وەک هەموومان ئاگادارین دۆخێكی دانووستاندن دەستی پێكردووە، پەیامی 'بانگەوازی ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموکراتیک'ـی ٢٧ی شوباتی ڕێبەر ئاپۆ لە لایەن شاندنی ئیمراڵییەوە بۆ ڕای گشتی ڕاگەیاندرا. لە بەرانبەردا دەسەڵاتدارانی دەوڵەتی تورك كۆمەلێ مەرجیان خستووەتە بەر دەست. لێرەدا باس لە بەشی تاكتیكی و بەڕێوەچوونی  ئەم پڕۆسەیە ناكەین، بەڵكوو ڕوانگە ستڕاتیژیی و سیاسییەكانی هەڵ ئەسەنگێنین، هۆكاری ئەمەیش ئەوەیە كە بەرچاو ڕوون بین لە ویست و پێویستەكانی پرۆسەکە.

هەر وەك لە بەڵگەكاندا ڕوون دەبنەوە گرنگی هەبوونی سیستەمێکی نوێ بە پێویست دەزانرێ، ڕێبەر ئاپۆ بە پێداچوونەوەیەكی مێژوویی و فەلسەفی و لۆژیكی ئامانجی ئەوەیە كە پرسەکان لە بنەڕەتەوە چارەسەر بكا. شیكرنەوە لە سەر دەستەواژەكان و چەمكەكان، قووڵبوونەوە لە كێشەكان و شووناسی ڕاستی سیستمەكان هانی دەدا كە ئەڵتەرناتیڤێک نەك تەنیا بۆ ئێمەی كورد بەڵكوو بۆ گەلانی دیكە بەدی بێنێ.نهۆكاریی ئەمەش دەتوانین بۆ ئەوە بگەڕێنینەوە كە تا ئێمە كێشەمان هەبێ ئەوا بەرانبەریش لە کێشەدا دەبێت بە پێچەوانەكەیشی هەر ڕاستە.

پێناسە و لە چوارچێوەدانی 'تاک' وە دوورخستنەوەیان لە کۆمەڵگە وا دەكا ڕەهەندی سیاسی کۆمەڵگە بە ئاقارێكی دیكە بچێ ، ئەبێتە هۆی لاوازكردنی و پووچكردنی ڕەوشت، ئەبێتە هۆی درێژەپێدان بە چینایەتی وە زۆر كێشەی بنەڕەتی دیكە. لێرەوەیە ڕێبەر ئاپۆ باوەڕی تەواوی بە کۆمەڵگەی سیاسی یان کۆمەڵگەی دیموكراتیك هەیە، تا کۆمەڵگە دیموكراتیك نەكرێ كێشەكان هەر بوونیان ئەبێ، ئەمە كاتێ دەتوانێ دەستەبەر بێ كە کۆمەڵگە دەرفەتی ئەم شتەی بۆ برەخسێ. بۆیە پێداگرە لە سەر داواكاریەكانی خۆی، بۆیە دەتوانین بڵێین بە مانای وشە نەك لە هێڵی هزری خۆی لای نەداوە بگرە زۆر زیاتر پێداگرە.

لەم سۆنگەیەوە زۆرینەی كێشەكان لە دەوڵەت نەتەوەوە سەر هەڵدەدا، بۆیە دەوڵەتی توركیا لەم پڕۆسەیەدا زیاترین بەرپرسیاری لە ئەستۆیە، ناچارە دان بە کۆمەڵگەی دیموكراتیدا بنێ، ناچارە دان بە مافی كەمینەكاندا (لە ڕوانگەی دەوڵەتداریدا) بنێ، ناچارە بۆ خۆی ڕووبەڕووی فاشیزمی بێتەوە، ناچارە یاسای بنەڕەتی بگۆڕێ، ناچارە ڕێچكەی بە سیاسی كردنی کۆمەڵگە بگرێتە بەر، ئەم داواكاریانە بە ڕوونی بەرچامان ئەكەوێ لەم بەڵگانەدا.

