پارێزەرانی نوسینگەی یاسایی سەدە سەبارەت بە پێشێلکارییەکانی مافەکانی مرۆڤ لە زیندانی ئاسایشی بەرزی جۆری ئێفی ئیمراڵی کە رێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان و هەریەک لە حامیلی یەڵدرم، عومەر خەیری کۆنار و وەیسی ئاکتاش لەوێ زیندانین، راپۆرتی تایبەت بە ساڵی ٢٠٢٣ی ئاشکرا کرد.

راپۆرتەکە بە ناونیشانی "راپۆرتی وردبینی دۆخی ئیمراڵی لە ساڵی ٢٠٢٣" لە نوسینگەی بەیوغڵوی ئیستەنبوڵی نوسینگەی یاسایی سەدە ئاشکرا دەکرێت.

لە راپۆرتەکەدا کە لە لایەن پارێزەر رازیە ئۆزتورکەوە خوێندرایەوە باس لە دروستکردنی زیندانی ئیمراڵی و رووداوەکانی دوای گواستەنەوەی رێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۆجالان بۆ ئەو زیندانە کراوە.

٣ ساڵە زانیاری بەدەست ناهێنرێت

لە پێشەکی راپۆرتەکەدا هاتووە کە زیندانی دوورگەی ئیمراڵی بە تایبەتمەندی "گۆشەگیری لە ناو گۆشەگیری" وەک ژوورێکی تاکەکەسی دروست کراوە. لە راپۆرتەکەدا ئەوەش خراوەڕوو کە تا تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ تەنیا عەبدووڵا ئۆجالان بە تەنیا لەو دوورگەیە راگیراوە و بەم جۆرە هاتووە: "دوای ساڵی ٢٠٠٩ زیندانەکە نوێکرایەوە ژووری دیکەی لێ زیادکران. دوای زیادکردنی ئەو ژوورانە، زیندانیانی دیکە رەوانەی زیندانی دوورگەکە کران. سیستمی گۆشەگیری ئیمراڵی کە بە گوێرەی بەڕێز ئۆجالان ئامادەکرابوو، زیندانیانی دیکەش رووبەڕووی هەمان سیستمی گۆشەگیری کرانەوە. تا تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ زیندانی ئیمراڵی بۆ دابڕاندن و گۆشەگیری یەک کەسی سازکرابوو. دوای تشرینی دووەمی ٢٠٠٩ سیستمی دابڕاندن گۆڕدرا بۆ گۆشەگیری و دابڕاندنی بەکۆمەڵ. ئەو زیندانیانە دوای شەش ساڵ راگرتنیان لە ئیمراڵی رەوانەی زیندانی دیکە کران. لە ١٦-١٧ی ئاداری ٢٠١٥ لە بری ئەو زیندانیانە موەکیلەکانمان بەڕێزان حامیلی یەڵدرم، عومەر خەیری کۆنار و ویسی ئاکتاش، بە هەموو جۆرێک هاوشێوەی دۆخی بەڕێز لە گۆشەگیری رەهادا زیندانی کراون. ئێستا نزیکەی سێ ساڵە بە هیچ جۆرێک هەواڵیان نازانرێت و هیچ زانیارییەک لەبارەیانەوە بەردەست نییە".

دوایین پەیوەندی تەلەفونی: ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١

لە بەشێکی راپۆرتەکەدا بە ناونیشانی "دۆخی پچڕاندنی رەهای پەیوەندیەکان"دا هاتووە، کە عەبدوڵا ئۆجالان لە شوباتی ١٩٩٩ تا ئێستا لە دوو ژووری یەک کەسیدا زیندانیە و ئەم زانیارییە دراوە: "لە ١٧ی تشرینی دووەمی ٢٠٠٩دا هەرچەندە ٥ زیندانی گواسترانەوە بۆ زیندانی ئیمراڵی، بەڵام زیندانیان لە رۆژانی هەفتەدا رۆژانە ٢٣ کاتژمێر و لە کۆتایی هەفتەشدا رۆژانە ٢٤ کاتژمێر لە ژووری تاکەکەسی راگیرابوون. لە ١٢ ساڵی یەکەمدا مافی دیدار لەگەڵ پارێزەران بەپێچەوانەی یاساکان تەنیا بە رۆژێک لە هەفتەدا و بۆ ماوەی یەک کاتژمێر سنووردار کرابوو. لە تەمووزی ٢٠٢١ەوە تائەمرۆ، پارێزەران تەنیا لە مانگەکانی ئایار و ئابی ٢٠١٩دا ٥ جار چوونە ئیمراڵی و دیدارییان ئەنجامداوە. دوای ٧ی ئابی ٢٠١٩ دیداری پارێزەران لەگەڵ زیندانیان وەستێندرا. لە ساڵی ٢٠١٤ەوە تائێستا ٥ جار بنەماڵەکان بۆ ئەنجامدانی دیدار لەگەڵ زیندانیان سەردانی ئیمراڵییان کردووە. دوایین جار محەمەد ئۆجالان برای عەبدوڵا ئۆجالان لە ٣ی ئاداری ٢٠٢٠ رووبەڕوو دیداری ئەنجامداوە. لە رۆژی زیندانیکرانی بەڕێز ئۆجالانەوە تا ئێستا ٢ جار (٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ و ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١) لە رێگەی تەلەفونەوە قسەی لەگەڵ بنەماڵەکەی کردووە. پەیوەندیە تەلەفونیەکەی ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١ لە نیوەدا پچڕێندرا. لەو رۆژەوە تائێستا هیچ زانیارییەک لە بارەی بەڕێز ئۆجالان و زیندانیانی دیکە بەردەست نییە".

یڵدرم: لە ٨ ساڵدا ٢ جار قسەی لەگەڵ بنەماڵەکەی کردووە

بەرێزان چەتین ئاکتاش و نەسڕوڵا کورانێ کە ١٦-١٧ی ئاداری ٢٠١٥ رەوانەی ئیمراڵی کران لە ٢٦ی کانونی یەکەمی ٢٠١٥دا بە بێ خواستی خۆیان گواسترانەوە بۆ زیندانی مارمارا و تەنیا بەڕێز ئۆجالان و ٣ موەکیلەکەی دیکەمان لەو زیندانە ماونەتەوە. موەکیلمان حامیلی یڵدرم کە لە ٢٩ی ئاداری ٢٠١٥ گواسترایەوە بۆ زیندانی دوورگەی ئیمراڵی تائێستا رێگەی پێنەدراوە کە چاوی بە پاڕێزەرانی بکەوێت. لە ماوەی ٨ ساڵدا تەنیا دوو جار توانیویەتی چاوی بە پاڕێزەرانی بکەوێت. دوایین دیداری رووبەڕووی لەگەڵ بنەماڵەکەی لە ١٢ی ئابی ٢٠١٩دا بووە. ئەو تەنیا توانیبووی دوو جار، ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ و ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١ لە رێگەی تەلەفونەوە قسە لەگەڵ بنەماڵەی بکات. لە ئاداری ٢٠٢١ ەوە تائێستا هیچ زانیارییەک لە بارەیەوە نازانرێت.

