مسەفا قەرەسوو جە چەمپنەکۊتەیێنە چنی ئاژانسوو هەواڵوو فوراتی (ANF)ی ئەرەیاۋناش، دماو کارەساتوو ئێرکۊتەیۊکەی کە بی بە مەڵامەتوو گیان جە دەسدای ١٥ کەسا و زامڎاربیەی سەڎان کەسا، هەوڵدریا دەداش و دەوڵەت بە بێتاوان بەرۍ بشا، ئاماژەش پانەیچ کەرد، دەوڵەت ۋێش جە دەرفەتێ مگێڵۆ پەی ئەنجامدای کۆمکوژی دژوو کوردی . قەرەسوو ئاماژەش پانەی کەرد کە، "بەبێ هیچ ئەوەکۊڵیایۍ و بەبێ ئانەی چێوێشا ۋەرووچەما کەوتەبۆ، دەموودەس واتشا ئێرەکە بە مەڵامەتوو سۆتەی پووش و پەڵاشیوە بیەن، ڕێک کاروەدای کەسێوە تاوانبارین کە جەکاتوو ئەنجامدای تاوانێنە مگیریۆ" حەرپاسە داواش جە گەلوو کوردی کەرد کە زامەکاو ئی کارەساتیە بە یۆگێرتەیی و پەشتیوانییوە ساڕێژ بکەرا.

مسەفا قەرەسوو، ئەنداموو کۆنسەو ڕاوەبەری کەجەکەی، جە چەمپنەکۊتەیۍ تایبەتەنە چنی ئاژانسەکەیما، باسش جە پرسوو گۆشەگیری کەرد کە سەرو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانیرە سەپیان و ئەرەیاۋناش کە سی پی تی و ئەرەمەرزیا میان دەوڵەتییەکۍ ئیساتۍ جە پارېزنای گۆشەگیرییوە تووشوو کێشېوە قورسی بیێنۍ و داواش کەردە ئا هەڵمەتۍ کە دژوو گۆشەگیری ڕێکوزیێنە مشۊم بەبێ مردای بەردەوام بلۆ وەڵێوە.

جە ئاکاموو ئێرکۊتەیۆکەو بەینوو ئامەدی و مێردینی، ١٥هامووڵاتیۍ کوردی گیانشا جە دەسدا و دەیان کەسېچ زامڎارۍ بیۍ. ئی ڕووەدایە جارێوەتەر گرنگی ۋۍ بە ڕێکوستەیش پەی گەلوو کوردی نیشانە دا و دژمنایەتی دەوڵەتو فاشیستی تورکی ۋەرا ۋەر بە کوردی بە شێوێوە پەڕ جە ئێش وست ۋەرووچەما. سەرو ئی ڕووەدایە پەڕ جە ئێشیە شمە چێش ماچدۍ؟

خوڎای گەورە جە قوربانیاو ئێرەکەی وەشبۆ و هیواو زوو خاسبیەیۆ پەی زامڎارەکا موازوو.

کۆمکوژیێوەتەر جە مێردین و ئامەدەنە ڕووەشدا. ئینە بە ئاشکرا کۆمکوژیی دەوڵەتیا. پېسە جە ئەرەیاۋناکەو کەجەکەینە ئامان، ئینە کارەساتێوەن کە دەوڵەت خوڵقنانش. دەوڵەت کاتێ ئێر جە بەروو ئیجەی یان بەحروو مەدیتەراینە ڕووە مڎۆ دەسوەردای مکەرۆ، ئەگەرچی دێریچ کەوتەن، بەڵام دەسوەردای مکەرۆ و هەلیکۆپتەر و فڕۆکەو ئێرکوشنایۆ و گرڎ جۆرە ئامرازێوە پەی کوشنایۊکەی بەکارمارۆنە، بەڵام جە ڕووەدای هامشێوەنە جە کورڎەسانەنە هیچ نمەکەرۆ. گەرەکشا کورد جە ژیۋای ۋێش بێزار بۆ و خاکەکەیش جیابازۆ! هەر پا مەڵامەتەیچۆ جە ئێر کۊتەیۊکەو مێردینی و ئامەدینە هەمان هەڵسوکەوتش کەرد.

کاتێ ئی ئێرە گەورە بی بە مەڵامەتوو گیان جەدەسدای و زامڎار بیەی فرەو کەسا، دەوڵەت دەموودەس هەوڵشدا ئی ڕووەدایە تەنگە ڕارە بەرۆ بە ڕۊشنکەردەیۆ پی جۊرە کە ئێرەکە بەمەڵامەتوو سۆچنای پووش و پەڵاشیوە بیەن ڕووەداکەی چەواشە بکەرۆ پېسە مەڵامەتوو مەرڎەی نیشانەش بڎۆ. بەبێ حیچ ئەوەکۊڵیایۍ و بەبێ حیچ شایەتحاڵێوە، یەکسەر ماچا ئێرەکە بەمەڵامەتوو سۆچنای پووش و پەڵاشیوە بیەن، ڕێک پېسە کاروەدای تاوانبارێوەن کە جەکاتوو ئەنجامدای تاوانەکێنە مگیریۆ. پەی ئانەی دەداش و دەوڵەت تاوانبارۍ نەکریا، کۆششێوە فرە کریا دەموودەس سەرەنجەکا بوواڕا و دەداش و دەوڵەتی بێتاوان نیشانە بڎا.

شایەتحاڵەکۍ باس چانەی مکەرا کە ئېرەکە جە عەمودوو کارەبێوە دەسش پنەکەرڎەن. بەڵام وەرپەرسا دەوڵەتی، دەزگاکا و کەناڵە تەلەفزیۆنییەکۍ دەوڵەتی بە شێوێوە ۋەرفراوان هەواڵەکەشا بە پێچەوانۆ وەڵاکەردۆ و واتشا ئێرەکە بەمەڵامەتوو سۆچنای پووش و پەڵاشیوە بیەن. تەنانەت تا ئا حەدەی ئەرەیاۋناکاو ئۆپۆزسیۆنیچ هەواڵەکەشا پا جۊرە وەڵاکەردۆ. ۋەروو تەرسێن چی حکومەتەیە، ۋەروو ئانەی گۆششا بە شایەتحاڵەکا نەڎا. بەڵام ئەگەر ئی ئێرە جە شۊنێوەتەروو تورکیەینە ڕووەشدابیۍ، قسۍ شایەتحاڵا و خەڵکی هەر پا جۊرە ڕەنگوەدایش بۍ؟ بێگومان نەخێر. جارێوەتەر وینیا کە چنی ڕووەدایەکا کورڎەسانی شێونا و ئەرەیاۋناکێشا کەردێنۍ بە کەرەسێوە پەی مەبەسەکاشا.

شایەتحاڵەکۍ ماچا، فرەو وەختی داوا کریان کە عەمودۍ و وایەرەکۍ کارەبای کۆنېنۍ و پەنەوازشا بە تازەکەردەیۆ هەن. ئینە تەنیا جەلایەنوو یەک کەسیوە نەبیەن، بەڵکم گرڎوو دەگا نشینا مەنتیقەو ئێرەکەی ئی داواکارییەشا کەردەن، بەڵام جوابشا نەڎریانۆ.

جەندرمە ئینا چێرو ئەمرەو کۆمپانیاو بەشکەرڎەی کارەباو دیجلەی (DEDAŞ)ینە

جە کورڎەسانەنە DEDAŞ بیەن بە ئامرازو ئەرەگیری و فشاری سەرو گەلی. جەندرمۍ هەرێمەکەی، پېسە هێزێوە سەروازی ئینا چېروو ئەمرەو DEDAŞینە بەکارمۍ. DEDAŞ بە جەندرمێوە هۊرشاکوان سەروو دەگا و یانەکا کورڎەسانی. گەل چڼین ساڵېن ئانەش ئاشکراکەردەن کە جە ڕاو DEDAŞیوە فشار و زۆرداری جەگەلی مکریۆ. چنڎین هەواڵۍ پی جۆرە سەرو DEDAŞ وەڵۍ کریێنێوە. جە حیچ یاگێوەتەرو تورکیاینە ئەرەمەرزیێوە پی جۊرە بیەیش نیا. گەر ئاژێوە پی جۊرە بیۍ ئانە جە ئیجە، کارادەنیز و ئاکدەنیزنە گەل هەڵوێسش بۍ. ۋێش جە ۋێشەنە جەندرمەیچ نەتاوۍ جە ئاستێ چامنەنە پېسە ئەرەمەرزیێوە سەروازی-کۆمپانیایی جمۊوە. بەڵام کاتێ بابەتەکە مبۆ بە کورڎەسان، سوپا و پۆلیس پېسە دژمنی تەماشەو کوردا مکەرا. پۊکەی گرڎ جۆرە فشار و ئەرەگیریێوە ۋەرا ۋەر بە کوردا بەڕەوا موینا.

