

مسوڵمانۍ راستەقینۍ ئا زەرەرا مۋینا کە ئاکەپە بە ئیسلامیش یاۋنېنۍ

ئاکەپە و مەهەپە حیچ چېوېشا نەمەنەن کە بڎاش بە گەلا تورکیای. ئاڎۍ حەجگیز دیموکراسی و ئازاڎیی نمارا. ژیۋای گەلی وەش مەکەرا. ئامانجشا ئانەن کە چنی درێژە بە دەسەڵاڎ داریشا بڎا، چنی ۋڵاتەکەیشا تاڵان کەرا و چنی باخەڵەشا پەڕکەرا. ئانەی ۋیرش ۋنەکەراوە تەنیا ئانەن. دیما کە تورکیاشا وست چ ئاژېوە. ئەگەر گەلا تورکیای و هێزەکۍ دیموکراسی گەرەکشا نیا تورکیا کاولتەر بۊ، گەرەکشا نیا ژیایشا خراپتەر بۊ مشۊ دمایی بە دەسەڵاڎاداری ئاکەپە-مەهەپەی بارا. ئی مەجالەشا پۍ رەخسیان. مشۊ ئا مەجالیە بە عالی ھورسەنگنا و دەوری تاریخی ۋېشا بە یاگۍ یاۋنا. ئاکەپە-مەهەپە جە ڕاو بەکارئارڎەو ئیسلامیۊ مسوڵمانا ھورخەڵەتنا، گرڎو چەپەڵییەکاشا پی جۊرە شاراوە. گرڎ لایۍ چېرو نامۍ ئیسلامەتینە ھورخەڵەتنا، بەڵام ئیتر ئاشکرا بی کە حیچ پەیوەنڎیېشا بە ئایینو ئیسلامیۊ نییا.

زەرەری گۊرە بە ئایینو ئیسلامی و مسوڵمانا میاۋنا. ۋەرو ئانەی ئیسلامیەت زوڵم قەبوڵ مەکەرۊ، داڎپەروەری، پېۋەرە ژیۋای و واڵە و برایەتی قەبوڵ کەرۊ. بەڵام گرڎ چېۋۍ کە ئاڎۍ بە نامۍ ئیسلامەتیۊ ئەنجامش مڎا جە دژوو ئیسلامین. مسوڵمانۍ راستەقینۍ ئینەی مۋینا. وەرو ئانەی زوڵمۍ گۊرە کەرا، گلېرگەی بەش کەرا، واڵە و برایەتی و پېۋەرە ژیۋای دلېنە بەرا. مەحاڵا مسوڵمانۍ ئانەی قەبوڵ کەرا. قەناعەتم پاسەن مسوڵمانۍ راستەقینۍ جە ھورچنیەکانە دەرزۍ گۊرە مڎا بە رژێمو ئاکەپە-مەهەپەی. خوڵقەو من پۍ مسوڵمانا ئانەن؛ ئاکەپە-مەهەپە زەرەرۍ فرەشا بە ئایینو ئیسلامی و مسوڵمانا یاۋنان، تاکەی چەمپۊشیش ۋنەکەرڎۍ، تا کەی دەنگشا پنە مرڎۍ؟ ئاکەپە-مەهەپە بە ۋاتەی ئانەی کە 'ئێمە مەجالما پۍ شمە رەخسنا، ئەگەر دەسەڵاڎ جە دەس دەیمۍ ئا مەجالەتا جە دەس بەرمشۊ مسوڵمانا تەرسنا، هەڕەشېشا ۋنەکەرا.پی جۊرە گەرەکشانە گرڎ کەسۍ چەمۍ سەرو کرڎەوەکاشارە قوجنۊ کە ئەنجامشا مڎا. بەڵام قەناعەتم پاسەن کە گەلە مسوڵمانەکەما ۋاچۊ ئیتر وەسېن. سەرو بنەماو ئیسلامییەتی حسابشا چنی کەرا.

