دیٛدەم ڕیٛژاوەن ڕوخسارم زەردەن    
جە داخ یاران پیرانم کەردەن…مەولەوی

سی و یەریٛ ساڵیٛ چێوەڵتەر ڕوٙ 31 و پوشپەڕو 1367 ی (22/7/ 1988 ) زاینی، دەگاو زەردەی جە ناوچەو ڕیٛژاو و داڵاھوٙی سەر بە شارسانو سەرپیٛڵ زەهاوی کەوتە وەرو بوٙموارانو شیمیایی جەلاو باڵەفڕە جەنگیەکانو ڕژیمو سەدامیوە.
جە دمایین ڕوەکانو دمایی ئاماییو جەنگو هەشت ساڵەو عیراق و ئیٛرانینە، سەحبانیٛ زوو باڵەپڕەکیٛ ڕژیمو سەدامی بە بوٙمبی کیمیایی دەگاو زەردەیشان بوٙمبوارانە کەردە، و 275 کەسیٛ مەدەنی و بیٛ تاوانیشان شەھیدیٛ کەردیٛ و 1146 کەسیٛ کیمیایشان وەرکەوت و  زەخمینیٛ بییٛ.
ئاشکران ھەورگەو چەکی کیمیایی بە پاو جوٙرو شیمیایەکەی مەمانوٙوە پەی چندەھا ساڵان. ڕژیم فرەتەر شیمیایی خەردەلی شانیٛ ئەچا سەردەمەنە، چون ئی جوٙرە کاریگەری و شوٙنەمای دریٛژخواینەش ھەنەن سەرو تەندروستی بەشەری و ژیوگەیوە، کە فرە مەمانوٙوە جە ژیوگەنەو دلیٛو لاشەو ئانزانینە. خەردەل- موستارد یوٙ بیٛ جە شیمیایەکەی کە فرەو یاگان شانانش، ھەرپاسە وەرەکانو جەنگیچەنە بەکارش ئاوردەن دژو ئیٛرانی، جوٙرەکانی تەرو چەکی شیمیایی مەنەیشاوە دلیٛ ژیوگەینەو دلیٛ جەسەو بەشەرینە فرە کەمەن، چنڎ سەعاتیٛو مەخواینوٙ.
تا ئیسایچ خەڵکو ئی دەگایان مەناڵنان دەسو ھەورگەو زامداربیەشان بە چەکی کیمیایی، چنڎ نەوەشیشان دلیٛنە پەیدا بیەن( قوٙزە و کفە و ھەوکەردەیو شوٙشیٛ و ھەناسەتەنگی، نەوەشی ڕیٛلەخوٙی و چەم ئیٛشە و کوٙربیەی و نەوەشی پوٙسی، سەرەتان)، گلەیٛیچ مەکەران ھەکە پیٛسە پەنەوازی و ئەوەجەی حکومەتو ئیرانی وەنە نەپەرسیٛنیوە پەی چارەسەرو نەوەشیەکەیشان، بە پاو راپوٙرتەو هەوالەکان “98 کەسیشان توشو سەرەتانو ونیٛ بییٛنیٛ، 20 کەسیٛ سەرەتان و ڕیٛلەخوٙی، 40 ژەنی لەمەشان وستیٛنەو زاڕوٙڵەکەشان مەردەن”.
دەگاو “نسار دیرە”ی نزیکەو زەردەی سەر بە شارو گیلان غەربی، ھەر ئا ڕوە کەوتە وەرو شیمیاوارنیوە، دە بوٙمبیش دریای وەنەو ھەزار کەسیش چەنە شەھیدیٛ بییٛ، ژیوگاو دەگاکیشان دلیٛنە شیە، نەوەشیچ سەرەش کەردەن ئەو باقی خەڵکەکەی.
دەگاو “شامار دیرە”یچ کیمیاوارانە کریا کەسەربە شار و گیلان غەربی، دەگاو “شیخ سلە”ی سەر بە سەلاسو باوەجانی و دەگاو “دودان”ی سەر بە شارو پاوەی، دەگاو “باوەجانی”سەربە شارو دالاهوٙی، ئەچا ڕوٙنە گرد کیمیاوارانی کرییٛ.
سەروبەندو جەنگو ئیٛراق و ئیٛرانینە چەنی گەرم بیەی جەنگەکەی ھەردوی لاییٛ گەرەشیٛلو پەیمان نامە جەھانیەکانشان مەکەردە، پەیماننامەو پاریزنای خەڵکی مەدەنی و لاشەڕی جە ململانیٛ و جەنگەکانە میانو دویٛ وەڵاتانە یام زیاتەری، یانی قەدەغەن خەڵکی مەدەنی و دلیٛو شار و دەگاکان بوٙمواران بکریوٙن، وەلیٛم ئیڎیٛ کەردشان. شوٙنەو ئانەیچەرە ڕژیٛمو ئیراقی چەکی کوٙکوش و کیمیایش شانا ئەو خەڵکو شارو دەگاو ئیٛرانی و کوردەسانی و هەورامانی، ھەڵبەت ئیتر مەلو شوٙنەو نونگەو بەکار ئاوردەیو چەکی کیمیایی جە لاو ڕژیٛمو ئیراقیەوە چون پووە مڎوٙە پەی سیاسەتی و پەرژەوەندی دەولەتە زلەکان.
ئی هوتەرە کیمیاییە هامکات بیٛ چەنی هەڵمەتەو یوٙ جەهیزە ئوٙپوٙزسیونەکانو ئیرانی بەنامی"مرسادی" دژو کوٙمارو ئیسلامی، ئیتر خەڵک سەرش وەنە شیویابیٛ نەزانینی سەرچەمەو بوٙموارانەکەی کامە لاوەن یام کامە وەڵاتەن.
دەگاو زەردەی جە مەنتەقەو داڵەھوٙی، بە ئاین یارسانینی و بە ھەورامی قسیٛ مەکەرانیٛ، وەلێم ئیسە خەریکەن زوانو هەورامی دلیٛشانە نمەمامنوٙ، بە کەڵھوڕی قسیٛ مەکەران، مەزارگەو باوایادگاری ئینا چاگە و لاو یارسانەکانوە بە یاگیٛوە پیروٙزە مەنریوٙرە.
یاد ئەوەکەردەی کیمیاوارانو دەگاو زەردەی پیٛسە پەنەوازی نەبیەن، گرنگیش نەدریان پەنە، چە دلیٛو دەوڵەتو ئیرانینەو چە سەرو ئاستو جەهانیچنە.
چی یادەنە دەس مەگیرمیٛ سینەماوە پەی ئاخەڵکە بیٛتاوانەیە کە بە ناھەق بە گازی شیمیایی خنیکیێ و گیانشان بەرشی، ئەرکو سەروشانەیمانە پیٛسەو ئانزانیەتی و ھام زوانو ھام وەڵاتی یادشان بکەرمیٛ، تا کەمیە جە ئیٛش و زامەکانشان کەم ببوٙوە.
نا پەی جەنگی بەڵیٛ پەی ئاشتی و پیٛوەرە ژیوای
د.ناجح گوڵپی 22/7/2021
سەرچەمە/ هەورامان نێت