ئەگەر گەرەکما بۊ جە ئارۊنە هەرمانە پەی هەورامانی کەرمێ، وەڵێ گرڎچڵێنە مشۊم تەعریفێوە ئیسەو هەورامانی کەرمێ نەک سەروو ئا پێناسە کۊناوە بلمێ هەکە جە ویەرڎەنە کریێنێ، چوون هەورامانوو ئیسەی پژگیان، مەزانی چکۊوە دەسش پەی بەری، وەرەچەمڕۊشنێ نیەنمێ، فەرقش هەن چەنی ئا هەورامانی وەڵێ ساڵەو 1978ینە بێ، وەڵێتەر زانێنمێ هەورامان و هەورامی چێشێنێ، وێش تاوێ تەعریفوو وێش کەرۊ، هەم پەی وێما و پەی بەروو وێچما ڕۊشن بێ، وەلێم جە ئیسەنە ئشناسنامێوەما نییەن بتاوۊ بە وێماو بەروو وێچما بواچمێن ئینێنمێ.

 

"زوان فۊڕمێوە واتەین مشۊم چێوێش پەنە بواچی، تۊ چێوەکەت نەبۊ چێش جە ڕاو زوانیوە مواچی؟"

 

بڕێ جە هەورامییەکاما ماچا هەورامی ساحێبو زوانێوە سەربەوێن و مەلۊ چێروو کاتیگۊریی دیالێکتەکاو کورڎیوە، پەی ئینەیچ بەڵگێ زوانەوانییێ وێشا هەنێ و متاوا بە ئارگۊمێنت ئینەی یەکلایی بکەراوە، بە پەیلواو من ئینە وەسێ نییەن پەی ئانەی تەعریفوو هەورامی بکەری، چوون سۊرانییەکێچ و کرمانجەکێچ دیالێکتەکەشا هەمان هەرمانەو زوانێوە ڕسمی مکەرۊ، هەردوویشا دامودەزگایەکاو حکومەتینە هەرمانەشا پەنە پۊڕیۊ، دلێ زانینگەکایچنە نامێ ماستەری و دکتۊرایچشا پەنە منویسیۊ، ئەگەر هەورامی ویەرڎەنە تاوابۊش هەرمانەو زوانی بکەرۊ، ئانە دیالێکتەکێ کرمانجی سەرین و وارین ئارۊنە ئا هەرمانێ بەعالی کەرا.

هەورامی تەنیا زوان نییا، تۊ بەی زوانی بکەری بە تاکە کۊڵەکێوە و چارەنویسوو میللەتێش پۊوە بەسی، زوان کۊڵەکێوەنە جە کۊڵەکەکاو ئشناسای هەورامی، تاومێ بواچمێ زوان وەسیلەن پەی واتەی ئانەیە هەکە هەنت، نەک زوانەکەی بە وێت زانی، زوان فۊڕمێوە واتەین مشۊم چێوێش پەنە بواچی، تۊ چێوەکەت نەبۊ چێش جە ڕاو زوانیوە مواچی؟

پەوچی بڕێ شۊنێ تەرێ هەنێ ئارۊنە وزیێنێ پەشتەوگۊشا، هەکە متاوا هەورامی جە گۊشێوەتەرۊ تەعریف بکەرا و هەورامی پێسە پاێوە مەحکەمێ دلێ کورڎی نیشانە بڎا.

 

"پەی تەعریفو هەورامانی مشۊم وەڵێنە کورڎی بشناسمێ"

 

پەی لواو من چانەنە تەنیا جە ڕاو ویرۊکەرڎەی عەقڵیوە متاومێ هەورامی پێسە وێش بشناسمێ، نەگنمێ دلێ داوەو سۊزی و حەزەکاماوە، ئەندا پەی وەختێوە کوڵی دەفعما کەرا و بێجگە گۊشەگیری و وێئرمانای حیچی تەرما پەی مەمەنۊوە،

پەی تەعریفوو هەورامانی مشۊم وەڵێنە کورڎی بشناسمێ، چوون ویەرڎێوە دوورودرێژما چێروو چەترەو کورڎینە بەرڎەن سەر. ئا خاسیەتێ هەکە دلێ پێکهاتەکاو کورڎینە هەنێ بزانمێ دلێ هەورامیچنە هەنێ؟ ئا وەختە متاومێ وەرەچەمما ڕۊشنتەر بۊوە.

