بەیدێ با یاگەنامەکاو وەڵاتیما پارێزنمێ و نازمێ فەوتیا.

کەلەبەرەو داڵا تا هەیات:

٭ کەلەبەرەو داڵا: ئا یاگێنە کە ئیسە عەلی نوٙتشی کەپر و کوٙگاش ئینا چاگە، کەلەبەرە بە بەینو دوێ کەشا ماچا کە ڕا پاگەرە ویەروٙ، کەلەبەرەو داڵا زەمانو ئاینو زەردەشتینە یاگێوە بیێنە کە مەرد٘ێشا چاگە نیەنێرە تا داڵ و مەل و موٙر گوٙشتەکەیشا وەروٙ و ئیجا دماوە پێشەکا ئەسپەرد٘ێ کەرا؛ چون باوڕشا چامنە بێ کە خاک پاک و بێگەرد٘ا (موقەدەس) و مەبوٙ پیس بوٙ. ئی یاگێ لاسەو ماموٙ ئەحمەد٘ینە (ئەحمەد٘و ئوٙسا محەمەد٘و ئوٙسا وەهابی).

٭ هاڵی وڕا: هاڵی وڕا وەرو دەکەڵیا، قاوەخانەکەو ئیسە ماموٙ قالەی دزڵیەیی. ئی لاسێ هینەو یانەو لالوٙ واحید٘ ئەمینی نیاینە. هاڵ یانێ یاگێوە لێژە کە خڕ و تەوەن و لمش فرە بوٙ، وڕا جە وڕای گیریان. ئەگەر سەرەنجو ئی یاگێ دەیدێ هەم لێژەنە، هەم کەشەکە وڕانەرە.

٭ پلە خانم: ئەگەر شانو هاڵی وڕای و قەراخو جاد٘ەینە لابلای و ڕو بە کەڵەلان و نوەیجەڕ هوٙرکێشیوە سەر، یاوی بە ڕێوە قەد٘یمیێ. ئی ڕا قەد٘یمیێ دلێڕاسەو کەشەکەینە (پەشتەو جاد٘ەینە) یاوٙ بە نەختێ تەختایی و لاسێوە و لای سەری ئی تەختایی و لاسێوە ڕێوە فرە سخڵەت و سەختە و پلەکان ڕەنگە هەنە و پەنەش ماچا “پلە خانمە”. باقڵا ژەنی کەیمنەیێ یا دماگەلە ملا یا دماگەلەنە مەیاوە و ئەچی لاسێنە خەریکێ ئیسراحەتی و هوٙرپڕای و گوٙرانی واتەی با. بڕێشا پێسە دێدە فەرخیێ ئەد٘او کاک قوربانی خالێدی گوٙرانی واچی (فەرخیلێ بەرماڵی) فرە دەنگشا وەش بوٙ و خەریکێ گوٙرانی واتەی و هوٙرپڕای با، کتوپر لای سەریوە تەوەنی تلێ باوە و یوە دوێشا چەنە کوشیا و بڕێچشا زامد٘ارێ با.

ماچوٙ ژەنی هانەگەرمڵەی فرە کرژ و کوٙڵێ و ئازا و نەبەرد٘ێ بێنێ و هانەو قاژا زاڕوٙڵە گێرێنێ کوٙڵێوە و بە لەتەرە ڕێستەی پلە خانمەرە لوێنێ دماگەلە پەی تەختی سانی و چەوسەریچوٙ بە کوٙڵی پەڕ شوٙت و بە لەتەرە ڕێستەی هەر ئەپا یاگێرە وێرەگا ئێنێوە هانەو قاژا.

خود٘ا عەفوەش کەروٙ حاجی ئایشێ یوە ئەچی ژەنە کرژ و کوٙڵا بیێنە و ماچوٙ محەمەد٘ کوڕیش (حاجی محەمەد٘) گێرێ کوٙڵێوە و بە لەتەرە ڕێستەی پلە خانمەرە لوێ دماگەلە پەی تەختی سانی و وێرەگایچ ئێوە هانەو قاژا. هەوار هانەو قاژا بیەن و دماگەلە لوێنێ تەختی سان.

٭ کەشی چەرمە: پا تێخەشانیە کە جە دەکەڵ تا کەلەبەرەو تەتەی پێسە دیواری کێشیان و هەورامانو تەختی جە ئێمە جیا کەروٙوە ماچا کەشی چەرمە؛ چون تەوەنەکێش فرەتەر ڕەنگەشا چەرمێنە.

٭ دەکەڵ: کەروٙ پەشتەو هاڵی وڕای و زەمانو شای دەکەڵێوە موخابراتی فرە فرە هەمیەتدار بێ و ئێرانەنە یەرێ دەکەڵێ چامنێ بێنێ. یوٙشا ملەگاو ئەسەد٘ئاواو هەمەد٘انینە بێ و یوٙتەریچشا پانیشتو ئێرانینە بێ (حدودو ئێرانی و شوٙرەوی ئەوسای).

٭ سەرچاڵ: نامەکێشەنە دیارا، وەرش چاڵینە و ئی یاگێ ئینا وارو کەلەبەرەو داڵا و هاڵی وڕایوٙ. پانیشتش هانەو قاژا و پلورە چەرمینە و لای واریچش خوڕخوڕەن.

٭ کەمەرو بێڵەخاتونی: ئا کەمەرە گەورە و سامد٘ارەنە جە هانەو قاژاوە دەس پەنە کەروٙ و تا نزیکو ڕاو لهوٙنیا (لای سەری باخو سانی) کێشیان.

٭ هانەو قاژا: نامەکێشەنە دیارا و هانێوەن کە فرەتەر قاژی نیشاوە سەرش و ئاوی وەرا. ئاویش چیە و سازگارەنە.

٭ پلورە چەرمێ: ویس گەزێ لای واری هانەو قاژاوە پلورە چەرمێنە. ئی هانە دلێ تەوەنێوە چەرمێنە پێسە پلورێ کنیوٙ و ئاویش ئەوەدەر چیەنە. هەر پی بوٙنەوە نامێشا نیان پلورە چەرمێ.

٭ هانە ئوٙسمان: نامێ تایبێنە. پەیش هەن دلێ لاسەو ئوٙسمان نامێوەنە بوٙ یا ئوٙسمان نامێ دابوٙوە و وستەبوٙشەو سارا؛ چون ئی هانە فرە ورد٘ین. ئی هانە ئینا وەرو پلورە چەمێ و کەمەرو بێڵەخاتونینە.

٭ لاسەو حاجی مەجید٘ی: لاسەو حاجی مەجید٘ی بە ڕەحمەتینە، ئینا وەرو کەمەرو بێڵەخاتونینە.

٭ خوڕخوڕە: هانەی نامیەو دەگاو هانەگەرمڵەین، ئاوەو ئی هانەیە زەمانو شای لولەکەشی کریەنە پەی هانەگەرمڵەی، تا وەڵێ لولەکەشینە باخو سانی بە ئاوەو ئی هانەیە داریێ و هەوارو باخو سانی بوٙنەو ئاوەو ئی هانەیوٙ ئاوەد٘ان بێ، شوٙنەو لولەکەشیرە هەوار وێران بی و باخو سانیچ بێ ناز کەوت. خوڕخوڕە یاگەکێش خڕا و دایم خوڕەو ئاوێش مێ، پەوچی نامێشا نیان خوڕخوڕە.

٭ ڕاو لهوٙنیا: ئینا وارو خوڕخوڕەیوە، وەرو کەمەرو بێڵەخاتونیرە ویەروٙ و ملوٙ ڕو بە هانە ویکوٙڵ و هەیات.

٭ تەوەنەو جنا: ئینا پانیشتو خوڕخوڕەینە و وەرو مەحمود٘ بەگی و مای سیاوێنە، ئەوسا چند٘ هەوارێوە لوێنێ ئاگە.

٭ مەحمود٘ بەگ: کەشا و ئینا لای سەری تەوەنەو جناوە و وەرو مای سیاوێنە.

٭ مای (مەی) سیاوە: مایە بە کەمەرێ بەرزی و گەورەی و سەختی ماچا (سەخرە). چون تەوەنەکێش سیاوێنێ پەنەش ماچا مای سیاوە.

٭ لاسەو خەلیفە فەتاحی: ئینا لای سەری مای سیاوێوە و پەشتەو جاد٘ەینە.

٭ شەرەمشا: کەشا، ئینا وەرو جاد٘ەینە و دەرێوە چەنی مەحمود٘ بەگی جیاش کەروٙوە. شەرەمشا جە مەحمود٘ بەگ دەس پەنە کەروٙ تا قوٙڵو سیاو لوٙی کە ئینا وەرو کەڵەلانینە و باروم بەینو کەیمنەی و هانەگەرمڵەین.

٭ کوٙسە پەڕە: ئینا بەینو سەرکەمەری و شەرەمشاینە، لاسەو حاجی محەمەد٘ی بە ڕەحمەتینە، پەوچی نامێشا نیان کوٙسەپەڕە چون بڕێ یاگێوە لوەکەش شاشا و بڕێ یاگێوە عەلاحەد٘ە پەڕا. هەم کوٙسەن، هەم پەڕا.

٭ سەرکەمەر: ئینا بەینو باخو سانی و هانەویکوٙڵی و کوٙسەپەڕەینە، چاگەنە کەمەرێوە هەن و ئا یاگێ ئینا لای سەری کەمەرەکەیوٙ، سەرکەمەر لاسەو یانەو لالوٙ کاکەڕەشی بە ڕەحمەتینە.

٭ لاسەو حاجی کەریمی: ئینا بەینو سەرکەمەری و باخو سانی و هانە ویکوٙڵی و مەڕەو لاکانینە.

٭ هانە ویکوٙڵ: باخو حاجی جوانمیری بە ڕەحمەتین و ئیسەیچ مەنەن. نامەکێش دیارەنە.

٭ مەڕەو لاکانی: ئینا سوچی وارینو باخەکەو حاجی جوانمیرینە، هەم پێسە بن مەڕی، هەم لاکانی.

٭ پاسارێ: سەرو مەڕەو لاکانی تا پەشتەو کەلەو هەنگاو کەیمنەی دەس پەنە کەروٙ. ئا تێخەشانە کە پێسەنە پاسارا پەنەش ماچا پاسارێ. یانێ پاو سارای. پاڵش سارایا. پاسارێ مد٘یا ملو شێخەڵەی و کاوەو هەرارە.

٭ سەر چاد٘رگا: ئینا پاڵو پاسارێنە، تەختایا و یاگێ هورد٘وی بیێنە و چاگە چاد٘رێشا هوردێنێ.

٭ قوٙڵو سیاو لوٙی: لاسە لوێ هانەگەرمڵەینێ، ئینا لای چەپو جاد٘ەکەو کەڵەلانینە کە وەزوٙرە پەی هەیاتی، چاگەولای خاکو کەیمنەیا.

٭ کەڵەلان: لانو کەڵا بیەن و کەڵێ چاگە هێلیانیشا بیێنە. کەڵەلان یاگێوە فرە سەختەنە کە بەشەر کەمتەر دەسش یاوٙ لاش و کەڵێ ئاگەی کەرا ماواو وێشا تا جە دژمەنیشا ئەمانەنە با.

٭ هەیات: یانێ یاگێوە وەشە و بەهەشت ئاسا. هامبەشا بەینو هانەگەرمڵەی و کەیمنەیا.

یاگەنامەکێ میراس و شناسنامەو هەر وەڵات و مللەتێوەنێ و مەبوٙ بازمێ فەوتیا. فەوتیای یاگەنامەکا خەساری گەورە و زەرەری پەڕوٙ نەکریان.

هاوٙلیان تا کاوەو هەرا:

٭ هاڵوٙلیان: هاڵوٙلیان ئینا ئەودیمو کەلەبەرەو داڵاوە، ڕو بە گماڵێ و کەماجەڕی، لاسەو حاجی حامید٘ی بە ڕەحمەتینە. جە نامەکێشەنە دیارا ماوا و مەکانو هەڵوان، هەڵو باڵدارێ بەرزە فڕ و بەرزە نشینا و ئی یاگێ فرە بەرزەنە پەوچی نامێشا نیەنە هاڵوٙلیان. لانو هەڵوا.

٭ هێلیان داڵ: هێلیان داڵ ئینا لای واری گڵوە قڕانیوە و وەرخێزو هەوارەکاو شروانیوە، نامەکێش دیارەنە و تاشێوە فرە بەرز و گەورەن و ئەوسا دایم پەڕ بێ داڵێ و هێلیانیشا ئەپا مایە بەرزێوە بێ.

٭ گڵوەقڕان: گڵوە قڕان لکان هاڵوٙلیانیرە و ئینا لای سەری هێلیان داڵیوە. گڵوە یانێ یاگێوە لێژە و سەختە، قڕان یانێ قڕ بیەی و فەوتیای. ئی گڵوە فرە سەخت و هەڵەت و لێژا، ئەوسا وەختێ گەلە دێش وەنە تاش و تەوەن تل بێوە و حەیوانی فرە کوشیێ و قڕ بێ. پەوچی نامێشا نیان گڵوە قڕان چون گەلەی قڕ کەرێ و ئێتر شوانێ گەلە نەد٘ێنێ ئاگەی.

٭ لاسەو هاڵی: لاسەو هاڵی ئینا لای سەری هەوارەکاو شروانیوە، لاسەو حاجی فەتاحی بە ڕەحمەتینە، هاڵ یانێ یاگەی لێژە و هەڵەتە کە لم و خڕ وتەوەنش فرە بوٙ، ئی جوٙرە یاگێ وەختێ مد٘ەیشا وەنە تا هەنگامێ ملی سەرەکوی دوێ هەنگامێ خزیرە سەرەچێر. ئانێ هەکە مد٘ا پەشتەو هەوارەکاو شروانی خاستەر مزانا ئی نامێ چند٘ یاگەگیرەنە. بە ڕاسی قەد٘یمیێما ئوٙسای بێ وێنێ نامە نیای یاگەنامەکا بیێنێ.

٭ گماڵێ: ئینا لای سەری شروانی و هانەمروٙیوە، ڕاسا یاگەکێش بەرزەنە، بەڵام دلێڕاسەش چاڵینە و ئاویش چەنە مرد٘وە و پێسەنە گمێ. گماڵێ یانێ گمە یا گماڵتاوەی گولانێ.

٭ گماڵە گوینێ: بەشێ جە گماڵێنە، پەوچی نامێشا نیەنە گماڵە گوینێ چون یاگێ پەچەو گاوا بێ و فرە پیس و پوٙخڵە و پەڕ مەش و مەگەزە بێ و دایم قوٙلاچە گوینێ خەریکێ پیسی خرت کەرد٘ەی و ئامای و لوای بێنێ.

 ٭ گماڵێ حاجی حەمەیوسوٙی: بەشێ جە گماڵێ ئاڵفجاڕو حاجی حەمەیوٙسوٙی بە ڕەحمەتی بێ.

٭ تەوەنەو کەبابی: ئینا پەشتەو هانەکەو شروانینە، دیارا یاگێ کەباب کەرد٘ەی و سەیرانی بیێنە.

٭ شروانی: شروانی بە یاگێوە ماچا شرویش فرێ با. شروی درەختێوە ورد٘ین و فرەتەر کویسانەنە مزیوٙ. تاوٙ شرو + هانی بوٙ، یانێ هانەو شروێ. پێسە هەزارانی یانێ هەزار هانی، یاگێوە هانێ فرێ و ئەوەدەرێش با.

٭ هانەو شروانی: تەماشەو سەرینێ کەرە. هانەو شروانی مڵکو یانەو لالوٙ کاکەڕەشی بە ڕەحمەتین و باخو شروانی هینو یانەو لالوٙ کەیخەسرەوی بە ڕەحمەتین (لالوٙ کەیلە).

٭ شڕاو شروانی: ئا زەنجیرە کەش و تەوەنێنێ کە گنا بەینو شروانی و هانەمروٙی و یاوارە ئەلیە گەورە.

٭ هەوارو شروانی: وەرو لاسەو هاڵی و وەرانوەرو هانە و باخەکەو شروانیوە هەوارو شروانین و ئەوسا هەواریێ لوێنێ ئاگە هەوار.

٭ لاسەو حاجی حەماسەینی: ئینا لای سەری هەوارەکەو شروانیوە، نەختێ ڕو بە سەرنیشت (شمال).

٭ لاسەو شێخی: ئی دیمو (پانیشت) کەمەرو بێڵەخاتونی، لای سەری باخو سانی ڕو بە لاسەو هاڵی دەس پەنە کەروٙ و تا ملەگا ملوٙ. لاسێوە فرە گەورێنە، دیارا لاسەو یوٙ جە شێخەکا بیێنە.