گەلوو کورڎی و بەتایبەتی هونەرمەنڎا مشۊ بزانا کە ئاکەپە-مەهەپە چنڎە دوژمنۍ گەلوو کورڎی و ژەنانۍ، بە هەمان جۊریچ دوژمنۍ هونەرمەنڎایچەنۍ. هونەرمەنڎو کورڎی جیهان ئایماز جە ئیستەنبوڵ دژوو ئاکەپەی چن گۊرانیېش چڕیۍ. واتە نەقدش کەرڎەن و راسیش ۋاتەن. فاشیزمی ئاکەپە-مەهەپە گەرەکش بۍ نەک تەنیا ئا گۊرانیۍ بەڵکم گۊرانیېوە فاشیستیە ۋاچۊ، بەڵام ۋەرو ئانەی نەلا چېرو باری داشا ۋەرو کارداوە و وستشا دلۍ بەحری و گەشمەرڎەشا کەرڎ. پی بۊنۊ بە رێز و ئیحترامۊ جیهان ئایمازی یاڎ مکەرمۍ. گەلوو کورڎی، ئا هێزۍ کە پۍ دیموکراسی و ئازاڎیی کۊشیا، سۊسیالیست، هونەرمەنڎا و نۋیسەرا مشۊ خۊتانکەرڎەی جە جیهان ئایمازی کەرا. خۊتانکەرڎەی جە جیهان ئایمازی خۊتانکەرڎەین جە ۋېشا. ئانەی خۊتانکەرڎەی جە هونەرمەنڎاش نەکەرۊ، مەتاۋۊ خۊتانکەرڎەی جە ئاینڎەو ۋېچش کەرۊ. چی ڕېوە من سەرەوەشی جە خانەواڎەو جیهان ئایمازی و گەلوو کورڎی و تەمامو هونەرمەنڎا کەرو.

 

هەڵوێستوو بۊتانی فرە بەقووەتا

دوژمن بەتایبەتی گەرەکشا هەرێموو بۊتانی جە ڕووەو ئابووری، سیاسی و کولتووریوە دلێنە بەرۊ. شمە چێشتا هەن پەی گەلوو بۊتانی کە ڕووبەڕووۍ ئا هجوومانێ؟

متاومۍ واچمۍ، کە بۊتان دڵوو کوردسانین. وەختێوە ماچمۍ بۊتان، بەدرخان پاشا، مەلای جزیری، مەم و زین، محەمەد تونچ، ئاسیا یوکسەل، ئەحمەدی خانی و بە هەزاران شۊڕشگێڵنۍ و گەشمەردۍ پێسە ئادیشاما ویرۍ گناوە. بۊتان پا قارەماناوە، بە مدرامان، ئشناسنامە، کولتوور و زوانوو وێش مشناسیۊوە. وەروو ئانەیچ بۊتان جە تارینە بەرڎەوام نوێنەرایەتیی ئشناسنامە و زوانی کورڎییش کەرڎەن و وێش گێرتەن و قوربانیی گەورەش بەخشان. حەرگیز وەرڎەموو ئەرەگیری و کۊکوشی سەرەش نەکۊمنارە. بەرڎەوام دژوو ئادیشا گژیان، پەوکای ئشناسنامە، زوان و کولتووروو کورڎییش پارێزنان. جە بۊتاننە بڕۍ بەهۍ کۊمەڵایەتێی بەبەقووەتی مەنێنێوە. گلێرگەو بۊتانی  پەشتییش بە جەماوەریبییەی بەستێنە و وێش بە ساعیبش زانۊ. هەڵای ژیوگە پارێزنا. مافوو ئانەی مدا. وەروو ئانەی گەلەکەما، گەلوو بۊتانی پێسە مشناسۊ. یانۍ پێسە دڵوو وێش منیۊشرە و وێش بە ساعیبش زانۊ. پێسە مزانیۊ بە سەرمەشقبییەی هامڕا عەگیدی جە بۊتان گەریلایەتیما بەرەووەڵی بەرد و جە بۊتاننە قەڵەمبازیی ١٥ی تەباخاما جابەجا کەرد. ئینە بە رێککەوت نییا. وەروو ئانەی گەلوو کورڎیمان بە بنەما گێرت. پەی ئانەین گەلوو کورڎی بەئازادی بژیوۊ ئێمە تاریخوو کورڎیما بە بنەما گێرت. سەروو بناغەو بۊتانی کە تاریخوو کورڎیش سەرۊ نریانەرە. وەروو ئانەی تاریخوو گەلوو کورڎی حەرچندە لاوازیچ بۊ، جە بۊتاننە بەرڎەوام بەزیندەیی مردا، وەروو ئانەی ئێمە بۊتانما بە بنەما گێرت.

