جە ٢٠٢٣/٠٥/١٤یەنە، جە تورکیا و سەرنیشتو کوردستانی هۆرۋچنیایەکۍ سەرۆکایەتیی کۆماری و پارلەمانی ئەنجامۍ دریۍ و نزیکەو سەڎەنە ٨٩و دەنگدەرکان بەشداریشان جە پڕۆسەکەنە کەرد. جە دمای ئەنجامدای هۆرۋچنیایەکان و ئاشکرابییەی ئەنجامە سەرەتاییۍ و نافەرمیەکان، ئیتر قسۍ و باسۍ فرۍ سەبارەت کەس و لایەنی سەرکەوتە و دۆڕیاکان مکریانۍ. بەڵام ئایا ڕاستی هۆرۋچنایەکان و ئەنجامەکان چەنینەن و  لایەنە سەرکەوتە و بنکەوتەکۍ پڕۆسەکەی کامێنۍ؟ ئایا هەدەپە و لایەنەکۍ تەرۍ دۆڕیۍ و ئاکەپە و ئەردۆغان سەرکەوتۍ؟ یان پێچەۋانەکەش ڕاستەن؟ فرە بەئاسانی بە ئەۋەگێڵای پەی ئەنجامەکانو ئیسەی و ۋیەردەو هۆرۋچنیایەکانو تورکیا و سەرنیشتو کوردستانی و بەرئاوردکەیشان بە یەکتری، بە سانایی وەڵامەکەمان دەست بگنۆنە و کەس و لایەنە سەرکەوتە و بنکەوتەکێمان پەی ئاشکرۍ ببانۍ و ڕاستینەو بانگەشەکاچ بەربگنۆنە.

ئایا پڕۆسەکە دیمۆکراسیانە و هامسەنگیانە بۍ؟

جە بەشۍ یەکەم و دوەمەنە بەفراوانی باسمان جە بەشێوی کەم جە ساختەکاریی و ئاستەنگیۍ و نایەکسانی بانگەشەی جە پڕۆسەو هۆرۋچنایەکانو تورکیا و سەرنیشتو کوردستانییە کەرد. جە بەشی یەرەمینیچەنە دیسان جە باسەکەی بەردەوامۍ بێمۍ.

دەمیرتاش: ٣ ملیۆن دەنگۍمان دزیێنۍ

جە هۆرۋچنایەکانو تورکیایەنە دزییەی دەنگەکانو  هەدەپە-ی (پارتو چەپو سەوز) فرە بە نائاسایی و جە قەبارەی هەر فرە گەورەنە کریان کە کارێۋی دژە دیمۆکراتییکی چامنە، مەگەر هەر جە ڕژێمە ساختەکارەکە ئاکەپە/ مەهەپەی شنیۆوە. جە بارەوە هامسەرۆکو ۋەرین تەرو هەدەپە-ی سەلاحەدین دمیرتاش کە چەنڎین ساڵێن زیندانییەن، ئاشکراش کەردەن: جە هۆرۋچنیایەکانو سەرۆکایەتیی کۆماری و پارلەمانو تورکیایەنە ساختەکاری گەورە ئەنجام دریان و بەجۆرێ کە ٣ ملیۆن دەنگۍ پارتو چەپو سەوزی دزیێنۍ.

ڕەنگەن بۋاچیۆن کە ئینە کە باسش کریا تەنها دیدگا و هەڵۋێستو لایەنی کوردین ۋەرانۋەر بە پڕۆسێسو هۆرۋچنایەکانو تورکیای و پەی سەلەمنای ساختەکاری و نادیمۆکراتیی، ناهامسەنگی و نایەکسانی جە پڕۆسەکەنە، پنەۋازی بە لایەنی یەرەمی و ناکوردی هەن. بێگومان ئانە ڕاستەن. پەوکەی با بزانمێ دەستگاکۍ میدیای و ئاژانسەکۍ جیهانی و چەمدارەکۍ ئەنجمومەن و پارلەمانو ئەوروپای سەبارەت بە پڕۆسەکەی چێش مواچان و چەنی دیەنشان و هۆرشان سەنگنان؟

