گردوو جیهانی و ناوچهكهی چەمێشا سهروو ورچنیەیەکاو ١٤و ئایاروو توركیای بێنۍ . بێگومان پێسە چەنی سهرجهموو لایهنه سیاسی و كۊمهڵایهتییهكاو توركیای ئی ورچنیەیهیشا به چارهنویسساز و گرنگ نیارە، پەی گهلوو كوردی چندین جارۍ گرنگتەر بۍ.
گردوو جیهانی و ناوچهكهی چەمێشا سهروو ورچنیەیەکاو ١٤و ئایاروو توركیای بێنۍ . بێگومان پێسە چەنی سهرجهموو لایهنه سیاسی و كۊمهڵایهتییهكاو توركیای ئی ورچنیەیهیشا به چارهنویسساز و گرنگ نیارە، پەی گهلوو كوردی چندین جارۍ گرنگتەر بۍ. پەوکای گەلوو کوردی و هێزه دیموكرات و سۊسیالیست و ڕێكوزیایەکاو ژەنا و گه‌نجا كه‌وتۍ به‌رێوە، چونكوم جە توركیانە چاره‌نویسوو گه‌لای تەری و چین و بەش و ڕێكوزیا دیموكراتییه‌كان، به‌ندا به چاره‌نویسوو گهلوو كوردیوە.
جه توركیانە پەرسەو كوردی چەنی ئانەی تاریخییەنە، هه‌مان وەخت سه‌رچەمەو دیموكراتیزه‌كەرڎەی و فاڕێای ڕیشه‌یینه، به‌بۍ چاره‌سه‌روو دیموكراتییانه‌و كێشه‌و كوردی، دیموكراتیزه‌كەرڎەی توركیای حیچ ماناێش نییەنە. گردوو هێزه سیاسییه‌كاو توركیای ئا ڕاسییه خاس مزانا، پەوکای ماوه‌و سه‌د ساڵی ویەرڎەینە، ده‌وڵه‌توو توركیای سیاسه‌توو وێش سهروو كوردیوە بنیاد نیان، ئادیچ دلێنەبەرڎەی و تاویایۊ و سڕیەیۊ شوناسوو كوردین دلۍ جوگرافیاو توركیاینە. ده‌سه‌ڵاتوو ئه‌كه‌په - مه‌هه‌په‌یچ درێژكریاوەو ئا سیاسه‌تینە.
گەلوو کوردی جه سەرنیشتوو كوردسانی و توركیاینە جە ماوه‌و خه‌بات و كۊشیای په‌نجا و یه‌ك ساڵی ویەرڎەو ته‌ڤگه‌روو ئازاڎیی كوردسانینە به ڕابه‌رایه‌تیی ڕابه‌ر ئاپۊی، ئاڕاسته و خەتەو كۊشیای وێش وێستەنشۊ، پەوکای مزانۊ چەنی سیاسه‌ت کەرۊ و مزانۊ چەنی كاریگه‌ری سهروو هامسه‌نگییه‌كا کەرۊ، هه‌مان وەخت پەی ئانەی کە گۊشەگیر و لاته‌ریك نه‌بۊ، دایمە پەی فرا‌وانكەرڎەی به‌ره‌و كۊشیای وێش گێڵۊ. پەوکای ئارۊ توركیانە فرەو هێزه چه‌پ و سۊسیالیسته‌كا، تا یاوا به به‌شێوە جه لیبراڵه‌كا، وێشا نزیكوو سیاسه‌توو كوردی ئازاڎی ویناوە و چەنی سیاسه‌توو كوردی جموجووڵ کەرا.