بۊتاننە هەڵوێست دژوو وەڵاتپارێزنی، کۊمەڵایەتیبییەی، ئەرەگیری و کۊکوشی فرە بەقووەتا. بۊتان سەرچەمەو ئا کەسانە کە گەرەکشابۍ پەی کوردسانی کۊشیا. وەروو ئانەیچ ئێمە قەڵەمبازی ١٥ی تەباخاما بۊتاننە جابەجا کەرد. قەناعەتم چانەن گەلوو بۊتانی ئارۊ پارێزگاری چا مێژتاریخەو وێش کەرۊ. وەروو ئانەی گەلوو بۊتانی جە تاریخوو گەلوو کورڎی و هەمیچ جە تاریخوو پەکەکەینە یاگۍ تایبەتەش هەنە. چێروو گرد باردودۊخێوەنە  دژوو ئەرەگێرا و ستەمی مردێنێوە. پەوکای قوربانیی فرەش دان. جە بۊتانۊ هەزاران جەنگەوانۍ بەشدارییشا جە کۊشیای پەکەکەینە کەردن و فەرماندە و قارەمانۍ گەورۍ سەرەشا وردان. وەروو ئانەی گەلوو بۊتانی نەک حەر بە وێش، بەڵکوم خزمەی گەورەیچش بە گەلوو کورڎی کەرڎەن. بەهۍ گەورێش خوڵقنێنۍ. جە جۊلەمێرگۊ تا شڕنەخ جە گردوو دەگا و شارەکاوە بەشدارییشا جە کۊشیاینە کەرڎەن. وەختۍ ماچوو بۊتان مەبەستم تەنیا شڕنەخی نییا، بۊتان پێسە چەترێوە. جە جۊلەمێرگۊ تا شڕنەخ گردوو شار و دەگایەکا گێرۊوە. وەرو ئانەی گەلەکەما پێسە چەنی تا ئارۊ وێش بە ساعیبوو  وڵاتپارێزنی، ئایندە، زوان، کولتوور، بەها و گەشمەردا کەرڎەن، ئارۊیچ وێش بە ساعیبشا زانۊ. پەوکای بۊتانی پەی ئەرەگیرە تورکا کەرا بە قەبرسان.

دەوڵەتوو تورکی ئەرەگیری خاس مزانۊ،کە بۊتان پەی گەلوو کورڎی ماناش چێشەنە. هپەوکای ئیسە نیشانۍ سەروو بۊتانیوە منیۊرە. بە هەزاران سەرواز، پۊلیس، تیمۍ تایبەت، کارمەند و جەرڎەوانۍ وێش بۊتاننە یاگەگیرۍ کەردێنۍ. بڕۍ شۊنێنە جە خەڵکوو شۊنەکۍ  زیادتەرێنۍ. گەرەکشانە گەلوو بۊتانی ورچنیەیەکانە دۊڕیۊ. سیاسەتوو ئادیشا بۊتاننە پێسنەن، ئجۊشا گەلوو کورڎی قبووڵیشا کەرۊ دەنگشا پەنە مدۊ. مشۊم گەلەکەما بۊتاننە جوابێوە پەڕبەپۊسشا بدۊوە. مشۊم گەلەکەما لە بۊتاننە دەنگ بە پارتوو چەپی سەوزی  بدا. بانگەوازوو من پەی گەلوو بۊتانی پێسنەن.