٭ لاسە لارە: وەختێ شروانی مەی ڕو بە باخو سانی ئەچا ملەگانە وەختێ مد٘یەی ملو باخو سانیرە بنەو کەمەرەکانە لاسێوە هەنە و پەنەش ماچا لاسە لارە، ئی لاسێ هینەو لالوٙ عارفی بە ڕەحمەتینە (عارفو ڕەشەو عەولەی)، دیارا لاسەکێ یا دیوارش فیچا یا یاگەکێش فیچەنە، پەوچی نامێشا نیەنە لاسە لارە.

٭ تەوەنەو حەمەد٘ە قایمەی: ئینا پاڵو باخو سانینە، بەینو لاسە لارێ و لاسەو شێخی، تەوەنێ کەوێ و گەورێنە و ئەوسا دەور و بەرشەنە هەنگێ فرێ نیێنێرە. نامەکێش دیارەنە پێوەنیش ئینا بە حەمەد٘ نامێوە، بەڵام مەزانو حەکایتش چێشا. 

٭ باخو سانی: باخێ وەش و گەورەن و مڵکو یوٙ جە سانەکاو هەورامانین. ئەوسا هینو خێڵو زوٙراب بەگی بێ، بەڵام ئیسە مڵکو ماموٙ حسەین حاجی عەزیزی و کاک عەلی محەمەدئەمینین.

٭ هەوارو باخو سانی: هەوارێ وەش و دڵگیرو دەگاو هانەگەرمڵەین، بەڵام وەختێ خوڕخوڕە لولەکەشی کریا، چوٙڵ و وێران بی.

٭ لوٙ حەمەو نەسەی: حەمەو نەسەی تاتەو دەروێش حەمەساڵحین و لوٙەکەش ئینا وەرو باخو سانینە.

٭ شێخەڵە: ئینا سەرنیشتو باخو سانینە و وەرو لاکانی و پاسارێنە.

٭ تەوەنەو کەشکا: ئینا وەرو باخو سانینە، تەوەنێ چەرمێ و پانەنە و ئەوسا هەواریێ سەرشوٙ کەشکی نیێنێوە.

٭ لاسەو حاجی خود٘اد٘ای: ئینا واری باخو سانیوە، ڕو بە دەرەی و پاسارێ.

٭ کاوەو هەرا: ئینا پەشتەو شارەکیوە، کاوە بە سینەو کەشێ ماچا کە وەرەتاو بوٙ. ئی یاگێ چون نزیکە بێ هەرێ بەرەللا کەرێنێ ئاگە.

بەرزو هانەمروٙی پەی دەرەو سورەتفای:

٭ گماڵێ: بەشو دوێنە تا عەدەدێ باسما سەر کەرد٘ە و ئێتر لازم مەکەروٙ ئەوەخواش کەرمێوە.

٭ هانەمروٙ: هانەمروٙ جە نامەکێشەنە دیارا کە نامێش ئەچا مروە گەورەیە گیریەنە کە ڕەنگا زیاتەر جە سەد٘ ساڵا عەمرش بوٙ. ئی هانە هانێوە هەمیشەیی کویساناو هانەگەرمڵەیا و فەرێحە و ئاوەد٘انیش وستێنە وەڵات و هەر ڕاویەر و سەیرانکەرێوە ڕاش گنوٙ ئاگە جە ئاوە پاک و بێگەرد٘ەکێش تێر وەروٙ و سەیەو مروەکەیچشەنە سەیوٙوە. ئی هانە مڵکو لالوٙ تەیمور بەگی بە ڕەحمەتین و وەرو هانەکەیچ نریانەرە باخ.

٭ لاسەو شروێ: ئینا پاڵو ڕزە تەوەنەکاو شروانینە، ئەوسا لاسەو شروێ هەلچیش نامیێ بێنێ. یانێ لاسێوە کە شرویش فرێنێ. شروی درەختێ ورد٘ی کویسان ژیوا.

٭ لاسێ سالاری: ئا چند٘ لاسە لوێنێ هەکە ئینێ دەورو هانەمروٙینە و هینێ سالار یا ئەفراسیاو بەگی بە ڕەحمەتی بیێنێ.

٭ لاسەو نامێ: ئینا بەرزو هانەمروٙیوە، ڕو بە کەماجەڕ. لاسەو نامێ لاسەو حاجی حەماسەینی به ڕەحمەتینە.

٭ هەوارو باوەیسی: ئەگەر شانو مروٙ کوڕبانگانیرە بلی ڕو بە کەماجەڕ و هانەو ڕێزا و گماڵێ، تاقە هەوارێوە گنوٙ وەرو چەمی کە بە هەوارو باوەیسی مەیشورا. ماچا کابرێوە نوریاوی بە نامێ باوەیسی گرد٘ ساڵێ پێسە گەرمیان و کویسان کەرد٘ەی ئێ ئی تاقە هەوارە. دیارا جە ئاوەو هانەمروٙی ئیستیفاد٘ەشا کەرد٘ەن. ئی پیا قەومو دێدە ئامێ لالوٙ فەتاحی و لالوٙ سەعەی و لالوٙ ئەمینی و لالوٙ حەمەکەرمی و ئاد٘یشا بیەن و ئیسەیچ هەر ئا قەومی و تێکەڵیە چەنی نوریاویا بەینەنە مەنەن.

٭ مروٙ کوڕبانگانی (قوربانگای): وەختێ جە نەڵکمین ملی ڕو بە هانەمروٙ و یاوی ئا ملەگا کە مد٘یوٙ ملو هانەمروٙی و کەشەکاو وەرانوەریرە، سارایە و مروێوە گنوٙ وەرو چەما و ئەپی یاگێ ماچا مروٙ کوڕبانگانی. دیارا کوڕبانگان نامێوەنە مشیوٙم سەرش باس کریوٙ. یەرێ باوڕێ و یەرێ پەیلوایێ پەی ئی یاگەنامێ تاوا باسەکەیما ڕوٙشن کەراوە. یوٙ: کوڕ + بانگان. یانێ ئی مروە کورێوە خەڵکو باینگانی نیابوٙ کە ڕەنگا دور جە واقێعیەتی بوٙ. دوێ: کوڕ + بانگا. یانێ ئا مروە کە ئینا دەمو یاڵینە یا تروٙپو کەشیوە. (بانگا یانێ لای سەری، کوڕ یانێ قوتە و ملەگای بەرز). یەرێ: مروٙ قوربانگای. یانێ ئی یاگێ، یاگێ قوربانی کەرد٘ەی بیێ بوٙ. جە ئاینو میتراینە قوربانی کەرد٘ەی باو بیەن و بە ئامای زەردەشتی ئی ڕەسم و باوە هوٙرپێچیان. ئەگەر تاومێ ئا یاگە و نام و نیشانیە بێزمێوە هەنگامێوە فرە عالەنە پەی کوٙن و دێرین بیەی وەڵاتەکەیما.

٭ پیەنسەر: (پیەن + سەر). پیەن یانێ یاگێ تەختە و پانە کە ئینا لای سەریوە. ئا سارایە کە مروٙ کوڕبانگانیش چەنەن پەنەش ماچا پیەنسەر. یانێ تەختایە هەکە ئینا لای سەریوە. یانێ تەختیگای. ئێمە قەباڵێوەما بێ لانیکەم هینو دەورو ١٣٠ تا ١٤٠ ساڵا چەیوەڵتەری بێ و دلێ ئا قەباڵەینە کە مامەڵەو لاسە لوٙی بێ، نامێ پیەنسەری ئامێ بێ و تاتەی بە ڕەحمەتیم فەرماواش ئەوسا بە مروٙ کوڕبانگانی واچێنێ پیەنسەر. تا ئیسە دەمو هیچ کەسیوە ئی نامێمە نەژنیێنە و ویرو خەڵکینە نەمەنێنە.

٭ لای لایێ (لای لایا): ئەگەر مروٙ کوڕبانگانی وەزیرە پەی دلێڕاسەو کەشەکەی و دەسی چەپ لا کەریوە ڕو بە سورەتفا و قوجو مەللا مسەفای، پات نیان دلێ لای لایا. ئەپا گڵوەیە کە چێرو ڕاکێ مروٙ کوٙربانگانیوە دەس پەنە کەروٙ و تا یاوٙ تێخەشانەکەو سورەتفای، پەنەش ماچا لای لایێ (لای لایا). لای لایێ یانێ کەشێوە کە چند٘ شانێ و گڵوێش چەنەنێ.

چنورەکەو لای لای، شەوبوٙو شروانی/ کەریش بە سەوقات پەیما کیانی

  ٭ ئەلیە گەورە: ئینا وەراوەرو لای لایاوە و لکان شڕەکاو شروانیرە. لای واریش سارای لوٙ سڵەین. نامەکێش پێوەنیش ئینا بە عەلی نامێوە، بەڵام مەزانو فەلسەفە و ڕازەکێش چێشەنە. ئەلیە گەورە و گماڵێ کانگاو مارە پیس و زەڕەتاڵانێ و ئەگەر ڕاتا کەوتە ئی دوە یاگە هەد٘ەرێ وەرو پەیاتا بیدێ.

٭ سارای لوٙ سڵەی: وەرو لای لایای و ئەلیە گەورەینە سارایە گەورەی تەخت و پان هەن پەنەش ماچا سارای لوٙ سڵەی. تەختایە وەش و یاگە سەیرانێ بێ وێنەن. دیارا ئی لوە هینو لالوٙ سڵێمانی بە ڕەحمەتی بیەن.

٭ لوٙ حەمەو نەسەی: ئینا واری باخو سانیوە.

٭ هەوارو تەڵوکی: ئینا بەینو سارای لوٙ سڵەی و سورەتفاینە. دیارا ئی هەوارە تەڵوکسان بیەن و تەڵوکیش فرێ بیێنێ، پەوچی نامێشا نیان هەوارو تەڵوکی.

٭ هەوارە قوڵە: هەوارە قوڵە نامەکێش ئینا بە وێشوٙ و یاگەکێش قوڵەنە. ئینا پەشتەو جاد٘ەکەو سورەتفاینە. ئا یاگێ کە ئیسە زاڕوٙڵا کەرد٘ەن زەمینو فوتباڵی.

٭ نەهاڵەو هەنگی: ئینا لای سەری مێوەکێ لالوٙ خود٘اڕەحمی و ئەسعەد٘و لالوٙ حەمەد٘مینیوە. نەهاڵە یانێ یاگێوە کە گژ و گیواوش فرە بوٙ. نەهاڵە لانسارەنە و یاگێوە فێنکەنە. دیارا ئی جوٙرە یاگێ پەی لەوەڕو هەنگی وەشێنێ و هەنگێ پا جوٙرە یاگارە فرێ و فراوانێنێ، هەم پەی ئارد٘ەی ئاوارەی، هەم پەی ژیوای پێسە هەنگەژاڵی. ئی نامێ پەوچی نریەنە.

٭ سورەتفا: یاگێوە وەشەنە، هەم هەوارا، هەم سەیرانگا، چێرو هانەکەینە ڕزێ تفی قەد٘یمیێ هەنێ و ڕەنگا نامەکێ پێوەنیش ئەپی تفاوە بوٙ.

ملەگا نەڵکمین تا قەڵاو دەسقولی:

٭ ملەگا نەڵکمین: ئینا لای سەری هەوارە خوڵینەیوە و ئەوسا هەواریێ چاگە دماگەلە کەرێنێ. ملەگا نەڵکمین ماچا جە بنەڕەتەنە ملە کەمین بیەن. یانێ یاگێ کەمین کەرد٘ەی پەی دژمەنی. وەنەش مشوٙ قەد٘یم دەر قەد٘یم پەی پارێزنای وەڵاتی و وەرگیری جە پەلامارەو دژمەنی، یاگە کەمین بیەبوٙ.

٭ ئەسحابەکە: ئەگەر دلێڕاسەو ملەگا نەڵکمینینە ڕو بە هانەگەرمڵە مرد٘ی، لای چەپو دەسیوە و لاپاڵەکەنە چەمت گنوٙ بە سوخن و قەبرێوە کە پەنەش ماچا ئەسحابەکە و دیارا هەرکەس هەن ئەچاگەنە کوشیان و ئەسپەرد٘ە کریان.

٭ لاسە سوٙتێ: ئەگەر هەر ئەپا دەقە و لاپاڵو ئەسحابەکەیرە بلی ڕو بە سەرەکوی (ئا یانە و سەیرانگا کە ملەگاوە باقی حاجی حەسەنو تەوێڵێ وەش کەرد٘ەن) یاوی لاسە لوێوە و پەنەش ماچا لاسە سوٙتێ. ئەسێح هەر وەخت و زەمانێ بیەن ئی لاسێ سوٙتێنە و ئی نامێ بڕیەنە باڵاش.

٭ هەوارە خوڵینە: هەوارە خوڵینە یوٙ جە هەوارە گەورە و وەشەکاو دەگاو هانەگەرمڵەی بێ و دلێڕاسەو هەوارەکەینە تفێوە بێ و ئیسەیچ مەنێنە. پەوچی نامێشا نیان هەوارە خوڵینە چون خوڵەش فرێ و خاکش کەوە و توٙزنا.

 ٭ نەهاڵە خڕینێ: ئەگەر جە هەوارە خوڵینەوە بلی ڕو بە شنگەدوٙڵە لای سەریوە یاوی بە خڕێوە گەورەی و ئی یاگێ پەنەش ماچا نەهاڵە خڕینێ. هەر وەخت گەلە دێش نەهاڵە خڕینێ، تەوەنی تلێ بێنێوە و حەتم یا حەیوان کوشیێ یا کوٙ دێش وەنە و زامد٘ارش کەرێ. هەر ئەپی بوٙنەوە هەرچند٘ ئاگە لەوەڕش فرە بێ، بەڵام شوانێ نەیارێنێ گەلەش بد٘ا وەنە تا گلەیێ نارا سەرو وێشاوە.

٭ هانەو کەلی: هانەو کەلی ئینا دلێ دەرەگاکەینە، وەرو ملەگا نەڵکمینینە و هانەو هەوارە خوڵینەیا. هانەو کەلی یوٙتەر جە هانەکاو کویساناو هانەگەرمڵەیا و دوانزە مانگە ئاویش هەنە و هەوارە خوڵینە ئەپی هانەیە لوێ ڕاوە. خەڵکو هەواری سەرو ئی هانەیوە گوٙل و گوٙلبەند٘شا ساز دابێ پەی گەلەی و گەلە چاگە ئاوی وەرێ. خەڵکو هەواری ئەپا هانەیە گوزرانی چند٘ە مانگەیشا بەرێنێ ڕاوە.

٭ هاڵەکە: یاگێوە فرە فرە لێژەنە و گرد٘ش لمە کەوەنە و ئینا وەرانوەرو هانەو کەلیوە (چێرو جاد٘ەینە).

٭ قەمچ و پێچەکەو هانە گەزەنەی: وەختێ هەوارە خوڵینەوە بلیوە ڕو بە دەگا یاوی بە ڕێوە قەمچا و پێچێ کە پەنەش ماچا قەمچ و پێچێ هانە گەزەنەی. ئەگەر دەگاوە بلی پەی هەوارە خوڵینەی، وەختێ یاوی لاو ئی پێچا فرەو ڕاکێت بڕیەن و بڕت دان وەرو هەواری، بەڵام بوٙنەو لێژیشاوە فرە گنی زەحمەت.

٭ هانە گەزەنە: وەرو ئی پێچانە و بنارو کەشەکەینە هانێوە هەن و پەنەش ماچا هانە گەزەنە. ئی هانە گەزەنێش فرێنە پەوچی نامێشا نیان هانە گەزەنە.

٭ تەوەنەو نیمەی: ئەگەر دەگاوە بلی پەی هەوارە خوڵینەی، وەختێ یاوی پەشتەو هانە هەڵوچەی قەراخو ڕاکێنە تەوەنێوە گەورێ هەنە و بێ ئانەی هاگات جە وێت بوٙ حەز کەری وچانێوە دەی و نەختێ سەیکەوتشەنە سەیەیوە. ئەپی تەوەنێ ماچا تەوەنەو نیمەی. یانێ تا ئێگە نیمەو ڕاو هەواریت بڕیێنە و چند٘ ئامانی، مشوٙم ئاند٘ەتەریچ بلی ڕانە ئیجا یاوی هەوار. بە ڕاسی هەر پاسەیچەنە و ئەجوٙ گەز و پیمانەت کەرد٘ەن.

٭ لاسەو دوختانی:

ئەگەر نەختێ جە ملەگا نەڵکمین بەی ڕو بە حەوت کەشا یاوی بە لاسێوە کە بە لاسەو دوختانی مەیشورەنە. ئی لاسێ چند٘ ساڵێ ئێمە کەنێنمێش، بەڵام مەزانو هینەو کێنە.