له 21 ساڵەو عومروو ده‌سه‌ڵاتوو ئه‌رڎۊغانی و پارته‌كه‌یشنە، فرەتەرین چه‌وسیایۊ و كۊکوشی و پیلانگێڵنی و ئەرەگیری سهروو گهلوو كوردسانیوە کریان، حه‌تا ئا وەختیچە كه به نامۍ دیالۊگی و چاره‌سه‌ریچ نزیك بێوە، دیسان مه‌به‌سش بۍ بوو ئا پڕۊسێسه دوژمنكارانه‌یە به ڕای نه‌رمە جابەجا کەرۊ، وەختێوە ڕابه‌رایه‌تیی گەلوو کوردی پا پیلان و فرتوفێڵه‌یشا زانا، یه‌كسه‌ر ڕووه هەقەتینەکێش بەرە کەوتە. ئه‌نجام جە هه‌شت ساڵی ویەرڎەنە، ئه‌رڎۊغان و ده‌سه‌ڵاته پڵۊسنه‌ره‌كه‌ش به ئاویر و ئاسن ڕووبه‌ڕووۍ گەلوو کوردی بیێوە، نموونه‌و ته‌قایۊکاو پیرسوسی و ئامه‌دی و ئه‌نقه‌رەی و دیلۊكی، تا وڕنای و تاڵانكەرڎەی شاره‌كاو جزیرهی و شه‌رناخی و سووری ئامه‌ی، مشتێوەنۍ جه خەرمانۍ. پینەیچۊ نەمرڎا، ده‌سش به گێرتەی وەرنیشتوو كوردسانی كەرد و به هه‌مان چێو ئەرەگیرییەکێش پەی سهروو باشووریچ په‌ره پەنە دۍ. چەنی ئانەیچە گردوو چالاكه سیاسی و مه‌ده‌نی و ڕۊنامه‌نویس و كارساز و خه‌باتكارەکاو كۊشیای دیموكراتییش وستۍ كونجوو زیندانه‌كا. لا سه‌ریی ئینیشایچ سیستموو ده‌سه‌ڵاتیش فاڕا پەی سیستموو سه‌رۊكایه‌تی و چا بارەیچۊ گردوو ئا یاسایاشە جه ده‌ستوورنە فاڕۍ كه فرسەتوو جموجووڵی سیاسی و دیموكراتییش چەنەبۍ، ئینەیچ پاسەش كەرد، كه ئه‌رڎۊغان و ده‌سه‌ڵاته‌كه‌ش پێسە دیكتاتۊرێوە كه به ورچنیەی ئامان وێش بسه‌روو توركیایرە سەپنۊ.
جە سەرنیشتوو كوردسانینە گەلوو کوردی ساعیبوو ئه‌زموونێوە 30 ساڵەین جه به‌شداربییەی پڕۊسه‌و سیاسی و خه‌باتوو ورچنیەینە، بۊیه‌ش چا بارەوە سیاسه‌تێوە ڕێكوپێك کەرۊ، گردوو ئا ورچنیەیا به‌شداریچ بییەن به ئه‌نجامی خاس و سه‌ركه‌وتەوە بەر کەوتەن. وەروو ئانەی گەلوو کوردی نه‌تاوۊ به ڕێژێوە بەرز و به ژمارێوە فرەوە پێسە پارتێوە و به لیستوو وێش نه‌لۊ په‌رله‌مانۊ، چا بارۊ ڕێژه‌و سه‌دەنە دەیشا نیابێرە، وەلۍ دووروینیی سیاسی و ڕێككه‌وتەی دیموكراتییانه چەنی هێز و لایهنه دیموكراته‌كان، تاویا جه ورچنیەیی 7وو حوزیرانوو 2015 ئا وه‌ربه‌س‌یچە ویەرنیۊ، چا وەختۊ تا ئیساتۍ گەلوو کوردی به لیستی سه‌ربه‌وۍ و به ڕێككه‌وتەی چەنی دۊساش پەی جاری چواره‌می ڕێژه‌و سه‌دەنە دەی ویەرنۊ.
جه ورچنیەیه‌كای تەروو سه‌رۊككۊمارینە، گەلوو کوردی گەرەکش بۍ هێزی سیاسیی وێش نیشانە بدۊ و پێسە كوردی گنۊ ملەملۍ ورچنیەی، چا باره‌یچۊ هێز و تواناو وێش نیشانەش دا. چی ورچنیەینه گەلوو کوردی سیاسه‌توو وێش پەی ورچنیەیی سه‌رۊككۊماری فاڕا، سەبەبەکەیچش ئا زوڵم و سته‌مه بۍ كه سه‌رۊ باسما كەرد، كه جە لاو ڕژێموو ئه‌رڎۊغانیوە کریابۍ. جە لاێوە تەریچۊ ئه‌رڎۊغان پا دوژمنایه‌تییەیشە کە جە ماوه‌و ئا 8 ساڵەینە نیشانەش دابۍ، حیچ هومێدێوەش ناستەبێوە وەروو ئانەی فاڕیاێوە جە چه‌مك و ئاڕاسە سیاسییەکەینە کەرۊ. پێچه‌وانەو بەرشیەیۊ ئه‌رڎۊغانی چی ورچنیەینە تەرسۍ گه‌ورۍ سهروو گەلوو کوردی و هێزه ئازاڎیوازه‌كا و ژەنا و گه‌نجا و ده‌سكه‌وته‌كاشا وەش کەرۊ. پەوکای خاستەرین ڕێباز ڕێككه‌وتەین چەنی ئا هێز و لایه‌نا كه ئادێچۍ مه‌به‌سشا وڕنای ئه‌رڎۊغانی و ڕژێمه‌كه‌یشا، حەرپاسە فاڕیاین جه سیستموو ڕاوەبەرڎەی توركیای.
