هەوڵەکاو لکنای ئا هەرێما جە بادینانوو پانیشتوو کوردستانینە لاو دەوڵەتوو تورکیوە کە ئەرەگیرێ کریێنێ، یاوان قۆناغوو ئاخری؛  تارێخوو قڕکەردەیی گەلوو کوردییەنە لاپەلیوی تازە هوردریانۆ. پەدەکە گەورەتەرین دەور مگێڵنۆ چانەینە کە دەوڵەتوو تورکی بەئاسانی دژوو جمیەروو ئازادیی کوردستانی هەرێمەکەنە بنەدار بکەرۆ  تا خاکوو پانیشتوو کوردستانی بدۆنە ئەنقەرەی و تندڕەوە ئیسلامییەکێ ئینێ و سەوداشنە. بێدەنگیی بەغدای وەراوەروو ئا هەوڵایچە بە ماناو ئانەیە مێ، کە پەسەندێش کەردێنێ یا بڕێ هەندێک ڕێککەوتەیێ شاریاوێش ئیمزێ کەردێنێ. چەنی ئانەیە دیدارەکاو مەسعود بارزانی بەغدانە پێسە ورمسەنگییا، ئەرەمیاونیۆ کە مەسعود بارزانی دیدارەکاشنە بەغدانە داواش کەردێنە کە ورچنیەیەکاو پانیشتی پەی ساڵەو ٢٠٢٥ دما بوزیا و ئەنقەرەیچ گەرەکشا پەی ئۆپراسیۆنی تازەو ئەرەگیرکاری وەخت بەدەس بارۆ. بێدەنگیی هێزەکاو  پێسە نەتەوە یۆگێرتەکا، ئەمریکا و یۆبییەی ئەوروپای بەروزوو کۆنسێپتێێوە میاننەتەوەیینێ.

حکومەتوو هەرێمی بێدەنگا و گەل ماچۆ شێلادزێ

چەسپنای تازەو دەوڵەتوو تورکی بادینانەنە بییەن مایێ ئانەیە گەلوو هەرێمەکەی کاردایوەی گەورە نیشانە بدانە و تا ئیساتێچ جگە جە ناڕەزایەتیی یەنەکەی جە ڕاو ئەرەیاونای سنورداریوە، حکومەتوو هەرێمی و لایەنە سیاسییەکێ تەرێ دژوو ئانەیە هیچ ئەرەیاوناێوەشا نەدان. چەنی  ویەردەی وەختی ئا پەرسێ  جادەی سیاسیی پانیشتوو کوردستانینە دا زیاتەر مورووژیۆ ئانێنە، کە "چی بێدەنگێنێ" و ئانێچ ئاماژێوەنە پەی سەرەوردای  شێلادزێ کە ساڵەو ٢٠١٩ وەراوەروو ئەرەگیرکەراوە ئاما ئاراوە. پەدەکەیچ هەوڵێ مدۆنە دۆخەکە بە ئاسایی نیشانە بدۆ و سیاسەت و دیمەنێوە نیشانە بدۆ، کە کاردایوەی گەلی بماڕۆ.  

گەرەکشانە پانیشتیچ پێسەو عەفرینی بگێرا

هەرمانەکاو سوپاو تورکی پێسەو نیایرەی بازگەی پەی کۆنترۆڵکەردەی شناسنامەی، چۆڵکەردەی دەگایەکا و دەسملەرەگێرتەی هاموەڵاتا جە هەرێمەنە و دەسوستەینە جە هەمانەکارگێڵنییە دلێییەکاو هەرێمەکەینە ڕا وەردەموو ڕەوایەتیداینە پا هێزانە  مەنتێقەکەنە مکەرۆوە. یۆ جە نیگەرانییە سەرەکییەکاو گەلوو پانیشتی ئانەنە  کە مەنتێقەکە پەی ئەرەنیشتەکەردەیی داعشی و ئیسلامییە تندڕەوەکا چۆڵ مکریۆ. دەوڵەتوو تورک ڕاو  ئەرەنیشتەکەردەیی داعشەکا هەرێموو بادینانیوە تا سۆران هەوڵێ مدۆ، کە هێزە ئیسلامییە میلیشیاکا دژ بە پەکەکەی بەکاربارۆ و هێزێويشا چەنە وەش بکەرۆ، هەم هەوڵێچ مدۆ دیموگرافیاو هەرێمەکەی بفاڕۆنە.  ئەرەنیشتەکەردەی داعشەکا بەرواریی باڵانە و هەرێمەکاو مەتیناینە بە چند قۆناغێوەن و تەنیا بەشێوا جە پلانەکێ دەوڵەتوو تورکی. پێوەس پانەیە دەوڵەتوو تورکی گەرەکشەن دهۆکۆ تا هەولێر ، بەتیل دێرکار، باتوفا، کانیماسی، دێرەلوک، شێلادزێ و دینارتەنە هەرێمێوی ئەرەبڕیا پەی داعشەکا ساز بکەرۆ. چایچۆ گەرەکشەن پێسەو عەفرین و سەرێکانی وەرنیشتی هەرێمێوە، جە ئیسلامییە تندڕەوەکا وەش بکەرۆ، بەینوو سەرنیشتی و پانیشتوو کوردستانینە.  