کۆنار: رێگە نادرێت کە دیدار لەگەڵ پارێزەرانی ئەنجام بدات

موەکیلمان عومەر خەیری کۆنار کە لە ١٦-١٧ی ئاداری ٢٠١٥ ەوە گواستراوەتە بۆ زیندانی دوورگەی ئیمراڵی هەرگیز رێگەی پێنەدراوە چاوی بە پارێزەرانی بکەوێت. لە ماوی ٨ ساڵدا تەنیا ٣ جار توانیویەتی چاوی بە بنەماڵەکەی بکەوێت. دوای دیداری رووبەڕووی لە ٣ی ئاداری ٢٠٢٠دابوو. دوای ئەوەی گواستراوەتەوە بۆ زیندانی ئیمراڵی بەهۆی پەتاوە لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ جارێکی دیکە بە تەلەفون پەیوەندی کردووە. داواکاری گشتیی بنەماڵەکەی ئاگادار کردەوە کە بەهۆی ئەوەی لە دژی هەلومەرجی راگرتن ناڕەزایەتی دەربڕیوە، بەشداری لە پەیوەندیە تەلەفونیەکەی ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١دا نەکردووە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ بەدواوە هیچ زانیارییەک لەبارەیەوە بەردەست نییە.

ئاکتاش: لە ماوەی ٨ ساڵدا توانیویەتی ٣ جار چاوی بە بنەماڵەکەی بکەوێت

موەکیلمان وەیسی ئاکتاش کە لە ١٦-١٧ی ئاداری ٢٠١٥ەوە گواستراوەتەوە بۆ زیندانی دوورگەی ئیمراڵی هەرگیز رێگەی پێنەدراوە چاوی بە پارێزەرانی بکەوێت. لەو ٨ ساڵەدا تەنیا ٣ جار توانیویەتی دیدار لەگەڵ بنەماڵەکەی ئەنجام بدات. دواین دیداری رووبەڕووی لە ٣ی ئاداری ٢٠٢٠ دا بوو. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ بە هۆی نەخۆشی پەتاوە رێگە درا کە یەک جار لەگەڵ بنەماڵەکەی بە تەلەفون قسە بکات، داواکاری گشتیی بنەماڵەکەی ئاگادارکردەوە کە بەپاساوی ئەوەی دژی هەلومەرجی راگرتن ناڕەزایەتی دەربڕیوە بەشداری لە پەیوەندییە تەلەفونیەکەی ٢٥ی ئاداردا پێنەکراوە. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٠ەوە تائێستا هیچ زانیارییەک لەبارەیەوە نازانرێت.

سەرلێدان و داواکارییەکان، راگەیاندن و بەربەستەکانی دیدار

بۆ ئەوەی ئێمە لەگەڵ موەکیلەکانماندا دیدار ئەنجام بدەین هەموو هەفتەیەک لەلایەن بنەماڵە، بریکار و پارێزەرانەوە سەردانی داواکاری گشتیی کۆماری بورسا و بەڕێوەبەرایەتی دەزگای جێبەجێکردنی سزا لە زیندانی ئاسایشی بەرزی جۆری ئێفی ئیمراڵی دەکەین. لە ساڵی ٢٠٢٣دا ١١٠ داواکاری بۆ دیدار لەلایەن پارێزەران و ٥٩ داواکاری لەپێناو دیداری بنەماڵەکانەوە بۆ ئەو دوو لایەنە ئەنجامدراوە و بێ وەڵام ماونەتەوە. لەوانە ١٤ داواکاری پارێزەران و ١٠ داواکاری بنەماڵەکان لە دوای بومەلەرزەوە کە بەپێی یاسا دەبێت دیدار ئەنجام بدرێت بەڵام سەرباری ئەوەش رێگە بە دیداری بنەماڵە و پاڕێزران نەدرا. نازانرێت کە نامەکەی ئێمە کە لەماوەی ساڵێکدا رەوانە کراون، گەیشتوونە دەست موەکیلەکانمان یان نا. بەڵام هیچ نامەیەک لەلایەن ئەوانەوە بەدەست ئێمە نەگەیشتووە.

هەروەها قەدەغەی پەیوەندی تەلەفونی لە ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١ەوە لە ساڵی ٢٠٢٣ش بەردەوام بوو. لە دۆخێکدا کە یاسا رێگەی پێدەدات و پێویستیەکە، وەک بومەلەرزەش، تەلەفون رگەی پێنەدرا. لە ٦ی شوباتی ٢٠٢٣دا بەهۆی بومەلەرزەوە کە ناوەندەکەی مەرەش بوو و سەمسور، ئانتاکیا، عوسمانیە، ئەدەنە، رحا، دیلۆک، ئەلازیز، مەلەتی و ئامەدی گرتەوە و زیانی گیانی زۆری لێکەوتەوە و بنەماڵەی موەکیلەکانمان لە زیندانی ئیمراڵی، کە نیشتەجێی ئەو هەرێمانەن، لە ٦ی شوباتەوە تا ١٧ی شوبات ١٢ جار پارێزەران و ٩ جار بنەماڵەکان بۆ ئەوەی موەکیلەکانمان ببینن سەردانی داواکاری گشتیی کۆماری لە بورسا و بەڕێوەبەرایەتی زیندانی ئیمراڵییان کرد. بەڵام هیچ وەڵامێکی ئەو سەرلێدانانەش نەدرایەوە. هەروەها لە وەها دۆخێکدا موەکیلە زیندانیەکانمان بە گوێرەی یاسای ژمارە ٥٢٧٥ش رێگەیان پێنەدرا کە بە تەلەفون، نامە و فاکس پەیوەندی بە بنەماڵەکانیانەوە بگرن. لەو دۆخی بومەلەرزەیەدا بە بیرهێنرایەوە کە بە پاساوی "سزای دیسپلین و بڕیارەکانی قەدەغەی دیدار لەگەڵ پارێزەران" وەک پاساوی قەدەغەی دیدارەکان نیشاندران، وەک ئەوەی بومەلەرزە رووینەدابێت، بەم جۆرە وەڵامی رەتکردنەوە دووبارەکرانەوە. لە دژی ئەو بڕیارە نایاساییە زەقە تانەکانیش رەتکرانەوە. بابەتەکە رەوانەی دادگای باڵای دەستووری کرا و دۆسیەکە تائێستاش کراوەیە.

دوای بومەلەرزەکەی ٦ی شوبات لە مەرەش، ئەو بومەلەرزانەی بە ئەگەری زۆر لە دەریای مەرمەرە روویاندا بوونە رۆژەڤی سەرەکی و بابەتی هەواڵ. هەروەها زۆر روانین و راپۆرتی شارەزایان بۆ رای گشتی ئاشکرا کران. لەو رۆژانەدا کە ئەو دۆخە بەردەوامبوو، لە ٤ی کانونی یەکەمی ٢٠٢٣دا لە دەریای گەملیک بومەلەرزەیەک بە گوڕی ٥.١ پلە بە پێوەری ریختەر روویدا. لەبەر ئەو هۆکارانە ٥، ٧ و ٨ی کانونی دووەمی ٢٠٢٣ سەردانی داواکاریی گشتیی کۆماری لە بورسا و بەڕێوەبەرایەتی زیندانی ئاسایشی بەرزی جۆری ئێفی ئیمراڵیمان کرد. داواکرییەکانی دیداری بەپەلە بۆ زانینی دۆخی بەڕێز ئۆجالان و موەکیلەکانی دیکە و چاودێری هەلومەرجیان، وەک داواکاریەکانی دیکە بێ وەڵام هێڵرانەوە. لە رۆژانی دواتریشدا بومەلەرزەیەکی دیکە بە گوڕی ٣ پلە روویدا و دوای ئەوەش دواین بومەلەرزە بە گوڕی ٤.١ پلە لە ١٧ی کانونی یەکەم لە یاڵوڤا چنارجک روویدا. دوای ئەو بومەلەرزانەش، لە بەر رۆشنایی ئەو زانیاریانەی بە رای گشتی دراون، گرنگە لایەنە جیاجیاکانی جوگرافیای زیندانی دورگەی ئیمراڵی بە جیا هەڵسەنگاندنیان بۆ بکرێت.