گەلوو کوردی چی ورچنیەینه به ئه‌رڎۊغانی و ڕژێمه‌كه‌یشا وات، یاگێتا كوردساننە نییه‌نە، ئێمه وێما قەرار سهروو نۊعوو ڕاوەبەرڎەی وێما مدەیمۍ و ڕاسته‌وخۊیچ كاریگه‌ری سهروو سیاسه‌توو ئه‌نقه‌ره‌یۊ منیەیمێرە. یانۍ ئا سیاسه‌ته کە گەلوو کوردی دژوو ئه‌رڎۊغانی نیشانەش دان، ئیسەنە خاسترین ڕانە پەی ئانەی فاشیزم و ده‌سه‌ڵاتی تاكڕه‌وی وڕۊ و ئانە کە بۊ بە سه‌رۊككۊماری تازەیچ چێروو كاریگه‌ریی سیاسه‌توو كوردینە مەنۊوە. به هه‌مان چێو سه‌رۊككۊماری تازە مشۊم ئانەیچ بزانۊ، چ ڕوێۍ گەلوو کوردی ده‌سش چەنە کێشتۊ گنۊ. پەوکای مشۊم ئانە بزانیۊ ته‌ڤگه‌روو ئازاڎیی كوردسانی سهروو بنه‌ماو ستراتیژی سیاسه‌توو ورچنیەی بەرۊ ڕاوە، ئه‌گه‌رنا چێرۊ مەنۊوە، ئا وەخت كه‌س نمۍ دەمشۊ.
ورچنیەی گرد هومێدێوە سهروو ورچنیەی و په‌رله‌مانی ڕاس نییا، یانۍ گردچێو بە ورچنیەی و په‌رله‌مان حەلۍ مەبا. لایۍ تەریچۊ ورچنیەی و په‌رله‌مان به‌شێوەنۍ جه ستراتیژوو سیاسه‌توو دیموكراتی، پەوکای مەبۊ بە كه‌م و سووك وینیۊ. لاێوە زه‌مینه پەی كۊشیای فره‌وانتەر کەرمۍ، جە لاێوە تەریچۊ ئیراده‌ی سیاسی دیموكراتییانه‌و گەلوو کوردی به‌قوەتتەر کەرمۍ. پەوکای پەنەوازا گردوو گلێرگەی كوردی ده‌ورشنە كۊ کەرمێوە و حیچ خێڵ، بنه‌ماڵه، چین و كه‌سێوە بۊ ئەرەگیرا نازمێوە.
له‌م ورچنیەینە ته‌ڤگه‌روو ئازاڎی سەرنیشتنە به دووۍ ڕێككه‌وتەیۍ به‌شدارییش كەرد، یۊشا كوردساننە و ئەویتەریچ توركیانە، ئه‌نجام چێروو چه‌ترەو ڕێككه‌وتەی ڕه‌نج و ئازاڎی گردینینە یاوۍ ئەنجام. گێرا ڕه‌خنه‌و ئانەیە گێریۊ كه ئا هێز و لایه‌نۍ به‌گردی یاگێشا لاوازەنە و پەنەواز نییا ئا دەورەشا دریۊ پەنە،وەلۍ وەروو ئانەی بتاویۊ سیاسه‌تێوە وەرفراوان و یۊگیر چەنی ستراتیژوو سیاسه‌تی دیموكراتییانەی بلۊ ڕاوە، پەنەوازا گردوو ئا هێز و لایه‌نا كۊۍ کریاوە، ئەگەرفرەتەریچبا بەیا. ده‌وڵه‌توو توركیای هێزه سیاسییەکێش لتۍ کەرڎۍ وکەرڎێش به دارده‌سوو وێش، فرێچشا حەر به نامۍ مەنێنۍ، بەس وەروو ئانەی ڕۊحی سیاسی زیندە بۊوە و یۊبییەی و یه‌كڕیزیی بەینوو هێزه كوردستانی و توركیاییه‌كانە وەش بۊ، پەنەوازیما به سیاسه‌تێوە چینەین. پەوکای سیاسه‌تی دیموكراتی كه جه 2015 وه چێروو نامۍ هه‌ده‌په‌ینە و چی ورچنیەیچنە به نامۍ پارتوو چه‌پی سه‌وزیوە لوا ڕاوە، چا باره‌وه نموونێوە سه‌رده‌میانه‌شا نیشانە دان.