دەوڵەتو تورکی گرڎوو سەرچەمەکا کورڎەسانی جە ۋەرا ۋەروو کورڎانە پېسە ئامرازو فشاری و ئەرەگیری بەکارمارۆ. کارەبا، وزە و ئاوی. ئا کارەبا و وزەی کە جە تورکیانە بەرهەم مۍ لاو کەمیۆ ٨٠ جە سەڎش کورڎەسانەنە بەرهەم مۍ. بە دەیان بەنداوۍ سەرو دیجلە و فوراتیۆ بنیاڎۍ نریێنۍ. سەرو ڕووبارو فوراتیۆ بەنداوەکا کەبان، کاراکایە، ئەتاتورک و بیرەچیک وەشۍ کریێنۍ. کۆو ئینیشا جە ئیساتێنە سەڎ قاتوو ئا کارەبۍ کە جە کورڎەسانەنە بەکارمۍ، کارەبا بەرهەم مارانە. سەرو ڕووبارو دیجلەیۆ چڼین بەنداوۍ بنیاڎۍ نریێنۍ. فرەو نەوتۍ جە کورڎەسانەنە بەرمۍ. بەڵام گەلوو کوردی حیچ ئیسفاڎێوەش چی گرڎ بەرهەمەیە هۊرنەگېرتەن، بە پێچەوانۆ ئی وزۍ گرڎ فاڕیێنۍ پەی ئامرازو چەوەسنای و ئەرەگیری. بەشێوە فرەو کارەبۍ جە کورڎەسانەنە بەرهەم مۍ، بەڵام چی وزەیە بەشوو کوردا مەڎریۆ. ئانەیچ کە مڎریۆ بە قیمەتێوە فرە گران مڎریۆ بە کوردا. بویندۍ ئەرەگیریێوە پی جۊرە هەن. جە کورڎەسانەنە ئی گرڎ وزە بەرهەم مۍ، کەچی کوردەکۍ داماگۍ و هەژارۍ وزەی بیێنۍ! ئینەیچ نە ئەخلاقا، نە ویژدان و نە دادپەروەریی. جە کاتێنە وزە چی خاکەنە بەرهەم مۍ، پەنەوازا ئیسفاڎەکەش پەی خەڵکەکەی بۆ. کارەبا کە پەنەوازیۍ بنەڕەتی گەلینە، پەنەوازا بە بەلاش بڎریۆ بەگەلی.

دەوڵەتو تورکی گرڎ جۆرە دەرفەتێوە پەی قڕکەردەی کوردا بەکارمارۆ

ڕابەر ئاپۆ ماچۆ پەنەوازا وزە و ئاوی پەی گلېرگەی بۆ. بەڵام جە تورکیانە وزە و ئاوی دریان دەسوو کۆمپانیا چەوەسنەرەکاوە. وزە، ئاوی، خاک گرڎ پەیوەسێنۍ بە ژیۋای مرۆڤەکاوە. ئینۍ سەر بەحیچ لایەن و کەسێوە تەری نیەنۍ جگە جە گلېرگەی. واقع جە کورڎەسانەنە ئانەش بەروستەن کە ئینە چڼە پێویسی و ڕاسییا. حەرپاسە پەنەوازا گەلوو کوردیچ جە واقعیەتوو وزەی و چانەی بیاوۆنە کە دەوڵەتو تورکی ئەرەگیر و قڕکەرا. دەوڵەتو تورکی گرڎ دەرفەت و پەنەوازیە ژیۋاییەکا پېسە ئامرازو قڕکەردەو کوردا بەکارمارۆ. ۋێش جە ۋێشەنە تا ئیساتۍ جە تورکیانە هەر بە ڕەنجوو کوردا ئیسفاڎە و بەهاکێشا خوڵقنێنۍ، ئا دەرفەتا جە وەشکەردەی چەکینە بەکارماراوە و جە قڕکەردەی کورڎانە بەکارش ماراوە.

وەڵتەر تورکیانە خزمەتگوزارییەکۍ پېسە ئاو و کارەبۍ بە تەمامی جە لایەنوو شارەوانیەکاوە سەرپەرشتی کریێنۍ. شارەوانیەکێچ ئی دەرفەتەیە پەی خزمەتکەردەو گەلی بەکارئارێنۍ نەک پەی چەوەسنایۆ گەلی. کەچی جە ئیساتێنە ڕادەسوو کۆمپانیاکا کریان و کریێنۍ بە ئامرازوو ئەرەگیری. ڕووەدای ئاژێوە پی جۊرەیە ئانەش پەی بەروستیمۍ کە پێویسا کارەبا جە لایەنوو شارەوانییەکاوە بەکاربۍ پەی ئانەی نەکریۆ بە ئامرازوو ئەرەگیری و چەوەسنایۆ گەلی، بەڵکم پەی خزمەتکەردەی گەلی بەکاربێنە.

پەنەوازا گەلوو کوردی پەی حیچ مژارێوە هیواش بە دەوڵەتو تورکی نەبۆ. نمەبۆ بواچا با دەوڵەت پەیما مەیسەر بکەرۆ. هەرکاتۍ دەوڵەت چێوۍ بکەرۆ ئانە بەدڵنیایوە پەی قڕکەردەی کوردان. پێویسا کورد ۋێش بکەرۆ بە گلېرگێوە ڕێکوزیا، بە هێزو گلېرگەی بەهاکاش خوڵقنۆ و پەنەوازیەکا ۋێش مەیسەر بکەرۆ. داوکاریێوە چا دەوڵەتەی کە کوردی قڕمکەرۆ، پېسە داواکەردەی پەنەوازیێوەن جە جەلادەکەیت.

جە ئێرکۊتەیۆکەو مێردینی و ئامەدینە، گەل جە گرڎ ڕووێوە زەرەری گەورەش ۋەرکەوت. پەنەوازا گەلوو کوردی بە یۆگێرتەی و پەشتیوانییەکاو ۋێشۆ زامەکا ۋێش ساڕێژبکەرۆ. پەنەوازا گەل ئیحتیاج و ئی دەوڵەتە قڕکەرەیە نەبۆ. چێوۍ پی جۊرە بە تەمامی بەروزوو وڵاتپارێزنییا.

چۆمسکی دۆسێوە بە قیمەتوو گەلوو کوردین

گۆشەگیری سەرو رابەروو گەلا عەبدوڵا ئۆجالانی بەردەواما، موینیۆ کە جە ئەنجاموو ئی ئەرەکۊشاینە جە دژوو گۆشەگیری، رێکوزیا میان نەتەوەییەکۍ تەنگشا پنە هۊرچنیان. شمە ئەرەکۊشای پەی دماییئارڎەی بە بێدەنگی رێکوزیا میان نەتەوەییەکا چنی هۊرمسەنگندۍ؟

وەڵۍ ئانەینە جوابوو پرسیارەکێت بڎەوە، هومېڎەوارەنا کە فەیلەسوف، پرۆفیسۆر و زانای بە قیمەت نوام چۆمسکی دەموودەس خاس بۊوە، وەشەسیای و رێزوو ۋێمش پێشکەش مکەرو. چۆمسکی پەی رۆشنگەری مرۆڤایەتی و گەشەسانای هزری دیموکراتیکی، دەوری گەورەش بۍ. پېسە مرۆڤێوە زانای حەقەتینەی، گرڎ کاتۍ لاو راسی و گەلاینە مردان. بەمەڵامەتوو ئا کەسایەتیەیشۆ بەردەوام شان بە شانوو کۊشیای ئازاڎیی و دیموکراسی گەلوو کوردی مردان. پېسە دۆسێوە عەزیزی و بەقیمەتوو گەلو کوردی، گرڎ کاتۍ کۊشش کەردەن کە ئانەی گنۆ ئەستۆش ئەنجامش بڎۆ. جە گرڎوو ئا چالاکیانە بەشداربیەن کە پەی ئازادی گەلوو کوردی و رابەر ئاپۆی کریان. پەی ئانەی کۊشیای ئازاڎیی و دیموکراسی گەلوو کوردی جە جیهانەنە بشناسیۆ، دەوری گرنگش جە ئەستۆگرتەن. گەلوو کوردی بە مەڵامەتوو ئا دۆسایەتیۆ جە نزیکەۆ گرنگی بە تەندروسی ئاڎیی مڎۆ و چەمڎاریش مکەرۆ. هەر زانیاریێوە ئەرێنی پەیوەس بە تەندروسی ئاڎیی مایۍ دڵوەشی گەلوو کوردین. گەلوو کوردی حەجگیز دۆسەکاس جە یاڎ نمەکەرۆ و پېسە پێویسی قەڎرشا گېرۆ.

