تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانای و ڕاۋەبەریی، کتێبێوەن جە نۋیستەی و ئاماڎەکەرڎەی "ئاکۊ مارانی" و جەی دماوە بە زنجیرە جە بەشو هەورامی ئاژانسەکەیمان (فوڕات نیوز)ەنە وەڵاو مەکریۆنەوە.
نۋیستەی : ئاکۊ مارانی

[بەشی دەیەم]

مۇچە و خەرج و پاڎاشت پەی ڕاسپاریایا* چڼا و کۍ ئا مۇچە و خەرج و پاڎاشتەیە مسۆگەرکەرۊ و چ سەرچەمېۋۆ مێۋ؟

ۋەڵۍ ئانەیە بە ئا پرسیارا وەڵامبڎریۊۋە، پەنەواز هەن، ئانە ڕۊشن بۊ، (ڕاسپاریا) چنی (نمایەندە)ی جېیاۋېشا هەن، کە سیستەمە ڕامیارییەکانە ھەن، ڕاسپاریا ۋاتا کەسېۋ ڕاسپاریایی بڕیارەکا کۊنیشتو خەڵکی کەرۊ و بڕیارەکا خەڵکی پېسەو ئەرکېۋی پنەئەسپاریای سەرو شانەو وېش ئەنجاممڎۊ و ڕاسپاریا ھەر ئېڼەو کەسە ھۊرۋچنەکا [کەسانېۋ کە بە ڕاسپاریایی ئاڎی دەنگشادان] مافو بڕیاردایش ھەن و ھیچ ئەرەنیشتېۋەنە، یان کۊنیشتېۋەنە، یان گفتوگۊکەرڎەیېۋەنە ئا مافەشە نېیا، کە پەیلۋای کەسیی وېش، یان حەز و بڕیارۍ کەسیۍ وېش بە نامۊ خەڵکیۆ بیاۋنۊ و ھەر چېۋېۋ کە خەڵکە ھۊرۋچنەکەی ببڕیارنەڎابۊ، ئاڎە | ئاڎ [ڕاسپاریێ|ڕاسپاریا] مافو ۋاتەی و پیاڎەکەرڎەی و گفتوگۊکەرڎەیش نېیا. ھەر کاتېۋېچ چە باری نائاسایی پېسەو جەنگینە ڕاسپاریا کۆتەنە زیڼان یان دەسبەسەر کریا، وۍ بە وۍ [خۊ بە خۊ] ڕاسپاریاییەکەیش چە دەس مڎۊ، تاکو ھەم گېیانو وېش پارېزیا بۊ و نەگنۊنە چېرو فشارو زیڼانیکەراش و ھەم چە ناچاریی و دەسبەسەرییەنە نەتاۋۊ بەنامۊ خەڵکی سازش کەرۊ یان بە سازشکەرڎەی ناچار کریۊ. 

کوڵی و پوخت، ڕاسپاریا "عەبدولمەئمۇر"و دەنگدەران، نەک بڕیاردەر. چە بارېۋەنە، کە چە ئەنجامدای ئەرکەکەیشەنە سەرکۆتە نەبۊ، یان چە گفتوگۊ-کەرڎەیەنە چنی ڕاسپاریاو ڕاۋەربەریی ھەرمانگێۋی تەری، یان ڕاسپاریاو دەگێۋۍ تەرۍ، یان ڕاسپاریاو ناوچېۋی و ھەرېمېۋی تەری، بە سەرەنجام نەیاۋا، ڕاسپاریا ھیچ مافېۋش نېیا، کە جېیاتی دەنگدەرا بڕیارە بڎۊ و سازش کەرۊ، بەڵکو مشیۊ پەی بڕیارۊ ئا خەڵکەیە گېڵۊۋە ، کە ئاڎشا بە ڕاسپاریا ھۊرۋچنان و جارېۋتەر سەرەنجامو گفتوگۊکەرڎەکەی، یان ئەنجامداو ئەرکەکەی بە خەڵکەکەی بیاۋنۊۋە و خەڵکی بڕیارە بڎۊۋە، کە ڕاسپاریا ھەنگامۍ دماتەرەنە چېش کەرۊ، یان چېش نەکەرۊ. 