جە سەرنیشتنە و توركیانە چهند هێزێوەهەنۍ، كه فرسەتوو سیاسیه‌تكەرڎەیشا چەنی نەمەنەن، چونكوم ئانۍ ده‌سشا به ونەو شۊڕشگێڵنا و وەڵاتپارێزنا و ڕۊشنویر و ڕۊنامه‌نویسا و كارسازا و خه‌ڵكی ئازاڎیوازی و دیموكراتوازی سوورا، ئادیچۍ كوردساننە حیزب و لكۊنترا یان به نامێوە تەرۊ حیزبوڵڵا، ئیسەیچ وێشا کەرڎەن بە "هودا پار"، جه توركیایجە مه‌هه‌په‌یه‌کۍ و ئانۍ چادی جیۍ بیێوە، به حیچ نۊعێوە فرسەتوو سیاسه‌تیشا چەنی نەمەنەن، ئیسەیچ ئه‌كه‌په ئامان ڕیزوو مه‌هه‌په‌یه‌كا. هودا پار و مه‌هه‌په‌ییه‌كۍ نوێنه‌رایه‌تیی فاشیزمی و خەتەو كۊنترای و دوژمنایه‌تیی خەڵکی وەڵێکەوتەیوازی و ئازاڎیوازه‌كانۍ جه كوردسان و توركیانە. پەوکای پەنەوازا به حیچ نۊعێوە فرسەتی سیاسیشا پەی نەکریۊوە.
هوداپارییه‌كۍ كه تاوانبارێنۍ به كوشتەی كه‌سایه‌تی و ڕۊشنویر و ئازاڎیوازوو كوردی موسا عه‌نته‌ری و سه‌واش بوڵدانی و زیاڎتەر له 17 هه‌زار كورڎە بێتاوانا. پەوکای مشۊم بزانیۊ وەختێوە ده‌س وزیۊ دەسشاوە، یانۍ ده‌سوستەی دەسش دەسوستەین ده‌سوو بكوشوو 17 هه‌زار كورڎا. بڕۍ لایه‌نۍ سیاسیۍ و ئەرەیاونایۍ پانیشتی ماوه‌ی 10 ساڵان گەرەکشانە ڕه‌وایه‌تیی سیاسی بدا بە هودا پاری و وه‌ك پارتێوە سیاسیی كوردیی ئیسلامی نیشانەو ڕای گردینوو كوردسانیش بدا، چانەیچ زیاتەر سنووروو وێشا ویەرنا و بەراوردش کەرا چەنی هه‌ده‌پەی و هێزه كورده ئازاڎیوازه‌كا. تا به بۊنه و بۍ بۊنه جە هه‌ولێرنە فه‌رشی سوورشا پەی یاوارە و یارڎەی ماددی و مه‌عنه‌وی دریا و پێسە پەشتیوانی پەی سیاسه‌ته ئەرەگیرکارییەکا ئه‌كه‌په - مه‌هه‌په‌ی قەڵەوۍ کریا. ئیسەیچ چی ورچنیەیەنە دیما سه‌رۊكوو په‌ده‌كەی خێراماێوە ڕسمییش جە سه‌رۊكوو حیزبوو كۊنترای، هودا پاری زه‌كریای كەرد، وەلێم ڕاشا نه‌دا په‌رله‌مانتارێوە هه‌ده‌پهی تەیارەخانەو هه‌ولێرینە وەزۊرە و بلۊ نوێنه‌رایه‌تیه‌كه‌و هه‌ولێریش! پەوکای وەختیوە ده‌سوو زه‌كریایشا گێرت ئەشیا ئا شیعرۍ عه‌بدوڵڵا په‌شێویشا به نامۍ "ماچ"ێوە ویرە بیۍ، وەختۍ هامنوو 1991 چەنی ده‌سوو سه‌ددامیشا گێرت و ماچشا كەرد!