هۊرگێرتەی گۆشەگیری سەرو رابەر ئاپۆی؛ بە رەخسنای هەلومەرجی راس و تەندروسا، بە پارێزیایی و بە ئازاڎیی، ویست و کۊششی سەرەکی چۆمسکییا. ئەگەر ئارۊ کۊشیای پەی ئازاڎیی رابەر ئاپۆی ئاستێوە گرنگش بڕیەن، پشکوو چۆمسکیچش چنەن کە دەیان ساڵېن هەڵوێسی گرنگش گێرتەنەنە ۋەر. چۆمسکی تەنیا دۆسێوە گەلوو کوردی نییا کە داکۆکی جە ئازاڎیی رابەر ئاپۆی و گەلوو کوردی مکەرۆ؛ چنی ئانەیچە فەیلەسوفێوە گەورەن کە رێز جە پاڕادایموو رابەر ئاپۆی مگێرۆ و بەهاش پنەمڎۆ و پەی ئشناسایش کۊششش کەردەن.

سی پی تی و ڕێکوزیایەکای تەرێ، کەوتێنێ چێروو فشاری و تەنگشا پەنە هورچنیان 

بێگومان کۆشیاینە دژوو گۆشەگیری و پیلانگێڵنی میاننەتەوەیینە گەلوو کوردی قوربانیێ فرێش دێ و کۆشیایی گەورەش کەردەن. کۆشیای دژوو پیلانگێڵنی ئینا ساڵەو ٢٦ەمینینە، هەرگیز نە مردان؛ سەرەمڕ تا ئارۆ ئامان. چەنی کۆشیای گەلەکەیما، دۆساو گەلوو کوردی و هێزەکاو دیموکراسی جیهانەنە و ژەنی دژوو پیلانگێڵنی مدرێنێوە و خاوەندارییشا وەنەو  ڕابەر ئاپۆی کەردەن، بەتایبەتییچ  هەر کە ئەندێشەکاو ڕابەر ئاپۆی لاو ڕۆشنویرا و لایەنە دیموکراتیکەکانە جیهانۆ  ئشناسیێنێ، کۆشیای دژوو پیلانگێڵنی گەورە بییەن. قەوەتتەر خاوەنداریی جە  ئازادیی ڕابەر ئاپۆی کریا. ئارۆ بەتایبەتی سی پی تی، ڕێکوزیا میاننەتەوەییەکێ کە ئیمراڵیینە وەرپەرسێنێ، تووشوو ڕووەگیری بیێنێ و کەوتێنێ دۆخێوە کە نمەتاوا داکۆکی جە گۆشەگیری بکەرا. هەڵوێست و کۆشیای ڕۆشنویرا سەرتاسەروو جیهانینە و هێزەکاو دیموکراسی و ژەنا چینەنە دەورش هەن.

سەرتاسەروو جیهانینە هەڵمەتەو 'ئازادیی پەی ڕابەر ئاپۆی، چارەسەری  پەی پەرسەو کوردی' کاریگەریی گرنگش نیانرە. 'ڕوەکاو وانایوە کتێبەکاو ڕابەر ئاپۆی' ئا هەڵمەتێشا دۆڵەمەندتەرە کەردێنە، ئیساتێچ 'ڕوەکاو دیالۆگی چەنی ڕابەر ئاپۆ'ی مکریا. پیسە خاستەر جە ڕابەر ئاپۆی میاوانە، ئانەیچە ئاشکران، کە ئانە کۆشیای پەی ئازادیی ڕابەر ئاپۆی قەوەتتەر مکەرۆ. هەر کە جە ڕابەر ئاپۆی بیاوانە، هەڵمەتەو ئازادیی پەی ڕابەر ئاپۆی پێسەو گەورەبییەی تۆپەڵە وەروێو وردەوردە گەورە مبۆنە و کەس نمەتاوۆنە وەرش بگێرۆ. 

چا ڕووەوە بەردەوامیدای  و گەورەکەردەی هەڵمەتەو ئازادیی پەی ڕابەر ئاپۆی، کە سەرتاسەروو جیهانیینە لوان وەرۆ، ئازادیی ڕابەر ئاپۆی نزیک مکەرۆوە.

زیلان خەتەو کۆشیای دژوو پیلانگێڵنیی دیارییە کەردە

 ساڵڕۆو چالاکییە تارێخییەکەو گەشمەردە زیلان (زەینەب کناجی)یێنە، دژ بە پیلانگێڵنی سەروو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی، کە ساڵەو ١٩٩٦ینە کریا. وەختێو تەماشەو ئا کۆشیا ڕزگاریوازانەیە مکەرمێ، کە چا وەختۆ تا ئیساتێ کریێنێ، مکریۆ بواچمێ گەشمەردە زیلانە بە چالاکییە تارێخییەکەیش خەتەو پارێزنای و خاوەنداریی وەنەو ڕابەروو گەلوو کوردی نیشانە دا؟

جە کەسایەتیی گەشمەردە زیلانێ، گەشمەردە سەما، گەشمەردە گوڵانێ، گەشمەردە هانیم یاوەرکایا، گەشمەردە ڕاپەڕین ئامەد، گەشمەردە بێریڤان زیلانێ، گەشمەردە عەلی پڵنگ، گەشمەردە فازڵ بوتانی بە ڕێز و حورمەتۆ و گردوو گەشمەرداو ئازادیی یاد مکەرووە.

هەرپاسە یادوو شێخ سەعیدی و هامڕایاش، کە٢٩و حوزەیرانوو ١٩٢٥ قەنارە دریێ، بە حورمەت و ڕێزۆ یاد مکەرووە. یادشا جە کۆشیایی ئێمەنە بەزیندەیی مەنۆوە.

ڕۆشنا کە چالاکییەکەو گەشمەردە زیلانێ خاڵەو ورچەرخیاینە جە پارێزنای و خاوەنداریی سەرۆک ئاپۆی. نموونێوی بەرزوو پابەندبییەن بە ڕابەر ئاپۆیوە. گەشمەردە زیلانە بانگەوازێوە بێ پەی گردوو قەوارەو پەکەکەی و گەلوو کوردی، کە بەدروسی جە سەرۆک ئاپۆی بیاوانە و بەدروسی خاوەندارییش وەنە بکەرا. نیشانەو گرد لێوەش دا، کە ڕابەر ئاپۆ و کۆشیای گەلوو کوردی پەی ئازادی یەکڕیزی جە یۆی نەبڕیێنێ. چا پێوەندییەنە سەرۆک ئاپۆ جەختش چانەیە کەردۆ، کە چالاکییەکەو گەشمەردە زیلانێ مانیفێستێوا. ئادە تەنیا چالاکیێوی یارایانەش نەکەرد. بەڵکوم سیاسەتی ئایدیۆلۆژی، سیاسی، ڕێکوستەی و چالاکیی ئاشکراش کەرد. بێگومان وەڵتەرێ پەکەکەنە سیاسەتی فیدایی بییەن. سەروو بنەماو وەفاداری پەی ڕابەرایەتی کریان. گەشمەردە زیلانە پی چالاکییەیشە خەتەو سیاسەتیش قووڵتەرە کەردۆ. بەڵام چالاکیی گەشمەردە زیلانێ بەپاو قۆناغوو کۆشیای و تایبەتمەندییەکاو ئا سەردەمەیە ڕەهەندی تازەش بە سیاسەتوو فیداییبییەی  بەخشا. ڕاسیینە خاوەنداریی جە ڕابەر ئاپۆی بە ماناو یاواینەی قووڵ و ژیواین سەروو خەتەو ئازادیی ژەنێوە.

گەشمەردە زیلانە بە چالاکییەکەیش خەتەو کۆشیاییش دژوو پیلانگێڵنی ڕۆشنە کەردۆ. چالاکیی "شمە نمەتاودێ ڕۆجیاروو ئێمە تاریک بکەردێ" کە دماو پیلانەکێ کریا، بی بە پراکتیکوو سیاسەتوو زیلانێ. پلێ و خەتەو زیلانێ ئی  چالاکییەشە خوڵقنا. وەختێو ئینسان گەشەسانای فرە قەوەت جەنگ دژوو پیلانگێڵنی و وەشکەردەی ئەڵقێ ئایری دەوروو ڕابەر ئاپۆینە و کاریگەری و دەوروو مدرامانوو "نمەتاوان ڕۆجیاروو ئێمە تاریک بکەرا" جەنگوو تا ئیساتێنە موینۆ، ئانە کە ڕۆشن مبۆوە، کە چالاکییەکەو زیلانێ چە جۆرێو جە سیاسەتوو خاوەنداریی وەنەو ڕابەر ئاپۆی دروس کەرد.