کورڎ پێسە نەتەوێوە فرەمیللەتی ساحێبوو خاسیەتێوە شاریایۊن، ئی خاسیەتیچە تاومێ کەرمێش بنەماێوە پەی وانایۊ کورڎی و ئا پێکهاتایچە هەکە کورڎشا چەنە دروس بییەن.

خاسیەتوو "بەرگریی ناوەکی" بە هەورامی (وەرگیری ناوەکی) بە ماناو ئانەیە مێ وەرگیریین چا هێزە دەرەکییا، هەکە گەرەکشانە فاڕات و دلێتنە بەرا و کەرات بە وێشا، ئی واچێ پەی یووەم جاری "د. عیرفان مسەفا"ی ئارڎێنە دلێ فەلسەفەو تارێخو کورڎیوە و جەڕاو نویستەکاو ئاڎیوە ئاما دلێ نویستەی کورڎییوە.

ئی بنەمێ هەکە باسش کەرمێ ئاسان نییەن بتاومێ بەتەمامی بشناسمێش بە وانەری، چوون گرڎوو جوڵێوە کورڎی هەکە دلێ ژیانیشەنە ڕووە مڎۊ لکان پی بنەمێرە و چێگەوە ڕاش نیشانە دریۊ. وەلێ حەولێ مڎەیمێ کوچە کوچەی جە ڕاو نویستەی بەرڎەوامیوە ڕۊشنش کەرمێوە، ئا ناکۊکیێ هەکە دلێ کورڎینە ڕووە مڎا و نمازا کورڎ یۊ گێرۊ چاوە سەرچەمەشا گێرتەن، ئانەی هەکە پەنەش مواچا خیانەتی نەتەوەیی و نیشتمانی گرڎش چاوە سەرچەمەش گێرتەن، وەلێ حەتا ئیسەیچ کورڎ هۊشیارییش پا شۊنێشە نییەنە، نەتاوانش گلکەنیشانەش کەرۊ و بە پاو سروشت و کورڎبییەی وێش جووڵیۊوە.

 

ئینەیچ ئا وەرگیرییەنە هەکە مەوینیۊ و هەرمانە کەرۊ، تەنیا متاوی نەتیجەو ئا وەرگیریەیە وینی، چێگەنە پەرسێوە قنجەبۊوە ئەگەر نەوینیۊ چەنی متاومێ جە بارەشۊ بواچمێ؟

دلێ کورڎەکانە بە شێوێوە گرڎین (کرمانجی وارین، سەرین، هەورامی) ناکۊکیێوە فرە قووڵ بەینشانە هەن، نمازۊ یۊشا ئەوی تەری تاونۊوە، یان زاڵ بۊ ملشەرە و وێش فەرز کەرۊ، ئەگەر ئینەیچ ڕووەش دێبۊ یۊشا جە ڕاو هێزێوە گەرەکش بییەبۊ بلۊ دلێ سنووروو نفووسەو ئەوی تەریشا، جا ڕووە کولتووری و زوانییەکێوە بۊ، یان جە هەر ڕوێ تەریوە بۊ، ئانە تەپەڵتۊزانێوەش درووسە کەرڎێنە "کلکوو تووتەی بەینشانە قرتیان" پێسە ئیسەی هەکە بەینوو زۊنوو سەوزی و زەردینە هەن، یان بەینوو میرنشینە وەڵینەکانە بییەن.

جەلایێوە تەریچۊ ئی وەرگیریە تەنیا ناکۊکیەکەش بەینو کورڎەکانە ناستەنۊ، واڕانشۊ پەی ئا نەتەوایچە هەکە گەرەکشا بییەن جە ڕووەو سیاسی و کولتووری و دینیچۊ کورڎی دلێنە بەرا و دلێ لەمەو وێشانە تاوناشۊ، چێگەیچەنە گرڎوو میللەتەکاو کورڎی حەریۊ حەنناو وێشۊ وەرگیرییش جە هێزەکاو جبەری کەرڎێنە، ناستەنشا تاوناشاوە و دلێ نەتەوێوە غەیروو کورڎینە گومێ با، پەی ئینەیچشا ملشا نەدان.