رێگرییەکان لە دیدارەکان

پراکتیکی ڕێگریکردن لە کۆبوونەوەی بنەماڵەکان، بەهۆی سزای دیسپلینیی باوەڕپێنەکراو لەسەر موەکیلەکان، کە سێ مانگ جارێک دووبارە دەبێتەوە، لە ساڵی ٢٠٢٣دا بەبێ پچڕان بەردەوام بوو. بەدواداچوون بۆ سزا دیسپلینییەکان کە وادە و ژمارەیان ڕانەگەیەندرابوو، چیتر بەدواداچوون بۆ نەکرا. بەم شێوەیە لێکۆڵینەوەی دیسپلین کە لە ماوەی ساڵێکدا ئەنجامدرا، ئەو سزا دیسپلینییانەی کە سەپێنران و پرۆسەی جێبەجێکردنی سەبارەت بەوانەوە، سەرەڕای هەموو داواکارییەکانمان، بە نهێنی لە پارێزەرانەوە ئەنجامدرا؛ داواکاری تۆمارکردنی UYAP، بەڵگە، بنەما و بەڵگەنامەکانی داواکاری ڕەتکرایەوە. بەڵام بۆ ئەوەی ڕێگری لە مافە دەستوورییەکانی تانەدان بکرێت، پرۆسەکان بە تەواوی لە کۆنترۆڵی یاسایی دوور دەخەنەوە. هەروەها ناڕەزایەتییەکانمان کە لە چوارچێوەی بەسەرچوونی ماوەی تانەدان، هەڵپەسێردراون و داخران. بۆیە سزای دیسپلین لە کۆتاییدا بە ساختەکاری بەسەر موەکیلەکاندا سەپێندرا کە لە هەموو پەیوەندییەکیان لەگەڵ جیهانی دەرەوەدا پچڕابوو و نەیانتوانی پشتگیری یاسایی وەربگرن. قەدەغەکردنی سەردانی بنەماڵە و کەسوکاریان کە ئەنجام نادرێت، بە دروستکردنی بیانووی بێ بنەما (وەک پیاسەکردن لە کاتی چالاکییە وەرزشییەکان)دا سەپێنراوە، کە بێ هۆکارن و هیچ بنەمایەکی یاسایی و ماددییان نییە. وەک هۆکارێک بۆ قەدەغەکردنی سەردانی بنەماڵەو کەسوکارییانەوە کە پەیوەندییان بەوەوە نییە، نایاساییە. بەڵام لە مادەی 3 لە ماددەی 43ی یاسای ژمارە 5275دا هاتووە "بڕگەکانی ئەم مادەیە لە کۆبوونەوەکان لەگەڵ لایەنە فەرمیی و بەرپرسیارەکان و پارێزەران و نوێنەری یاسایی جێبەجێ ناکرێن". سەرەڕای هەندێک بەربەست لە بواری نوێنەرایەتی یاساییدا، بۆ بەدەستهێنانی سەرپەرشتیاری ئەویش کراوە. لەم ماوەیەدا هەندێک هەنگاوی لەو جۆرە نێردراوە، کەسانی بەرپرس لە پۆستە ئیداری و دادوەرییەکان وەک یاسادانەر کاریان دەکرد. بەم شێوەیە تانەیان لە دادگای دەستووری لە دژی ئەشکەنجەدان و پێشێلکاریی سیستماتیکی سکاڵا تومار کردووە.

داوای ئەو مافانە کراوە کە لە سزای دیسپلینییەکاندا هاتووە.

داواکارییەکانی دادگای دەستوری هەمیشەیی

هەروەها قەدەغەکردنی دیداری پارێزەران بۆ ماوەی ٦ مانگ کە لەلایەن دادگای تاوانەکانی بورسا لە ساڵی ٢٠٢٢دا درابوو، لە ساڵی ٢٠٢٣شدا هەمان شت بەکار هێنرا. لە ٢٧ی نیسانی ٢٠٢٣ داوای لە دادگای جێبەجێکاری بورسا کرا بۆ وەرگرتنی بۆچوونی پارێزەران بۆ کۆتایی ‌هێنان بە قەدەغەکردنەکە. بەڵام زانرا پێش ئێستا قەدەغەکردنی دیدار لەگەڵ پارێزەران بۆ ماوەی ٦ مانگ دراوە. لە کۆتایی ئەم قەدەغەکردنەدا، لە ٣٠/١٠/٢٠٢٣ داواکاری نوێ پێشکەش بە دادگا کرا بۆ چاوپێکەوتنی پارێزەران. بەڵام ئەمجارە، ڕۆژێک دوای داواکاری بەیاننامەکە لە دادگای تاوانەکانی بورسا، جارێکی دیکە بڕیاری قەدەغەکردنی پارێزەران بۆ ماوەی ٦ مانگ درایەوە. لە هەردوو داواکارییەکەدا، بەڕێوەبەرانی زیندان و داواکاری گشتی وەڵامی داواکارییەکانی کۆبوونەوەیان نەداوەتەوە، فەرمانی قەدەغەکردن کاتی بەسەردا چووە. سنووردارکردن و مەرجەکانی زیندان کە دژی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدانن، هەروەها پێویستە چاو پێکەوتنی پارێزەران دەستبەجێ ئەنجام بدرێت. داوا کراوە کە پرەنسیپ و بنەمای بڕیارەکانی قەدەغەکردن بۆ پارێزەران ڕابگەیەنرێت و هەروەها داواکاری و سکاڵا بۆ موەکیلەکان بتوانن لەگەڵ پارێزەرەکانیان کۆببنەوە. بەڵام ئەم داواکاریانەش ڕەتکرانەوە. دژی قەدەغەکردنی کۆبوونەوەی پارێزەران، کە بەنهێنیش بەڕێوەدەچێت، بەڕووی کۆنترۆڵی یاساییدا داخراوە، هیچ بنەمایەکی یاسایی نییە، بارودۆخی زیندانەکان نامرۆڤانە و پێشبینی نەکراوە و بە هۆکاری ئەمنی داواکاریی لە دادگایی دەستووری پێشکەش کراوە.

ئەو بۆچوونانەی لە وەزارەتەکانەوە وەرگیراون

لە ساڵی ٢٠١٥ــەوە دەیان داواکاری بەناوی موەکیلەوە پێشکەش بە دادگای دەستووری کراوە. هەموو بەرنامەکان بە تێپەڕبوونی کات لەکاردەخرێن. ئێمە دەیان تانەمان لە دژی قەدەغەکردنی دیدارەکان داوە، سزای دیسپلینیی ساختە و نادادپەروەرانە، قەدەغەکردنی پارێزەر و پەیوەندی تەلەفۆنی کە هیچ بنەمایەکی یاساییان نییە، بەتایبەتی بۆ لابردنی ئەو ڕەوشە نادیارە. بەو پێیەی تا ئێستا هیچ بڕیارێک سەبارەت بە ٢٣ داواکارییەکەمان نەدراوەتەوە، لە ماوەیەکی کورتدا، لە نێوان کۆتایی مانگی ئازار تا سەرەتای مانگی نیسان، بۆچوونەکانی وەزارەتی داد لە دژی داواکارییەکان ئاگادارکرانەوە. دادگای دەستووری لە یەک کاتدا بۆچوونی ٢٣ وەزیری لە ٢٣ دۆسیەی جیاوازدا ئاگادارکردەوە و پێشبینی دەکرد لە ماوەی ٢-٣ هەفتەدا وەڵام بدەینەوە. هەرچەندە دادگای دەستوور کاتێکی پێویستی نەدۆزیەوە، بەڵام وڵامی پێویست بۆ بۆچوونی وەزارەتە پەیوەندیدارەکان درایەوە.