مشۊم عەشیرەتە کورڎەکۍ پەی وێشا تێبکۊشیا

جە بارەو ورچنیەیۊ حیچ پەیامێوەتا پەی گلێرگەو بۊتانی، عەشیرەتەکۍ و حەرپاسە جەرڎەوانەکاو بۊتانی هەن؟

پێسە مزانیۊ عەشرەت ڕێخەو گلێرگە سروشتییەکان. بییەی عەشرەتەکا کوردساننە چندە لاوازیچ بۊ پەی هەمیشەییبیەی بەها و کولتووری کۊمەڵایەتی و سروشتیین. ئەگەر گەلوو کورڎی چێروو فشاری، ئەرەگیری و چەوسنایۊ دوژمنینە دلێنە نەشییەن، عەشرەتەکۍ دەورشا بییەن. عەشرەتەکۍ گلێرگەی سروشتییشا بەزیندەیی مردنان. یانۍ ڕاسیی کورداشا بەزیندەیی ئاستەنۊ. ئادۍ دەورۍ گرنگشا گێڵنان. دەوڵەتوو تورکی ئەرەگیری پەی دلێنەبەرڎەی کوردا عەشرەتەکا کەرا بە بنەما و کەراش ئامانج. بەینوو عەشرەتەکانە ناکۊکی و دووەبەرەکی منیۊوە. پێسە گەرەکشا گلێرگەو کورڎی پاکتاو کەرۊ. پەی ئانەیچە حەوڵی فرێش دۍ وەلێم سەر نەکەوت. ڕەنگا عەشرەتەکا لاواز کەرۊ و بۊ مایۍ ئاژاوەنیایۊ، وەلێم مەتاوۊ بەتەمامی ئا ڕاسییە دلێنە بەرۊ. عەشرەت سەروو دروسی و وەڵاتپارێزنی بونیاد نریان. گرد وەخت سەروو ئا بنەمایا وێپارێزنای بە بنەما گێرا. دەوڵەتوو تورکی ئەرەگیری، جە  تاریخنە و هەم جە ئارۊنە دژوو عەشرەتەکا جەنگێوە چەپەڵ کەرۊ. ستەم و زوڵمی گەورەش جە دژوو عەشرەتەکا و گەلوو کورڎی کەرڎەن. ئانەش تاریخوو وێش بەخاسی بزانۊ، ڕاسیی دەوڵەتوو تورکیچ مزانۊ. ئا وەختە سەید رەزا دریا قەنارە، ماچا داواکارییت چێشا؟ سەید ڕەزا ماچۊ: 'داوا کەروو کە کوڕەکەیم وەرەچەمامۊ نەدەیدۍ قەنارە، دماو من دەیدێش'. بە تەنیا داواو ئانەی کەرۊ، وەلۍ دەوڵەتوو تورکی کوڕەکەیش وەرەچەماشۊ مدا قەنارە. وەختۍ بەتەمەنێوەیچ مدا قەنارەجە ئاخیر دەیەقەو عومریچشنە زوڵمش وەنە کەرا. 