چالاکییەکەو گەشمەردە زیلانێنە ڕوەو تارێخوو کوردیوە قووڵایی و ڕەهەندێوی گرنگش هەن. گەشمەردە زیلانە شاروو مەلەتوو وەرنیشتوو فوراتینە پەیدا و گەورێ بییە، ئا یاگێ کە پلانەو (شەرق ئیسڵاحات)ی، یانێ کۆکوشییی دلێشنە یاونیان یاگێ و ئامانجی سەرەکیی کۆکوشیی کولتووری بییەن. هاگاداربییەی چا کۆکوشییەینە کە چا ڕووەش دێنە، تووڕەیی فرەش دەخوڵقنا. هەرپاسە ڕۆشنا، کە ئی تووڕەییە ئیرادە و هێزوو مدرامانیش چۆوە گنۆوە زیلانەیچ وجوابێوا پەی ئا کۆکوشییە. ئادە پا زانیارییە قووڵاوە چالاکییەکەش کەرد، ئارۆ ماچمێ ئارمانج و ئامانجی سەرەکی سیاسەتی و هجوومی کۆکوشیی ئیمرالیین. هامڕا زیلانە ٣٠ ساڵێ وەڵتەر پی زانیاری و هۆشیارییوە چالاکیێوەش کەرد.

گەشمەردە زیلانە پێسەو هامڕێوی ڕابەر ئاپۆی، کە بەقووڵی جە ڕابەر ئاپۆی میاوۆنە، هەنگامیوی گەورەش گێرتەرە وەر و خاوەندارییش وەنەو ڕابەر ئاپۆی کەرد، پەوکای پێسەو هامرا ژەنا واتش، با شێوەو زیلانێنە خاوەنداریی وەنەو ڕابەر ئاپۆی بکەرمێ. خاوەنداریکەردەی جە ڕابەر ئاپۆی گرد ڕووێوە و جە ئاستوو کۆشیای زیلانێنە بەدڵنیاییەوە ئازادیی ڕابەر ئاپۆی مسۆگەر مکەرۆ و کێشەو کوردی چارەسەر مکەرۆ. 

ناتۆیچ بەشدارا چی جەنگە پیسەنە

جە دژوو گرڎ جۆرە جەنگێوە دەوڵەتوو تورکی فاشیستی، گەریلاکاو ئازاڎیی کورڎەسانی بە ئاڵاو فیدایەتیوە کە جە گەشمەرڎە زیلانێوە هۊرگیریان، جە مڎرامنی بەردەوامێنۍ. هێزە ئەرەگیرەکۍ چی ماوا دماییەینە بە بەکارئاورڎەی چەکی قەڎەغەکریای و کیمیاوی هرووژمەکێشا زیاتەرۍ کەردێنۍ. پېسە مزاندۍ جە ئەرەکۊشای دژوو بێدەنگی هێزە میان نەتەوەییەکانە، بەتایبەت جە ڕێکوزیاو قەڎەغەکەردەی چەکی کیمیاوی (OPCW) قەڵسبیەیۍ هەن و گەر پی جۊرە بۆ، پەنەوازا ئی ئاژە چنی ۋییەرۆ؟

چڼین ساڵێن جە کورڎەسانەنە جەنگێوە پیس بریۆڕاوە. گەر ئی جەنگە پیسە جە هەر یاگێوە تەروو جیهانینە بکریۍ، ئانە هێزە میان نەنەتەوەییەکۍ ئێنۍ دەنگ و هەڵوێسشا بۍ. بەڵام کاتێ مژارەکە بۆ بە کورد، گرڎ ویژدانۍ،ئەخلاقۍ و یاسایۍ منریۆ لاوە. ۋەرپەرسی سەرەکی ئا سیستەمەیە کە جە دماو جەنگی جیهانی یووەمی ئەرەمەرزیا ۋەرنیشتا، کە بەریتانیا و فەرەنسا سەرکردایەتیش مکەر. کورد بیەن بە قوربانی ئی سیستەمە سیاسییە کە جە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە ئەرەمەرزیا. سیستەمێوەشا ئەرەمەرزنان کە قڕکەردەی کوردی پەسەنڎ مکەرۆ. چا کاتۆ کە موسڵ و کەرکووک پەی بەریتانیای و سوریا پەی فەرەنسای جیا مەنۆ، جە ۋەرا ۋەروو ئینەینە قڕکەردەی کوردی جە لایەنوو دەوڵەتوو تورکیوە پەسەنڎ کریان. ئی سیستەمە سیاسیە تا ئیساتێچ بەردەواما.

وەڵتەریچ گازی ژەعراوی، چەکی کیمیاوی و قەدەغەکریا دژوو گەریلای بەکارئۍ. بەڵام ئینە ماوەو یەرۍ ساڵان سەرو هەرێمەکاو پارێزنای مەدیای کە گەریلاش ئینا چنە باڵادەسا، ڕووانە جە هرووژمەکانە چەکی کیمیاوی بەکاربریۆ. جە ساڵەو ١٩٣٧-١٩٣٨ی چا کاتەنە کە ئیحسان سەبری چاگلایانگیل پەی ماوۍ فرەی وەزیروو جبەروو توکیای بۍ، جە دەرسیمەنە دژوو هاموڵاتیا مەدەنی کە پەناشا بەردۍ بۍ ۋەروو مەڕەکا، پېسە مڵەی گازی ژەعراویش ۋەرا ۋەرشانە بەکارئاورڎ. دەوڵەتوو تورکی خاوەنوو نەریتوو جەنگی پیسین. چا سەردەمەیچەنە ۋەرنیشت ۋەرا ۋەر بە قڕکەردەیەکا دێرسیمی بێدەنگ بۍ.

ئانە ماوەو ٩ ساڵان دەسەڵاتداری فاشیستی ئاکەپە-مەهەپەی بانگەشەو ئانەی مکەرۆ کە ژڵېوەو ئازاڎیی کورڎەسانی دلېنەبەرۆ. بەڵام موینمۍ بە پێچەوانۆ مڎرامانەکۍ گەریلای ڕاش ۋەردەم و هۊرشێونایۆ دەسەڵاتداری ئاکەپە-مەهەپەی فاشیستینە کەردەنۆ. پۊکەی دەسەڵاتداری پەی قەرەبووکەردەیۆ ئی شکساشە جە ۋەرا ۋەروو گەریلاینە بەچڕی چی یەرە ساڵە دماینەنە چەکی قەڎەغەکریا بەکاربەرۆ. ساڵی جارێوە جە ڤیتنامەنە چەکی قەڎەغەکریا بەکارئۍ، بەڵام جە کورڎەسانەنە زیاتەر جە ١٠٠ جارا جە ساڵێوەنە چەکی قەڎەغەکریا بەکاربریۆ. دۆڵە و کەش نیە کە بۆردومان نەکریابۆ. پەی ماڕای مڎرامانوو گەریلای گازی ژەعراوی، چەکی کیمیاوی پەی وێرانکەرڎەو ژیۋگەو گەریلای بەکاربریۆ. پەی ئانەی سەرو گەریلایرە سەرۍ گنا گرڎ جۆرە ڕێوە جە ژەعراویکەرڎەی ئاو و هەوای بەکار بەرا، بە جۊرۍ گەرەکشانە ئا شۊنا بوارا پەی ژینگەیەک کە هیچ گیانلەبەرێوە نەتاوۆ ژیۋایش چنە بکەرۆ. پی جۊرە درەختۍ و گیانلەبەرا دلېنەبەرا. هێزێوە کە ئەنداموو ناتۆیا ئی کارە پیسان مکەرۆ! ۋەروو ئینەینە ۋەرنیشت و ناتۆیچ جە جەنگکەرڎەی دژوو گەریلاینە بەشدارېنۍ. جوابدایۆ ئا پرسیارۍ کە پەی چێشی هێزەمیان نەنەتەوەییەکۍ جە ۋەرا ۋەروو هرووژمەکانە بێدەنگېنۍ. هەر ئانەنە چونکی ئاڎێچ بەشدارېنۍ چی جەنگە پیسەنە.

بێگومان هەڵای نەتاوانما  ئی جەنگە پیسەیە جیهانەرە دا وەڵا بکەرمێوە و ئاشکراش بکەرمێ، نە بەتەمامەتییچ تاوانما بكۆشیەیمێ دژوو گردوو ڕێبازەکاو ئی جەنگە پیسەیە. کۆشیایەکێ ئاستوو شەرمەزارکەردەیەنە ویەردێنێ، هیچ هەڵوێستێوە وەراوەروو ئی جەنگا لاو هیچ وەڵاتێوی دیموکراتیکیوە نەگیریانرە وەر، بەڵام دژوو بییەی کوردا گرد وەختێو هجووم هەن. پێویسا هەڵوێستێوی چانە نیشانە بدریانێ، کەOPCW  ناچار بکەرۆ هەڵوێستشا بۆ. یانی ئەنجامەکێ بە پاو بە پاو جەنگەکا نییەنێ کە ئارۆنە ڕووە مدانێ. لاو گەلوو کوردیوە و هەم لاو گەریلایوە کۆشیای بییەی و نەبییەی مکریۆ. وەروو ئانەیە ژیوای کۆشیاێوی چەنینش گەرەک بۆ. پیویسا پاسە کۆشیای بکریۆ. بە کوڵی ژیوای و بییەی کوردی ئینا چێروو هجوومانە؛ چی وەختەنە پێویسا ئی هجوومی جیددیتەر وربگیریانێ و کۆشیایەکێ بە ڕێبازی کاریگەر گەشترێ بکریانە.