داواکارییەکان بەبێ ئەنجام مانەوە

جگە لەو داواکاریانەی کە لە ساڵی ٢٠٢٣ لە بواری هەرێمی پێشکەش کران، ٨ داواکاری پێشکەش بە دادگای دەستوری کراوە وەک دادگای باڵا سەبارەت بە پێشێلکاریی مافەکان لە ئیمرالی. یەکێک لەوانە ڕاگرتنی دیدار و پەیوەندییەکانە کە بە هۆی بوومەلەرزەکەوە بەپێی یاسا پێویست بوو. چواریان پەیوەندییان بە ڕاگرتنی کۆبوونەوەی بنەماڵە و کەسوکارەوە هەیە. لە کۆتاییدا لیژنەی مافی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ٦ی ئەیلوولی ٢٠٢٢؛ "پێویست بوو دەستبەجێ پارێزەرەکانیان ببینن بەبێ هیچ بەربەستێک".  لەبەر ئەوەی داواکارییەکانی جێبەجێکردنی بڕیاری سزا پێک نەهات سەردانی دادگای بنەڕەتی کرایەوە.

بە بیانوی ئاسایشەوە

داوا لە دادگای تاوانەکانی بورسا کرا کە بەپێی بڕیاری پێشووی کۆمیتەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان کۆتایی بە زیندانیکردنی موەکیلەکان بهێندرێت و ڕێگەیان بدات دەستبەجێ و بەبێ سنووردارکردن چاویان بە پارێزەرەکانیان بکەوێت. بەڵام بڕیاری دادوەر بۆ "سنووردارکردنی کۆبوونەوەی پارێزەران بۆ ٦ مانگ" وەک پاساوێک بۆ پێداگری نەتەوە یەکگرتووەکان لەسەر "بێ سنووردارکردن" هێنرایەوە. بە واتایەکی تر بڕیار/داواکاری خۆپارێزی نەتەوە یەکگرتووەکان پشتگوێ خرا چونکە قەدەغەکردنی کۆبوونەوەی پارێزەران بەردەوام دەبێت. بڕیاری سنووردارکردن بە هۆکاری ئەمنی گشتیەوە کە بنەمایەکی  یاسایی نییە و دوور لە یاسای نەتەوە یەکگرتووەکان دادەنرێت کە لە دەستووردا دانپێدانراوە.

لە دژی ئەم بەربەستانە تانە لە دادگای دەستووری تۆمارکرا؛ لە دژی مادەی ٩٠ی دادگای دەستووری چ بڕیارێک دەدرێت، مایەی سەرەنج بوو. هەرچەندە داواکاری تاکەکەسی ئێمە کە بنەمای بڕیاری یاسای نەتەوە یەکگرتووەکانە، زیاتر لە ٢ ساڵە لە دادگای دەستووریدایە، بەڵام دادگای دەستووری هیچ بڕیارێکی سەبارەت بە ڕەوایەتی داواکارییەکە نەدراوە. کۆمیتەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتووەکان بڕیاری خۆپارێزی لە 19ی 1ی 2023 وەبیرهێنایەوە و پێشبینی کرد هەنگاوی پێویست بگیرێتەبەر. بەهۆی ئەو پڕۆسانەی کە دادگای دەستوری دەستوەردانی نەکردووە، داواکارییەکە بە هەڵپەسێردراوی مایەوە، دەستبەجێ کۆمیتەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوەیەکگرتووەکان داوای بۆچوونی کرد، ئەم بڕیارە لەلایەن دادگا ناوخۆییەکانەوە جێبەجێ نەکرا و جارێکی دیکە داوای لە دادگای دەستووری کرد بۆ لابردنی پێشێلکارییەکان. ئەوەی بۆ جاری دووەم ڕوویدا، ئەوە دەردەخات کە ئیمرالی لە بەندێکی یاساییدا گیری خواردووە.

سەردانی یەکێتی سەندیکاکانی تورکیا کرا

لەبەرئەوەی ڕێگەمان نەدرا لەگەڵ موەکیلەکانمان لە زیندانی ئیمراڵی کۆببینەوە و ڕێگە لە کارە پیشەییەکانمان گیرا، لە ٦ی  ١ ی ٢٠٢٣ بانگەوازێک ئاراستەی یەکێتی سەندیکاکانی پارێزەرانی تورکیا کرا. لە داواکارییەکەدا داوا کراوە کە داواکاری و هەوڵی پێویست بدرێت لە بابەتی هەڵگرتنی قەدەغەکردنی سەردانی پارێزەران لە پێوەندی لەگەڵ ئەو موەکیلانەی کە ماوەی ١١ ساڵە لە زیندانی میراڵی ڕاگیراون.و هەوڵی پێویست بدرێت بۆ ڕێگریکردن لەمە. بەڵام سەندیکای پارێزەرانی تورکیا پرۆسەیەکی کاریگەری بۆ کاری پیشەیی پارێزەران و بۆ کۆتاییهێنان بە ڕەوشی ئەشکەنجەدان لە ئیمراڵی ئەنجام نەدا.

نامە بۆ وەزارەتی داد

هەلومەرجی گۆشەگیری سەختی سەر موەکیلەکانمان، نەبوونی پەیوەندی و زانیاری وەرگرتن لە موەکیلەکان بەهۆی هەموارکردنی یاسا و دەستوورەوە ئەنجام دراون. بەم بۆنەیەوە لە ١٤ ی ئاداری ٢٠٢٣ نامەیەک بۆ وەزارەتی داد نێردرابوو، لە نامەکەدا تیشکخرایە سەر ئیمراڵی کە چۆن لەدەرەوەی سیستەمی یاسایی بەڕێوەدەبرێت، بیرخرابووەوە کە ئە، بێمافی و دەرە یاساییە بەرپرسیارێتی وەزارەتی دادە و داواکرا بوو بەگوێرەی یاسا و ڕێساکان مامەڵە بکرێت. بەڵام هیچ گوێگرتنێک نەبوو، بەشێوەیەکی ئاشکرا ئەم ڕەوشەی موەکیلەکانمان لە یاسا و دەستووەرەوە سەرچاوە ناگرێت و شێوازی ناڕەوا و خراپ پەیڕەو دەکرێت.

هەم  لە پەیماننامە نێونەتەوەییەکاندا کە کۆماری تورکیا بەشدارە و هەم لە یاسادانانی نەتەوەیی کۆماری تورکیادا، هیچ ڕێسایەک نییە کە بناغەی بەرگری لە موەکیلەکانمان لە هەلومەرجی نەبوونی پەیوەندی ڕەهادا پێکبهێنێت. تاوانەکانی پێشێلکردنی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان، ڕێگریکردن لە بەکارهێنانی مافەکان و خراپ بەکارهێنانی ئەرک لەلایەن ئەو کەسانەوە ئەنجامدەدرێت کە بە بەردەوامی سیستەمی گۆشەگیریی ئیمراڵی جێبەجێ دەکەن. ئەو سکاڵایانەی ئێمە لەسەر ئەم بابەتە کە ئاراستەی دەستەی دادوەران و داواکاری گشتی کرابوو جێبەجێ نەکرا و داواکاریی ئێمە بۆ دووبارە لێکۆڵینەوە و ناڕەزایەتیەکانمان بەرامبەر بەم بڕیارەی ساڵی ٢٠٢٣ ڕەتکرایەوە.