پەیامە مێژووییەکەی ڕێبەر ئاپۆ بەرمەبنایی فکرەکانی؛

بەشی سەرەكی و بنەڕەتی پەیامەکە بە ڕوونی دیارە كە بانگەوازێكە بۆ 'ئاشتی و کۆمەڵگەی دیموكراتیک' لە چوارچێوەی پێكەوە ژیاندا، ئێمە ئەتوانین ئەم ڕەستەیە زۆر بە سانایی لە پارێزنامەی مانیفێستی شارستانی دیموكراتیك پەرتووكی سێیەم (سۆسیۆلۆژیای ئازدی) لە لاپەڕەی ٢٧١دا بدۆزینەوە، بە كوورتی باسی كۆنفێدرالیزمی دیموكراتیك كراوە. سیستمەكە هەرچەندە لە بەشێكی زۆر لە پارێزنامەكان بە وردی باسی لێكراوە بەڵام لێرەدا ئێمە تیشک ئەخەینە سەر كۆمەڵێ بابەتی بنەڕەتی ئەم سیستەمە

ئەم سیستمە لە ڕاستیدا لە جەوهەرییدا ئەڵتەرناتیڤێکە بۆ چارەسەركردنی كێشە بنەڕەتییەکانی کۆمەڵگە وەك؛ پرسی ژن، ئێكۆلۆژی، دیموکراسی ڕادیكاڵ، پاراستنی جەوهەری، پاراستنی زمان و كلتور، مافی سیاسی و ئابوری و پاراستنی وە هەروەها دیموكراتیزەكردنی کۆمەڵگە وە هاندان بۆ سیاسی كردنی کۆمەڵگە. بوونی چارەسەری بە كۆتایهێنانی ناسیۆنالیزمی ڕادیكاڵ هەروەها دەرئەنجامەكانی وەك فاشیزم وهێزی خۆسەپێن. بەشداری كردنی خەڵك لە پڕۆسەی سیاسی گشتگیر لە ڕوانگەی ڕەوشتی سیاسەت، وە گەیشتن بە ئامانجی ڕژیمی حەقیقەت.

پەکەکە؛ لە سەدەی بیستەم دامەزراوە، توندوتیژترین سەدەی مێژووە. ئەو ژینگەیەی کە پەکەکە تێیدا دروستبووە ژینگەی دوو شەڕی جیهانی، سۆسیالیزمی ڕاستەقینە و سەردەمی شەڕی سارد بوو لە جیهاندا. لەو چوارچێوەیەدا نکۆڵیکردن لە واقیعی کورد و قەدەغەکردنی ئازادییەکان و بەتایبەت ئازادیی بیرکردنەوە ڕوویدا.

بۆ تێگەیشتمان لەم بەشەی پەیامەکە، دەتوانین چاو لە پەرتووكی (لە دەوڵەتی ڕاهێبی سۆمێر بەرەو شارستانی دیموكراتیک) بكەین لاپەڕەی ١٧٠ تا ١٨٧ لێرەدا بە كوورتی باس لە چۆنیەتی درووست بوونی نەتەوەی تورك بۆئەوەی ڕەوایەتی بە دەوڵەتێكی توركی بدرێ، بەرچاومان كەوێ.

لە دوای كۆتای هاتنی ئیمپراتوری عوسمانی، دەوڵەت-نەتەوەی توركیا دامەزرێندرا. بوونی ئامادەكارییە لە لایان ئیتفاق و تەرقی بۆ ئەوەی توركیایی ئەوكات لە پێكهاتەی گەلانەوە بگۆڕن بۆ نەتەوەی خاون دەوڵەت ڕاستیەكی حاشا هەڵنەگرە. لە سەرەتای درووستبوونی ئەم دەوڵەت-نەتەوە لەبەر ئەوەی نەیدەتوانی وەڵامی لۆژیكی زۆرێک لە پرسیارەكان و كێشەكان بداتەوە تووشی ناسیۆنالزمێكی تووند بوونەوە كە ئەنجامەكەی بوو بە فاشیزمی دەوڵەتی، کە هەر لە سەرەتاوە بۆ ئەوەی تەواوی کۆمەڵگەكانی ئەو جوگرافیایە سەرکووت و یەکدەست بكەن پەنایان برد بۆ ئاسیمیلاسیۆن، شەڕ وە خۆ سەپاندن هەر بۆیە بووە هۆی ئەوەی پەكەكە لە دایک ببێت.