٭ لاسەو عیزەت بەگی: نەختێ ئیلاو لاسەو دوختانیوە لاسەو عیزەت بەگی بە ڕەحمەتینە. عیزەت بەگ ٧٠ تا ٨٠ ساڵێ چەیوەڵتەر لوانەرە بیارێ.

٭ لاسەو حاجی حەمەڕەشید٘ی: چیلاو لاسەو عیزەت بەگیوە لاسەو حاجی حەمەڕەشید٘ی بە ڕەحمەتینە و ئیسەیچ کاک ئەسکەند٘ەری کوڕەزاش ئەچی یاگێنە مێویش نیەنە.

٭ حەوت کەشا: ئەگەر جە قوجو مەللا مسەفای بلی پەی ملەگا نەڵکمینی حەوت ملەگێ یا حەوت کەشێ گنا وەرو چەمات و پەنەشا ماچا حەوت کەشا. حەوت کەشا فرەو یاگاو هەورامانینە هەن، پێسە هەجیجی. ژمارەو حەوتی دلێ فەرهەنگو ئێمەنە ژمارێوە مەبارەک و پیروٙزا.

٭ مایە زەرد٘ە: دوێ قەمچێ ئیلاو لاسەو حاجی حەمەڕەشید٘ی (ڕو بە هانەگەرمڵە) قەراخو جاد٘ەکەینە یاوێ بە مایێوە سافێ و بەرزێ کە تەوەنەکێش یەک پارچە زەرد٘ەنە. چون تەوەنەکێ زەرد٘ەنە پەنەش ماچا مایە زەرد٘ە.

٭ کاوەو دەروێشی: ئەگەر قەمچەکەو مایە زەرد٘ێرە بەی ڕو بە سەرو زیارەتا ئەچا تێخەشانەنە یاوی بە کاوێوە کە پەنەش ماچا کاوەو دەروێشی و تا ئا یاگێ من بزانو ئی قوٙرخە و کاوە مڵکو لالوٙ دەروێش ئەحمەد٘ ڕەحمانی بە ڕەحمەتین.

٭ هانە هەڵوچە: با هەمدیسان وەزمێرە ڕو بە دەرە. وەرو تەوەنەو نیمەینە یاوی بە هانێوە پەڕ ئاوی و باخێوە فرە وەشی. ئەپی هانەیە ماچا هانە هەڵوچە و نامەکێش دیارەنە. ئی هانە و ئی باخە مڵکو لالوٙ ئەحمەد٘ی بە ڕەحمەتین (ئەحمەد٘و ماموٙ زوٙرابی).

٭ هانە سوارا: نەختێ جە هانە هەڵوچەی بوٙ سەرەچێر یاوی بە هانە سوارای. هانە سوارا یاگێ سەیایوٙ و ئیسراحەتو سوارا و وەڵاخد٘ارا بیێنە. وەرو ئی هانەینە باخ و مڵکێوە وەش و ڕەنگین هەن و مڵکو لالوٙ حەمەیوٙسوٙی بە ڕەحمەتین (حەمەیوٙسوٙ عەبولی).

٭ زڕە وەنەکێ: وەختێ نسارو هانە سوارایرە هوٙرکێشی پەی ملەگای (تێخەشانو بەینو هانە سوارای و گوٙزینداری) ئەپا بەرزیگاوە تاقە وەنێ زڕە بێ و پەنەش واچێنێ زڕە وەنەکێ. ئا وەختە چون هەژگ و هەڵا و دار و درەخت جە کویسانەکاوە کەم بێ، ئی تاقە وەنێ پێسە چەترێوە گەورێ باڵا ئەرمانێ و دیارە بێ.

 ٭ سەرو زیارەتا: وەختێ جە هانە سواراوە مەی ڕو بە دەگا، یاوی بە قەتارێ تفا و دەگا گنوٙ سارا. بەینو ئی تفانە بڕێ زیارەتێ هەنێ و ماچا هینێ جەنگو بەینو هەورامانو لهوٙنی (هانەگەرمڵەی) و حکومەتینێ کە ساڵێ وەڵێ گیریای نەوسود٘ێنە بە دەسو دەوڵەتی (١٣١٠ کوٙچی ڕوٙجیاری) ڕوەش دێنە. ئی جەنگە پایزو ساڵەو ١٣٠٩ کوٙچی ڕوٙجیاری کەلو تەتەی تا کەلەبەرەو داڵا ڕوەش دێنە.

قەڵاو دەسقولی: ئا قەڵێنە کە ئینا وەرانوەرو دەگێوە و ئیسەیچ مەنێنە. ئی قەڵێ مد٘یوٙ ملو گرد٘و یاگەکاو هانەگەرمڵەیرە و یاگێوە فرە فرە وەشەنە پەی پارێزنای و وەرگیری. قەڵاو دەسقولی ڕێخێوە تارێخی دور و درێژش هەن و ماچا دەسقوڵ فرماندێوە سپاو ئەسکەند٘ەری بیەن و دەسێوەش قوڵ بیەن.

قوجو مەللا مسەفای تا کەمەر چالەکە و نسارو مەرێ.

٭ قوجو مەللا مسەفای: قوج یانێ قولێ، یانێ بەرزتەرین یاگێ کەشی. ئەگەر هانەگەرمڵە بد٘یەی ڕو بە وەرخێز (وەرکەوت)، قولێوە بەرزە کە پێسە کەللە قەند٘ی مرمانوٙ، گنوٙ وەرو چەمات. ئی قولله بەرز و قوجێ پەنەش ماچا قوجو مەللا مسەفای. هەرچی پەرسانم چی نامێشا نیەنە قوجو مەللا مسەفای کەسی نەزانان.

٭ کەمەرە وڕایا: وەرو قوجو مەللا مسەفای تەوەنی و مایێ فرێنێ. بە یاگێوە کە تەوەنی و هەژگ و هەڵاش فرە بوٙ ماچا “وڕ”. ئی یاگێ وڕەنە و کەمەرێش فرێنێ. ئەچی یاگێنە کەمەرێوە گەورە هەن و وەختێ جاد٘ەشا کێشت بە دانەمیتە تەقناشا و جاد٘ەشا کێشت.

٭ گڵوەو ساناڵێ: پا کەشیە کە گنوٙ پەشتەو جاد٘ەی و مێوەکێ ماموٙ حەمەی تەنهای بە ڕەحمەتی، هەتا وەرو قوتە بەرزەکەی ماچاش پەنە گڵوەو ساناڵێ. گڵوە بە سینەو کەشێوە ماچا هەکە لێژ و تول و درێژ بوٙ.

٭ ساناڵێ: پا تەختایە ماچا کە ئینا بانو مەڕەکاو مارانینە و بڕێ جە مێوەکایچ گێروٙنە وێ. ساناڵێ یانێ یاگێ سافە و تەختە. یانێ پەی یاگە ناڵی (ئاموٙشیە و خارخارانەو وەڵاخی) بشیوٙ. مێوەکێ لالوٙ محەمەد٘ بەهرامی (حەمەو سەعەی) ڕو بە سەرەکوی.

٭ مەڕاو مارانی: مارانینە دوێ دەسێ مەڕێما هەنێ و زو یاگێ ئاژەڵداری و گەرمیان و کویسان کەرد٘ەی بیێنێ. دەسێشا ئینێ چێرو ئا یاگێنە کە ئیسە بیەن زوێڵگا و بە کێشتەی جاد٘ەی پەڕێ و کوٙرێ بیێوە. ئەو دەسەکەشا ئینێ چێرو تەختایەکەو ساناڵێنە. چێرو مێوەکێ لالو حەمەی.

٭ مارانی: مارانی بە یاگێوە ماچا هەکە مارێش فرێ با. مارانی زەمین و زار و کەشێوە فرە گێروٙنە وێ. مارانی جە زەمینو لالوٙ حەمەعارفی بە ڕەحمەتیوە دەس پەنە کەروٙ و تا نزیکو سورەتفای یاوٙ.

٭ کەمەر چالەکە: ئەپا کەمەرە بەرزەیە کە ئاد٘یچ پێسەنە کەلله قەند٘ی مرمانوٙ و مد٘یوٙ کەیمنە و بێرواس و هانەگەرمڵە و سورەتفا و وەراوەرا چەنی قوجو مەللا مسەفای، ماچا کەمەر چالەکە. کەمەر چالەکە ئینا بەینو کەشو هانەگەرمڵەی و کەیمنەینە، بەڵام فرەتەر مڵکو کەیمنەیا و مێوە دەیمێ کەیمنەی ئینێ دەور و بەرشەنە. دیارا دەور و بەرو ئی کەمەرینە چالەکێ فرێ بیێنێ؛ پەوچی نامێشا نیان کەمەر چالەکە.

٭ هاڵە سور: وەختێ هانەگەرمڵە جمیرە و یاوی دەرەکەو وەرو مێوەکێ لالوٙ حەمەعارفی بە ڕەحمەتی، یاوی بە سەرەکویە فرە فرە بێمەکی و قەمچ و پێچی، ئەپی سەرەکویە ماچا هاڵەسور. هەرپاسە کە وەڵتەر واتما هاڵ یانێ یاگەی لێژە کە تا هەنگامێ منیەی پەی وەری، دوێ مەیوٙ دمارە. هاڵەسور ئێند٘ە لێژ و زەڕەتاڵ بێ، کەس حەز نەکەرێ بد٘وٙش وەنە. پەڕچینێ قایم بوٙ ڕوەتانە، وەختێ هەر دێش وەنە تا یاوێ ملەگا مەرگانیش بێ و هەناسەش گنێوە دما!

٭ دەرەو مارانی: بە ئا دەرەیە ماچا کە وەرو مەڕەکانە دەس پەنە کەروٙ و مێ تا پەلەپیتکێ، لای سەریش دەرەو سورەتفاین و پەلەپیتکێوە وار بوٙ دەرەو کوٙرێ. ئی دەرە کە جە سورەتفاوە دەس پەنە کەروٙ و تا چوار ڕوە یاوٙە دەرەی گەورە، یەرێ نامێ فاڕو. (دەرەو سورەتفای، دەرەو مارانی، دەرەو کوٙرێ).

٭ دوٙڵاوە گەورە: دلێ دەرەو مارانینە و وەرو زەمینەکەو لالوٙ حەمەعارفی بە ڕەحمەتینە تەونێ گەورێ هەنە و سەرش چاڵینە و ئەپی چاڵێ ماچا دوٙڵاو. دوڵاو یانێ یاگێوە کە ئاویش چەنە مرد٘وٙوە (دوٙڵەو ئاوێ). ئی دوٙڵاوە وەهارەنە ئاوی فرێش چەنە مرد٘وٙوە و جە ماباقی دوٙڵاوەکا گەورەتەرا، پەوچی پەنەش ماچا دوٙڵاوە گەورە.

٭ هاڵەبوسان: هاڵەبوسان زەمین و زارێوە فرەن و جە ئی دیمو مێوەکاو مارانیوە دەس پەنە کەروٙ تا یاوٙ تەپوٙڵە. هاڵە بوسان مڵکو لالوٙ عارفی، لالوٙ حەمەڕەزای، ئوٙسا ئەحمەد٘ی و ئوٙسا ناد٘رین (گرد٘ بە ڕەحمەتێ با). هاڵەبوسان یاگێ کشت و کیاری و باخ و باخاتی بێ و بە ئاوەو هانە سوارای ئاوی داریێ.

٭ تەوەنە لەتەرێ: لای سەری پەلەپیتکێوە و ڕو بە زەمینەکاو لالوٙ عارفی و لالوٙ حەمەڕەزای و ئوٙسا ئەحمەد٘ی خەرمانێوە بێ و تەوەنێ گەورێ و قنجە بێ کە ئەجێ سەرە لەتەرەن. ئەپی تەوەنێ کە پێسە لەتەرێ ئەرمانێ، واچێنێ تەوەنە لەتەرێ.

٭ مەڕەو شەوگەرد٘ی: وەرانوەرو تەوەنە لەتەرێوە و ئەود٘ەسو دەرەیوە مەڕێوە بێ و پەنەش واچێنێ مەڕەو شەوگەرد٘ی. دیارا ئی مەڕێ مەڕێوە ئەمن و ئەمانە بێ و شەوێنە یاگێ لان گێرتەی ئینسانی و گیانداری بێ.

٭ پەلەپیتکێ: ئا یاگێ کە ئیسە بیەن زەمینو فوتباڵی پەنەش واچێنێ پەلەپیتکێ. یاگێوە بێ هەکە گەلە و وەرەگەلش چەنە مرد٘ێ و فرەو وەختی یاگێ گەمەو زاڕوٙڵا بێ، بە تایبە پەی کیلەماڕانێ یاگێوە عالە بێ؛ چون بە ئەند٘از تەوەنی و تەختایش بێ. هەر ئەجوٙم واتێ پەلەپیتکێ پێوەنیش ئینا ئەپی چێویوە.

٭ گەچە چەرمە: بە قەمچو پاڵو مەنبەو ئاوەکێ واچێنێ گەچە چەرمە. وەختێ جاد٘ە کێشیا چاگەنە گەچێ فرە مجیارە و ئەپی یاگێ واتشا گەچە چەرمە و ئیتر ئی نامێ بڕیا ملشەرە.

 ٭ مەرێ و نسارو مەرێ: ئا ملەگاو پەشتەو گەچە چەرمەیە پەنەش ماچا مەرە، ئەودیمیچش کە مێوە دەیمێ کەیمنەیانێ پەنەش ماچا نسارو مەرێ. مەرە یاگێ هوٙرچنیەی ژیرلایا بیێنە. ئا وەختە هەورامان حکومەتش شورایی بیەن و ئێنتێخاباتش چەنە لوان ڕاوە.

شنگە دوڵە تا تفەو ڕوسەری:

٭ شنگە دوٙڵە: ئەگەر ئاخرو گوٙزینداریوە ڕو بە وەرکەوت سەرە بەرز کەریوە، قولێوە بەرزە باڵا مرمانوٙ، ئی قولێ پەنەش ماچا شنگە دوٙڵە. شنگە دوٙڵە گنوٙ مابەینو هانەگەرمڵەی و تەوێڵێ و سوٙسەکانێ. شنگە دوٙڵە چەنی شرامی و سەرباوەجمکای و کەشی چەرمەی و قوجو مەللا مسەفای دیوارێ هێقم و پەڕچینێ فرە زەریف وەش کەرا پەی هانەگەرمڵەی و هەنەگەرمڵەشا کەرد٘ەن تابلوٙ نەقاشیەوە بێ وێنە. شنگە دوٙڵە واتێوە دوە بەشەنە (شنگە + دوٙڵە)، دیارا مابەینو قولەکاو ئی کەشینە دوٙڵە هەنە و شنگیش فرێنە، پەوچی نامێشا نیەنە شنگە دوٙڵە. (دوٙڵەو شنگێ).

٭ لاسەو حاجی ئوٙسمانی: یوە جە لاسە نامیەکاو شنگە دوٙڵێ لاسەو حاجی ئوٙسمان ئەمینی بە ڕەحمەتینە.

٭ کەمەر قاڵاو: وەرو شنگە دوٙڵێنە کەمەرێ گەورە هەن و بە کەمەر قاڵاو مەیشورا. دیارا ئی کەمەرە لانو قاڵاوان، پەوچی نامێشا نیان کەمەر قاڵاو.

٭ هانە کەناتر: هانێوەن ئەولاو کەمەر قاڵاویوە، بەینو کەشو هانەگەرمڵەی و دەگاشێخانی.

٭ وەزا: ئینا وەرو شنگە دوٙڵێنە و باخو حاجی حامید٘ی بە ڕەحمەتین، ئەچی یاگێنە هانێوە هەن و وەرو ئی هانەینە باخە وەزێ هەن و پەنەش ماچا وەزاو گوٙرزینداری.

٭ میژو وەرجاڕ (وەرد٘جاڕ): میژو وەرد٘جاڕ ئینا وەرو وەزاو گوٙزیندارینە، مڵکو ماموٙ ئەحمەد٘ی (ئوٙسا محەمەد٘ی) و ماموٙ عەودوللاین (بابا مەجید٘ەی) بە ڕەحمەتێ با. میژو وەرد٘ی گیواوێ کەشین و پێسەنە میژوێ و گوڵێوە وەنەوشش هەن و وەختێ خێزیوٙ و گەورێ بوٙ دوراوەندور پێسە سورهەراڵەی مرمانوٙ و دنیە ڕەنگینە کەروٙ. ئی یاگێ میژو وەرد٘یش فرێنە، پەوچی نامێشا نیان میژو وەرجاڕ، یانێ جاڕەو میژو . پەی ئاسانکاری زوان “د٘”کێش لا بەرد٘ینە، ئێند٘ا ئەسڵەکەش میژو وەرد٘جاڕا.