گەلوو کوردی سەرنیشتوو كوردسانی و توركیانە سیاسه‌ت پەی وێش کەرۊ، یانۍ ساعیبوو ستراتیژێوەن و كۊشییۊ پەی ئانەی ئا خەتۍ سەرەوزۊ. ئی ورچنیەیه پێسە چەنی پەی سه‌ده‌و دووه‌موو كۊماری نامۍ نریێنە، سه‌ده‌و یووەمی به‌بۍ كوردی كۊمار وەش كریا، وەلێم سه‌ده‌و دووه‌موو كۊماری نەتاواش به‌بۍ كوردی و هێزه دیموكراتوازه‌كا بۊ، ڕاسا هێزی فاشیست و نه‌ته‌وه‌په‌رس و دیكتاتۊر توركیانە به‌قوەتێنۍ، به‌ڵام جە كه‌سایه‌تیی ڕێككه‌وتەیی ڕه‌نج و ئازاڎینە ئیتر گەلوو کوردی مۊرەو وێش جه سه‌ده‌و دووه‌موو كۊمارینە دا. ئانەش کە لاوازین پێەنەوازا هەرمانە کریۊ پەی پاكکەرڎەیۊ هێزه فاشیست و كۊنه‌په‌رسته‌كاو ئەرەگیراو كوردسانی، وەروو ئینەیچ پەنەوازییش به خه‌باتی و كۊشیای زیاتەری هه‌ن، جە لاێوە تەریچۊ وەرو ئانەی هێزه ئازاڎیواز و دیموكراتییەکۍ توركیانە خاستەر مەیڎانی سیاسینە بەرۍ گنا، پەنەوازییشا به ڕێككه‌وتەی زیاتەری هەن، پەوکای مشۊم ئانە پێسە ستراتیژی به‌رده‌وامی تەماشە کریۊ، یانۍ ڕێككه‌وتەی كوردساننە و توركیانە شێوازوو خه‌باتی تاكتیكی و كاتی نییا، به‌ڵكوم ستراتیژین و پەنەوازا به‌رده‌وام ئا ڕێككه‌وتەیۍ تازۍ کریاوە و فراوانۍ کریا.
ده‌سكه‌وته‌كاو ئا ورچنیەیچە فرێنۍ، مشۊم وینیا و کریا بە بنه‌ما پەی كۊشیاێوە زیاتەری، ئه‌گه‌ر چا هه‌لومه‌رجه سه‌خت و ناوەرانوەرەنە كه حه‌ر ده‌نگێوە " دلۍ گڵوەو شێرینە بەروزیان" تاویان ئا ڕێژه جە ده‌نگی و ئا ژماره جە په‌رله‌مانتارا دەسوزیا، ئانە دۊخێوە ئاساینە ئا ڕێژه و ژماره دووەقاتۍ باوە. پەوکای چەنی وینای كه‌موكوڕی و خاڵه لاوازه‌كا، كه پەنەوازا سەرشاوە مردیۊ، وەلۍ ئەوەڵۊ مشۊم خاڵه به‌قووەتەکۍ وینیا، تاكو بتاویۊ خاڵه لاوازه‌كۍ ڕێخەوە بەرۍ بەیا.
ئانە ئیسە چەمەڕوان کریۊ، جەنی بتاومۍ جە خولوو دووه‌موو ورچنیەی سه‌رۊككۊمارینە، ته‌خت و تاجوو ئه‌رڎۊغانی گوم کەرمۍ. مشۊم چەنی خه‌باتێوە كریۊ و شه‌و ڕۊ وزیۊ سەروو یۊی تا جارێوە تەر ئه‌رڎۊغان نه‌تاوۊ به‌رده‌وامی بپا زوڵم و سته‌می و زۊرڎارییاشە بدۊوە. به‌بۍ سەردبییەیۊ ویرکەرڎەیۊ جه حیچ چێوۍ جیاوازتەری، پەنەوازا به ڕۊحێوە گه‌رم و فرە به جۊشوخرۊشۊ، گرد پێوەرە خه‌بات کەرمۍ و چێروستەی ئه‌رڎۊغانی کریۊ بە ئامانجی سه‌ره‌كی. ئا وەخت فرسەتی زیاتەر کریۊوە پەی ئانەی خه‌باتی دیموكراتییانه زیاتەر بلۊ وەڵیوە. یانۍ جبەروو وڕنای و چێروستەی و سه‌رنگوومكەرڎەی ئه‌رڎۊغانی، ڕاێوە تەرە پەی گەلوو کوردی و خه‌ڵكی ئازاڎیواز و دیموكراتوازی و ژەنا و گه‌نجا نه‌مەنێنۊ.
س.ز