٤ جار سەردانی سی پی تی کرا

کۆمیتەی ڕێگری لە ئەشکەنجەی ئەوروپا (سی پی تی) ڕایگەیاند، ڕۆژی ٢٢ ی ئەیلولی ٢٠٢٢ ڕاپۆرتی خۆیان لەبارەی سەردانەکەیان بۆ زیندانی دوورگەی ئیمراڵی تەواو کردووە و لە ٢٠ ی  ئاداری ٢٠٢٣ ئاراستەی حکومەتی کردووە. هێشتا نازانرێت ئایا تورکیا وەڵامی ئەم ڕاپۆرتەی داوەتەوە یاخود نا، هیچ ڕاگەیاندراوێکیش لەلایەن سی پی تی‌ـەوە نەدراوە. لە ساڵی ٢٠٢٣دا ٤ داواکاری جیاوازمان پێشکەش بە سی پی تی کرد کە بەرپرسیارە لە ڕێگریکردن و سەلماندن و بنبڕکردنی ئەشکەنجە و هەلومەرجی نامرۆڤانە و مامەڵەی خراپ لەناو سنووری کۆنسەی ئەوروپا. لەم پراکتیزانەدا؛ هەلومەرجی زیندان لە زیندانی دوورگەی ئیمراڵی هەر مامەڵەی خراپ نییە، ڕژێمی سزای هەتاهەتایی قورس، کارەکانی دژی قەدەغەکردنی ئەشکەنجە و قەدەغەکردنی جیاکاری بە شێوەیەکی سیستەماتیک بەردەوامە و لە ٢٥ی ئاداری ٢٠٢١ بەدواوە، ڕەوشی زیندانیکردنی "نافەرمی" بەردەوامە . سی پی تی بەتوندی بەردەوام بوو، هیچ زانیارییەک لە موەکیلەکانەوە نەهات، سی پی تی بە زانیاری ورد هۆشیارکرایەوە کە هیچ کام لە پێشنیار و داواکارییەکانی پێشوویان جێبەجێ نەکراوە، لەبری ئەوەی باشتر ببێت، هەمیشە لە ئیمراڵی ڕەوشەکە خراپتر بووە، بەم هۆیەوە پێویستە لێکۆڵینەوە لە ئاسایشی زیندان بکرێت. بەم هۆیەوە سی پی تی لە ڕاگەیاندراوەکە گشتییەکەی بڵاوکردەوە دەربارەی هەلومەرجی ئیمراڵی لە چوارچێوەی خاڵی ١٠/٢ ی پەیماننامەی ڕێگری لە ئەشکەنجەی ئەوروپی، بۆ پێکهێنانی مادەکە و سەردانی زیندانی ئیمراڵی بەشێوەی دیفاکتۆ، و چاودێریکردن و لێکۆڵینەوە، کۆتاییهێنان بە قەدەغەکردنی سەردان و گرتنەبەری ڕێوشوێنەکان بۆ باشترکردنی هەلومەرجی زیندانەکان و جێبەجێکردنی کارە پەیوەندیدارەکان. بەڵام ساڵی ٢٠٢٣، ساڵێکی دیکە بوو کە تێیدا سی پی تی هیچ هەنگاوێکی زۆرەملێی دژی گۆشەگیری ئیمراڵی نەهاویشت، بۆیە بێ ڕۆڵ و بێ کاریگەر مایەوە.

جێبەجێنەکردنی بڕیاری ژمارە ٢ی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا  و پرۆسەی بەدواداچوون

ئەو ڕژێمە توندەی سزای هەتاهەتایی کە بۆ ئۆجالان دەستی پێکردووە، لە مادەی ٢٥ و مادەی ١٠٧ی یاساکە بە ژمارە ٥٢٧٥ هەمووار کراوە. دیاری کرا کە سزای زیندانیکردنەکە هەموو تەمەنی دەخایەنێت و بە هیچ شێوەیەک ناتوانرێت هەڵبگیرێت. لە بڕیارەکەی ژمارە ٢ی ١٨ی ئاداری ٢٠١٤ تایبەت بە ئۆجالان، دادگای مافەکانی مرۆڤ بڕیاریدا کە ئەم ڕێسایانەی دژی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدانە و ڕایگەیاندووە کە پێویستە یاساکە بگۆڕدرێت تاوەکو یاسایی ببێتەوە. لەگەڵ ئەو داواکاریانەی کە بۆ جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە کران، داواکارییەک ئاراستەی دادگای دەستوری کرا لەگەڵ داواکاری هەڵوەشاندنەوەی مادەکانی مادەی ١٠٧/١٦ی یاسای ژمارە ٥٢٧٥ و ماددەی ١٧/٤ی یاسای ژمارە ٣٧١٣. لە کۆتاییدا وەک لە بڕیارەکەی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا دیاری کراوە، داوا کرا بەڕێز ئۆجالان کە ٢٥ ساڵە لە هەلومەرجێکی پێچەوانەی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان ڕاگیراوە، لەڕووی جڤاکی و سیاسی و یاساییەوە نابێ زیندانییەکەی درێژ بکرێتەوە و دەبێت هیوای ئازادی ببێتە ڕاستی. بەڵام دادگای جێبەجێکردن داواکارییەکەی ڕەتکردەوە، پێشێلکارییەکانی دادگای مافەکانی مرۆڤ نرخاندنەکانی لە بڕیارەکەدا جێی نەکرایەوە. سکاڵاکان لەم بڕیارەش ڕەتکرایەوە. بەم هۆیەوە، سەردانی دادگای دەستووری بەهەمان داخوازییەوە بەردەوامە.

جێبەجێنەکردنی بڕیاری ژمارە ٢ی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا  و پرۆسەی بەدواداچوون

ئەو ڕژێمە توندەی سزای هەتاهەتایی کە بۆ ئۆجالان دەستی پێکردووە، لە مادەی ٢٥ و مادەی ١٠٧ی یاساکە بە ژمارە ٥٢٧٥ هەمووار کراوە. دیاری کرا کە سزای زیندانیکردنەکە هەموو تەمەنی دەخایەنێت و بە هیچ شێوەیەک ناتوانرێت هەڵبگیرێت. لە بڕیارەکەی ژمارە ٢ی ١٨ی ئاداری ٢٠١٤ تایبەت بە ئۆجالان، دادگای مافەکانی مرۆڤ بڕیاریدا کە ئەم ڕێسایانەی دژی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدانە و ڕایگەیاندووە کە پێویستە یاساکە بگۆڕدرێت تاوەکو یاسایی ببێتەوە. لەگەڵ ئەو داواکاریانەی کە بۆ جێبەجێکردنی ئەم بڕیارە کران، داواکارییەک ئاراستەی دادگای دەستوری کرا لەگەڵ داواکاری هەڵوەشاندنەوەی مادەکانی مادەی ١٠٧/١٦ی یاسای ژمارە ٥٢٧٥ و ماددەی ١٧/٤ی یاسای ژمارە ٣٧١٣. لە کۆتاییدا وەک لە بڕیارەکەی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا دیاری کراوە، داوا کرا بەڕێز ئۆجالان کە ٢٥ ساڵە لە هەلومەرجێکی پێچەوانەی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان ڕاگیراوە، لەڕووی جڤاکی و سیاسی و یاساییەوە نابێ زیندانییەکەی درێژ بکرێتەوە و دەبێت هیوای ئازادی ببێتە ڕاستی. بەڵام دادگای جێبەجێکردن داواکارییەکەی ڕەتکردەوە، پێشێلکارییەکانی دادگای مافەکانی مرۆڤ نرخاندنەکانی لە بڕیارەکەدا جێی نەکرایەوە. سکاڵاکان لەم بڕیارەش ڕەتکرایەوە. بەم هۆیەوە، سەردانی دادگای دەستووری بەهەمان داخوازییەوە بەردەوامە.