٭ گوٙزیندار: گوٙزیندار ئەپا مێوە دەیماو هانەگەرمڵەیە ماچا کە جە نەرەو لالوٙ عارفی بە ڕەحمەتیوە دەس پەنە کەرا (وەرەتاو و نسار) تا یاوا میژو وەرجاڕ. واتێ گوٙزینداری جە دوێ بەشا وەشە بیێنە (گوٙزین + دار). دارەکەش دیار، بەڵام هەرچی گێڵانی شوٙنەو ماناو “گوٙزین”یرە هیچم دەس نەکەوت. ڕەنگا جوٙرێ دار بیەبوٙ و ئیسه نەمەنەن.

دەرەو گوٙزینداری: ئی دەرە جە میژو وەرجاڕ دەس پەنە کەروٙ و مێ ڕو بە سەرەچێر و هانەو سڵێمان بەگی پێوەز بوٙوە بە دەرەی گەورەی.

٭قوٙرخو لالوٙ عەنایەتی: ئی قوٙرخە ئینا نسارو گوٙزینداریوە، پاڵو مێوەو لالوٙ عەنایەتی بە ڕەحمەتینە.

٭ کەمەر گو: کەمەرێن ئینا وەرانورو مێوەو ئێمە و لالوٙ قالەی بە ڕەحمەتیوە (قالە خەوشە)، ڕەنگا نامەکێش دیارە بوٙ و ئەوەجەش بە شی کەرد٘ەی نەبوٙ.

٭ قوٙرخو لالوٙ حەمەعەلی: ئینا بەینو زەمینو ئێمە و ئوٙسا عابیدێ بە ڕەحمەتینە. قوٙرخو لالوٙ حەمەعەلی نادریانی بە ڕەحمەتین.

٭ خەرمانو ئوٙسا عابید٘ی: دڵێڕاسەو گوٙزیندارینە و قەراخو دەرەینە و بەینو مێو و زەمینەکاو ئوٙسا عابید٘ی بە ڕەحمەتینە خەرمانێ گەورەی فرە وەش هەن کە بە ئەوپەڕو سەلێقە و سامانی و ئاد٘یچ بە دەسو ئی ئوٙسا بێ وێنە و نمونەیە وەش کریان و مەیشورا بە خەرمانو ئوٙسا عابید٘ی. ئی خەرمانە مڵکو ئوٙسا عابید٘ین و پەی خەلە و خەرمان کوایش وەش کەرد٘ەن. ئەوسا چڵێ تفیش چەنە بێ و چی سەر و چەوسەر ئانێ لوێنێ پەی هەنگورێ یا هێزما یا هەر هەرمانێتەرێ، ئەچی خەرمانەنە نیشێنێرە و ئیسراحەت کەرێنێ و مانیای لەششانە نەمەنێ. بە ڕاسی یاگێوە دڵگیرە و نەبێزیە بێ.

٭ نەرەو لالوٙ عارفی: وەختێ مێوەو مەتی شیرینێوە ئێنی یا زەمیناو حاجی حامید٘ی ترازنێنی و یاوێنی ئا یاگێ کە بوٙ پێسه دەروازەی پەی گوٙزینداری، خەرمانێ وەش و نەرێوە گەورە خێرئامایت کەرێنێ. ئی خەرمان و نەرە هینێ لالوٙ عارفی بە ڕەحمەتی بێنێ، بەڵام نەرەکە نامیەتەر بێ و پەوچی مەیشورا بە نەرەو عارفی. مێوەو لالوٙ عارفی چەود٘ەسو نەرەکەیوٙ بێ و دەرەو گوٙزینداری گنێ بەینو نەرەکەی و مێوەکێ. هەر ڕاویەرێ ڕاش کەوتێ گوٙزیندار ئەسێح چەوسەروٙ ئەشیا بنەو ئی نەرەینە و سەرو ئا تەختە تەوناوە کە پێسە کورسیا قەتار دریەبێنێ، سەیەوە. ئینە ئاخر مەنزڵگا بێ پەی ئەوسەیای. بە ڕاسی یاگێوە پەڕ ویرەوەریە بێ پەی خەڵکی، بەڵام ئیسە نەرەکە نەمەنەن و یاگەکێ بێ نازە کەوتێنە.

٭ گڵیجانا: وەختی مێوەو مەتی شیرینێ ترازنێنی و لوێنی ڕو بە گوٙزیندار، یاوێنی یاگێوە کە خاکەکەش زەرد٘ و چەرمە و گریکد٘ار بێ و ئی خاکە پەی سواق دای و یانە ناوای فرە عال بێ و فرەو خەڵکی لوێ پەی ئاگەی پەی خاکی. ئەپا یاگا کە خاکەکەشا چەنە کنیێ واچێنێ گڵیجانی و جەمەو ئا چاڵایچە کەروٙ گڵیجانا. گڵیجانا مڵکو حاجی فەتاحی بە ڕەحمەتین.

٭ تفەو ڕوسەری: بڕێ تفی و زیارەتێنێ و ئینێ لای سەری مڵکو حاجی جوانمیری بە ڕەحمەتیوە. لای سەریش قەڵانە. تفەو ڕوسەری، ڕەنگا پەوچی نامێشا نیەبوٙ، چون باخەکا ترازنی و ملی ڕو بە سەر (گوٙزیندار).

٭ نەرەو حاجی حامید٘ی: وەختێ جە گوٙزیندار مەی ڕو بە دلێ باخا، وەرانوەرو تفەو ڕوسەریوە نەرێوە گەورە هەن و ئینا دلێ زەمین و زارو حاجی حامید٘ی بە ڕەحمەتینە و مەشهورا بە نەرەو حاجی حامید٘ی.

ئیدیم و ئەودیمو قەڵاو دەسقولی:

٭ دەسقول: دەسقول گەڕەکێوەنە ئینا وەرانوەرو دەگاو هانەگەرمڵەیوٙ، ئی گەرەکێ یەک تایفە و دە دوانزە یانێ بێنێ و پێوەرە ژیوێنێ. دەسقول ئینا وەرو قەڵاکێنە (وەرنیشتو قەڵاو دەسقولی)، ماچا دەسقوڵ کابرێوە بیەن و دەسێش قوڵ بیەن و ئا یاگێشە ئاوەد٘انە کەرد٘ێنەوە.

 ٭ چەمەو دەسقولی: هانە و سەرچەمێوە پەڕ ئاوا و ئینا پانیشتو دەسقولینە، سەرچەمە دەور و بەرشەنە دوێ هانێتەر هەنێ (هانەوا و هانە تازە) و ئینا لای ڕاسو دەرەو هانە سوارایوە. چەمە باخەکاو دەسقولی پاراوێ کەروٙ و جوەو چەمەی تا نزیکو گەڕەکەو دسقولی مێ و خەڵک جە ئاوەکێش پەی گرد٘ چێوی کەلک گێروٙ.

٭ نسارو چەمەی: نسارو چەمەی ئینا وەرانوەرو چەمەیوٙ و بڕێ مێوە دەیمیش چەنەنێ. نسار پەی مێوە دەیمێ تاشیان و هەنگورەو نساری بێ عەیبەنە و قیمەتش مەدریوٙ.

٭ دەرەو هانە سوارای: ئا دەرەنە کە وەرو هانەو کەلینە دەس پەنە کەروٙ و ڕێوە فرێ بڕوٙ و تفاو عەولێ پێوەز بوٙوە بە دەرەی گەورەی.

٭ چەتفە زەرد٘: باخو لالوٙ کەریمی بە ڕەحمەتین (دەلاک). چی نامێشا نیان چەتفە زەرد٘، مەزانو.

٭ هانەوا: هانەوا ئینا لای ڕاسو چەمەیوٙ و دەورو ١٥٠ گەزا جە یوٙی دورێنێ. هانەوا هانێوەن کە ئاویش پەی دەرمانی مشیوٙ، بە تایبە پەی واد٘اری و پێشە ئێشەی؛ چون ئاوەکێش گوٙگرد٘ەش چەنەنە. هانەوا فرەو یاگایتەرینە هەن، هانەواو دەگاو گوازی نامیەن و فرەو خەڵکی پەی دەرمانو دەرد٘ێشا ملا پەی ئاگەی.

٭ملەگا: دلێڕاسەو باخەکاو دەسقولین.

٭بەڕیلە: تەڵانێ ئینا ئەولاو چەمەو دەسقولیوە (ڕو بە هانەوا)، کوچێ لێژ و سەرەکویایا و ئاوی کەمەش پەی ملوٙ. بەڕیلە نامەکێش ئینا بە وێشوٙ، یانێ وشک و کەم ئاو.

٭ هانە تازە: ئی هانە ئینا دلێ باخو لالوٙ ڕەشەی بە ڕەحمەتینە. دیارا ئی هانە یا تازە دانشاوە یا تازە کەوتەن سارا، هەڵبەت بە پاو ئەو دوە هانەکەی (چەمە و هانەوا) و ئێتر دیار نیا کەی ئی نامێشا نیان.

٭ کەمەرە سیاوڵا: ئینا وەرانوەرو دەسقولیوە (ڕو بە پانیشت). نامەکێش دیارەنە چون ئا بەشە لانسارا، تەونەکێش بەڵخ و چێوی سیاوێ کەرد٘نێوە و سیاو مرمانا؛ پەوچی نامێشا نیان کەمەرە سیاوڵا.

٭ زەمینو شەریفی: ئینا وەرو باخەکاو دەسقولینە و قەراخو دەرەو هانە سواراینە. ئی زەمینە هینو حاجی ئوٙسمان ئەمینی بە ڕەحمەتیا.

٭ مەید٘ان: ئینا وەرو جوەکێ دەسقولینە ئا جوێ کە جە هانەمروٙوە سەرچەمە گێروٙ، نەک چەمەو دەسقولیوە. ئی زەمینە بەشی فرەش مڵکو تەیمور بەگی بە ڕەحمەتین. خاکش نەخت و تەختا. پەوچی نامێشا نیان مەید٘ان چون هەم تەختا، هەم پانا. هەنجیری مەید٘انی شوٙرەتیێنێ. بەشێتەرو مەید٘انی هینو کاک سەعید٘ی (حاجی کەریمی) و لالوٙ غەفارین (دەسقولی).

٭ جەشمیر سان (جەمشید سان): ئا زیارەتەڵانەنە کە ئینا وەرو دەسقولینە. نامەکێشەنە دیارا زیارەتو جەمشید سانی کە یوٙ جە سانە نامیەکاو هەورامانین و دەگاو هانەگەرمڵەی پاتیل و پایتەختو دەسەڵاتداریش بیەن، ئینا ئەچی زیارەتەڵانەنە. ڕەنگا ئەوەڵ کەس بیەبوٙ ئەچی زیارەتەڵانەنە ئەسپەرد٘ە کریا بوٙ، پەوچی نامێشا نیان جەمشید سان.

٭ تفاو دەروێشی: سوچێوە زیارەتەڵانەکەینە (ڕو بە سەرنیشت و ماگێجا) و سەرو جوەکێوە دوێ یەرێ چڵێ تفی هەنێ و پەنەشا ماچا تفاو دەروێشێ. ئی تفێ بە ڕەحمەتی دەروێش ئەحمەد٘ی (ڕەحمانی) نیەنێ. ئی یاگێ مڵکو وێشا.

٭ کوٙڵانو دەسقولی: ئا کوٙڵانەنە کە تفاو دەروێشیوە دەس پەنە کەروٙ و پاڵو زیارەتەکاو جەمشید سانیرە ملوٙ تا دەسقول.

٭ دەرەو کوٙرێ: بەینو تەپوٙڵەی و ماگێجاینە دەرێوە هەن پەنەش ماچا دەرەو کوٙرێ. ئی دەرە درێژەو دەرەو مارانی و سورەتفایا. پەوچی نامێشا نیان دەرەو کوٙرێ، چون کوٙرێ ئاهەک وەش کەرد٘ەیش چەنە بیێنە. تەوەنی ماگێجای و دەور و بەرو ئی دەرەیە گرد٘ ئاهەکینێنێ.

٭ تەپوٙڵە: وەرو قەڵاو دەسقولی و شانو هاڵەبوسانو ئوٙسا ناد٘ری بە ڕەحمەتی و یانەکاو کاک خەسرەو ڕەحمان زاد٘ەی ڕوٙح شاد٘ینە، تەپێ هەن پەنەش ماچا تەپوٙڵە. تەپوٙڵە یانێ تەپی گولانە. بزەگەل و گەلەو ئەوساو هانەگەرمڵەی فرەو وەختانە تەپوٙڵە مرد٘ێنێ و خەڵک چاگە حەیوانەکەیش دوٙشێ.

٭ مەنبە: وەرو قەڵاکێنە مەنبەو ئاوەو هانەگەرمڵەین، ئی مەنبە ئاوەو خوڕخوڕەی کە بە لولێ کێشیەنە، مجیوٙ دلێش و ملوٙ دلێ یانەکاو هانەگەرمڵەی. ئی مەنبە زەمانو شای وەش کریا، بەڵام ئیسە ئاوەو ئی مەنبەیە ڕەساییش نەکەرد٘ و چاڵیشا دارە و وەرو گەچە چەرمەینە مەنبێتەرو ئاوێشا وەش کەرد٘ پە دەگاو هانەگەرمڵەی.

کوٙڵانە چەرمە تا تفاو عەولێ

٭ کوٙڵانە چەرمە: وەختێ دەرەو پیرەوارینەی پڕیوە ئەود٘ەس، یاوی بە کوٙڵانێوە، ئی کوٙڵانە ئینا بەینو زەمیناو لالوٙ سابیر محەمەدکەریمی و حاجی مەحمود٘ی (بە ڕەحمەتێ با) و زەمیناو کەیمنەینە، ئەپی کوٙڵانیە ماچا کوٙڵانە چەرمە. وەرو ئانەی نامێشا نیان کوٙڵانە چەرمە، چون بومیش گرد٘ خڕێ چەرمێ و دەرەیێنێ.

٭ دەرەو پیرەوارینەی: دەرەو پیرەوارینەی ئا دەرەنە هەکە جە کەیمنە و بێرواس سەرچەمە گێروٙ و مێ ڕو بە سەرەچێر و بەشی فرەش خاکو هانەگەرمڵەینە ویەروٙ و ملوٙرە خاکو ئێراقی. ئی دەرە بە دەرەی گەورەیچ مەیشورا؛ چون گرد٘و هانە و دەرەکا مجیارە دلێ ئی دەرەیە.

٭ هانەو نەسرینێ: ئینا قەراخو دەرەینە و چێرو تەوەنە گەورەکێ کەڵەکەو زەمینەکەو لالوٙ سابیرینە.

٭ ماگێجا: ماگێجا جە کوٙڵانە چەرمەوە دەس پەنە کەروٙ و تا کەمەرە کەوە و تفاو دەروێشی یاوٙ و ئا گرد٘ زەمینا گێروٙنە وەر. فرەتەرو ئی زەمینا هینێ هوٙزو شێخ کەریمینێ. ماگێجا واتێوە دوە بەشیەنە (مای + گێجنای). ئەپاسە دەمو قەد٘یمیاوە ژنیەنم، ماچا مایێ دەور و بەری کەننجەمە و لەرزەشا کەرد٘ەن (لافاوی گەورە، بومەلەرزە، هەرەسەی گەورێ وەروێ) و هەرچی تاش و تل بیەن ئاوەرد٘ەنشارە ئاگە و چاگە گێجنانشا. ماوا و مەکانو گێجنایچ مانا مد٘وٙ. ئەگەر سەرەنجو ماگێجای دەیدێ گرد٘ تل و تاشا و ئامای ئامێنێ ئاگە.

٭ نەرەو حاجی ئوٙسمانی: ئا نەرە گەورەو ئەوسایە بێ کە یاگێ خەلە و خەرمان کوای بێ. ئی نەرە مڵکو حاجی ئوٙسمانی بێ، بەڵام داخەم مەشوٙ ئیسە شوٙنەمایش نەمەنێنە و یاگەکێش، یاگێوە نیزامیەنە.

٭ تەوەنەو مەحمود٘ە کوشیای: تەوەنێوە گەورێ و پانەنە و ئینا قەراخو دەرەینە، وەرو یانەکاو ئەوساو کاک فایق فەتحی. ماچا مەحمود٘ە کوشیا کەسێ بیەن هەکە جە جەنگو بەینو وەرگە بوٙری و هانەگەرمڵەینە کە دژەمەن بە قەسو گیانی و وێران کەرد٘ەی وەڵاتی پەلامارەش ئاورد٘ێنە، ئاد٘ جیای ئانەی سینەو دژمەنی کەروٙ خەتەرگەو گروٙڵیێش، ئاسمانەرە تەقەش کەرد٘ەن و جیای ئی خیانەتیشە سەرو ئا تەوەنێوە کوشتەنشا و ئێتر ئەچا وەختەو لای نامێشا نیەنە تەوەنەو مەحمود٘ە کوشیای.