 تورکیانە گردوو یاساکا سەروو نکۆڵیکەردەی وەنەو کوردی بەرێشیێنێ

شمە فرەو جارا باسوو ئانەیە مکەردێ، کە فاشیزموو ئاکەپەی و مەهەپەی تا کوردی قڕ بکەرا بە شێوەی هەمەلایەنە هجووم مکەرانە سەروو کوردی. یۆ چا هجووما دەسملەرەگێرتەی شارەوانییەکان. شمە کۆشیای دماو دەسملەرەگێرتەی  شارەوانیی جۆلەمێرگی چەنی ورمسەنگندێ؟

سیاسەوو دەسملەرەگێرتەی شارەوانییەکا ئەنجامێ و وەنەکەوتەیێ هامپەیمانیی ئاکەپەی و مەهەپەیا دژوو گەلوو کوردی. مشۆم ئانە بزانییۆ، کە تورکیانە نکۆڵیکەردەی وەنەو گەلوو کوردی بەردەواما. سیاسەتوو دەوڵەتی پێسنەنە. گەر دەوڵەت بواچۆ کە گەلوو کوردی نکۆڵییش چەنە مەکریۆ، ئا وەختە بزاندێ دروێ مکەرۆ. پەی شارتەیوە سیاسەتوو نکۆڵیکەردەی وەنەو گەلوو کوردی پا جۆرە مدۆنانێ. واتەی واڵە و برایاو کوردیما، هەرپاسە بە مەبەستوو ڕاگێریکەردەی جە بەسیاسیبییەی گەلوو کوردی پەخشوو تەرەتە کوردی و ڕادای بە ڕێکوزیا  کولتووریەکا بەدڵنیاییوە پەی شارتەیوەی سیاسەتوو قڕکەردەی و ڕەوایەتیدایپەنەیشا. ئارۆنە کە پەروەردە بە زوانی زگماکی نییەن، ئانە پەی ڕاگێری جە قڕکەردەیی گەلوو کوردی نییەن، بەپێچەوانەوە پەی شارتەیوە و پەردەپۆشکەردەی قڕکەردەی گەلوو کوردییا. بەکوڵی قڕکەردەی گەلوو کوردی بە بەپلان. تا فرەو کوردی بە تورکێ نەکریانێ دەسبەردارێ ئا سیاسەتەیە نمەبانێ. سیاسەتوو دەوڵەتی کە ئیساتێ مکریۆ، ئینەنە. دەسەڵاتوو ئاکەپە-مەهەپەی بێ مردای درێژە پا سیاسەتەیە مدۆنە.

پەی پەرسەو ئانەیە چی شارەوانییەکێ دەسشا ملەرە مگێرانێ متاومێ ئانەیە  بواچمێ، کە ئانە نکۆڵیکەردەی وەنەو گەلوو کوردییا. سیاسەتوو ئادیشا پێوەس بە گەلوو کوردی بۆنەو دیای سیاسییشاوە نییەن. یانێ ڕاسگێر، چەپگێر، نەتەوەپەرس و ئایینی هەرگیز جیاوازییشا نییەن؛ هەرکەس وەراوەروو سیاسەتوو نکۆڵیکەردەی جە گەلوو کوردیوە ناڕەزایەتی بەروزۆ و بکۆشیۆ، وەراوەرشنە ئی سیاسەتەیە مگێرانە وەر. چی وەختەنە هێزە سیاسییە کوردییتە لاوازەکێ تەرێ وەراوەروو ئا کەسانە بەکارێ مەیانێ، کە دژوو ئی سیاسەتەیە کۆشیانێ. ئەگەر شارەوانییەکێ پێوەس بە شناسنامەی کوردیوە دوا و سەبارەت بە شناسنامەی و کولتوری کوردی خەبات بکەرا و شناسنامەی کوردی بەزیندەیی بگێرانە، ئانە دژوو سیاسەتوو قڕکەردەیوە و حکومەت ڕا نمەدۆ، کە ئا شارەوانیێ مبەریانێ ڕاوە.

 تورکیانە سەرجەموو یاساکانە سەروو نکۆڵیکەردەی جە گەلوو کوردی بەرێشنیێنێ، ئەگەر کوردبییەی نکۆڵییش وەنە بکریۆ، ئایا مافش هەن!‌ تورکیانە نمەکریۆ کە سەروو نامێ کوردبییەیوە داواو هیچ مافێوە بکریۆ! تورکیانە ئینە ڕاسییەن. ئاکەپە ساڵەکاو سەرەتاو دەسبەکاربییەیش تا سەروو حوکمیوە بمەنۆوە و وەروو ئانەیە پێویسییش بە پەشتیوانیی هێزەکاو دیموکراسی و گەلوو کوردی بێ قسەکاشنە بڕێو بەروستەیێ نەرمێ باسێ کەرێ. بەڵام وەروو ئانەیە ساعیبوو ئەقڵیەتێوی دیموکراتیکی نییەن، وەراوەروو کۆشیاینە، داواکاریی ئازادیی گەلوو کوردی ئی جارەیچشا تا دەسەڵاتش لاوە بمەنۆوە، دەسش بە دوژمنایەتیی گەلوو کوردی کەرد. پای ئانەیچە ٩ ساڵێن چەنی مەهەپەی هامپەیمانییش بەستەن، فرە ئاشکران، کە سیاسەتوو پارتێوی سیاسی، کە ٩ ساڵێن چەنی مەهەپەی هامپەیمانییش کەردەبۆ، دوژمنوو گەلی کوردین. وێش پەی وێش گردوو کردەوەکایچشا چا چوارچوەنە نمەکریۆ سیاسەتەکاو دەوڵەتوو تورکی پەی قڕکەردەی  چەنی هیچ نموونیوی داگیرکەری و سیاسەتوو قڕکەردەی  سەرتاسەروو جیهانینە بەراوردێ بکریانێ. ئەفریقاو پانیشتینە وەراوەروو سیاوپۆسەکانە سیاسەتوو بڕیایرەی پەیڕەو کریێ. بەڵام وەروو ئانەیە ئەستەم بێ کە ڕەنگەی سیاوەو ئادیشا بفاڕا، دژوو بییەیشانە تەرسێوی ئارانە نەبێ، سیاوپۆسەکێ دما جار مافوو وێشا بەدەس ئارد. تورکیانە تا ئا وەختە کورد نکۆڵیشا وەنە بکریۆ بەتورکێ بکریانە، ئا وەختە ڕەنگا باس جە بڕێو مافەکاشا بکریۆ. وەروو ئانەیە، کە سیاسەتوو ئەرەگیرکەردەی و دەسملەرەگێرتەی شارەوانییەکا بێباکانە مکریۆ. بێگومان وەراوەرو ئا سیاسەتاو قڕکەردەینە گەلوو کوردی سەد ساڵێن وێگێری مکەرۆ. واوەی بەتایبەتی سۆسیالیست و هێزە دیموکراسییەکێ پەی دیموکراتیکبییەی تورکیای مکۆشیانێ. هەمان وەختەنە کۆشیای دیموکراسی بە ماناو کۆشیاین دژوو سیاسەتوو قرکەردەی گەلوو کوردی.

 

وانەنە کۆشیایی گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکا لە وەراوەروو زەوتکەردەی شارەوانییەکا، کە ئانەیچە سەپناێوی سیاسەتوو قڕکەردەین، ئەنجامی  خاسش بەدەس ئارد. جۆلەمێرگەنە وەراوەروو زەوتکەردەی شارەوانی کۆشیای مکریۆ، گەلوو جۆلەمێرگی بەئاشکرا ئانەش وستەن ڕووە، کە زەوتکەردەی شارەوانییەکەیش قبووڵ نمەکەرۆ. هیچ ڕەوایەتیێوە پەی والیی ئەرەگیرکەری جە دەسملەرەگێرتەی شارەوانییچنە نەمەنەن. کۆشیای دژوو زەوتکەردەی شارەوانیینە هەڵای بەردەواما. بەڵام بە کۆشیای پڕچ پڕچ ئەنجام بەدەس نمێ. وەروو ئانەیە فرە گرنگا، کە بەتایبەتی ئامەد، ئێلیح و وان و شارە کوردییەکانە وربێزا. وەختێو ئا شارێ ورزا ئا وەختە گەلوو کوردی گردشا ورمێزا سەروو پایا کە ئانەیچە کۆشیای تورکیانە قەوەتتەر مکەرۆ.  