کۆمیتەکە ٤ بڕیاری خستە ڕۆژەڤی خۆیەوە

دوای بڕیاری ژمارە ٢ی ئۆجالان کە تێیدا هاتبوو سزای قورس تا مردن لە شێوەی زیندانیکردن تا مردن پێشێلکردنی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدانە، دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بە هەمان شێوە بڕیارەکانی لە دۆزەکانی کایتان/تورکیا، گوربان/تورکیا و بۆڵتان/تورکیا وەک پێشێلکردن ناساند. ئەم ٤ دۆسیەیە لە کۆمیتەی وەزیرانی کۆنسەی ئەوروپا بەدواداچوونیان بۆ کرا، بەڵام هەرچەندە تورکیا بڕیارەکەی جێبەجێ نەکرد، بەڵام ٨ ساڵە لەلایەن کۆمیتەکەوە نەخراونەتەوە ڕۆژەڤەوە. لە ساڵی ٢٠٢١دا، ئۆهەدە، ئیهەدە، وەقفی مافەکانی مرۆڤی تورکیا و وەقفی لێکۆڵینەوەی جڤاکی یاسایی بە پاساوی ئەوەی بڕیارەکانی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا بەپێی مادەی ٩.٢ی پەیڕەوی ناوخۆ جێبەجێ نەکراون، سەردانی کۆمیتەکەیان کرد. هەروەها بە ناوی بەڕێز ئۆجەلان لە ساڵانی ٢٠١٦ و ٢٠١٧ و ٢٠١٨ و ٢٠١٩ و ٢٠٢٢ و کانوونی دووەمی ٢٠٢٣ بە پێی مادەی ٩.١ لە پەیڕەوی ناوخۆی لیژنەی وەزیران لێدوانمان دا. لەم هۆشداریانەدا چاودێری فراوان و سەلماندن و ڕاڤەکردن هەیە کە تا ئەمڕۆ بەپێی بڕیاری دادگا هەنگاوی تاکەکەسی و بونیادی نەنراوە. پاش داواکاری هەردوو مادەی ٩.١ و پەیڕەوی ٩.٢، کۆمیتەکە بڕیاریدا هەر چوار بڕیارەکە بخاتە ڕۆژەڤی خۆیەوە.

کۆمیتەکە داوای زانیاری کرد

کۆمیتەی وەزیرانی کۆنسەی ئەوروپا کە بەرپرسە لە نەهێشتنی پێشێلکارییەکان، پەیوەست بە بڕیاری ناوبراو، لە بڕیارە کاتیەکانی خۆیدا لە کۆبوونەوەی نێوان ٣٠ی تشرینی دووەم - ٢ی کانوونی یەکەمی ٢٠٢١ دووپاتی کردەوە، پێشێلکاری قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان بەردەوامە و سەرەڕای پێشنیاری دادگای تورکیا، کەچی سزای هەتاهەتایی داواکاران دانەخراوە و دیسانەوە دووپاتکرایەوە کە زانیارییە بەردەستەکانیان لەبارەی ئەو بابەتە و بەپێی بڕیارەکە هاوبەش نەکراوە و مامەڵە نەکراوە. لەگەڵ ئەم سەلماندنانەش، دووپاتکرایەوە  لە زووترین کاتدا سزای هەتاهەتایی قورس پشتگوێ بخرێت و بەبێ دواکەوتن ڕێوشوێنی یاسایی و گونجاو بگیرێتەبەر بۆ ئەوەی میکانیزمێک هەبێت کە ڕێگە بدات بە ئازادبوونیان. هاوکات هانی تورکیا درا سود لە نموونە باشەکانی ڕیفۆرم وەربگرێت کە لەلایەن دەوڵەتانی تری ئەندامەوە پەسەندکراون. لە چوارچێوەی ئەم بڕیارانەدا داواکرا دەمودەست هەنگاوی پێویست بنرێت و تا ئەیلولی ٢٠٢٢ کۆمیتەکە لەم هەنگاوانە ئاگادار بکرێنەوە.

تورکیا بەڵێنەکانی جێبەجێ نەکرد

تورکیا هەم  لە پلانسازییەکانی پێشووی و هەم لە دانوستانەکانی ساڵی ٢٠٢٢دا، بە ئاشکرا بەرگری لە ڕژێمی زیندانیکردنی هەتاهەتایی قورس کردووە، مەبەستی خۆی نیشانداوە کە یاساکان نەگۆڕێت، جەختی کردۆتەوە ئەو هەلومەرجانەی کە قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان پێشێل دەکەن، بەردەوام دەبن. سەبارەت بە داواکارییەکانی دیکە وەڵامی پێویستی نەدایەوە. بەم مانایە، "پرۆسەی بەدواداچوون"ـی کۆمیتەی وەزیرانی یەکێتی ئەوروپا لە دەیەمین ساڵیدا بەردەوامە و لەم ماوەیەشدا تورکیا هێشتا ئەو بەڵێنانەی جێبەجێ نەکردووە کە بە پێی مادەی ٤٦ی ڕێککەوتنەکە داویەتی.

کۆمیتەکە بە درێژایی ساڵ داواکارییەکانمانی پشتگوێ خست

ڕۆژی ٢٦ ی کانونی دووەمی ٢٠٢٣، بە داواکاری کۆمیتەی وەزیرانی یەکێتی ئەوروپا، بۆ بەدواداچوون بۆ بڕیارە کاتییەکانی کۆبوونەوەی تشرینی دووەم- کانوونی یەکەمی ٢٠٢١، بۆ بەهێزکردن و ڕاگەیاندنی بڕیارە کاتییەکانی پەیوەست بە ڕێوشوێن و هەنگاوە بنەڕەتییەکانی لەم بارەیەوە، داوای لە حکومەت کرد داوای ئەو پێشێلکارییە ڕاستەقینەیە بکات کە لە بڕیاری دادگادا دۆزرایەوە، داوای لە حکومەت کرد پلانی کاری نوێ بخاتەڕوو بۆ چارەسەرکردنی ئەم بابەتە، و بە لەبەرچاوگرتنی ئەو ٩ ساڵەی کە تێپەڕیوە و ئەگەر هەنگاوی پێویست جێبەجێ نەکرابێت، مادەی ٤٦/٤ لە ڕێککەوتنەکە دەنێردرێت بۆ حکومەت. داوا کرا کە پرۆسەی پێشێلکردن کە لە خاڵەکەدا پێناسە کراوە دەست پێ بکرێت. بەڵام کۆمیتەی وەزیرانی کۆنسەی ئەوروپاش پێچەوانەی ڕۆحی بڕیاری دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا مامەڵەی کرد و بە درێژایی ساڵ داواکارییەکانمانی پشتگوێ خست.