٭ کەمەرە کەوە: ئینا وەرانوەرو دەگێوە و زەمینو حاجی فەتاحی بە ڕەحمەتین. دلێ ئی زەمینیە کەمەرێ هەن و پەنەش ماچا کەمەرە کەوە، چون ڕەنگەو تەوەنەکێش موٙرەنە. ئەوسا جوانێ ڕاو گەلەو وێرەگاینە کەمەرە کەوە نیشێنێرە و گوٙرانی و ئاهەنگ و شاد٘ی و زەوقشا گەرم بێ.

٭ تەختە خڕینە: ئینا وەرو کەمەرە کەوەینە. تەختە خڕینە مڵکو لالوٙ ئەحمەد٘ی بە ڕەحمەتین (حاجی حەماحسەینی). خڕێش فرێ بێنێ، پەوچی نامێشا نیان تەختە خڕینە. تەختە یانێ زەمینی گەورە و تەخت، بەڵام ئێد٘ تەڵان تەڵان کریابێ.

٭ کەلەو موٙتێ: ئینا پاڵو تەختە خڕینەینە (ڕو بە مەید٘ان). کەلە یانێ یاگێوە کە چوار دەورش گیریا بوٙ و ئاژەڵش کەرانە. موٙتێ مەزانو ماناش چێشەنە، ڕەنگا نامێ کەسێوە بوٙ. کەلەو موٙتێ مڵکو حاجی مەجید٘ی بە ڕەحمەتین.

٭ چوار ڕوە: ئینا وەرو کەلەو موٙتێنە، وەرانوەرو باخو لالوٙ سەلیمی بە ڕەحمەتی. چوار ڕوە مڵکو لالوٙ واحید٘ ئەمینی نیای بە ڕەحمەتین.

چوار ڕوە ڕەنگا چوار دەورش دەرێ با یا چوار دەورش واز بوٙ، پەوچی نامێشا نیان چوار ڕوە.

٭ هانە باپیر: هانە باپیر ئینا دلێ ئی باخو چوار ڕوەینە، قەراخو دەرەینە. باپیر یوٙ جە گەورەکاو ئاینو یارسانیا و ئینا پێڕەو حەوت خەلیفەو سان سەهاکینە. ڕەنگا ڕوێ ئێ یاگێ ماوا و مەکانو ئێرشادی و کار و بارو دینیش بیەبوٙ. جیاکار زوتەر سەرش نویستەنم.

٭ هارەگلە: هارەگلە ئینا ئەود٘ەسو چوار ڕوەیوٙ و کوٙڵانێوە دوە یەرە گەزی ئینا بەینشانە. ملکو حاجی ئوٙسمان ئەمینی بە ڕەحمەتین. هارەگلە یانێ تەوەنەی ساف و تەختە کە تاوی سەرشوٙ بە تەونی چێو کوی. وەنەش مشوٙ ئێگە هارەگلەش چەنە بیێ بوٙ و خەڵک ئاما بوٙ پەی ئاگەی چێو کوای و ئی نامێشە بڕیە بوٙ ملەرە.

٭ تفاو عەولێ: ئینا وەرو هارەگلێنە، مڵکو لالوٙ کەریم محەمەدی بە ڕەحمەتی و کاک سەعید٘ سڵێمانینە. ئەوسا چێگەنە قەتارێ تفی بێنێ و یاگە پەچەو گەلە و بزەگەلو هانەگەرمڵەی بێ. نامەکێش دیارەنە و ئی تفێ هینێ عەودوللا نامی بیێنێ و ئاد٘ی نیەنێ.

مێوەو مەتی شیرینێ تا سەردەرە و هانەو سڵێمان بەگی

٭ مێوەو مەتی شیرینێ: مێوەو مەتی شیرینێ (لالوٙ عەولەی) یوە جە مێوە نامیەکاو دەگاو هانەگەرمڵەینە و ئینا وەرانوەرو دەسقولیوە. مێوەو مەتی شیرینێ وەرش پەچە گەلەو هانەگەرمڵەی بێ و فرەو وەختی وەهارەنە گەلە ئەچاگە مرد٘ێ پەی دوٙشتەی. ئی مێوێ ئینا ئەودیمو کەمەرە سیاوڵاوە و وەرش ڕانە و  پاگەرە ملی پەی گوٙزینداری.

 ٭ لا داری: ئەپا چند٘ زەمینیە ماچا هەکە ئینێ وەرو مێوەو مەتی شیرینێنە. ئەسێح پا دەور و بەرەنە درەختێوە نامیە بیەن و پا زەمیناو دەور و بەریشە واتەنشا لاو داری، پێسە لاو دارو گوڵپی.

٭ دارو گوڵ غەریبا: وەرو لاو داری و زەمیناو پەشتەو مروا، پەنەش ماچا دارو گوڵ غەریبا. دارو گوڵ غەریبا بڕێ زیارەتێنێ و هەڵای شوٙنەمایشا مەنێنە. ئەگەر سەرەنجو بەشو دوەمو نامەکێ دەیمێ (گوڵ غەریبا) جە دوێ بەشا وەشە بیێنە (گوڵ + غەریبا). گوڵ، کوڵ کریاو گوڵکوٙین و غەریبیایچ ماناش دیارەنە. دیارا ئی زیارەتێ هینێ کەسانێوە غەریبی بیێنێ و چێگەنە ئەسپەرد٘ە کریەنێ. ئەچی مەحاڵەنە تەنیا چێوێ فرە بیەبوٙ جەنگ و جڵەبە و کوشت و کوشتار بیەن.

٭ کەلە: وەرو لاو داری (زەمینو لالوٙ حەمەعارفی) و وەراوەرو مەید٘انو لالوٙ تەیموریوە زەمینو حاجی فەتاحی بە ڕەحمەتین، بەشێوە ئەچی زەمینیە کلا و پەنەش ماچا کەلە.

٭ تەڵانە لارە: تەڵانێوە نامیێنە و مڵکو ماموٙ غەفوری بە ڕەحمەتینە (حاجی عەزیزی). ڕەنگا تەڵانەکێ فیچە بوٙ، پەوچی نامێشا نیەنە تەڵانە لارە.

٭ تەڵانە گەورێ: ئینا پاڵو تەڵانە لارێنە، مڵکو ماموٙ عەودوللای حاجی عەزیزی بە ڕەحمەتینە. نامەکێش دیارەنە و دلێ ئا تەڵاناو دەور و بەرینە جە گرد٘ی گەورەتەرەنە.

٭ زەمینو حەمە سوری: ئینا پەشتەو مروا، زەمینو ماموٙ حسەینیا (حسەینو حاجی محەمەد٘ی بە ڕەحمەتی)، ئی زەمینە ئیسە ماموٙ حسەینی نیانەرە وامی و دیارا زوتەر هینو حەمە سور نامی بیەن.

٭ قوڵ: ئینا پەشتەو مروا، زەمینو ماموٙ عەزیز حاجی عەزیزین (به ڕەحمەت بوٙ).

٭ پەشتەو مروا: پەشتەو ئا جوێوە هەکە بنەوانەکەش ئینا تفاو عەولێ و ملوٙ لابلای ڕو بە تفەو ڕوسەری، حەند٘و سەردەرەی و مروٙ بەڕەینە بڕێ زەمینی هەنێ پەنەشا ماچا پەشتەو مروا. ئی زەمینێ هینێ تایفەو حاجی عەزیزی بە ڕەحمەتینێ. چی پەنەشا ماچا پەشتەو مروا؟ چون سەرو جوەکێوە قەتارێ مروێ بێنێ و زەمینەکێ گنێنێ پەشتەو مروەکا.

٭ سەردەرە: بە باخەکاو هوٙزو حاجی عەزیزی ماچا سەردەرە (جە کوٙڵانو دەرەو هانە سوارای تا قازی خان و مروٙ بەڕە)؛ چون ئینێ سەراوند٘و دەرەو هانەگەرمڵەیوٙ.

٭ هانە هەڵوچە: ئا هانەنە کە ئینا وەرو یانەکاو ماموٙ جەلال حاجی عەزیزینە. نامەکێش دیارەنە.

٭ قازی خان: ئینا ئەلاو سەردەریوە و وەرو مروٙ بەڕەینە. قازی خان یاگێ دیواخانی و یانە چەرما بیێنە. یانە چەرمێ سالاری نامیێ بیێنێ و نشینگەو هامنیش بیەن. قازی خان یوٙ جە زەمین و باخە نەختەکاو دەگاو هانەگەرمڵەین و ئەوسا هەنجیریش نامیێ بێنێ. شوٙنەو ئەفراسیاو بەگیرە ئی مڵکە بڕیان بە زوٙراب بەگی کوڕیش و وەرەسەو ئاد٘یچی ورەتەن بە کاک تەقی زەمانزاد٘ەی و ماموٙ جەلال حاجی عەزیزی و ئیسە مڵکو ئاد٘یشان.

٭ وەزە قەتارا: وەزە قەتارا ئا قەتارە وەزەو پاڵو یانە چەرماو سالارینێ. ئینێ سەرو جوەکێ قوڵەیوٙ و مد٘یا ملو تەختەو حەمەکەرەمیرە. ئاگە دیواخان و یاگێ پیا گەورە و ماقوڵا بیەن. 

٭ یانە چەرمێ: دیواخان و یاگێ دەسەڵاتداری سالاری بیێنێ. حەکایتەو یانە چەرما تولەنە و وێش باس و بابەتێ جیاکارش‌ گەرەکا.

٭ مروٙ بەڕە: مروٙ بەڕە ئینا لای سەری قازیخانیوە و پێوەرە هام بڕێنێ و کەڵەکێوە جە یوٙی جیاشا کەروٙوە. مروٙ بەڕە مڵکو هوٙزو حاجی عەزیزین. مروٙ بەڕە نامێوە دوە بەشیەنە (مروٙ + بەڕە). یانێ یاگێوە کەم ئاوە هەکە مروێش فرێ با. مروە درەختێوەن بە ئاوی کەمە ساچوٙ.

٭ قوڵە: وەرو قازی خانینە قوڵەن. قوڵە باخو ماموٙ ئەحمەد٘ی و حاجی حەمەیوٙسوٙین (بە ڕەحمەتێ با). قوڵە نامەکێش دیارەنە و بە پاو باخەکاو دەور و بەریش تا عەدەدێ یاگەکێش قوڵەنە.

٭ تەڵانە خلەرێ: ئینا وەرو وەزە قەتارا و پاڵو قوڵەینە. بەشێ جە تەختەو حەمەکەرەمینە. ئا یاگێ کە ئیسە ماوا و مەنزڵو کاک بەهمەن لایینە. تەڵانە خلەرێ یانێ تەڵانەی خرتە کە چوار سوچە نەبوٙ.

 ٭ تەختەو حەمەکەرەمی: وەرو قوڵەی و قازی خانی تەختەو حەمەکەرەمین. تەختە بە یاگێ تەختێ و پانێ ماچا. تەختەو حەمەکەرەمی مڵکو زاڕوڵاو مسەفا بەگی و لالوٙ کاکەڕەشی و لالوٙ مەحمود٘ین (بە ڕەحمەتێ با). دیارا بنەڕەتەنە مڵکو حەمەکەرەم نامی بیەن، پەوچی ئەپی نامێ مشناسیوٙ.

٭هانەو سڵێمان بەگی: هانەو سڵێمان بەگی ڕەنگا نامیەتەرین هانەو هانەگەرمڵەی بوٙ کە ئەوسا قاوەخانە و دوکانش، بازارش گەرم بێ. ئاوەو هانەو سڵێمان بەگی نامیێنه و تێر وارد٘ەیش نیا. نەقڵا و ماچا: بیارێ یام خورماڵ سڵێمان بەگێوە بوٙ دایم پیا کیانوٙ پەی خوڕخوڕە پەی ئاوی؛ چون ئاوەو خوڕخوڕەی بێ وێنێ بوٙ و مزانوٙ وارد٘ەیش چند٘ خاسا. ڕوێ جە ڕوا ئا کابرا کە مشوٙم گرد٘ە ڕوێ بلوٙ پەی خوڕخوڕەی پەی ئاوێ، ڕانە دێرش پەنە بوٙ و مەتاوٙ بلوٙ پەی خوڕخوڕەی. ناچار ئا ڕوە هانەو سڵێمان بەگی ئاوی گوٙزوٙ و بەروٙوە پەی سڵێمان بەگی! وەختێ ملوٙوە و ئاوەکێ بەروٙوە، پاحەزە سڵێمان بەگ ئاوەکێ وەروٙ، مزانوٙ ئی ئاوێ ئاوەو خوڕخوڕەی نیەنە و ماچوٙ ئی ئاوێ ئاوەو خوڕخوڕەی نیەنە! جە کابرای پەرسوٙ ئاوەو کوٙگەینە ئارد٘ێنەت؟ ئەوەڵ کابرا تەرسوٙ و ئینکار کەروٙ، بەڵام سڵێمان بەگ ماچوٙ ئی ئاوێ، ئاوێ خرابە نیەنە و ڕاسەش واچە چکوٙت ئارد٘ێنە؟ کابرا حاڵ و حەکایتش پەی کەروٙ و ماچوٙ ئاوەو فڵان هانەینە. سڵێمان بەگ ماچوٙ ئێتر لازم مەکەروٙ بلی پەی خوڕخوڕەی، چێگەولای ئەچا هانەنە ئاوی بارە. کابرا پی جوٙرە ئا ڕا تول و درێژێشە مل گنوٙ و ئێتر ئا هانە نامێش منیا هانەو سڵێمان بەگی.

 ٭ پیر محەمەد٘ی غەیبی: زەیارەتەڵان و شەخسێوەن ئینا لای سەری هانەگەرمڵەیوٙ، وەرو وێد٘ارینە و بەینو هانەگەرمڵە و کەیمنەینە. پیر مەحەمەد٘ی غەیبی یوٙ جە گەوراو ئاینو یارەسانین. بە قسێ ماچا چەنی بابا خود٘اد٘ای تاتەو پیشالیاری شارەزورەنە زیند٘انەنە با و وەختێ وەرێ با و مەیاوە ڕو بە هەورامان، ئەچی یاگێنە نیشارە پەی ئیسراحەتی، پیر محەمەد٘ وەرمش گنوٙ پوٙرە و بابا خود٘اد٘ا بە کەواکەیش پوٙژنوٙشەرە، بەڵام شوٙنەو ماوێرە وەختێ گەرەکشا چڵاکنوٙشەرە و گنا ڕا، مد٘یوٙ غەیب بیەنوٙ!! ئێتر ئاگەی کەرا بە شەخس و سوخنش پەی وەش کەرا و نامێش منیا محەمەد٘ی غەیبی. یانێ مەحەمەد٘ غەیب بیوە. ئەگەر بلدێ دلێ بەراسانەکێش نە کێلە هەنە، نە قەبرە.

٭ زەمینو حاجی محەمەد٘ی: ئینا لای واری محەمەد٘ی غەیبیوە، ڕو بە وەرنیشت. ئی زەمینە زەمینێوە نامیەن و هینو ماموٙ حاجی مەحەمەد٘ی بە ڕەحمەتین. ئینا وەرو ڕاکێ مەحەمەد٘ی غەیبینە و گنوٙ پاڵو دەرەی گەورەی و هانەکاو پیرە وارینەی.

٭ پیرە وارینە: پیرە وارینە ئا دەور و بەرو زەمینو ماموٙ حاجی محەمەد٘ینە. پیرە وارینە دیارا مشیوٙم لای سەریش پیرێوەتەر بوٙ. پیر محەمەد٘ی غەیبی و پیرو حاجی کەوتێنێ لای سەریش. پیرە وارینە مەزار و سوخنش نیا و کەس مەزانوٙ زیارەتش کاما. ڕەنگا دەرەیچ بەرد٘ە بوٙ، وەلحاسڵ پا دەور و بەریە چە دەرە، چە زەمینێ، چە هانێ پەنەشا ماچا پیرە وارینە. ئاد٘یچ یوٙ جە پیراو ئاینو یارسانین.

٭ هانەو پیرە وارینەی: ئینا بەینو دەرەی و زەمینو ماموٙ حاجی محەمەد٘ینە. هانێوە فرە وەش کە ئینا دلێ خڕینە. ئی هانە فەسڵین و فرەتەر فەسڵو زمسانی و وەهارینە تەقوٙ و ئەوڵو هامنیچ وشک بوٙ. هەر ساڵێ تەڕ و توشی فرە بوٙ تا دێرێ بڕ کەروٙ.