بارزانی دیدارەکاشنە بەغدانە چێشش واتەن

تازەتەرین هەوڵدای پەدەکەی سەردایەکەو مەسعود بارزانی بێ پەی بەغدا. پەدەکە تا دەسەڵات دەسوو وێشنە بازۆوە، هەوڵێ مدۆ کە پەیوەندییەکاش چەنی حکومەتی ناوەندی خاستەر بکەرۆ. بارزانی چەنی باڵیۆزوو  تورکیای عێراقنە ئانۆڵ بۆرا ئینان، سەرۆکوەزیراو عێراقی سودانی، نوری مالیکی کە بەغدانە کەسێوی کاریگەرا، هادی عامری، عەمار حەکیم و لایەنە شیعی و سونییەکا دیدارش کەردەن.  ئەرەیاونیا، کە چا ١٧ دیدارانە بابەتەکا پێسەو ئۆپراسیۆنە تازەکەو دەوڵەتوو تورک، گرژییەکاو بەینوو بەغدای و هەولێر و ورچنیەیەکاو پانیشتوو کوردستانی قسێشا بارەوە کریێنێ. هەرپاسە ئەرەیاونیا، کە بارزانی داواش جە گردوو لایەنە عێراقییەکا  کەردێنە، کە ورچنیەیەکاو هەرێموو پانیشتوو کوردستانی ٢٠٢٥  بکریانێ و ئانەیچ داواکاریی دەوڵەتوو تورکی نیشانە مدۆنە. ئانەیچە موزیۆنە ڕووە کە ئەنقەرە بە پەدەکەیش واتەن، "ڕەنگا هامنێنە و ماوەو ئا ئۆپراسیۆنەیە دیاریما کەردەن درێژە بکێشۆ. گەر شمە بە پاو ئی ئەم هەلومەرجەیە بلدێ هورچنیەیوە بەرنمەشدێ. شمە ورجنیەیەکا چەنی ورچنیەیە گردینەکاو عێراقی بکەردێ، پێسە خاستەرەن". ئەرەیاونایان، کە بارزانی پێوەس  پا داواکاریاوە بەغدانەبڕێو مامەڵێش کەردێنێ و بڕێو داواکاریێش ئاراستەو حکومەتی ناوەندیی کەردێنێ، قسێ ئەرێیێ سەبارەت بە دیداروو بارزانی و هادی عامری کریێنێ، ئینەیچ پرسیارەنە 'ئایا بارزانییەکێ ئی جارە چێششا سەروو مێزێوە نیانرە؟' ئامان ئاراوە.

پەکەکە و فەسڵوو هامنی

هەرپاسە ڕاسیی ئا پلانێ کە حکومەتوو ئەردۆغانی پەی ئۆپەراسیۆن و چالاکیی تازەی دژوو پەکەکەی هامنێنە ئاشکرا بییە، لاو گردوو لایەنەکاوە زانییا، کە ئی داواکارییە بە پاو مەیلوو ئادیشا نەبییەن. ئا تاکتیک و ستراتیژێ، کە مەیدانی سەروازییینە لوێنێ وەرۆ، گوزارشت جە دۆخێوی تازەو سوپاو تورکی مکەرا بەرەکاو جەنگینە  و ئینەیچە پەیما ڕۆشن مکەرۆوە، کە ئەگەر دەوڵەتوو تورکی گەرەکشبۆ کەشەکاو کوردیسانینە بمەنۆوە، ڕووبەڕوو گرفتێوی فرەی مبۆوە و بواری سەروازییوە قورس سەرش مگنۆ.