کەمپەینی "ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان"

ڕاپۆرتەکە ئەو چالاکیانەی لەخۆگرتبوو کە بەدرێژایی ساڵی ٢٠٢٣ بۆ ئازادی جەستەیی عەبدوڵا ئۆجالان و هەڵگرتنی گۆشەگیری ئەنجامدراون. لە ڕاپۆرتەکەدا گوتراوە: "لە لایەکی دیکەوە بەدرێژایی ساڵی ٢٠٢٣، ناڕەزایەتی کۆمەڵایەتی، هەڵمەتی واژۆکردن، ڕێپێوانی جەملیک و چەندین ڕێپێوانی دیکە، ڕاگەیاندن، پانێڵ دژی مەرجەکانی ئیمرالییە و ئەو سیاسەتانەی کە لەوێوە بە درێژایی ساڵی ٢٠٢٣ دژی هەلومەرجی ئیمراڵی و ئەو سیاسەتانەی لەوێوە بڵاوبوونەتەوە، ناڕەزایەتی جڤاکی و کەمپەینی واژۆ کۆکردنەوە و ڕێپێوانی گەملیک و چەن ڕێپێوانی تر و ڕاگەیاندراو و پانێڵ و کۆنفرانس و ۆرک شۆپ  و دواجاریش مانگرتن لە خواردن و ئێشکگری دادپەروەری ئەنجامدرا. تا ئەمڕۆش مانگرتن لە خواردن و ئێشکگری دادپەروەری بە داخوازی "ئازادی بۆ عەبدوڵا ئۆجالان چارەسەری سیاسی بۆ پرسی کورد" بەردەوامە.

لە وەختێکدا کە ڕاستییەکان چەواشە دەکرێن، ناسینەوەی دروستی سەرچاوە و میکانیزمەکانی زیهنیەتی ناچارەسەر و سەلماندنی دروستی ناونیشانی پاشەڕۆژێکی ئازاد زۆر گرنگە. بەڕێز ئۆجالان لە ساڵی ١٩٩٣ وە زۆر کاری زۆری کردووە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد بە ڕێگای دیموکراتیک. ماوەی ٢٥ ساڵە لە ئیمراڵی لەسەر بناغەی یاسا نێونەتەوەییەکان، درێژە بە ئیرادەی خۆی دەدات بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد. هەر جارێک دەرفەتی دۆزی بێتەوە، بانگەواز و پێشنیاری کردووە، ئامادەیی بۆ چارەسەری دیموکراتیک پیشانداوە. بەتایبەت پرسە جڤاکییەکان، هەروەها بۆ چارەسەری پرسی کورد بە ڕێگەی ئاشتیانە و دیموکراتیک، شێوازی دیالۆگ و دانوستانی هەڵبژارد. بەڵام سەرەڕای ئەمەش سیاسەتەکانی چارەسەرنەکردن قووڵتر بوونەتەوە و هێشتاش بەردەوامن".  

لە بەشی "ئەنجام و سەلماندنەکان"ی ڕاپۆرتەکەدا ١٢ خاڵ هەن. ئەو خاڵانەی پێشنیاری چارەسەر لەخۆدەگرن، بەم جۆرەیە:

"* ئیمرالی لە ڕەوشێکدایە کە هەمیشە مافە سەرەتاییەکان و ئازادی پێشێل دەکرێن، هەموو پەیوەندییەکان لەگەڵ جیهان پچڕاون، دامەزراوە دادوەرییەکان بێلایەنی و سەربەخۆیی خۆیان لەدەستداوە، کاروبار و بڕیار و کردەوەی تاوانکاری بە سیاسەتی بێ سزایی وەڵام دەداتەوە، چاوپێکەوتنی پارێزەر و بنەماڵە بەشێوەیەک لە جیهاندا نەبینراوە، قەدەغە دەکرێت، قەدەغەی پارێزەر و بنەماڵە بەشێوەیەکی شاراوە ئەنجام دەدرێت، پیشەی پارێزەرێتی جێبەجێ نەکراوە، 3 ساڵە هیچ زانیارییەکی یاسایی و مرۆیی نەدراوە، هیچ کۆنتڕۆڵێکی یاسایی ئەنجام نەدراوە، پێشبینیکردنی ئەمنی و یاسایی پچڕاوە، ڕژێمەکە لەژێر هەلومەرجی ئاوارتەدا بەڕێوەدەبرێت.

*بە بڕیاری دووەمی ئۆجەلانی دادگای مافەکانی مرۆڤی ئەوروپا کە لە ١٨ی ئاداری ٢٠١٤ دەرچووە، سەلمێندرا کە ڕژێمی زیندانی قورس تا مردن لە ڕۆژی یەکەمەوە تا ئێستە ڕژێمی ئەشکەنجەدانە. هەر لە هەمان بڕیاردا دیاری کرا کە گۆشەگیری پێشێلکردنی قەدەغەکردنی ئەشکەنجەیە و پێشنیار کرا کە کۆتایی پێبهێنرێت. سەرەڕای ئەمەش بارودۆخی گۆشەگیری زیاتر خراپتر بوو و لە ساڵی ٢٠١٥ بەدواوە گەیشتە ئاستی گۆشەگیری ڕەها.

*بەو پێیەش موەکیلەکەمان بەڕێز عەبدوڵا ئۆجالان ماوەی ٢٥ ساڵە، بەڕێز کۆنار و بەڕێز ئاکتاش و بەڕێز یەڵدرم لە مانگی ئاداری ٢٠١٥ وە  ئەوە ٩ ساڵە لە ژێر ڕێوشوێنی نامرۆیی و ئەشکەنجەی توندن.

* سی پی تی لە ڕاپۆرتی ٥ی ئابی ٢٠٢٠دا ئەم ڕەوشەی بە نەبوونی پەیوەندی ڕەها پێناسە کردووە و ڕایگەیاندووە کە ئەمە پێچەوانەی یاسا و پێوانە نێونەتەوەییەکانە، دووپاتی کردۆتەوە قبوڵ ناکرێت و پێشنیاری کردووە کە هەڵبگیرێت.

*هەروەها دەرکەوتووە کە ئەو سزا دیسپلینییانەی کە وەک بیانوو بۆ ڕێگریکردن لە سەردانی بنەماڵەکان بەکاردەهێنرێن جێی باوەڕ نین، بۆ فریودانن. پێشتر جێگیر کراوە کە لە ٢٧ی تەمموزی ٢٠١١ەوە - کە پێنج کۆبوونەوەی ئاوارتەی تێدایە - ڕێگریکردن لە کۆبوونەوەی پارێزەران دژی یاسای ناوخۆیی و یاسای نێونەتەوەییە، بڕیارێکی سیاسییە. (ڕاپۆرتی سی پی تی ٢٠١٣، لا ١٨).

* دواجار وەک لە بڕیاری ڕێوشوێنی کۆمیتەی مافەکانی مرۆڤی نەتەوە یەکگرتووەکان لە ٦ی ئەیلولی ٢٠٢٢ و بیرخستنەوەی حکومەت لە ١٩ی ١ی ٢٠٢٣دا هاتووە، ڕەوشی نەبوونی زانیاری لە ئیمراڵی جۆرێکە لە ئەشکەنجەدان. کردەوەیەکی ناڕەوا و قبووڵ نەکراوە و پێویستە دەستوبرد هەڵبگیرێت.

*بە داواکارییەکانمان بۆ جێبەجێکردنی پێشنیارەکانی سی پی تی و ڕێکارەکانی نەتەوە یەکگرتووەکان، هیچ گۆڕانکارییەک لەڕووی جێبەجێکردنەوە لە ساڵی ٢٠٢٣دا ڕووینەدا، تەنانەت لە ڕەوشێكی ناچاری وەک بوومەلەرزەدا کە یاسا پابەندبوونەکەی سەپاندووە، ڕەوشی نەبوونی پەیوەندی وەک خۆی مایەوە، بەبێ پچڕان بەردەوام بوو. بۆیە ساڵی ٢٠٢٣ ساڵێک بوو کە هیچ زانیارییەک وەرنەگیرا.