٭ تافو ماموٙ غەفوری: ئینا لای واری هانەو پیرە وارینەیوٙ، ڕو بە دەگا. ئی تافە دلێ زەمێنو ماموٙ غەفوری بە ڕەحمەتینە وەهارەنە تەقوٙ و مجیوٙ دلێ جوەکێ پیرە وارینەی. ئی تافیچە فەسڵین و ئاخر و ئوٙخرو وەهاری و ئەوڵو هامنی وشک بوٙ.

٭ بنەو تفڵا: قەتارێ تفینێ و ئینی ئاخرو مەڕەموسێ و وەرو دەرەو گەرسنی و پاڵو زەمینەکەو ماموٙ غەفورینە. دیارا ئی تفێ هینێ خەیرێنێ؛ چون ئەوسا پاڵو گرد٘ دەگێوە هەورامانینە پەڵێوە تفی بیێنێ پەی خەیرێ و ڕاویەری و مل و موٙری.

٭ دەرەو گەرسنی: دەرەو گەرسنی دامانو شرامینە دەس پەنە کەروٙ و وەرو زەمیناو ماموٙ فەتاحینە پێوەز بوٙوە بە دەرەی گەورەی. ئی دەرە فەسڵین و تەنیا وەختو وارانینە ئاویش هەنە و هەرەسەش هوٙرزوٙ. هیچ هانێوە نیا سەرشوٙ و دایم وشک و برنگا. مەزانو نامەکێش جە چێشیوە گیریەنە.

٭ سەید٘ەکە: پاڵو مەڕەموسێنە و وەرو زەمینەکەو ئوٙسا ڕەحیمی بە ڕەحمەتینە شەخسێ گولانە هەن و پەنەش ماچا سەید٘ەکە (سەی ئەولحەکیم). ماچا ڕاویەر بیەن و ڕەق بیەنوٙ و چێگەنە ئەسپەرد٘ە کریان. ئەوسا پەی یاو بڕیەی خەڵک لوێ سەرش و واچێنێ یاو مل وزوٙ و بڕوٙ.

٭ خەرمانو ئوٙسا ئەحمەد٘ی: ئینا وەرو جاد٘ەکەینە، پەشتەو مەڕە موسێوە. ئی خەرمانە هینو ئوٙسا ئەحمەد٘ی بە ڕەحمەتین و ئەوسا یاگێ وەرە وەی کەرد٘ەی و گەمەو زاڕوٙڵا بێ. خەرمانێوە فرە وەش بێ.

٭ مەڕەموسی: ئا زیارەتەڵانەنە هەکە ئینا پاڵو دەگێنە. نامێش ئەچا مەڕێوە گیریەنە هەکە ئینا پاڵشەنە (ئەوەڵەکەشوٙ). دیارا ئی مەڕێ مەڕە موسای بیێنێ و مەڕەو موسا نامی بیێنە و ئەپی نامێ شوٙرەتش پێد٘ا کەرد٘ەن.

٭ تفڵە گولانە: ئینا وەرو مەڕە موسێنە (دلێڕاسەو مەڕە موسێنە). تفێوە بێ قەراخو جوەکێنە و چەو قەتارەو تفەکا کە وەڵتەر باسما کەرد٘ێ، گولانەتەرە بێ؛ پەوچی پەنەش واچێنێ تفڵە گولانە. ئیسە نەمەنێنە و ئەوسا پاڵو یانەکاو ئیسەو مەللا زوٙرابینە بێ.

٭ هانە ڕوەنینە: هانێوە ورد٘ین، ئینا چێرو کەڵەکەکێ زەمینەکەو لالوٙ کەیخەسرەوی بە ڕەحمەتینە. قەراخو دەرەینە، چند٘ گەزێ لای سەری هانەمروٙیوە. ئاوەکێش چەربە بێ، پەوچی پەنەش واچێنێ هانە ڕوەنینه. ئی هانەیچە زمسانێ تەقێ و ئاخر و ئوٙخرو وەهاری وشک بێ.

٭ هانەمروٙ: ڕەنگا نامیەتەرین هانەو هانەگەرمڵەی بوٙ. هانە مروٙ هانێوە گەورە و پەڕ ئاوا. ئی هانە هەر ساڵێ زو تەقوٙ، دێر وشک بوٙ، هەر ساڵێچ دێر تەقوٙ، زو وشک بوٙ. هانە مروٙ دوێ جوێش چەنە باوە و جوێشا ملوٙ ڕو به وەردەگا و ئەو جوەکێشا ملوٙ ڕو بە مەید٘ان و تا نزیکو تفەو ڕوسەری یاوٙ. هانە مروٙ دوێ تەفسرێش سەرێنێ: بڕێ ماچا چون زو وشک بوٙ، پەنەش ماچا هانە مروٙ (زو مروٙ). بڕێتەریچ ماچا پێسە هانە مروٙو کویسانی ڕەنگا پاڵشەنە مروە بیەبوٙ، پەوچی نامێشا نیان هانە مروٙ.

٭ زەمینو لالوٙ کەیلەی: ئەپا زەمیناو پەشتەو هانە مروٙیە ماچا. ئی زەمینێ هینێ لالوٙ کەیخەسرەوینێ.

٭ گاراجی سەرین: وەختێ جاد٘ەشا کێشت پەی هانەگەرمڵەی نامارە دلێ دەگا و تا پەشتەو یانەکاو ماموٙ حەمەد٘خانی حاجی عەزیزی یاوا و ئاگە بی گاراج. وەختێ جاد٘ە ئاما دلێ دەگا و وەرو تفەو مەللا ژەنێ بی گاراج، ئەویچ نامێش نریا گاراجی سەرین.

٭ تەپو حسکەلی: ئا تەپە بێ وەرو یانەو قاد٘ر بەگی بە ڕەحمەتینە (ئیسە نەمەنەن و تەخت بیەن). ئی تەپە سەرو ڕاو مەڕەموسێوە بێ و ئەگەر کەوتەنی پەودیمەرە، یاوێنی مەڕەموسێ.

٭ تاشو حەیێ: چێرو تەپەکەینە تاشێوە بێ و پەنەش واچێنێ تاشو حەیێ.

شرام تا هێڵە گەمە و پەشتەو بیارێ و دەور و بەرو دەگاو هانەگەرمڵەی

٭ شرام: شرام کەشێوە فرە بەرزا کە ئینا بەینو هانەگەرمڵەی و کەیمنەی و بێرواسی و گەچینەینە و وەرانوەرش ئەسونەنە. شرام یانێ گەرما ئاوەر. ئەگەر تەماشەو ئی کەشیە کەرمێ ئی کەشە ویەرد٘ێوە فرە فرە دورەنە گڕکان (ئاتەشفشان) بیەن و دەمەکەشەنە دیارا.

٭ چاڵەو شرامی: دلێڕاسەو شرامی چاڵینه و پەنەش ماچا چاڵەو شرامی.

٭ سێخڕانا: ئەودیمو شرامی ڕو بە گەچینە یەرێ خڕێ هەنی و پەنەشا ماچا سێخڕانێ (سێخڕانا). زوانی هەورامینە بڕێ واتێما هەنێ بە (سێ) دەس پەنە کەرا. پێسە: سێ پای، سێ کوچکەی، سێلکێ، سێ شەشێ و …

٭ پیەنە جاناڵێ: پیەنە جاناڵێ ئینا پەشتەو دەرەو وەنە گەورێوە. ئی واتێ جە یەرێ بەشا وەشە بیێنە (پیەنە + جا + ناڵێ). پیەن یانێ پان، جا یانێ یاگێ، ناڵێ یانێ ناڵێ (جەمەو ناڵانە). سەرجەم بە یاگێوە ماچا کە پانە و تەختە بوٙ و یاگێ ناڵدارا بوٙ و تاوا خارش کەرا.

٭ تەوەنە بەلە: ئینا پەشتەو خەرمانو لالوٙ ئەولقاد٘ری بە ڕەحمەتی و دەرەو وەنە گەورێوە. پەشتیش شراما. ئی تەوەنێ بە پاو تەوەنەکاو دەور و بەریش قنجەنە، پەوچی نامێشا نیەنە تەوەنە بەلە.

٭ ڕاو شێخی: ڕاو شێخی ئینا بەینو شرامی و وەرەتاوڵێنە (پەشتەو وەرەتاوڵێوە). دیارا ئی ڕێ شێخاو باخە کوٙنی وەشە کەرد٘ێنە و فرە یاگاو هەورامانی ڕاو شێخیش هەنە. باخە کوٙن و کراویە دوڵەو نوێنی مڵکو شێخ عەلی حیسامەدینینێ. شێخ حیسامەدین و یاگەد٘ارەکێش فەسڵو سەرد٘اینە باخە کوٙنەنە نیشێنێ و هامنێنە لوێنێ پەی کراویە دوٙڵێ. کراویە دوٙڵە هەوارێ وەش و بەهەشتێ خود٘ایا. ڕاو شێخی جە باخە کوٙن دەس پەنە کەروٙ و ملوٙ نوٙتشەی و لانیشتەرە ملوٙ گوٙڵی و کراویە دوٙڵە.

٭ وەرەتاوڵێ: وەرەتاوڵێ ئینا پەشتەو دەگێوە و وەرو شرامینە. ڕو بە وەرەتاوەنە و پەوچی پەنەش ماچا وەرەتاوڵێ.

٭ خەرمانو لالوٙ ئەولقاد٘ری: ئینا شانو دەرەو وەنە گەورێنە. ئی خەرمانە هینو لالوٙ ئەولقاد٘ری بە ڕەحمەتین و یاگێ خەلە و خەرمان کوایش بێ.

٭ دەرەو وەنە گەورێ: ئا دەرەنە کە دلێ دەگانە بوٙ بە دەرەو کافەرەجی. دەرەو وەنە گەورێ مڵکو هوٙزو دەروێش عەزیزین. دیارا ئی یاگێ وەنێوە گەورێش چەنە بیێنە پەوچی نامێشا نیەنە دەرەو وەنە گەورێ.

٭ خەرمانو گژاکی: لای ڕاسو دەرەو وەنە گەورێوە، خەرمانو گژاکین. وەختێ جە دەگاوە بلی ڕو بە کەلو ئایشێ دلێ ڕانە یاوی بە خەرمانێوە بە نامێ خەرمانو گژاکی. ئەوسا ئا خەرمانێ هەکه دلێ ڕانە بیێنێ، یاگێ ئیسراحەتی و ئەوەسەیای ڕاویەر و چێوی بێنێ. گژاک جوٙرێ گیواوا و ئا دەور و بەرە ئا جوٙرە گیواوشە فرە بیەن و ڕەنگا ئا خەرمانە یاگێ کوای ئا گیوایە بیە بوٙ.

٭ نسارەکلە: ئا لانسارو پەشتەو دەگێنە هەکە ملی ڕو بە خەرمانو گژاکی. نسارەکلە یانێ نساری ورد٘ی. نسار یاگێوەنە کە کەمتەر وەرەتاو گێروٙش و زوتەر سەیێش مەیاوە.

٭ هانەکلە: هانەکلە یانێ هانەی فرە فرە ورد٘ی. ئینا لای سەری سەردەگایوە و ئەوسا پەی وێش گەڕەکێ جە دەگاو هانەگەرمڵەی بێ.

٭ کەلو ئایشێ: وەختێ خەرمانو گژاکی ترازنی و یاوی ملەگا (کەل)، ئەپا ملەگایە ماچا کەلو ئایشێ. ماچا ئایشێ ژەنێ بیێنە و ڕاش کەوتێنە ئاگە و ڕەقە بیێنەوە، پەوچی نامێشا نیان کەلو ئایشێ.

٭ زهوٙرە: زهوٙرە یانە وەهار هانە، وەهار هانێوە کە ئاویش فرە کەمە بوٙ. زهوٙرە ئینا بەینو کەلو ئایشێ و نسارە گەورەی و خەرمانو گژاکێنە و ئەچاگەنە بڕێ زەمینێ دیم کاڵێ هەنێ و ئەوسا کەرێنێشا گەنم و یەو و نوەی.

٭ نسارە گەورە: ئا لاپاڵە گەورە کە ئینا وەرانوەرو دەرەو ناڵێوە و یاوٙ تا سەرباوەجمکا پەنەش ماچا نسارە گەورە. نسارە گەورە چەپەوانەو نسارە کلەی گەورە و درێژا.

٭ سەرباوەجمکا: ئا قوتە بەرزەنە کە ئەودیمش هێڵەگەمەن. ئی نامێ جە یەرێ بەشا وەشە بیێنە (سەر + باوەر + جەمگا). یانێ بەیدێ پەی جەمگای. ئەوسا مەحاڵو هەورامانی به عام یارسان بیەن. جەمگا یاگێ گلێر بیەی و عیباد٘ەتیشا بیێنە. ئی کەشە یاگێوەنە هەکە ئیدیم و ئەودیمش دەگێ هەورامانو بەشو ئێراقی و ئێرانینێ. دیارا ئی یاگێ پەی گلێر بیەیشا یاگێوە وەشە بیێنە و ڕەنگا مانگانە یا ساڵانە چێگەنە کوٙنیشتشا بیەبوٙ پەی کار و باری دینیشا. سەرباوەجمکا، زوانی پێسە پەنە کەرد٘ەن؛ چون ئەپێسە ئاسانتەر گوٙ کریوٙ.

٭ هێڵەگەمە: هێڵەگەمە ئینا ئەودیمو کەلو ئایشێوە (لای سەری دەگاو نارنجڵەی). کەشو هانەگەمڵەین، بەڵام شوٙنەو پەیمانەو ئەلجەزایریرە دریا بە ئێراقی. هێڵەگەمە یاگە سەیرانو دەگایەکاو دەور و بەری بێ. وەهارەنە گرد٘و خەڵکو ئا دەگایە چاگە گلێر بێوە و خەریکێ گەمەی و سەیرانی بێنێ.

نامەکێچش هەر ئا مانێ مد٘وٙ و یانێ یاگێ گەمەی و وەشی و سەیرانی.

٭ قەڵاو دەرە ڕێزینەی: ئینا بەینو سەرباوەجمکای و قەڵاو ئاشوریانە. دیارا هەر یاگێ قەڵا بیێ بوٙ یاگێ پارێزنای وەڵاتی بیێنە و ئی قەڵێچە ڕوێ جە ڕوا ڕەنگا پەی پارێزنای دەگاو دوڵای چاگە مەرزیە بوٙرە. ئا دەرە هەکە ئینا وەرو ئی قەڵێنە ڕێزێش فرێنێ، پەوچی نامێشا نیان قەڵاو دەرە ڕێزینەی.

٭ دەرەو پیری: ئینا ئەودیمو دوٙڵایوٙ، نامەکێش دیارەنە و ئا شەخسە هەکە ئینا چاگە یوٙ جە گەوراو ئاینو یارسانی بیەن، بەڵام مەزانو کام پیر بیەن.

٭ ملەگا درێژە: ملەگا درێژە ئینا وەراوەرو دوٙڵایوە، ملوٙرە هەمە وسەین، پەو دیمیچەرە ملوٙرە دەرەو تەکیەی. ملەگێوە درێژا پەوچی ئەپی نامێ مەیشورا.

٭ دوڵا: ئا تەپەنە هەکە ئینا ئیلاو دەرەو پیریوە (ڕو بە هانەگەرمڵە). دوڵا قەد٘یم دەگا بیێنە، بەڵام دەورەو ئاشوریانە وێرانە بیێنە و ئیسەیچ شوٙنەمایش مەنێنە. خەڵکو دوٙڵای ئاگەشا چوٙڵ کەرد٘ەن و ئاوارێ بەینو کامیارانی و سنەی بیێنێ و ئەچاگەیچ دەگێوەتەرەشا بنەڕەت مەرزنێنەرە بە نامێ دوٙڵاوی و هەرچی یاگە نامێ لاو وێما بیێ با، چاگەیچ نامێشا نیەنێ کەش و کوٙ و کەمەر و هانە و هەواریشاوە. دوٙڵاویێ ئیسەیچ وێشا بە خەڵکو دوٙڵاو وێما مزانا و ئی چێوە سینە بە سینە تا ئیسە مەنەن لاشاوە و کاک ڕێبوار دوٙڵاوی جە پارچە شێعرێوەنە ئی چێوشە بەیان کەرد٘ەن.

٭ مەڕە دوە لنگێ: یوە جە مەڕە نامیەکاو هانەگەرمڵەینە، ئینا دەور و بەرو دوٙڵاینە، بەرەکەش دوەلاوەرا، پەوچی نامێشا نیەنە مەڕە دوە لنگێ. گەورێنە و ڕەنگا گەلێوە چەنەش ڕاش بوٙوە.