واقیعی سیستەمی سۆسیالیستی بونیادنراوی سەدە، کاریگەری لەسەر ئەم پێکهاتە هەبووە لە ڕووی تیۆری، بەرنامە، ستراتیژی و تاکتیکەوە. لە ساڵانی نەوەدەکاندا بە هۆی هۆکاری ناوخۆیی و داڕمانی سۆسیالیزمی بونیادنراو و تێکچوونی نکۆڵی لە ناسنامە لە وڵاتدا و پێشهاتەکانی ئازادیی بیرکردنەوە بووە هۆی ئەوەی پەکەکە مانای خۆی لەدەست بدات و زیاد لە پێویست خۆی دووبارە بکاتەوە. بۆیە وەک ئەوانی تر گەیشتووەتە کۆتایی تەمەنی و پێویستی بە خۆهەڵوەشاندنەوەیە.

بۆ ئەم بەشەیش سەردانی مانیفێستی شارستانی دیموکراتیک ( دۆزی كورد و ڕێگە چارەی نەتەوەی دیموکراتیک) لاپەڕەی ٥١ تا ٥٨ بكەن، لەوێیش بە جوانی باس لەوە دەكرێ كە سۆسیالیزمی بونیادنراو لەبەر چی نەیتوانی وڵامدەری كێشەكان نەك تەنیا بۆ گەلان بەڵكوو لە ناو خوودی ئەو سیستمەی كە هاوشان لەگەڵ مۆدێرنیتەی سەرمایەداری بووە بە هاوڕێ، دێنێتە بەر باس لە پێش ساڵەكانی حەفتا و هەشتاکانی زاینی لە توركیا وەك ئەڵتەرناتیڤێک لە بەرانبەر ئەو سیستمە ترسناكەی كاپیتالیزم هاتە مەیدانەوە بۆ ئەوەی كێشە سیاسییەكانی ناوخۆی ئەو وڵاتە چارەسەر بكا، بەڵام نەیتوانی. بۆیە لە سەرەتای نەوەدەكان لە كۆنگرەی چوار بە پێشنیاری خوودی ڕێبەر ئاپۆ داوای هەڵوەشاندنەوەی پەكەكەی كرد وە لە كۆنگرەی چوار بڕیاری لە نوێوە درووست بوونی ئەو بزاڤە درا، هۆكاریشی ئەوە بوو سەردەمی سۆسیالیزمی بونیادنراو كۆتایی پێهاتبوو.

پەیوەندی کورد و تورک؛ بەدرێژایی زیاتر لە هەزار ساڵ لەمێژوودا، تورک و کورد هەمیشە بەپێویستیان زانیوە خۆبەخشانە لە هاوپەیمانییەکدا بمێننەوە بۆ ئەوەی بوونی خۆیان بپارێزن و دژی زلهێزە هەژموونییەکان بوەستنەوە

بۆ ئەم بڕگەیە سەردانێكی پەرتووكی مانیفێستی شارستانی دیموکراتیک (دۆزی كورد و ڕێگە چارەی نەتەوەی دیموکراتیک) لاپەڕەی ١٠٧ تا ١٠١٣ بکەین. لێرەدا باسی كاریگەریەكانی ئاینی ئیسلام وهاتنی توركەكان لە كوردستان دەكات. باس لە هۆكارەكانی پەیوەندی نێوان گەلی كورد و تورك دەكا، خۆڕاگری كوردان لە بەرانبەر بە زۆر بە موسڵمان كردنیان و دوو چین چینی سەرو وە چینی خواروو، كە چینی سەروو تێكەڵ بە دەسەڵاتی ئاینی ئیسلام بووە وە تووشی ئاسیمیلاسیۆنی ئیسلامی بوون وە چینی خواروو بۆ پاراستنی خۆی پەنای بردە تەریقەت و سۆفی گەرایی(هەم تەریقەت هەم سۆفی گەرایی پڕە لە نرخی مێژووی و كلتووری). لەم سۆنگەیەوە هەمیشە كورد و تورك بۆ ئەوەی هەم لە بەرانبەری هێرشی ڕۆژهەڵات وە هەم هێرشی ڕۆژاوایەكان لە هاوپەیمانییەكی سەپێندراو بوونە كە گەر پێیشیان ناخۆش ببێ دۆخی جیوپۆلەتیکی ئەو ناوچەیە ناچاری ئەم ڕاستیەیانی كردووە.