دەوروو بەغدای جە لکنای جوگرافیی بە دەوڵەتوو تورکیوە

هاموەخت چەنی هێزە سیاسییەکاو هەرێمی، بێدەنگیی حکومەتی ناوەندیی عێراقی سەبارەت بە بنەوستەی دەوڵەتوو تورکی مەنتێقەکەنە، جارێوی تەر سەرنجەش پەی پەیوەندییەکاو بەینوو دەوڵەتوو تورکی و بەغدای کێشتە، کە پێسەو پەیوەندیێوی نادیاری مەنەنۆ. حەرچندە بەشێوە جە لە ڕێکوزیا ڕسمییەکا باسوو ئانەیە مکەرا کە کردەوەکاو دەوڵەتوو تورکی قبووڵ نمەکەرا، بەڵام وەڵێئامایە مەیدانییەکێ دۆخی پێچەوانە نیشانە مدا. ئا ڕێککەوتەیێ بەینوو ئەنقەرەی و بەغداینە بە نامێ 'ئەمنیەت'یوە کریێنێ، بانگەشەکاو عێراقی پووچەڵ مکەرانێوە. دلێنەو ئی کۆبییەیوا ئەرەمەرزنای ناوەندێوی هەماهەنگیی هامبەشی و بنکە سەروازییەکان. جگە چینەیچە، زانیارییەکێ باس جە وەشکەردەی ٢٧ ناوەندە چەمدارییا سەروو سنووروو بەینوو تورکیای و هەولێر و دهۆکی مکەرا، چێروو کۆنترۆڵی پەدەکەینە، ئینە نیشاندەروو ئانەیەنە، کە بەغدایچ سیاسەتە داگیرکارییەکاو هەرێمەکەینە هەن. ئاردەی  ٣٠٠ داعشا و هەرێموو بەرواریی باڵاینە نیایرەیشا ئانەنە کە  دەوڵەتوو تورکی، پێسەو قەوارێوی سیاسی و یاسایی، تا بڕێو بوارێنە وێش بچەسپنۆ، پەنا پەی بڕێو ڕا و ڕێبازا مبەرۆ. چا یاگانە کە سوپای داگیرکەرە نمەتاوۆ بگنۆ وەڵێ، هێزە تایبەتەکاو سەر بە پەدەکەی ڕاشا پەی ئاسانە مکەرا، دەوڵەتوو تورکی هەوڵێ مدۆ پانیشتوو کوردستانی بکەرۆ بە ناوەندێوی سەروازی.

هێزە میاننەتەوەییەکێ: نەژنیم، نەدیم، نمەزانوو

بێدەنگیی نەتەوەیۆگێرتەکا، ویلایەتە یۆگێرتەکاو ئەمریکا و یۆبیەیی ئەورووپای وەراوەروو کردەوە سەروازییەکاو سوپاو تورکینە نیشاندەروو ئانەیەنە، کە هێزە میاننەتەوەییەکێ بە وردی هاگادارێ دۆخەکەینێ. جە وەختیوەنە کە بنکێوی ناتۆی بە هامکاریی تورکیای پانیشتوو کوردستانینە وەش مکریۆ و فرە ڕۆشنا کە ئەمریکا و بەریتانیا عێراقنە داراو دەسەڵاتی سیاسیینێ و هاگادارێ ئینەینێ. ئینجا ئی هێزێ وەڵتەرێ میکانیزمی یاسایی میاندەوڵەتییشا سەبارەت بە سیاسەتەکاو ڕووسیای جە کریمیە و ئۆکرانیانە و سیاسەتەکاو ئیسرائیل و فەلەستین-یشا پێسەو لکنای بە جوگرافیاو وێشاوە پێناسە کەردەن، بەڵام دژوو سیاسەتەکاو دەوڵەتی تورکی سەروو کوردستانیوە، کەڕێ و کۆرێ و نەزانێنێ.