کۆشیای ئیساتێ کوردستانەنە و تورکیانە فرە گرنگا. نیشانە دریا کە دەسملەرەگێرتەیی شارەوانییەکان مایێ قبووڵکەردەی نییەنە. گەر ئا کۆشیایە نەبیێ، دماو جۆلەمێرگی دەس ملوو بڕێو شارەوانییای تەریرە گیریێ. بێگومان ئەگەر بزاندێ وەراوەرشاوە کۆشیایی گەورەتەر نمەوینا، شارەوانییەکای تەریچ  زەوت مکەرا. وێش تەیب ئەردۆغان بەزەقی باسوو ئانەیشە کەردەبێ.

فرە گرنگا وەراوەروو دەسملەرەگێرتەی ئیرادەینە چالاکیی هامبەش بوزیۆ وەڵێ
 کۆشیایەکاو وەراوەروو دەسملەرەگێرتەی شارەوانییەکاو وانی و جۆلەمێرگینە  پەشتیوانییەکاو سۆسیالیستی، شۆڕشگێڵن و هێزە دیموکراتیکەکاو تورکیای هێزێوی گەورەشا بەخشان بە گەلوو کوردی. ئی دۆخە کۆشیای هامبەشوو هێزە دیموکراتیکەکاو تورکیای و گەلوو کوردی بە چە قۆناغێوە میاونۆ؟
فرە ئاشکران پەنەوازا کۆشیای گەلوو کوردی پەی دیموکراسی و ئازادی چەنی کۆشیای دیموکراسیی گەلاو تورکیای یۆی بگێرا. چونکوم دوژمنایەتیی گەلوو کوردی و دوژمنایەتیی دیموکراسی یەک چێوا و هامبەشێنێ.  دیموکراتیکەردەیی تورکیای بەندا بە چارەسەری پەرسەو کوردیوە. هۆکاری سەرەکیی دژایەتیکەردەیی دیموکراسیی تورکیانە پوی ئانەە مگێڵۆوە، کە دیموکراسی ئینا مسڵەحەتوو گەلوو کوردینە. پەی ئانەیە گەلوو کوردی ئازاد بۆ، ناچارێنمێ پەی دلێنەبەردەی ئی عەقڵ و سیاسەتەیە بکۆشیەیمێ، کە دوژمنایەتیی گەلوو کوردی مکەرۆ. بەکوڵی نەک بە تەنیا وەروو ڕێبازی ئایدۆلۆژی، وەروو ناچاریی سیاسی پەنەوازا کۆشیای هامبەشەنە بانە. حەرکەسێو پەی چارەسەری دیموکراتیکوو پەرسەو کوردی نەکۆشیۆ و بواچۆ پەنەوازا تورکیا دیموکراتیک بۆ، ئانە وێش مخەڵەتنۆ. ئی دۆخەیچە نەیاواینەین جە حەقیقەتوو دەوڵەتوو تورکی. کۆشیای گەلوو کوردی هەمان وەختەنە بە ماناو دیموکراتیکبییەی تورکیی مێ. کۆشیایی زیندەئاستەیوە دیموکراسیین، بەتایبەت گەر گەلوو کوردی کودەتا سەروازییەکەو ١٢ ئەیلوولوو ١٩٨٠یوە تا ئیساتێ کۆشیایەکاو وێش نەبەردێنێ ڕاوە، ئانە هێزەکاو دیموکراسیی تورکیانە زیاتەر چەوسیێنێوە و بێکاریگەرتەرێ کریێنێ. حەرچندێو ئارۆنە تورکیانە فشار و فاشیزم بۆ، وەراوەروو ئانەیەنە کۆشیایێوی قەوەتتەر هەن. ئینە فرە ڕۆشنا. حەقیقەتوو تارێخوو تورکیای فرە بەڕۆشنی ئانەیە نیشانە مدۆنە، کە پەنەوازا گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکێ کۆشیایی هامبەشەنە بانە. گەر گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکاو تورکیای ئی حەقیقەتەیە نەوینانە، ئانە حیچ وەختێو جە حەقیقەتوو تورکیای نمەیاوانە.  تێناگەن. ڕۆشنبییەوە دلێشانە، جە كۆشیای گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکاو تورکیاینە دەرنجامێوی خاس بەدەس ئاما، کۆشیای وەراوەروو دەسملەرەگێرتەی شارەوانیی جۆلەمێرگینە ورگێروو کاریگەریێوی سیاسیی گرنگا. ئی کۆشیایە چی وەختەنە لاوازبییەی دەسەڵاتداریی فاشیستی ئاکەپە-مەهەپەینە فرە گرنگا. دەرنجاموو ئی کۆشیایەنە هامبەشەینە گەلوو کوردی و هەم هێزەکاو دیموکراسی سەرکەوتەی گەورەشا بەدەس ئارد. ئانەی سەرکەوتەیشا گەرەکا، پەنەوازا فرە زیاتەر ئی کۆشیایە هامبەشەیە بەرا ڕاوە. ئانێچ بێ کاریگەری و گولانێ بانێوە و چی کۆشیایە وێشا بەدوور مگێرانە.
کۆبییەیوەکەی ٢٩و حوزەیرانی، کە کارتالوو ئەستەنبولینە، لاو گردوو هێزەکاو دیموکراسییوە کە دژوو دەسملەرەگێرتەیی شارەوانییەکا، ستەم و ئەرەگیرکاری مکریۆنە فرە گرنگا. پەنەوازا ئی جۆرە هامبەشییێ زیاتەر پەرەشا پنە بدریۆ. ئامانجی هامبەش مشۆم شکستپەنەئاردەی فاشیزمی بۆ. وەختێو هێزە دیموکراسییە شۆڕشگێڵنەکێ خەباتی هامبەش مکەرا، فاشیزموو ئاکەپە-مەهەپەی ماڕانە. کاریگەرییە سیاسییەکاش تورکیانە زیاتەرێ بانە. پینەیچە پڕۆسەو دیموکراتیکبییەی تورکیانە و چارەسەرکەردەی پەرسەو کوردی مێ ئاراوە.
کۆبییەیوەکەو کارتالی نمەنۆ تەنیا تەنیا پیسەو جەمۆبییەێوی ورسەنگنیۆ. پەنەوازا گرنگییەکەش بزانییۆ. پەنەوازا گردوو گەلوو کوردی ٢٩و حوزەیرانینە بلا کارتال. ڕاپیمایەکەو دماو جەمۆبییەیەوەکەو کارتالی، کە سەرانسەروو تورکیاینە و کوردستانیوە بەرەو جۆلەمێرگ مکریۆ فرە گرنگا. ئی ڕاپیمایە چند قەوەت بۆ، دماییئاردەی بە قەیومیچ ئاندە زیاتەر نزیک مبۆوە.