بېجگە ئانەیچە، ھیچ کات ڕاسپاریاو خەڵکی پەی ئەنجمامدای ئەرکەکا یان ئەرەنیشتەی و گفتوگۊکەرڎەی چنی یاگەکا تەری، تاک ڕاسپاریا [یەک کەسی ] نېیا و نمەبۊ و مشیۊ ڕاسپاریایی چە یەرۍ کەسا کەمتەر نەبۊ، ۋاتا گرڎو ئاستەکانە مشیۊ ڕاسپاریایی بە شېۋەو کۆمیتەی بۊ و ھەمیشەییچ نېیا و ماۋەو بېیەیش و ھەرمانکەرڎەیش، ماۋەو مېیانو دۋۍ کۊنیشتا خەڵکەکەین. کریۊ یۊ چە ڕاسپاریاکا سەرو بنەماو دڵسۊزیی و متمانەو خەڵکەکەی فرە جارۍ ھۊرۋچنیۊۋە، بەڵام ھەرگیز بەبۍ ڕەزامەڼی خەڵکەکەی مافو درېژەدای بە ڕاسپاریاییش نېیا.

چە سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە کە مەبەسو ئی پڕۆژەیە ھەن، ڕاسپاریایی ھیچ پاڎاشت و بەرتەریېۋی ئابۇریی و کۊمەڵایەتییش نېیا، بەس ھۊگریی کەسیی کەسەکا وېشان،  پېسەو هەر ھۊگریېۋی ھونەریی و ئەدەبیی و وەرزشیی وېبەخشانە ئەنجاممڎریۊ. شېۋازۊ ڕاۋەبەریی چە ڕامیارییکەرڎەیۆ فاڕیۊ بە ھونەرو ڕېکۋستەی و گونجنای، ھونەرېۋ کە فرەو مرۊڤەکا بە سرۇشت چنەش بەھرەمەڼېنۍ، بەڵام سیستەمی قۇچکەیی و مېیانیگەرای ڕامیاریی ڕاو (چە-وۍ-بېگانەکەرڎەو کەسەکا)ۋە، ئا بەھرەشە دلېنەبەرڎەن و فرەو کەسەکا چە ئا بارۆ بڕۋاشا بە وېشا نەمەنېنە.