*دۆخی نەبوونی پەیوەندی موەکیلەکانمان کە نزیکەی ٣ ساڵە بەردەوامە، پێشێلکارییەکی ڕوونە بۆ قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان وەک لە مادەی ٣ ی پەیماننامەی مافەکانی مرۆڤی ئەوروپادا دەستنیشان کراوە.

*هاوکات مافی دادگاییکردنی دادپەروەرانە لە مادەی ٦ ی پەیماننامەکەدا، مافی وەرگرتنی زانیاری، ڕێزگرتن لە ژیانی تایبەتی و بنەماڵەیی لە مادەی ٨ دا، ڕێگەی سکاڵای کاریگەر لە مادەی ١٣، قەدەغەکردنی ئاستەنگکردنی ماف و ئازادییەکانی مادەی ١٨، بە ڕێک و پێکی پێشێل کراوە.

*لەساڵی ٢٠٢٣دا سێ مانگ جارێک سەردانی بنەماڵە و سەرپەرشتیاران، شەش مانگ جارێک قسەکردن بە تەلەفۆن و سەردانی پارێزەران قەدەغە کرا، ئەمەش دوورە لە بناغەی مادی و یاسایی. هەرچەندە پێی دەوترێت 'بڕیاری دادگا یان سزای دیسپلین'، بەڵام لە ڕووی جەوهەر و ناوەڕۆکەوە کردەوەیەکە لەسەر بناغەی پاساوە سیاسییەکانی حکومەت.

*بە بڕیاری سیاسی بەدەر لە یاسا، ڕەوشی نەبوونی پەیوەندی ڕەوا نییە. بە پێچەوانەوە، جێبەجێکردنی ئەم بڕیارانە بە شێوەیەک کە ڕێگە بە بچووکترین پەیوەندیکردن نەدات، هەم تیشک دەخاتە سەر ڕەوشی بێ پەیوەندی و هەم دەری دەخات لە ئیمراڵی میکانیزمێکی لە دەرەوەی ماف و یاسا و شاراوە (دیفاکتۆ)، بە هاوکاری حکومەت-ئیدارە-دادگا لە ئیمراڵی پێکهێنراوە.

*گۆشەگیری و ڕەوشی بەدەستهێنانی زانیاری کە موەکیلەکانی ئێمەی تێدا دەهێڵرێتەوە، تەنها دژی پێوەرە یاساییە نێونەتەوەییەکان نییە، بەڵکو پێچەوانەی یاسا و دەستوورە. چ لە پەیماننامە نێونەتەوەییەکاندا کە کۆماری تورکیا واژۆی کردوون و چ لە یاسای نەتەوەیی کۆماری تورکیادا، هیچ پاساوێک نییە کە موکیلەکانمان لە ڕەوشی نەبوونی زانیاری ڕەهادا بمێننەوە.

*ڕەوشی نەبوونی زانیاری، واتە پێشێلکردنی بەرپرسیارێتییە ئەرێنی و نەرێنییە نێونەتەوەییەکان و پشت بە دەستوور و یاساکان نابەستێت، هێشتاش لەلایەن بەڕێوەبەرانی سیستەمی گۆشەگیری ئیمراڵییەوە بەردەوامە، ئەمەش بەو مانایەیە کە ئەوان پیشەکەیان بۆ خراپە بەکاردەهێنن.قەدەغەکردنی ئەشکەنجەدان پێشێل دەکەن و ماف و ئازادیەکان ئاستەنگ دەکەن.

*لە تورکیا نزیکایەتییە ئەمنییەکان پەیوەستن بە چارەسەرنەکردنی پرسی کوردەوە، هاوتەریبییەک هەیە لە نێوان بونیادنانی ژیانێکی دوور لە یاسا و دیموکراسی و سیستەمی گۆشەگیری ئیمراڵی ناکۆک بە دەستوور و پەیماننامەی ئەوروپی بۆ مافەکانی مرۆڤ و دامەزراوە یاساییەکانی دیکە.

*لەسەر ئەم بناغەیە، بە درێژایی ٢٥ ساڵەی ئیمراڵی، بەڕێز ئۆجالان هەمیشە ڕایگەیاندووە لەگەڵ چارەسەری ئاشتیانە و دەستووری و دیموکراسیانە بۆ پرسی کورد، هەڵوێستی لە ئیمراڵی هەمیشە بەم شێوەیە بووە. لەو پڕۆسەیەدا، هەرجارێک پێچەوانەی هێزە دژبەرەکانی چارەسەر و دیالۆگ، سیاسەتێکی بەهێزی چارەسەری دیموکراتیک و ئاشتی و ژیانی پەیڕەو دەکرد.

*گۆشەگیری ٢٥ ساڵە؛ گۆشەگیری ڕەها لە دوای ٢٠١٥ و نەبوونی ڕەهای زانیاری لە دوای ٢٠٢١ دەستی پێکرد، لە ٢٠٢٢ و ٢٠٢٣ هێندەی تر توندتر بوو، ئەمەش بە مانای بێ کاریگەرکردنی نزیکایەتی سیاسی و یاسایی و گرتنەبەری سیاسەتی ئەمنی و چەوساندنەوە دێت. هەروەها ئەم ڕێگایە سیاسەتی ئەو هێزانەشە کە دژی دیموکراسی و چارەسەری دیموکراسی و گفتوگۆ و دانوستان دەوەستنەوە، خاوەنداری لە چارەسەرنەکردن و سیاسەتی دوژمنکارانە دەکەن. ئەو دەرەنجامە نەرێنییانەی کە بەهۆی ئەوانەوە دروست بوون، وڵات و ناوچەکەیان خستە قەیرانی فرەلایەنەوە، بووە هۆی زەوتکردنی سەرچاوە و جوگرافیای خەڵک لەلایەن دەسەڵاتەوە.

*هەموو نیشانە ئابووری و سیاسی و جڤاکی و یاساییەکانی ئێستە وەها دەخوازن دەرگاکانی ئیمراڵی بکرێتەوە، دەرفەت بە بەڕێز ئۆجالان بدرێت کە ڕۆڵی لە پرسەکانی چارەسەری دیموکراتیک و ئاشتیدا بگێڕێت. بێ دواکەوتنی زیاتر، بۆ قازانجی هەمووان، سیاسەتی دیالۆگ و دانوستان لەگەڵ بەڕێز ئۆجالان بخرێتە بواری جێبەجێکردنەوە، تاوەکو هەلومەرجی ئازادی و ئاسایش و تەندروستی بەڕێز ئۆجالان مسۆگەر بێت. ئەمەش واتە ئەڵتەرناتیڤێکی یاسایی و سیاسی دێتە پێشەوە.

*لەسەر ئەم بناغەیە، پێویستییەکی مێژووییە کە ساڵی ٢٠٢٤ ببێتە ساڵی ئازادی بەڕێز ئۆجالان، جگە لەوەش بەگوێرەی پەیماننامەکانی مافی مرۆڤ و نەتەوە یەکگرتووەکان، کە ماف و ئازادی مرۆڤ بۆ سێ نەوە دەپارێزن، دەستوورێکی بنەڕەتی دیموکراتیک تێپەڕێنن و ببێتە دەوڵەتی یاسای دیموکراتیک و ساڵی چارەسەرکردنی پرسی کورد".