 

"بەبێ هەورامی کورڎ شەلا و مەتاوۊ سەروو پایاو وێش مرڎۊ"

 

ئەگەر سەرنجەما وزمێ سەرو هەورامانی و ورڎێ بیمێ متاومێ بەئاسانی ئینەی دلێ هەورامیەکایچنە بوینمێ، بێجگە ئانەیە هەورامی دلێ وێشنە وەرگیرییش کەرڎەن و ناستەنش زوانوو مەنتێقێوەش زاڵ بۊ ملوو مەنتێقێوە تەریشەرە، ناکۊکی بەینشانە درووس بییەن، نزیکتەرین نموونە چن ساڵێوە چێوەڵی گۊڤارێوەشا بەر کەرد سەروو نامەکێش ڕێکێ نەگنێنێ بڕێشا واچێنێ مشۊم نامێش (هۊرامان)بۊ بڕێوەتەرشا واچێنێ نەخێر مشۊم نامێش (هەورامان) بۊ، ئانەبێ دماتەر دووێ گۊڤارێ بەرێ شیێ یۊشا ( (هەورامان)بێ و ئەوی تەریچشا (هۊرامان)، تەنانەت ویەرڎەیچنە حوکمڕانە ناوچەییەکێ هەورامانی بڕێشا (خانێ)بیێنێ و ئەوێ تەرێچشا (سانێ)، ئینە حەرچننە دوێ بەڵگێ فرە گولانێنێ پەی ڕۊشنکەرڎەیۊ بابەتەکەی وەلێ دووێ بەڵگێ نزیکێ و سادێنێ پەی یاواینەی.

جە ئیسەیچەنە پەی بابەتو زوانی حەر پاسەن، ڕەنگە لاو گرڎیماوە ڕۊشن بۊ چە ناکۊکیێوە بەینوو زوانەوانەکامانە هەن، ئینەیچ من بەئیجابییش مزانوو پەی ئاستەیۊ فرەیی و ئازاڎیی بەشە گولانەکاو هەورامانی، هەمیشە زوانەوانەکێ هەورامانی یاوێ یۊترینی ئیتر مجادەلەشانە، ئینەیچ بەڵگەن پەی ئانەی هەورامی هەمان ئا سیفەتشە چەنەن هەکە میللەتەکاو تەروو کورڎی هەنشا.

پاڵوو ئانەیچنە هەورامی وەرگیرییش جە نەتەوە غەیرە کورڎەکەی کەرڎێنە، ناستەنش دلێ وێشنە تاونۊشۊ پەی نموونەی نەتەوێوە گەورەی پێسە فارسی، نەتاوانش ئینەی کەرۊ و هەورامی دلێ وێشنە تاونۊوە، پاڵیچشنە ناستەنش سۊرانییەکێ دلێشەنە بەرا و کەراش بەشێوە جە وێشا، هەرچنە سۊرانیێ و بادینیێ هەورامییشا شپرز کەرڎەن و بە نامێ قەومیەتیوە وستەنشا خزمەتوو وێشاوە، هەورامی بییەن بە کۊڵەکێ پەی حوکمەتوو هەرێموو کورڎەسانی، وەلێ هەورامی حەر مەنەنۊ و تا ئیسەیچ لوان گژێشارە.

ئەگەر ورڎێ بیمێوە تەماشەکەری هەورامییەکە یەرێ لایێوە وەرگیری جە دلێنەشییەی وێش کەرۊ

لاێوە :

دلۍ وێشەنە نمازۊ لهۊنی ملوو ژاوەرۊیرە زاڵ بۊ بە پێچەوانەیچۊ حەر پاسەن.

دووەم: وەرانوەروو نەتەوە بێگانەکەیچنە مردان و نمازۊ دلێشەنە بەرۊ.

یەرەم: وەرانوەروو کورڎەکا تەریچنە مردان ناستەنش دلۍ وێشانە گومش کەرا.

ئەگەر پی لۊژیکە تەماشەو هەورامی کەرمۍ تاومۍ بواچمۍ هەورامی کۊڵەکێوەنە جە کۊڵەکە بنەڕەتییەکاو کورڎی و بەبۍ هەورامی کورڎ شەلا و مەتاوۊ سەروو پایاو وێش مرڎۊ.

 س.ز