دوو سەدەی ڕابردووی مۆدێرنیتی سەرمایەداری ئامانجی شکاندنی ئەم هاوپەیمانییە بووە. ئەو هێزانەی کە کاریگەرییان لەسەر بووە، لەگەڵ بناغە چینییەکانیان، ئەمەیان وەک بنەمایەک وەرگرتووە. ئەم پرۆسەیە بەهۆی لێکدانەوە یەکسانەکانی کۆمارەوە خێراتر بووە. ئەرکی سەرەکی ڕێکخستنەوەی ئەو پەیوەندییە مێژووییە کە ئەمڕۆ تێکشکاوە، بە گیانی برایەتی و یەکڕیزی، بەبێ ئەوەی بیروباوەڕەکانمان پشتگوێ بخەین.

ئەم بڕگەیە بە تەواوەتی لە زۆرێك پارێزنامەكان باسكراوە ئێمە لێرەدا تیشك ئەخەینە سەر پەرتووكی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و كێشەكانی دەربازكردنی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری لاپەڕەی ٢٩١ تا ٣٠٠

توركیا و باكووری كوردستان بە هۆی هەڵكەوتە جوگرافیاكەی، یەک لەو شوێنانە بوو كە شەپۆلی مۆدرێرنیتەی سەرمایەداری تووشی ڤایرۆسێكی كرد كە لە ڕۆژاواوە سەرچاوەی دەگرت، هەروەها نایشتوانین ئەو ڕاستییە حاشا لێ بكەین بووە هۆی پەیوەندی سەرمایەداری نێوان توركەكان و بەشێك لە كوردەكان لە كۆتای سەدەی هەژدە و سەرەتای سەدەی نۆزدە هەر بۆیە ئاسانتر توانیان هەنگاو بەرەو ئەو خاكە هەڵێنن لە سەر ئەم بنەمایە پێش ئەوەی شەڕی یەكەمی جیهانی ڕووبدا وە ئیمپڕاتوری عوسمانی تێك بشكێ لە ڕاستیدا بە هۆی ئەم هۆكارەوە توانیان پەرەیەكی خێرا بدەن بە چینایەتی كردنی کۆمەڵگە، تا ئەو كاتەی دەوڵەتی توركیە بوونیاد نرا، پاشان بە هۆی ئەوەی فۆرمی سیاسی وڵاتەكە گۆڕا ئەو پڕۆسەیە خێراتر بوو. پێویستی کۆمەڵگایەکی دیموکراسی حاشا هەڵنەگرە. پەکەکە درێژترین و بەرفراوانترین بزووتنەوەی یاخیگەر و توندوتیژانە لە مێژووی کۆماردا. چونکە ڕێگاکانی سیاسەتی دیموکراسی داخرابوو، پەکەکە بەهێزتر بوو و پشتیوانی پەیدا کرد.

بۆ ئەم بەشەیش دەتوانین سەردانی پەرتووكی ( لە دەوڵەتی راهێبی سۆمێر بەرەو شارستانیەتی دیمۆكراتیك) لاپەڕەی ١٣٠ تا ١٦٤بكەین، هەر وەها پەرتووكی 'مێژوویەك لە ئاگر'ی جەمیل بایك دیسان ئەتوانێ زیاتر یارمەتیمان بدات.

لەم بەشەدا ماهیەت و پێویستی پەكەكە لەو قۆناغە بە وردی باس دەكات، هەروەها گێڕانەوەی مێژوویەكی ڕاست لەو سەردمە بە پێویست ئەزانێ، وڵامی پرسیارگەلێكی وەكوو بۆچی پەكەكە سەری هەڵدا؟ دەوڵەت-نەتەوەی تورک لە ڕووی بەڕێوەبەریوە فۆرمی سیاسی چۆن بووە؟بۆچی پێویستان بەوە بووە كە چەك هەڵگرن؟ وە زۆرێك لە بابەتەكانی دیكە بە وردی باس دەكرێ ئەمەیش هەر لە چوارچێوەی ئەو پاراستنی جەوهەرییە دەتوانین هەڵسەنگێنین.