حەرپاسە سەرەورادی ئاگری هەن، برۊیۍ حەسکۍ تەلی مزانۊ کە دەوڵەتوو تورکی ئەرەگیر چندە دڕندەن. گەرەکش نیا ژەنی و زارۊڵەکێش گنا دەسوو دەوڵەتوو تورکی. وەروو ئانەی هەڵوێست ور گێرۊ. ئینجا ڕۊسەمی زاڵ هەن. تاتە و کوڕ یۊترینی مەشناسا. دوژمن پاسەشا پەنە کەرۊ چەنی یۊی گژیا. کوڕەکەیش ڕووبەڕوو ڕۊسەمی کەراوە. مشۊم گەلەکەما خاس چا نموونا حاڵۍ بۊ. نموونۍ چانە تاریخوو گەلەکەیمانە فرێنۍ. ئانێچشا دلێنە بەردۍ کە هەرمانەشا پەی دەوڵەتوو تورکی کەرڎە و خیانەتشا جە گەلەکەیشا کەرد. وەروو ئانەی واتشا کە ئینۍ دوژمنایەتیی گەلوو وێشا کەرا، دماتەر زیادتەر دوژمنایەتیی ئێمە کەرا. دەوڵەتوو تورکی ئینەن. مەبۊ حیچ کوردێوە بە قسەکاو دەوڵەتوو تورکی خەڵەتیۊ. مشۊم دوژمنایەتیی گەلوو وێشا نەکەرا. پێسە حیچ بەدەس نمارا، نەک حەر ئاندر ئینسانیەتوو وێچشا جەدەس مدا. پەوکای مشۊم عەشرەتەکاو کورڎی پەی مەنەیۊشا جەنگ کەرا، پێسە متاوا ژیوا. پەی ئانەیچ مشۊم بڕواشا بە ڕابەر ئاپۊی، شەهیدا و کۊشیای بۊ. ئانە کە پارێزنۊشا و گەشەشا پەنە مدۊ ئی کۊشیاینە.

وەسێن جەرڎەوانی

گەرەکما بانگەواز جە جەردوانەکا کەروو، تا ئیساتۍ جەرڎەوانۍ بیێنۍ، وەلێم ئیتر جە قۊناغوو ورچنیەیەکانە پەنەوازا لاپەلێوە تازە وربداوە، چونکوم نزیکۍ ورچنیەیەکا باوە مەبۊ دژوو گەلەکەیشا مرداوە، بەڵکوم مشۊم خزمەت کەرا. با ویرۍ جە چارەنویسوو ڕۊڵەکاشا کەراوە. پێسە واتم، ڕەنگا بە چند هۊکارێوە چەکوو دوژمنیشا ورگێرتەبۊ و بیێبا بە جەرڎەوانۍ، وەلێم لاپەلێوە تازە جە تورکیانە کریۊوە. ئینە فرسەتا پەی جەرڎەوانەکا تا ئیسفادەش چەنە کەرا و واز چا هەرمانۍ بارا، خزمەت بە گەلەکەیشا کەرا نەک دوژمنی. ئەها دوژمن ئەوەڵۊ واچۍ، چەک ورگێردۍ و تەنیا دەگایەکاتا پارێزندۍ، ئیسە بدیەیدۍ، کیاناتا پەی جەنگی، ڕاسەکێش ئادۍ ڕوانە ئینۍ جەنگنە و کوشیا. جەرڎەوانەکا وزا وەڵێوە، کیاناشا پەی خۊفناکتەرین یاگەکا، چونکوم حیچ گرنگ نییا لاو دەوڵەتوو تورکیوە. ڕەنگا جەرڎەوانەکێچ ئینەی زانا. پەوکای پەنەشا ماچوو، واز لە جەرڎەوانی بارا، با واچمۍ ئێمە ئینایمۍ خزمەتوو گەلەکەیمانە، پەنەوازا جەورچنیەیەکانە ئی هەنگامۍ بنیا، ئینەشا جەنە داوا کریۊ، پەنەوازا دەنگ بدا بە پارتوو چەپی سەوزی و وێشا چی جەنگی ڕزگار کەرا.ا

دەوڵەتوو تورکی دوژمنوو دێرسیمین

بایەخوو دێرسیمی و عەلەوییەکا ئاشکران، دەوڵەت و پارتە جیاوازەکۍ سیاسەتێوە تایبەت کەرا، چێش ماچدۍ سەبارەت بە عەلەوییەکا و دێرسیمیچ؟