میدیا و ئاژانسەکۍ و چەمدارۍ ئەوروپای و جیهانی چێش ماچان؟

فرێۋە جە دەستگاکۍ میدیای و ئاژانسەکۍ جیهانی، پڕۆسەو هۆرۋچنایەکانو تورکیایشان ڕووماڵ کەرد و فرێۋشان باسشان جە ساختەکاری و دزی جە دەنگەکانو لایەنی کوردیەنە کەرد و ئاستەنگیۍ، هەڕەشۍ، ڕاگیری، نایەکسانی بانگەشەی و بە گردیی نادیمۆکراتیی و ناهامسەنگی پڕۆسەکەیشان کەرد کە ئەگەر گەرەکمان بۆنە ئاماژە بە ئا میدیا و ئاژانسا بڎێمۍ وەختێۋی فرەش گەرەکەن. بەڵام تەنیا ئاماژە بە یۆ جە ئاژانسە گرنگەگان جە جیهانەنە بڎێمۍ کە ڕۆیتەرز-ەن. 
ڕۆیتەز جە ئابارەوە گوزارشتێوش ۋەڵاوکەردەنەۋە و جە میانشەنە ئاومان: ”سەرۆککۆمارو تورکیا ڕەجەپ تەیب ئەردۆغان و پارتە دەسەڵاتدارەکۍ وڵاتەکەیش سودشان جە ئا هەلومەرجە نایەکسانەیە جە بانگەشەو هۆرۋچنایەکانە هۆرگێرتەن کە لایەنەکۍ ئۆپۆزسیۆنی ڕووبەڕووێش بیێنۍۋە.“.  ڕۆیتەرز بە تایبەتی باسش جە ئانەی کەردەن کە چەی پارتو چەپو سەوزی ڕووبەروو هەڕەشێۋۍ فراۋانی بییەنەوە.

سەڎان چەمدارۍ ٤٠ وڵاتۍ ئەوروپای و جیهانی بەشداری پڕۆسەکەی بیۍ

ڕێکۋزیاو ئاسایشی و هامکاری ئەوروپای (OSCE)  و ئەنجومەنو پارلەمانو ئەوروپای ئاشکراشان کەرد: چەمدارەکێشان بە مەبەستو چەمداری هۆرۋچنایەکان، لۋێنۍ تورکیا. بەڵام نیگەرانێنۍ جە شێۋازو ڕووماڵکەردەی هۆرۋچنایەکان جەلاو میدیاکانو تورکیایەۋە. کارکەرد دەستەو باڵاو هۆرۋچنایەکانو تورکیای (YSK) و نەبییەی شەفافیەتو دەستەکەی جە پڕۆسەکەنە مایەو ڕەخنەیەن.
 
هەرپاسە، جان پیتەرسن، سەرۆکو کیاستەو چەمداریکەردەی هۆرۋچنایەکان ئەشناسیا بە (ODIHR) جە کۆنگرێۋی میدیایەنە جە ئانکارا ۋاتش: جە هۆرۋچنایەکانە شەفافییەت نەبۍ. نەبییەی و ۋەرتەسککەردەی ئازادی باڵش کێشتەبۍ سەرو پڕۆسەکەیەرە. جە ڕووماڵکەردەی پڕۆسەکەیەنە پەی ئۆپۆزسیۆنی نایەکسانی بێنە و جەلاو دەسەڵاتییەوە قۆرخ کریا بۍ.
پیتەرسن واتیچش: جە پڕۆسەو مامەڵەکەردەی چەنی سکاڵاکان جە سەرجەم ئاستەکانە شەفافیەت نەبیەن و پێسەو پنەوازی وەڵامشان نەدریانەوە.

پەیوەست بە بابەتەکەی، فرانک شاوەبی، سەرۆکو کیاستەو ڕێکۋزیاو (PACE) ئاشکارش کەرد: سەرەڕاو بەشداری فرەی جە هۆرۋچنایەکانە، بەڵام  تورکیا بنەما سەرەکیەکۍ ئەنجامدای هۆرۋچنایێۋی دیمۆکراتیش بەگانەئاوردەن.
شاوەبی داۋاچش جە حکومەتو تورکیای کەرد: تا ئازادی یاۋنەریی و میدیای مسۆگەر بکەرۆنە.
 

یاگۍ باسکەردەیەن، کە 401 ئەندامۍ جە 40 وڵاتۍ جیاۋازۍ جیهانیەوە پەی چەمداریکەردەی هۆرۋچنایەکان جە تورکیا و سەزنیشتو کوردستانیەرە ۋەڵاۋۍ بیێبێنێوە و سەرجەمشان جەختشان جە ئانەی کەردەنەۋە کە پارتو چەپو سەوزی جە پڕۆسەو هۆرۋچنایەکانە بەفراۋانی ڕووبەرڕوو هەڕەشا بییەنەوە و بەشێ جە سەرکەرەکانو  ئۆپۆزسیۆنی گوشارشان سەر بییەن و چێرو سنوردارکەردەیەنە بیێنۍ.

درێژش  هەن.....