دەوڵەتە نەتەوەیی و فیدراسیۆنە جیاوازەکان، ئیدارەی خۆسەریی و چارەسەری کولتووری کە دەرئەنجامی پێویستی ناسیۆنالیزمی توندڕەون، ناتوانن وەڵامی کۆمەڵناسی کۆمەڵگەی مێژوویی بن. هەر وەك بەشەكانی دیكە لێرەدایش دەتوانین سەردانی پەرتووكی سۆسیۆلۆژی ئازادی بكەین لە لاپەڕەی ١٦٩ تا ١٧٩

لەم بەشەدا گرنگی کۆمەڵگە و كاریگەریەكانی، هەر وەها ئەو زیهنیەتی نزیكەی پێنج هەزار ساڵە كە ویستی مایە پووچكردنی دەدا، پێناسەی ڕەوشت، سیاسەت و ئازادی باسكراوە هاوكات هۆكاری ئەوەی دەوڵەت نەتەو وە هەر دژە هێزێک، بۆ بەرانگاربوونەوەی كە ئیلهام لە خوودی دەوڵەت نەتەوە دەگرێ باس كراوە بە تایبەتی دوو لاپەڕەی كۆتایی دەتوانێ بیبنی كە ئاماژە بە ئەوە دەكا بۆچی دەولەت ناتوانێ وڵامدەری درووستی ڕژیمی هەقیقەت بێ. ڕێزگرتن لە شوناسەکان، ئازادی بیرکردنەوە، ڕێکخستنی دیموکراسی و گەشەسەندنی کۆمەڵایەتی-ئابووری و سیاسی هەموو پێکهاتەکان تەنیا بە بوونی کۆمەڵگەیەکی دیموکراسی و فەزای سیاسی مومکین دەبێت.

سەدەی دووەمی کۆمار تەنیا کاتێک دەتوانێت یەکگرتوویی و بەردەوامی هەمیشەیی هەبێت کە تاجی دیموکراسی لەسەر بێت. هیچ ڕێگەیەکی تر نییە بۆ گەڕان بەدوای سیستەمەکان و جێبەجێکردنیان جگە لە ڕێگەی دیموکراسی و ناکرێ. کۆدەنگی دیموکراتیک میتۆدی بنەڕەتییە.

دیسان بۆ ئەوەی زیاتر بەرچاومان ڕوون بێتەوە دەچینەوە سەر یەكی دیكە لە پارێزنامەكان بە ناوی (قەیرانی شارستانیەت لە خۆرهەڵاتی ناوین و چارەسەری شارستانیەتی دیموكراتی) لاپەڕەی ٦٣ تا ٦٩. لێرەدا بە جوانی پێناسەی دیموكراسی دەكا و گرێدانی بە سیاسەتەوە، ڕەستەیەكی زێڕین وەك ( سیاسەت دیموكراتیكە وە سیاسەتی ڕاستەقینە سیاسەتی دیموكراتیانەیە، سیاسەتە نادیموكراتیكەكان بڕیاری یەكلایانەوەی حوكمڕانی هێزەكانی دەوڵەت و پلەدارییە) باس دەكا.

باوڕمان وایە؛ تا ڕەهەندی سیاسی و یاسایی دەسپێشخەر نەبێت، ئەوا هیچكات كێشەكان چارەسەر ناكرێن. پێویستە دەوڵەتی توركیا لەم گێژاوەی كە تێیدایە، بە لەبەرچاوگرتنی ئەو واقعەیی تێیدا دەژی دان بەو حەقیقەتەدا بنێت، نەك سەركەوتوو نەبووە بەڵكوو بە پێچەوانەوە گیرۆدەی گێژاوێکی قوڵی سیاسیی بووە. هیوام ئەوەیە ڕۆژێك دابێ و گەلان پێكەوە بە خوێندنەوەیەكی درووست بگەن بە مافەكانی خۆیان.