گەلوو دێرسیمی پێسە گەلێوە فرە مانیا جە تاریخوو کوردسانینە ئشناسیێنۍ، حەریۊ جە "بەسۍ و زەریفە و سەید ڕەزا و عەلی شێر" مدرامانێوە گەورەشا دژوو دەوڵەتوو ئەرەگیروو تورکی تۊمار کەرد. هەزاران فەرمانڎۍ و جەنگەوانۍ جە دێرسیمنە گەشمەرڎۍ بیۍ. ئیسەیچ جەنگ کەرا. پەکەکە درێژەپەنەدەروو مدرامانوو "بەسۍ و زەریفە و سەید ڕەزا و عەلی شێرە"ین، گەرەکشا هەقەو ئی گەشمەردا کەرۊوە، پەوکای کۊشیۊ. دەوڵەتی ئەرەگیروو تورکی دوژمنوو دێرسیمین، چونکوم دێرسیم کورڎۍ و عەلەویینۍ. بە درێژایی تاریخی، دێرسیم ڕووەو ئەرەگیرانە مردان. دێرسیم تەنیا ناوەنڎوو عەلەوییە کورڎەکا نییا، بەڵکوم ناوەنڎوو گردوو عەلەوییەکان. هەمان چێو پەی عەلەوییە کورڎەکا و عەلەوییە تورکەکا، دڵی عەلەوییەکان. پەوکای دەوڵەت دژایەتیی دێرسیمی کەرۊ. پەوکای ئەرڎۊگان ماچۊ:«یەک دەوڵەت، یەک میللەت، یەک ئاڵا، یەک ئایین»، تورکیا ژمارێوە فرە عەلەویێش چەنەنۍ، گەرەکشانە کەراشا بە سوننیۍ، ئانۍ کە مەبا بە سوننۍ گەرەکشانە دەورشا نازا. جەنگێوە تایبەت دژوو دێرسیمی کەرا پەی دمابڕیەی عەلەوییەکان. سیاسەتێوە قێزەون دژوو گەلوو کورڎی کەرا، سیاسەتێوە قێزەونی تایبەت دێرسیمنە کەرا، گەرەکشانە ڕاو ئی سیاسەتە تایبەتاوە، گەرەکشانە فرسەتوو ژیوای جە دێرسیمی ساناوە.

وەڵتەر دووۍ پەرلەمانتارۍ  دێرسیمنە بێنۍ، ئیسە کەرڎەنشاوە یۊ، چونکوم ژمارەشا کەمش کەرڎەن. پەنەوازا گەلوو دێرسیمی ئینەیە وینۊ. دەوڵەتی ئەرەگیروو تورکی تەنیا دژوو گەلوو دێرسیمی نییا، بەڵکوم دژوو سرووشتوو دێرسیمیچا، ئادۍ سروشتوو دێرسیمی تێک مدا، پەوکای داوا جە گەلوو دێرسیمی کەروو؛ دەس گێرا بە تاریخ و بەها و ئایین و کولتووروو وێشاوە، دەستبەردارێشا نەبا. پی ڕۍ متاوا هەقە جە حوکمەتوو ئاکەپەی و مەهەپەی کەراوە. دێرسیم داراو تاریخێوە دێرینین، بەهۍ گەورێش ئارڎێنێنە پەی گردوو عەلەوییەکا و پەی گەلوو کورڎیچ. دڵنیانا گەلوو دێرسیمی دەسبەردارۍ تاریخی و ئایینی و کولتووری و بەهایەکاشا مەبا.