٭ کەمەر دەڕنە: ئینا بەینو دەرەو ناڵێ و دوٙڵاینە. ڕەنگا ئی کەمەرە درز و دڕنیش چەنە با، پەوچی نامێشا نیان کەمەر دەڕنە.

٭ دەرەکڵە: ئا دەرەنە ئینا پاڵو دەرەو ناڵێنە. جە زهوٙرە سەرچەمە گێروٙ و هانەو سڵێمان بەگی پێوەز بوٙوە بە دەرەی گەورەی. دەرەکڵە تەنیا وەختو وارانینە ئاوێش هەنە و جموٙ. دەرەکڵە یانێ دەرەی گولانە.

٭ مەڕە جیکێ: تەوەنەکێشا پێسەنێ خڕی و چیمەنتوٙی کە پیێوەرە لکێ با، سەرسایە کەروٙ  ڕەنگا گەزێ تا دویێ گەزێ بەرزه بوٙ و وەختو وارانینە وێت مد٘ەی چێرش، یام وەختو وەرتاوینە کەمێ سێبەرەش هەنە.

دلێ دەگا تا کوٙڵانو (دەرەو ناڵێ / هانەو سڵێمان بەگی)

٭ دەرەو کافەرەجی: ئا دەرەنە کە جە قەمچەکەو یانەکاو لالوٙ لەتیفی بە ڕەحمەتیوە دەس پەنە کەرێ و نەختێ لای واری هانە مروٙیوە پێوەز بێوە بە دەرەی گەورەی. وەهارەنە وەختێ وارانی فرە وارێ ئی دەرە جمێ و تا نیشێوە کەس نەتاوێ بد٘وٙش وەنە.

٭ تفەو مەللاژەنێ: یاگێوە پەڕ نوسالوٙژیە و پەڕ ویرەوەریە بێ پەی گرد٘و خەڵکو هانەگەرمڵەی. تفەو مەللاژەنێ یاگێ گلێر بیەی خەڵکی و گەمە کەرد٘ەی زاڕوٙڵا بێ. ئی تفێ هینەو مەتی مروەتێ کە پەنەش واچێنێ مەللاژەنی، بێ و هەر پی بوٙنەوە ئەپی نامێ ئەشناسیێ. داخەی گرانەم ئیسە ئی تفە قەد٘یمیێ کە تاوێ بەڵگە و شناسنامێوە بوٙ پەی دەگاو هانەگەرمڵەی نەمەنێنە.

٭ لاد٘ەگا: وەرو گاراجی و یانەو تەیمور بەگی بە ڕەحمەتی و یاگێ حمامەکەی پەنەش واچێنێ لاد٘ەگا. لاد٘ەگا یانێ لا یا قەراخو دەگێ. ئەوسا لاد٘ەگا زەماوند٘گا و یاگێ گەمە کەرد٘ەی زاڕوٙڵا بێ و ئەچی ئاخریچەوە والیباڵش چەنە کەرێنێ.

٭ ماما خەزانە: ئەودیمو لاڎەگای باخو لالوٙ واحیدڎی بە ڕەحمەتی بێ (وەرو یانەو حەمەد٘ بەگی بە ڕەحمەتی). ئێگە هەم بەشێ جە وەردەگای بێ، هەم پەنەش واچێنێ “ماما خەزانە”. “ماما” جە ئاینو یارینە وەراوەرەنە چەنی پیری و دەرەجێوەن پەی خاتونا. پێسە “ماما جەلالێ”. وەنەش مشوٙ “ماما خەزانە” شەخسێوە یاگە ئێحتێرامە بیێ بوٙ و ئی باخە هینو ئاد٘ێ بیەبوٙ.

٭ ماما خەزانە: ئەودیمو لاد٘ەگای باخو لالوٙ واحید٘ی بە ڕەحمەتی بێ (وەرو یانەو حەمەد٘ بەگی بە ڕەحمەتی). ئێگە هەم بەشێ جە وەردەگای بێ، هەم پەنەش واچێنێ “ماما خەزانە”. “ماما” جە ئاینو یارینە وەراوەرەنە چەنی پیری و دەرەجێوەن پەی خاتونا. پێسە “ماما جەلالێ”. وەنەش مشوٙ “ماما خەزانە” شەخسێوە یاگە ئێحتێرامە بیێ بوٙ و ئی باخە هینو ئاد٘ێ بیەبوٙ.

٭ وەردەگا: وەردەگا هەر جە لاد٘ەگاوە دەس پەنە کەروٙ تا کوٙڵانەکەو وەرو یانەو حاجی غەفوری بە ڕەحمەتی. وەردەگا باخێنێ و ئینێ وەرو دەگێنە، پەوچی پەنەش ماچا وەردەگا. ئی باخێ فرەتەر هینێ لالوٙ واحید٘ی، لالوٙ خەلیفە فەتاحی و یانەو لالوٙ بەخشەینێ.

٭ (باخ / هانەو) لالوٙ سەلیمی: هانە و باخو لالوٙ سەلیمی مەیشورا و ئینا چێرو ڕاکێ چێردەگاینە و ئەوەجەش بە باسی فرەتەری نیا.

٭ مەڕلێ: ئینا بەینو یانەو لالوٙ غەفور عەبدی و ماموٙ حەمەد٘خان ساڵحینە (بە ڕەحمەتێ با)، چێرو ڕاکێ دەرەو ناڵێنە. مەڕلێ یانێ مەڕەی گولانێ و چاگەنە مەڕلێوە بێ و بە جوەکێ وەریچش واچێنێ جوەو مەڕلێ.

٭ خمخانە: ئینا وەراوەرو هانە هەڵوچەیوە، باخو بە ڕەحمەتیا حاجی ئوٙسمان، تەوفێق و جافر ئەمینین. پەوچی پەنەش ماچا خمخانە چون یاگێ ڕەنگ کەرد٘ەی هەڵاوە و چێوی بیێنە. (خم + خانە)، خم ڕەنگ، خانە یانێ یاگێ و یانە.

٭ هانەو زوٙراب بەگی: مڵکو حاجی ئوٙسمانین، ئەوسا چایخانە بیەن و ئی چایخانە هینو زوٙراب بەگی بیەن. ئینا ئەودیمو کێڵەکەو حاجی ئوٙسمانی بە ڕەحمەتینە.

٭ هانەو حاجی ئوٙسمانی: ئی هانە ئینا دلێ هەوشەو کێڵەکەو حاجی ئوٙسمانی بە ڕەحمەتینە. وەرخێز و وەرکەوتشەنە دوێ هانێتەر هەنێ و ڕەنگا هیچکام دە گەزێ دورێ نەبا. وەرخێزشەنە هانەو جافر ئەمینین و وەرنیشتشەنە هانەو زوٙراب بەگین.

٭ ئەحمەد٘ئاوا: باخو حاجی حەمەیوٙسوٙی بە ڕەحمەتین، ئینا وەرو ڕاکێ دەرەو ناڵێنە. خیاری قەپوٙس چەرمێ و هەناری ئی باخیە نامیێ بێنێ.

٭ هانەو حەمەوەیسی: باخێ ئەولاو خمخانەی (ڕو بە وەرنیشت) هانەو حەمەوەیسین. ئی باخە هینو ماموٙ ئەحمەد٘ ساڵحی بە ڕەحمەتین. هانەو حەمەوەیسی ئینا پاڵو مزگی دەرەینە و ئەوسا سەرو هانەو حەمەوەیسیوە چایخانە نریێ و دلێ چایخاناو هانەگەرمڵەینە نامیە بێ.

٭ مزگی دەرەی: ئینا پاڵو هانەو حەمەوەیسی و وەرو گەڕەکەو دەرەو ناڵێنە. ئی مزگیە فەسڵو گەرماینە یاگێ مزگی دەگێ گێرێوە و خەڵک چی مزگینە نما کەرێ و …

٭ سەرناسار: ئینا بەینو مزگی دەرەی و ئاساو ئوٙسا محەمەد٘ینە. باخێ سەرناساری هینێ ماموٙ کەریم حاجی عەزیزی و لالوٙ محەمەد٘ ڕەمەزانینێ (بە ڕەحمەتێ با). جوەو سەرناساری کە وەرو هانەو حەمەوەیسنە سەرچەمە گێرێ ئاساو ئوٙسا محەمەد٘ی گێڵنێ و زیاد٘ە ئاوەکەش مجیێ دلێ جوە پیەنێ.

٭ تەڵانە دەمێ: ئینا وەرو دەرەو ناڵێنە (وەرو یانەو ماموٙ عەودوللای حاجی عەزیزی بە ڕەحمەتینە). ئەگەر هەڵە نەلو هینەو یانەو لالوٙ حەمەشەریفی بە ڕەحمەتینە. ئەی چی نامێش تەڵانە دەمێنە؟ مەزانو. ڕەنگا خاکش نەرم بوٙ و وەشتەر ئاوی دەمنوٙ.

٭ ئاساو ئوٙسا محەمەد٘ی: یوٙ جە پەنج ئاساوە نامیەکاو دەگاو هانەگەرمڵەین و نزیکتەرین ئاساوا پەی دەگێ. ئی ئاساوە جە بنەڕەتەنە هینو ئوٙسا وەهابین و دماتەر یاوان لا ئوٙسا محەمەد٘ی کوڕیش و شوٙنەو ئاد٘یچەرە یاوان بە ماموٙ ئەحمەد٘ی کوڕیش (بە ڕەحمەتێ با).

٭ دلێ باخا (دەسو وەرەتاوی تا بلوٙ دەرەو تەکیەی).

٭ جوە پیەنێ: ئا جوێنە هەکە جە ئاساو ئوٙسا محەمەد٘یوە دەس پەنە کەروٙ و ملوٙرە دوٙڵا و ئا باخ و باخاتیە تێرئاوێ کەروٙ. جوە پیەنێ، یانێ جوەی پانە. پیەن یانێ پان. ئی جوێ بە پاو جوەکایتەری پانە و پەڕ ئاوەنە، پەوچی نامێشا نیەنە جوە پیەنێ.

٭ ئاساو ئوٙسا قاد٘ری: ئی ئاساوە یوٙ جە پەنج ئاساوە نامیەکاو دەگاو هانەگەرمڵەیا. ئی ئاساوە هینو ئوٙسا قاد٘ری بە ڕەحمەتین. تاتەو ئوٙسا عەودوللای و ئوٙسا فەتحوللای و کاک حەبیبی (بە ڕەحمەتێ با). پاسە کە ئەژنیەنم ماچا ئی ئاساوە یەرێ جوٙرێ هەرمانە کەرێ: هەم هارد٘ی هاڕێ، هەم وڵوٙشە کەرێ، هەم چەلتوک پاک کەرێ. چەلتوک کارەوانیێ شارەزور ئارێنێش.

٭ باخو ئوٙسا حەمەساڵحی: باخو وەرو ئاساو ئوٙسا قاد٘ری پەنەش ماچا باخو ئوٙسا حەمەساڵحی. ئی باخە هینو حاجی جوانمیری بە ڕەحمەتین کە ئیسە بەینو وەرەسەینە بەش کریان.

٭ هانەو ئوٙسا ناد٘ری: ئا هانەنە کە ئینا وەرو زەڕین جوێنە و مجیوٙرە دلێ دەرەی. هانەو ئوٙسا ناد٘ری ئینا  مڵکو ئوٙسا ناد٘ری بە ڕەحمەتینە و کەوتەن بەینو کوٙڵەیێ و ئاساو ئوٙسا قاد٘ری. ئی هانە هانێوە پەڕ ئاوا و هیچ وشکساڵیەنە وشکش نەکەرد٘ەن و دایمە هەن.

٭ باخو مەللای: ئینا پەشتەو ئاساو ئوٙسا قاد٘ریوە، هینو زاڕوڵاو لالوٙ سەعەی بە ڕەحمەتین (کاک محەمەد٘، کاک بارام، کاک فەرێح/ سەعەو بالێ).

٭ زەڕین جوە: زەڕین جوە ئا جوێنە هەکە لا ئاساو دەروێشینە دەس پەنە کەروٙ و وەرو تەپە تایلای و پەشتەو لاڕوەیرە ملوٙ ڕو بە دەرەو سواری و ئاساو زوٙراب بەگی بە ئی جوێ گێڵوٙ. زەڕین جوە نامەکێش دەلالەت سەرو خەزێنەی کەروٙ و ئەسێح ئی نامێ بێ مەڵامەت نەنریەنە و یاگێ ئەچی جوێنە گەنج و خەزێنێوە ئەوەشاریا هەن یا بیەن.

٭ کوٙڵەیە: کوٙڵەیە ئینا وەرو ڕاکێ تەپە تایلاینە، مڵکو ماموٙ کاکەوەیسی بە ڕەحمەتینە. کوٙڵەیە ئەجوٙم جە دوێ بەشا وەشە بیێنە (کوٙ + بەی / کوٙبەیە). یانێ یاگێوە هەکە بەیش فرێ و پەڕێ با. چێوێ پێسە ماوەزای.

٭ هانەو کناچا: هانەو کناچا ئینا لا کوٙڵەیێنە و باخو ماموٙ کاکەوەیسینە. نامەکێش دیارەنە و ڕەنگا ئی هانە فرەتەر کناچێ لوێ با سەرش و چاگە جڵێشا شوٙرتێ با و ئاویشا ئارد٘ێ بوٙ. بە تایبە وەختێ دوٙڵا ئاوەد٘ان بیەن و ئی هانە پەی دوٙڵای جە گرد٘ هانێوە نزیکتەر‌ بیەن.

٭ تەپە تایلا: پا چند٘ باخەیە ماچا کە ئینێ بەینو زەڕین جوێ و جوە پیەنێنە (باخو ئوٙسا عارفی، لالوٙ محەمەد٘ غوڵامی و لالوٙ قاد٘ری قادری و …). دیارا ئی یاگێ تایلێش فرێ بیێنێ و تا ئا یاگێ من بزانو تایلێ دلێ خەڵکو یەهود٘ینە درەختێوە یاگە ئێحتێراما و هانەگەرمڵەو ئێمەیچ بە ئەند٘از نیشانێ یەهود٘ی بیەیش چەنەنێ.

٭ تەوەن قازان: ئینا پاڵو جوە پیەنێنە، نزیکو تەپە تایلای و دوٙڵای. ئی قازانێ تەوەنینەنە و نیشانێ گەنجینە و ئانەی مشوٙ بەرئاما بوٙ و تەوەنەکێچ شوٙنەمایش نەمەنێنە.

٭ لاڕوە: ئینا وەرو تەپە تایلاینە (وەرو باخو ئوٙسا عارفی بە ڕەحمەتی و تا ملوٙ دەورو ئاساو زوٙراب بەگی) پەنەش ماچا لاڕوە. لاڕوە نامێوە فرە فرە کوٙنێنە و نیشانێ قەد٘یمی بیەی ئی مەحاڵیە مرمانوٙ.

٭ ئاساو زوٙراب بەگی: ئاساو زوٙراب بەگی ئاخرین و دورتەرین ئاساو بە دەگاو هانەگەرمڵەیا. ئاساوێ فرە فرە گەورەن و ئینا وەرانوەرو هانەو مەید٘انیوە. جە نامەکێشەنە دیارا ئی ئاساوە هینو زوٙراب بەگی کوڕو سالاری بیەن.

٭ دەرەو سواری: هەر ئا دەرەنە کە لای سەریوە پەنەش ماچا دەرەو پیری و وەختێ مەیوٙ ڕو بە سەرە چێر نامەکێش فاڕیوٙ بە دەرەو سواری. باخو لالوٙ حسەین قادری و ماموٙ مسەفای حاجی عەزیزی (به ڕەحمەتێ با)، ئینا چێگەنە و مەیشورێنێ بە دەرەو سواری.

٭ تەوەن نما: ئینا سەرو جوەو کوٙیوە، وەرو هەمەوسەینی. نامەکێش دیارەنە و چاگەنە تەوەنمێوە گەورێ بێ کە خەڵک سەرشوٙ نما کەرێ.

٭ هەمەوسەین: ئا شەخسو پەشتەو تەوەنمێنە (نزیکو حدودی). هەمەوسەین (حەماحسیەینا) و چون هەورامینە حەرفێ حەڵقیێما نیەنێ، “ح”کێ بێینێ بە “ه”.

٭ جوەو کوٙی: جوەو کوٙی بنەوانش ئینا وەرو لاڕوەینە و چێرو ئاساو زوٙراب بەگیرە ویەروٙ و ملوٙ پەشتجوٙ بیارێ (وەرو یانەکاو ماموٙ فەتحەی به ڕەحمەتیرە ملوٙ لابلای  …).