پەنەوازا سیاسەتوو بێئەخلاقی و نایاسایی دلێنەبەرمێ
پێسە ئەنجاموو جەختکەردەیوە سیاسەتوو جەنگوو فاشیزمی ئاکەپەی و مەهەپەی وەختوو وێرانبییەی تورکیاینە باسەکاو 'ئاساییبییەی' و بەردەوامیی هەنێ.  هەرپاسە چی ڕواو ئاخرینە موچیۆ، کە بەینوو هامپەیمانیی ئاکەپەی و مەهەپەینە بڕێو کێشێ کەوتێنێوە، شمە ئی باسا چنی ورمسەنگندێ؟  
ئا پڕۆسە کە جەهەپە بە ئاساییکەردەیوە و ئاکەپەی پێسەو نەرمبییەی و میانڕەوی نامێش بەردەن، ڕووەش دا. ڕاسیینە تورکیانە بەربەریبییەێوە ئەرەمەرزیان، کە جیهانەنە نموونەش نییەن. تورکیانە سیاسەتشا فاڕان پەی جەنگێوی دلێیی. ئینەیچە بە دەسوو ئاکەپەی و مەهەپەی ئاما ئاراوە. هامپەیمانیی ئاکەپەی و مەهەپەی ئامانجشا تەمامکەردەی قڕکەردەی گەلوو کوردی و ئەرەمەرزنای تورکیایێوا، بە پاو وێشا. مەهەپە ساڵانێوەن ئینەش پێسەو سەنتێزوو تورکی و ئیسلامی پێناسە کەردەن. وێش مەهەپە ساڵەو ١٩٧٠یوە بە پەشتگیرکەردەی ناتۆی و هێزەکاو بەری دژوو هێزەکاو دیموکراسی تورکیانە و بەتایبەت سۆسیالیستێ و شۆڕشگێڵنێ گەلوو کوردی جەنگش دەس پەنە کەرد. پەی تەمامکەردەیی قڕکەردەی گەلوو کوردی و چەوسنایوە هێزە چەپەکا هجوومەکێش زیاتەرێ کەردێ و کودەتایێوی سەروازیی فاشیستی کریا. هەرپاسە ئالپاسلان تورکەشی ئی کودەتاشە پێسەو وەک؛ ئێمە ئینایمێ زیندانەنە بەڵام فکرەکێما ئینێ دەسەڵاتداریینە، باس کەردەن.
ئانە ٩ ساڵێن هامپەیمانیی بەینوو ئاکەپەی و مەهەپەی تورکیانە پێسە ملۆنە وەرۆ. پەی دلێنەبەردەی کۆشیای ئازادیی، فاشیزمێوە ئەرەمەرزیان، کە بە فشاری زیاتەر گەلوو کوردی مچەوسنۆوە. چا بارەوە تەنانەت گولانەتەرین مافێوی دیموکراتیکیشا ناستەنوە. گردوو ئا کەس و گرووپا کە پەی دیموکراسی کۆشیا، بە  جیاکارێ ئشناسیێنێ. هامپەیمانیی ئاکەپەی و مەهەپەی و گردوو ئانیشا، کە  نیەنێشا چەنی بە خائینێ و دوژمنێ پێناسە کەردێنێ و هجوومش کەرد سەرشا. جیاکاری و بەڕبەریبیەێوە پەی وەرگێریی هێزەکاو دیموکراسی کریان بە سیاسەتێوی ڕوانە. کورد و هێزە سیاسییەکاوو کوردی، تەنیا پێسەو خائینی و جیاکاری نەکریێن ئامانج؛ گردوو گەلاو تورکیای کریێنێ ئامانج، بەڵکوم گەلوو کوردی زیاتەر هەستش پی چێوەیە کەرد. چا چوارچوەنە فرەتەر باسما جە  سیاسەتە فاشیستییەکاو ئاکەپەی و مەهەپەی کەردەن. ڕاسیینە حیچ ئەشکەنجە، فشار و خراپێوە نەمەنەن، کە ئی دەوڵەتە وەراوەروو گەلوو کوردی و هێزە دیموکراتیکەکا نەکەردەبۆش. فرەو جارا ڕوخساری هەقەتینوو وێشا بە واتەی 'ئینە ڕوە وەشەکێتانێ، فرەو چێوی تەری مویندێ' نیشانە دێنێ. حکومەتوو ئاکەپەی و مەهەپە و جەهەپەیش بە خیانەت تۆمەتبارێ کەردێ تا دیکتاتۆریەتی فاشیستی وێشا بە تەمامی بمەرزنارە. جەهەپە-شا بە مەنەی و نەمەنەی نامێ بەرد. گردوو جیهانینە نموونەو ئی جۆرە سیاسەتەیە نییەن، حکومەتێوەن کە دوژمنوو ئینسانیەتی و دیموکراسی مکەرۆ. ئادێ بەبێ بەها ئەخلاقی، ویژدانی، کۆمەڵایەتی و یاساییەکا بەردەوامێ بیێ جە هجوومەکاشا دژ بە ئینسانبییەینێ.

بێگومان مشۆم ئی چەمک و یاواینەیە سیاسییە نائەخلاقی و ناڕەوایەنە، کە سەروو بنەماو هیچ بەهایێوی یاسایی نریانەرە، دلێنە بشۆ. گرد لایێ بەبێ ئینیشا ژیوایێوی سیاسیی دیموکراتیک و ئاساییشا گەرەکەن. ئادێ ئاواتەوازێ دماییئامای جەمسەرگیرین تورکیانە. گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکاو تورکیای ساڵانێوەن هەرمانە پەی دماییئاردەی پا کردەوە نائینسانانا مکەرۆ، ڕاسیینە  ئاکەپە-مەهەپە دەسەڵاتشا جەدەس دا. گەل وەراوەروو سیاسەتەکاو حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەیۆ، جەهەپەش کەرد یوەم پارتی و دەنگش پەنە دا.

بێگومان سیاسەت و ژیوای پەنەوازا دیموکراسی و ئاسایی بۆوە. بەڵام چەنی ئینە ڕووە مدۆنە. جوابی ڕاس پەی ئی پەرسێ گرنگا و بە هەمان شێوە گرنگا. دەوڵەت باغچەلی، سەرۆکوو مەهەپەی ماچۆ: "هیچ کەسێوە نمەتاوۆنە ئێمە نەرم بکەرۆ یا ناچارێما بکەرۆ، دەسبەردارێ ئا سیاسەتا بیمێ، کە پەیڕەوییشا وەنە مکەرا". چندین جارێ جەختش چانەیە کەردەنۆ، کە پابەندا بە سیاسەتی کۆنیوە. بۆنەو ئا سیاسەتاوە ساڵانێوەن هاوپەیمانییش چەنی ئەکەپەی کەردەن. ئاماژەش پانەیچ کەرد، پەشتگیری چا سیاسەتا مکەرۆ، کە پەنەوازا ئاکەپە بکەرۆشا، تەنانەت ئەگەر یۆبیەیی کۆمارییچ نەبۆ. تەیب ئەردۆغان ئا قساو مەهەپەیە بە شێوازوو وێش ئەوەخوای کەردێوە. واتش، سازش سەروو خەتە سوورەکاشا نمەکەراوە. ئانە مەهەپە پەنەش ماچۆ خەتەی سوورە، هەمان چێوا کە ماچۆش. قەیوم یۆن چا سیاسەتە بنەڕەتییەکاو حکومەتوو ئاکەپە – مەهەپەی. قەیومێوش پەی شارەوانیی جۆلەمێرگی نیارە و بە خەڵەتنایوە شەرعییەتش پەنە دا واتش، "یاساما یاونا یاگێ نەک مافەکێ" و جەختش چانەیچە کەردۆ، کە چێولای میاوناش یاگێ. هەرپاسە قسێ چانێش کەردێنێ، کە جیهانەنە نەوینیێنێ و نەژنەویێنێ، پێسە: "ئانە کە یاساییا نمەتاوۆنە ماف بۆ". ڕاسیینە پێسە ددانش پانەیرە نیا، کە ڕەنگا گردوو مافەکا تورکیانە یاسایێ نەبا. ئایا متاومێ پی جۆرە یاواینەیە سیاسییە چەمەڕێ ئاساییبییەیوە بکەرمێ؟

تەیب ئەردۆغان شۆنەو هامپەیمانییە تازەکارە مگێڵۆ

ئەگەر چێوێ بۆ، کە پەنەوازا ئاسایی بۆ، ئانە حوکمڕانیی ئاکەپە-مەهەپەین. پەی ئینەیچە وەڵێ گرد چێوێنە پەنەوازا واز جە قسا و کردارە فرەکاو دژایەتیکەردەی و سووکایەتیکەردەی، تۆمەتبەخشایوە بارۆ. ئایا هەنگامێوی هامشێوێ لاو ئاکەپەیۆ یا مەهەپەیۆ هەنە؟ نەک هەر قسێ ئۆزگور ئەفەندی، بەڵکوم قسەکاو وەڵێ پەی جەهەپەی بەکارنمارۆنە، ئایا ئینە ئاساییکەردەیۆن؟ دەسەڵاتی دادوەری جە ئامرازی سیاسیبییەی دوور نمەوزۆوە، ناخاتەوە، هەزاران سیاسەتمەدارێش زیندانەکانە مردنان، ڕوانە بەدەیان کەسێ مگیریانێ، بەڵام ئایا بە ئازادکەردەی چند کەسێوی ئاشنێ ئاساییکەردەیەوە مێ دی؟ دوژمنایەتیی دژوو گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکا بەردەوام مبۆنە، دمایی پینەیچ موچیۆ ئاساییبییەیوە! ئانێ ماچا ئاساییبییەیوەیێوی پاسنە نمەبۆ، پیسەو دژە ئاسایی نیشانە مدریۆ. کەسانێو هەنێ کە فرەتەرین زەرەرشا لاو حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەیوە پەنەیاوان. ئانێ ئا کەسێنێ کە کۆشیای پەی دیموکراتیکبییەی و ئاساییکەردەیەوەی تورکیای مکەرا.