دێرسیم بە قووەتۍ فرەوە داواو  حەقیقەتوو وێش کەرۊ

گەلەکەما دێرسیمنە خاکەکەو وێشاشا فرە گەرەکا، چونکوم بەڕاسی یاگۍ وەشەسیاینە. سروشتە جوگرافییەکەش فرە دڵاوا و گەلەکەیچش قەت ستەم قبووڵ مەکەرا. دێرسیم ئینۍ چەنی دادپەروەری، پەشت بە ژیوایێوە یەکسانی بەسا، دژوو دروا و فێڵا و گەرەشێونینۍ، سەروو بناغەو گلێرگێوە ئەخلاقی و سیاسی مەرزیانرە. پەوکای داراو ئەخلاقی و ویژدانیۍ زینڎەینۍ. دڵنیانا گەلوو دێرسیمی وەرگێری جە حەقیقەتوو وێش کەرۊ، سەرەڕاو ئا جەنگە تایبەتەیە کە پەنەسا ورەشیۊ. گەلوو دێرسیمی، بەتایبەت ژەنی و گەنجۍ، بەشداریی ورچنیەیەکا کەرا پەی چارەنویسێوە ئازادی، تا سەرکەوتەی مسۊگەر کەرا. گردشا ملا سەروو سنڎۊقەکاو دەنگدای و پارێزگاری جە دەنگەکاشا کەرا و دەنگ مدا بە پارتوو چەپی سەوزی. پی ڕۍ، جوابێوە بەقووەت و گونجیا مداوە بە پارتەکاو ئاکەپەی و مەهەپەی.

گەلوو سەرحەدی وێشا بە ساعیبوو ئاینڎەو وێشا مزانا

هەرێموو سەرحەدی هەرێمێوە گرنگا، خەڵک گرڎیاگێوەنە جۊشوخرۊش نیشانە مدا پەی بەشداری جە ورچنیەیەکانە، شمە چێس بە سەرحەدی ماچدێ؟

پێسە مزانیۊ، ڕابەر ئاپۊ کارەوانوو کوردسانیش سەرحەدنە دەس پەنە کەرد و جە دیلۊکنە دماییش پەنە ئارد، یانۍ هەنگامەی یووەمە چاوە دەسش پەنە کەرد، سەرحەدش کەرد بە بناغە، پێسە چەنی ئی تەڤگەرشە  نەورۊزنە مەرزنارە، بە هەمان نۊع یووەم هەنگامەش سەرحەدنە نیا، سەبەب چێشا؟ چونکوم هەرێموو سەرحەدی پێسە هەرێمێوە وێش بە ساعیبوو ئشناسنامەو وەڵاتپارێزنوو کورڎی و کولتوور و زوانەکەیش مزانۊ. تەڤگەرێوە نەورۊزنە مەرزیۊرە و سەرحەدنە دەس پەنە کەرۊ، حەر مشۊم گنۊ وەڵۍ. ئینە حەقیقەتوو وەڵێکەوتەی پەکەکەین. سەرحەد پێسە هەرێمێوە هەرگیز ئەرەگیرییش قبووڵ نەکرڎەن، بەرڎەوام بە یاراییوە کۊشیێنۍ. پێسە مزانمۍ، جە شۊڕشوو ئیحسان نوری پاشاینە، فرە عەشرەتەکا بەشدارۍ بێنۍ  و قارەمانێتییوە گەورەشا نیشانە دا، بەتایبەت عەشرەتوو جەلالییا دەورێوە خاسشا گێڵنا. هەستوو وەڵاتپاڕێزنی جە سەرحەدنە فرە قووڵا، پەوکای دایمە مدرامانشا کەرڎەن ، گەشمەرڎۍ فرێشا پێشکەشۍ کەرڎێنۍ. پەیوەنڎیکەرڎەیشا بە پەکەکەیۊ زیاد بییەن، خەیلێوە فەرمانڎۍ و جەنگەوانۍ گەورێشا چەنە بەرۍ کەوتێنۍ. پەکەکە مدرامان و بەهاکاو سەرحەدیش کەرڎۍ بە بناغە، سەروو ئی بناغەیە، کۊشیای دەسش پەنە کەرد.