ڕاسپاریایی ھیچ مەرجېۋی کولتۇریی و ئەکادێمیی و تەمەنیی و داراییش نېیا. دەسنیشانکەرڎەی تەمەنو ڕاسپاریای پەی سەرو ھەژدە (١٨) ساڵۍ، ۋەرو ئانەی نېیا، کە زاڕۊڵۍ و نۊجوانۍ شاییستەییشا نەبۊ، یان مافشا نېیا، بەڵکو پەی ئانەین، کە زاڕۊڵۍ و نۊجوانۍ ھەلۍ تەمامەشا پەی ۋېیارای و وەشی تەمەنو زاڕۊڵەی و نۊجوانی وېشا بۊ و گەشەکەرڎەی دەرۇنیی و جەسەیی و ھۊشیشا نەگنۊ چېرو بارو قورسایی ھەرمانەکا کۊمەڵۍ. ھەڵبەتە ئانەیچ بە ئا ۋاتا نېیا، کە زاڕۊڵۍ و نۊجوانۍ بەھیچ جۊرېۋ چە چالاکېییەکا وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و ھەروەزی و کۊمەکۍ کۊمەڵایەتییەنە نەخششا نېیا و نمەبۊ. نەخێر، ئاڎېچۍ پېسەو ھەر چین و تۋېۋۍ کۊمەڵایەتیۍ ڕاو ڕېکۋزیاکا وېشاۋە چە پېکئاۋرڎەی بنەماکا وېڕاۋەبەرییەنە بەشداریی کەرا و ڕېکۋزیێ جەماۋەریی و کۊمەڵایەتیی و وەرزشیی و ھونەریی و زانستیی و ...تد زاڕۊڵا و نۊجوانا بەشېۋ هەنۍ چە پېکەرەو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و بڕیاردایەکانە بەشدارۍ هەنۍ و داوازیی و پەنەوازییەکۍ ئاڎېشاچ بەشېۋ هەنۍ چە ئەرکەکا ڕاسپاریا ھۊرۋچیاکا. زاڕۊڵۍ و نۊجوانۍ ڕاسپاریایی ڕېکۋزیاکا وېشا دلۍ ڕاۋەبەرییەنە کەرا، ھەر پاسە چە پېکئاۋرڎەو پەیکەرەو یۊگیرتەی فێدراڵیستیی سېستەمو وېڕاۋەبەرییەنە ھەر پېسەو وېڕاۋەبەریی دەگاکا یان شارەکا، ڕاسپاریاو ڕېکۋزیێ جەماۋەریی و کۊمەڵایەتییەکا، ڕاسپاریێ زاڕۊڵا و نۊجواناش بەشدارۍ هەنۍ و مشیۊ بەشداری کەرا و مافو بڕیاردایشا بۊ و داوازییەکا وېشا ۋەڵنیاز کەرا.

----------------------------
* ڕاسپاریا : پېچەۋانەو سیستەمە ڕامیارییەکا، سیستەمو وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتینە “نمایەندە - نوێنەر” بېیەیش نېیا، چۇنکە هیچ کەس مافو یاگەگېرتەی یان سەروەریی جېیاتی کەسا تەریش نېیا و کەسانېۋ کە پەی ئەنجامدای ئەرکەکا هۊرۋچنیا، ڕاسپاریاو دەنگدەرانۍ و ئەرکشا یاۋنای و ئەنجامدای ڕاسپاردەکان، نەک نمایەندەیی و یاگەگېرتەی دەنگدەرا.
ئەر بە ورڎی زۋانەکا تەریچ سەرنج بڎەیمۍ، بە ئاشکرا مېیانو (ڕاسپاریا)ی و (نمایەندە)ینە جېیاۋازی هەن و یەکەم ئەنجامدەرو بڕیارەکا دەنگدەران و دوەم یاگەگیرو دەنگدەران؛ یەکەم بە بڕیارۊ گلېرۊبېیەی گرڎینەیی دەسنیشانکریۊ و لابریۊ، ئەر ئەرکەکاش ئەنجامنەڎۊ، دوەم: چە ماوەو خولە پارلەمانییەکانە یان ماۋەو مېیانو کۆنفرانسو ڕېکۋزیا ڕامیارییەکانە یاگۊ دەنگەرا گېرۊۋە و وېش یان ڕېکۋزیاکەش ئەرکەکا ئاڎۍ یان ئاڎی دەسنیشانکەرۊ و دەنگدەر مافو لابەرڎەی و فاڕایش نېیا.

** دەنگە تایبەتەکۍ زۋانی هۆرامی، پیتە و نمۇنە:

- ڎ : ئەڎا
- ۋ : ۋاران
- ڼ : مەڼ
- ۊ : لۊ
- ﯗ = وو : (مــﯘ)

تان و پۊ وېڕاۋەبەریی کۊمەڵایەتی و ھەنگامۍ کرڎەیۍ پەی ئاۋەڎانکەرڎەو ناوچەو ھۆرامانی و ئەۋەگېڵنای زۋانی ھۆرامی پەی بوارو وانایوېڕاۋەبەریی و ڕاۋەبەریی.

نۋیستەی: ئاکۊ مارانی