دماو دیدارەکەو ئەردۆغانی و ئۆزەلی، عومەر چەلیک قسەکەروو ئاکەپەی واتش: "بەیدێ با پی شێوە و پا شێوە نەرمی نیشانە بدەیمێ. ئانێنێ، کە پەنەوازا نەرمێ باوە و واز جە کردەوە خراپەکاشا بارا. ئەگەر جەمسەرگیری بۆ، ئەگەر پەراوێزوستەی بۆ، ئەگەر تندتەرین هجووم مکریۆ سەروو گردلایێ، ئانە حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی پەی وێششا، یانێ حەر کە مکەراش. بەڵام چەمەڕێ نەرمبییەیوە  خەڵکی ەتەری مکەرا. ئەگەر حکومەتوو ئاکەپە-مەهەپەی گردوو کردارە خراپەکاش بمردنۆ، یانێ ئا سیاسەتێ، کە ٩ ساڵێن پەیڕەوییش کەردێنێ بمردنۆ، ئانە پرۆسەو ئاساییکەردەیوە و نەرمبییەوە بەئۆتۆماتیکی دەس پەنە مکەرۆ. ئیساتێ بەدڵنیاییوە ئادێ ئۆپۆزسیۆن پێسەو پاساوێوە پەی پارێزنای دەسەڵاتوو بێگانەی، جەمسەرگیری و خراپەکاریی وێشا بەکار مارانە.

دەسەڵاتوو ئاکەپەی، یا ڕاستتەر بواچمێ، ئەردۆگان ئجۆش زەرەر مکەرۆ چا زیهنیەتەینە کە چەنی مەهەپەی دەسەڵاتێوی هامبەشش بنیات نیان. ئینە دلێنە و بەرۆ، بییەن مایێ خولقنای بێباوەڕییێوی دەرهەق بە دەسەڵاتوو ئاکەپەی. پەوکای گەرەکشەن پاسە نیشانە بدۆ، پڕێ پەرسێنە جیاواز جە مەهەپەی ویرێ مکەرۆوە. پەی ئینەیچە بەبێ ئانەیە دەسبەردارێ ئا سیاسەتە ٩ ساڵەیە بۆ، کە چەنی مەهەپەی کەردێنێش، گەرەکشا بڕێو فاڕیایێ ڕواڵەتیێ بکەرۆ. حەر وەروو ئی هۆکارەیە  یەکسەر ڕووەش کەردێنە وتاروو ئاساییکەردەیەوەو ئۆزگور ئۆزەلی. ئینەش پێسەو بەهانێوە دییە ئا فاڕیایە ڕواڵەتییە کە ویرێش چەنە کەرێوە، بەبێ ئانەیە فاڕیای سیاسەتە سەرەکییەکا بکەرۆ، گەرەکشا بە بەکارئاردەی زوانی نەرمی وەخت بەدەس بارۆ. وەروو ئانەیە مەهەپە دەوری سەرەکییش جە قڕکەردەی  کوردینە بییەن و گەرەکش نییەن گولانەتەرین فاڕیای چا سیاسەتانە بکریۆ، چی بابەتەنە بڕێو عاجزییش بەروستەن، بەڵام ئەگەر دەوڵەت باخچەلی بەردەوام وەروو ئانەیە سیاسەتوو دژە کوردی و دژە دیموکراسی پێسەو بناغێوە بوینۆ، هەرچندە نزیکایەتیی جیاواز بەینوو ئاکەپەی و مەهەپەینە سەبارەت بە ئەنجاموو ورچنیەی و ژیوگەی سیاسی هەن، بەڵام گێرا سەروو بناغەو قبووڵکەردەی ئا جیاوازییا سیاسەتی هامبەش وەش بکەرا. بەکوڵی نمەبۆ چەمەڕوانیی ئانەیە بکریۆ کە بۆنەو جیاوازییە ئیسەییەکاوە دەسبەردارێ سیاسەتە هامبەشەکاشا ببانێ. بەڵام ئاشکران ئەگەر کۆشیای بەردەوام بۆ، ئا جیاوازییێ گەورەتەری مبانە. ڕاسیینە تەیب ئەردۆگان شۆنەو هامپەیمانیی تازەیرە  مگێڵۆ تا مەهەپە بەرۆ پەشتیوانییش بکەرۆ. ئەگەر چی هەرمانێنە سەرکەوتێ بۆ، بە هامپەیمانیی تازەی درێژە بە دەسەڵاتوو وێش مدۆ، کە بە شێوێوی جیاواز پەشتیوانیی مەهەپەی ورمگێرۆ. بەڵام نمەبۆ کەس چەمەڕاو ئانەیە بکەرۆ، کە ئاکەپەو تەیب ئەردۆگانی دەس وربگێرۆ جە سیاسەتوو دژوو کوردی و دیموکراسیی.

ئاساییبییەوە پەی گەلوو کوردی ماناش نییەنە

هەڵوێستوو گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکا وەراوەر پی جۆرە قسەوباسا مشۆم چەنین بۆ؟

نمەبۆ گەلوو کوردی و هێزە دیموکراتیکەکا چەمەڕاو ئانەیە بکەرا تورکیا بە سیاسەتوو ئاساییکەردەیەوەی جەهەپەی بە کەشێوی سیاسی دیموکراتیک میاوۆ. ئی ڕێبازە، زیاتەر جە سیاسەتی جەمسەرگیری، خزمەت بە سیاسەتوو فاشیستا  مکەرۆ تا بە شێوازی جیاواز بەردەوامێ با. فاشیزم دەرئەنجاموو عەقڵیەتوو حکومەتی فاشیستین. ئایا دیموکراسیکەردەیۆ بە گردی سیاسەتا، یا تەنیا  نەرمکەردەیۆ وتارەکان وەراوەروو جەهەپەی؟ ئەگەر پاسنە بۆ جەهەپەی میاونۆ دۆخێوی، کە دژوو فاشیزموو ئاکەپە-مەهەپەی نمەمدرۆوە و چەنی سیاسەتەکاشا هامڕێ بانە. ئا کەسێ دەنگشا بە جەهەپەی دان، ئا کەسێنێ کە بە دەسوو سیاسەتەکاو ئاکەپە-مەهەپەی زەرەرێوی فرەشا وەرکەوتەن. جەهەپە بییەن بە یوەم  لایەن کە دژوو ئی حکومەتەیە بمدرۆوە و پەی دیموکراتیزەکەردەی کۆشیای بکەرۆ. بێگومان ئامانجوو جەهەپەی کە گەرەکشەن بانگەوازوو ئاکەپەی بکەرۆ، یاگێ یاواینەین. سەیر نییەن جەهەپە ببۆ بە بارەگا پەی پارتەکاو پێسەو ئاکەپەی. بەڵام ئینە نمەبۆ بە ماناو بەشێوە جە سیاسەتەکاو ئاکەپەی هەژمار بکریۆ.

بەکوڵی پەنەوازا گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکا بوینا، کە ئی باسوخواسێ ئاسایبییەیوەیێ هیچ مانێوەشا نییەنە پەی دیموکراتیکبییەی، بەپێچەوانەوە، ڕەوشێوە مخولقنۆ پەی ئاسایبییەیوەی سیاسەتە نادیموکراتیکەکا. چی ڕووەوە، پەنەوازا جەهەپە چەمش چی کارەساتەیە بۆ و نمەبۆ گۆش چی سیاسەتە بگێرۆ، هەرپاسە مشۆم  کۆشیای دژوو سیاسەتەکاو ئاکەپە – مەهەپەی گەورەتەر بکەرۆ. زەمینەو کۆشیایی گەلاو تورکیای دژوو دەسەڵاتوو ئاکەپە-مەهەپەی قەوەتتەر بییەن. تەیب ئەردۆگان دماو شکستیش ورچنیەیەکانە، ئیساتێ جەنگیوی تایبەت دژوو گەلاو تورکیای مکەرۆ، کە دژوو ئادی هەڵوێست نیشانە مدانێ و مکۆشیا. هیچ کام جە قسەکاش بەهەقەتیوە بە مانا هەقەتینەکێش هەنگامیوە نییەنێ بەرەو دیموکراسی. دەسەڵات و سیاسەتی ٢٣ ساڵەو ئەردۆگانی ئی ڕاسییەشە نیشانە دا. ئی زەلامە یەک خەمش هەن، مەنەیوە جە دەسەڵاتی و تێرکەردەی لایەنگێراش. ئیساتێچ ئی ڕایێ جە سەرمەشقایەتیی دوژمنایەتی وو کوردانە موینۆ. پەنەوازا گەلوو کوردی و هێزە دیموکراسییەکێ، خاس ئا ڕەوشە سیاسییە بکەرا کە دماو ورچنیەی ئامان وەڵێوە، ڕێکوستەی و کۆشیای هامبەش بوزانە وەڵێ.  وەرپەرسیی تارێخیی چینە وەردەموو هێزە دیموکراسییەکانە هەن. پەنەوازا چەنی کۆشیای و ڕێکوستەی وێشا بوزا یۆ. بە ورشانایوە ئی دەسەڵاتە فاشیستە، پەنەوازا ڕا وەردەموو دیموکراتیکبییەی تورکیاینە و چارەسەروو پەرسەو کوردی بکریۆوە.