دوژمن سەرحەدنە ستەمی گەورەش کەرڎەن، سیاسەتوو جەنگی تایبەتییش پەیڕەو کەرڎەن. حەوڵیش دێنۍ جەرڎەوانی و سیخوڕی و بەکرێگیریای وزۊ وەڵۍ، بەڵام ئامانجەکەش نامان دی، ئادیچ بۊنەو وەڵاتپارێزنیی هەرێموو سەرحەدیوە. دوژمن حەوڵێش دۍ جە ڕاو زەڕی  و ئاینیوە بیاوۊ بە ئامانج، وەلێم شکسش ئارد، ئەرەنیشتاو سەرحەدی ئشناسنامەی تایبەتوو وێشا پارێزناشا، هاگاشا جە کوردبییەی و بەها و کولتوور و تاریخ و زوانەکەیشا بییە. ئارۊیچ هەمان چێو وینمۍ، گەلوو سەرحەدی بە جۊشوخرۊشەوە ڕووە کەرا خەباتوو ورچنیەیەکا، بە قووەت  و جۊشوخرۊش و مۊڕاڵی گەورەوە بەشداری کەرا، پێسە وێشا بە ساعیبوو ئاینڎەو وێشا مزانا. تەنیا کورڎەکۍ سەرحەدنە مەژیوا، گەلۍ تەرێچ ژیوا، ئادێچۍ جە حەقیقەتوو دەوڵەتوو تورکی و حەقیقەتوو ئاکەپەی و مەهەپەی یاوێنێنە، حەرپاسە جە حەقیقەتوو پەکەکەی و ڕابەر ئاپۊی و گەلوو کورڎیچ یاوێنێنە. ئانۍ کە چی ڕاسییە یاوێنێنە، پارادایمەکەو ڕابەر ئاپۊی کەرا بە بناغەو وێشا، یانۍ برایەتیی گەلا و دیموکراسی و ئازادی کەرا بناغە. دەوڵەتوو ئەرەگیروو تورکی کویسانەکێش قەدەغە کەرڎێنۍ، تا قۊرتۍ پەی ژیوای گەلوو سەرحەدی وەش کەرۊ. نە پێسە حەر جە سەرحەدنە، بەڵکوم جە سەرتاپاو کوردسانینە ئی سیاسەتە قێزەونەیە کەرا. گردوو کویسانەکاشا قەدەغۍ کەرڎێنۍ تا خەڵک ئاورا بۊ و موحتاجوو دەوڵەتوو تورکی بۊ. وەلێم گەلەکەما دژوو ئی سیاسەتە قێزەونەیە مرڎێنۍ و تەسلیمۍ نەبیێنۍ، ڕاسا ئاورایی و نەهامەتییشا چەشتەن، بەس تەسلیمۍ دەوڵەتوو تورکی نەبیێنۍ، دەسبەردارۍ کوردبییەی و بەهایەکاش نەبیێنۍ.

پی بۊنەوە، سڵام جە گەلەکەیما کەروو، بەتایبەت ئا کورڎە کۊچەرۍ ملا کویسانەکا، ڕێز و سڵامم هەن پەیشا. فرسەتێوە خاسشا ئینا وەرڎەمنە، متاوا چی ورچنیەینە هەقە جە حوکمەتوو ئاکەپەی و مەهەپەی کەراوە. پێسە، دووەبارە ملاوە کویسانەکا و ژیوای ئازادوو وێشا دەس پەنە کەراوە. پەوکای گردتاوا هەقە کەراوە، بەڵام هەقەی گەورۍ بەشوو کورڎە کۊچەرەکانە، چونکوم ژیوایشا نەمەنەن. حیچ چینەیە خراپتەر نییا. پەوکای چی ورچنیەینە دژوو ئاکەپەی و مەهەپەی مرداوە و دەنگ بە پارتوو چەپی سەوزی مدا.

س.