٭ دەرەو تەکیەی: ئا دەرەنە هەکە ئینا ئەولاو یانەکاو ماموٙ فەتحەی بە ڕەحمەتینە و گنوٙ ئەوەڵو دەگاو بیارێ. دەرەو تەکیەی خاکو ئێرانیا و جە هێڵەگەمەوە دەس پەنە کەروٙ. ئەی چی پەنەش ماچا دەرەو تەکیەی، چون ئەپا دەور و بەرەنە ڕەنگا تەکیە بیەبوٙ و بیارێچ ماوا و مەکانو شێخ و مەشایخی بیێنە و تەکیە و خانەقاش بازارشا گەرم بیەن.

دلێ باخا (دەسو نساری کوٙڵانو گوٙزینداری تا حدود).

٭ ماهەنارا: ئینا وەرانوەرو مروٙبەڕەیوە، واری تفەو ڕوسەری، باخو لالوٙ عەلی غوڵامی و لالوٙ ڕەشید٘ین (ڕەشەو عەولەی). ماهەنارا یانێ ماوا و مەکانو هەنارا، یانێ یاگێوە هەکە هەناریش فرێ با و ئەوسا ئی باخە هەناریش فرێ و پەڕێ بێنێ. وەرش جوەو قوڵەی و سەرش باخو حاجی خود٘اد٘این.

٭ باخو هێمنێ: لکان ماهەنارارە، باخو لالوٙ حەمەد٘یمین فەتحین، ڕەنگا یوٙ جە گەورەتەرین باخەکاو هانەگەرمڵەی بوٙ. لای سەریش جوەو تفەو ڕوسەرینە و لای واریش جوەو قوڵەی. نامەکێچش دیارەنە و مڵکو هێمنە نامێوە بیەن.

٭ مروٙ وەشە: ئینا پەشتەو ئاساو ئوٙسا سڵێمانیوە، باخو حاجی محەمەد٘ین، ئەولایچش باخو حاجی کەریمین. نامەکێش دیارەنە و ئەسێح ئی باخە مروەی فرە وەش تامش چەنە بیەن کە دلێ مروانە تاقانە بیەن.

باخو سارێ: باخو حاجی کەریمیا، لکان مروٙ وەشەیرە و چەنی مروٙ وەشەی بە جوەو هانە هەڵوچەی داریا. دیارا ئی باخیچە هینو خاتونێوە بیەن بە نامێ سارێ (سارا).

٭ ئاساو ئوٙسا سڵێمانی (کەڕەی): ئی ئاساوە ئینا واری هانەو سڵێمان بەگیوە، بە ئاوەو جوەو هانەو سڵێمان بەگی گێڵێ. یوٙ جە پەنج ئاساوە نامیەکاو دەگاو هانەگەرمڵەین. لای واریش دەرەن، لای سەریش جوەو هانەو سڵێمان بەگی و مروٙ وەشەن، وەرنیشتش تەختەو سانین (باخو حەمەلاو بەگی)، سەرنیشتش باخو لالوٙ حەمەین (حەمەو میرزای).

٭ تەختەو سانی: ئینا وەرنیشتو ئاساو ئوٙسا سڵێمانینە، لای سەریش باخو حاجی کەریمین، لای واریش دەرەن و وەرنیشتیچش باخو لالوٙ بارامین (بارام بەگ)، ئی باخە مڵکو لالوٙ محەمەد٘ین (حەمەو حەمەلاو بەگی). ئی تەختە و باخە هینو یوٙ جە سانەکا بیەن و ئیسە یاوان لاو وەرەسەیش و وەنەم مەعلوم نیا کام سانو هانەگەرمڵەی بیەن.

٭ ئاساو دەروێشی: ئی ئاساوە خەیلێن شوٙنەمایش نەمەنێنە، ئینا قەراخو دەرەینە و دلێ مڵکو لالوٙ بارامینە (بارام بەگ)، وەرانوەرش باخو حاجی فەتاحین. ئی ئاساوە دیارا هینو کەسێ بیەن ئەپی نامێوە.

٭ باخو فەقی: هینو لالوٙ بارامیا (بارام بەگ) و ئینا بەینو ئاساو ئوٙسا قاد٘رینە و باخو حاجی غەفورینە. دەلیلەو نامەکێش مەزانو، ڕەنگا کەسێ ئەپی نامێوە (فەقی) بیەبوٙ.

٭ دەرەهێزان: بڕێ مڵکێنێ هەکە سەرجەم پەنەشا ماچا دەرە هێزان. مڵکێ دەرەهێزانی هینێ زاڕوٙڵاو ماموٙ بارامی، ماموٙ فەتاحی، لالوٙ عەلی غوڵامی و لالوٙ محەمەد٘ی (حاجی حەمەڕەزای) و … ئی دەرە دەورو کەشو باخچە میرەیوە مێ سەرەچێر. وەنەم مەعلوم نیا هێزان ماناش چێشەنە.

٭ ماموٙ سەنا: ئی باخە باخێوە هامبەشا و بە چند٘ باخا ماچا ماموٙ سەنا. ڕەنگا ئەسڵو واتەکێ “ماموٙ سانا” بوٙ. یانێ چند٘ ماموٙ و ماموٙزێ هەکە سانێ بیێنێ. ماموٙ سەنا باخێ لالوٙ تەقی، لالوٙ ئەمینی، لالوٙ حەمەعارفی، لالوٙ قالەی (قالە خەوشە) و حاجی مەجید٘ینێ.

٭ تەختەو چێڕای (چێرڕای): تەختێوە فرە فرە گەورەن، ئینا چێرو ئا ڕێنە کە ملوٙ ڕو بە هانەو مەید٘انی، هەر ئەپی بوٙنەوە نامێچشا نیان تەختەو چێرڕای، چون ئینا چێرو ڕاکێنە. وەرانوەرش هانەو ئوٙسا ناد٘ری و کوٙڵەیەو حاجی مەجید٘ینە.

ئی مڵکە هینو حەمەلاو بەگین و ئیسە یاوان وەرەسەیش.

٭ تەختەو گەمارێ: ئینا ئەولاو تەختەو چێرڕایوە، ئی تەختەیچە مڵکو حەمەلاو بەگی بیەن و یاوان لاو وەرەسەیش و هینو کاک ئەمین ئێستێوارین. ڕەنگا گەورەتەرین تەختەو هانەگەرمڵەی بوٙ (تەختە یانێ یاگێ تەختە و پانە). گەمار یانێ گەورە، پەوچی نامێشا نیان تەختەو گەمارێ. گەمارێ وەنەیچش مشوٙ نامێ ژەنێ بوٙ. ئەگەر سەرنج دەید٘ێ فرەو یاگانە ماڵ و مڵک و باخ ئینا بە نامێ خاتونەکاوە. دیارا مڵکیەت یوٙ جە نیشانەکاو تەمەدوٙنی و شارستانیەتینە و ئەوەج و بە حورمەت تەماشە کەرد٘ەو ژەنێچ عالتەرین نیشانێ ئی شارستانیەتینە و ڕەنگا هەورامان جە ویەرو تارێخینە پەی ئی چێویە کەم وێنە بیەبوٙ.

٭ باخو پوٙسوٙڵەکەی: باخو ماموٙ فەرجین (فەرەجو ماموٙ کاکەوەیسی).

٭ تەختەو ئاغالی: ئینا پاڵو تەختەو گەمارێنە، باخو لالوٙ حەمەکەرەمیا (ڕەزایی). ئاغالی کوڵ کریاو ئاغا عەلین و ئی تەختە هینو ئاغە عەلی نامێوە بیەن.

٭ سورەتفێ: سورەتفێ هەر ئینا پاڵو ئی تەختەینە و باخو لالوٙ حەمەعارفی و باخو لالوٙ حەمەکەرمی ئینا چێگەنە. سورەتفێ، سورەتفێوە فرە گەورێ بێ و ئیسەیچ هەڵای مەنێنە.

٭ْ بەڕیلە: بەڕیلە یانێ یاگێ وشکە و کەم ئاوە. ئەپا یاگا ماچا هەکە بەڕێ و کەم ئاوێنێ و گنا پەشتەو ئا جوێوە کە جە هانەو لالوٙ سەلیمیوە هوٙرکریوٙ و لای سەری باخارە ملوٙ ڕو بە دەرەچاڵان.

٭ بێگڵە: بێگڵە بڕێ باخێنێ و گنا بەینو بەڕیلەی و جوەو هانەو سڵێمان بەگی. بێگڵە یانێ یاگێوٙە هەکە خاکش کەما و فرەتەر تەوەن و ڕژاکا. باخێ هوٙزو لالوٙ بەخشەی و لالوٙ حەمەکەرمی ئینێ بێگڵەنە.

٭ کوٙڵەیەو حاجی حەماحسەینی: ئینا وەرو سورەتفێنە و پاڵو کوٙڵەیەو بابا خود٘اد٘اینە و ئیسە هینەو زاڕوٙڵاو لالوٙ ئەحمەد٘ینە (ئەحمەد٘و حاجی حەماحسەینی).

٭ کوٙڵەیەو بابا خود٘اد٘ای: ئینا وەرو تەختەو ئاغالینە، هینەو بابا خود٘اد٘اینە و ئیسە هینەو زاڕوٙڵاو لالوٙ حەبیبینە (حەبیبو سوٙفی خود٘اد٘ای).

٭ هانەو شێخی: ئینا چێرو باخو حاجی حەماحسەینینە و قەراخو دەرەینە. ئێتر پا نزیکەرە (ڕو بە وار) هانە نیا تا ملی هانەو مەید٘انی. مڵکو کام شێخی بیەن مەزانو.

٭ کوٙڵەیەو حاجی حەمەوەیسی: یوە جە نامیەتەرین کوٙڵەیەکاو هانەگەرمڵەینە. ئینا پاڵو هانەو مەید٘انینە. لای سەریش زیارەتێنێ. بە زیارەتێ هانەو مەید٘انی مەیشورێنێ. وەرانوەرش لاڕوە و ئاساو زوٙراب بەگین. ئی کوٙڵەیێ کە فرەو خەڵکی بە کوٙڵەیەو دەروێش حەمەساڵحیچ مشناسوٙش هینەو حاجی حەمەوەیسینە. حاجی حەمەوەیس چەنی سالاری لوانەرە ئێراق و ئێتر نەگێڵانەوە. باباو شاهوٙ ئەمینیا. ئی مڵکە شوٙنەو پەیمانەو ئەلجەزایری و بەش کەرد٘ەی حدودەکارە بڕیان بە خاکو ئێرانی. تا ئەوەساڵە وێشا و دەروێش حەمەساڵح سەمەرش وەرێنێ، بەڵام ئیسە مڵکو فرمانداری پاوەیا.

٭ هانەو مەید٘انی: ڕەنگا یوٙ جە نامیەتەرین هانەکاو هانەگەرمڵەی بوٙ. چێرو کوٙڵەیەو حاجی حەمەوەیسینە بەرمەیوٙ. وەرانوەرش‌ ئاساو زوٙراب‌ بەگیا. دیارا ئی یاگێ ویەرد٘ەنە ئاوەد٘انە بیێنە و ئاگە مەید٘ان و یاگێ گلێر بیەی خەڵکی بیێنە، پەوچی نامێشا نیان هانەو مەید٘انی.

٭ باخو سوٙسێ: ئینا لای واری هانەو مەید٘انی و کوٙڵەیێوە. مڵکو زاڕوٙڵاو لالوٙ سەعەین (سەعەو بالێ). ئی باخیچە هینو خاتون نامێوە بە نامێ سوٙسەنێ بیەن.

٭ سەربەڵخ: سەربەڵخ و باخو سوٙسێ ئینێ پێوەرە، گرد٘ مڵکو لالوٙ کەیخەسرەوی بیەن و بەینو وەرەسەیشەنە بەش کریان. ئی باخە ئیسە مڵکو زاڕوٙڵاو لالوٙ حەمەکەریمی و لالوٙ ئەمینین. سەربەڵخ نامێوە دوە بەشەنە (سەر + بەڵخ / بەڵخە). ئەسێح لای واری ئی یاگێوە دەگا، شار یا ئاوەد٘انی بیەن و فرە بیەی زیارەتاو ئی دەور و بەریە ئانەی نیشانە مد٘وٙ. سەر وەروەچا (پشوند). یانێ لای سەری بەڵخی یا بەڵخەی. پێسە سەردەرەی یانێ سەراوند٘و دەرەی.

٭تەختەو خاڵەکەی: ئا تەختەنە هەکە ئیسە باخو قێخا مەجید٘یا، ئینا لای سەری باخو سوٙسێ و هانەو مەید٘انیوە. هینوٙ کەسێ بیەن نامێش خالید٘ بیەن و لاو ئێمە بە خالید٘ی واتەنشا خاڵە.

٭ کوٙڵەیەو زوٙراب بەگی: ئینا ئەولاو سەربەڵخیوە ڕو بە یانەو لالوٙ حەمەی (حەمەو فەتاحی). مڵکو زوٙراب بەگی بیەن و ئیسە ناسێحو لالوٙ جافری ئەسان و هینو ئاد٘یا.

٭ تەختەو بەڵکیسێ: یوٙتەر جە تەختەکاو هانەگەرمڵەیا. نزیکو حدودیا و ئید٘یچ مڵکو خاتونێوە بیەن بە نامێ بلقەیسێ. “ق” فرەو وەختی فاڕیوٙ بە “ک”. قێخا = کێخا، قڵوٙسند٘ = کڵوٙسند٘، قوڵ = کوڵ و … ئی نامێچە پی جوٙرە بیچم و شێوە و شێوارش‌ فاڕیان.

٭ ماوەزاو لەقلەقا: ئینا وەرو تەختەو بەڵکیسێنە. ئی نامێ جە بنەڕەتەنە یەرێ بەشێنە (ما + وەزا + لەقلەقا). ماوەزا وەڵتەر واتما یاگێوە هەکە وەزیش فرێ با، لەقلەقایچ یا مەرام جە یاگێوەن کە حاجی لەقلەقێش فرێ با، یا هەنگورەی لەقلەقەش فرێ بوٙ.

٭ دەرە چاڵان: دەرەچاڵان و باخێ دەرەچاڵانی نامیێنێ. فرەتەرو باخاو دەرەچاڵانی هینێ هوٙزو حەمەد٘مینو حاجینێ. دەرەچاڵان جە دوێ بەشا وەش بیەن (دەرە + چاڵان)، یانێ دەرێوە کە چاڵینە و چاڵیش فرێنێ.

٭ دەرە گوڕیچە: ئینا پاڵو باخو لالوٙ حەمەینە (حەمەو فەتاحی)، دەرە گوڕیچە هینو زاڕوٙڵاو حاجی حەمەڕەشید٘یا. وەنەش مشوٙ ئەسڵو واتەکێ دەرە گوٙڕیچە بوٙ؛ چون فرەو یاگانە گوٙڕیچەما هەن. یانێ دەرێوە هەکە قەبرێش‌ چەنە با.

٭ بایم (پیر کاباجوٙڵ): یوٙ جە پیرەکاو ئاینو یارسانیا. وێما پەنەش ماچمێ شەخس. ئی شەخسێ مەحاڵو هەورامانینە فرێ و یاگە ئێحتێرامێنێ. ڕەنگا دوێ کەسێ با، یوٙشا ئیبراهیم نام بوٙ و ئەویچشا پیرکاباجوٙڵ. بابەتێنە تێر و تەسەل باسو پیر کاباجوٙڵیم کەرد٘ و ئێتر لازم بە دوبارە کەرد٘ەیش نیا.

دەرەو لاس ڕواری: ئی دەرە ئینا بەشو نسارینە و وەرو باخچەمیرەینە. نامەکێش یەرێ بەشێنە (دەرە + لاس / ئەلیاس + ڕواری). دیارا ئی دەرە نامێش مەربوتەنە بە کەسیوە و لاس ڕواری وەنەش مشوٙ ئەلیاس‌ ڕواری بوٙ. ئەچی ئی نامێشە نریەنە پەوە ڕەنگا نەزەرێ فرێ با. گاهەز کەسێوە ڕواری بیەبوٙ و ئامابوٙ هانەگەرمڵە و ئەچا دەر و بەرەنە قوٙرخ و مڵکش بیەبوٙ و هەرمانەش چەنە کەرد٘ەبوٙ، یا گاهەز ڕاویەر بیەبوٙ و چاگە عەمرەو خود٘ایش کەرد٘ێ بوٙ و ئێتر چاد٘مای ئا یاگێ بە نامێ ئی کەسیوە شوٙرەتش وستەبوٙرە و …

باخچەمیرە: بڕێ مێوی و زەمینێ دەیمێنی گنوٙ ئەودیمو تفەو ڕوسەری. نامەکێش دیارەنە مڵک و باخچەو میری بیەن.

نۋیستەی/ سوبحان ئەمینی (هانەگەرمڵە)

سەرچەمه/ هەورامان نێت