یۆ جە ئەرەمەرزنەرا پەکەکەی دوران کاڵکان دەربارەو بینای کۆنگرەو ١٢ـەمینو نائاسای پەکەکەی کە پەی جوابدایۆ 'بانگەوازو ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیک'ی ڕابەر ئاپۆی جە ٥-٧و ئایارینە جە هەرێمەکاو پارېزنای مەدیاینە ئەنجامدریا، پەی مەدیا خەبەری قسێش کەردۍ و هۊرسەنگنای وردش پەی کۆنگرەکەی و گرنگییە تاریخیەکەیش کەرد. 

هۊرسەنگنایەکۍ دوران کاڵکانی پی جۊرەنۍ: 

"سەرەتا بە حەسرەت و ڕێزۆ سڵام ۋنەو ڕابەر ئاپۆی مکەرو کە ئی کۆنگرەشە ئاماڎەکەرد، بی بە ئیرادەو کۆنگرەی و فرەتەرین کۊشش کەرڎ. هەر پېسە ئانەی وچیا، سەرەڕاو سری سورەیا ئۆندەری، بە هێز و ئیرادەو گەشمەرڎە قارەمانەکاماوە کە زیاڎ جە دەیان هەزار گەشمەرڎا یاوایمۍ پی ڕۊزگاریە. جە کەسایەتی هەڤاڵاما فواد و ڕەزاینە بەڕێز و وەشەسیایۆ گرڎو گەشمەردا ئەوەکۊشای ئازادییما یاڎ مکەرووە... 

بەڕاسی سری سورەیا ئۆندەر دەورێوە کاریگەرش چی پرۆسەینە گێڵنا. ڕابەر ئاپۆ واتش، 'ماوەو ١٢ ساڵان چنی ئۆندەری هەرمانەو کۊشش مکەرو.' ئۆندەر ماوەو ١٢ ساڵا فرە هامکارو ڕابەر ئاپۆی بۍ، وە هەوڵ و ڕەنجی فرەش دا. جەئاردەی ئارای و ئاماڎەکەردەی بانگەوازو ٢٧و شوباتی و دماتەریچ هەرمانەی فرە گۊرۍ سەرکۊتێش بە ئەنجام یاونۍ 

بەڕاسی کەسێوە ئێژا و ڕنجکێش بۍ. جە کۆنگرەکەمانە باسو ئینیشاما گرڎ کەرڎ و بەڕێز و سوپاسۆ جە کۆنگرەکەنە باسکریا. هەروێش ئۆندەر کۊششکارێوە ئازادی و دیموکراسی بۍ. پېسە گەشمەرڎەی ئەرەیاۋېیا. کاتێ سەرو ئەرک و کۊششو ۋێشۆ بۍ یاوا بە کارەوانو گەشمەرڎا. ئانەیچ کە چنی گەشمەرڎە بیەن هەڵای قسێش سەرێنۍ، گومانەو هرووژم کەردەی هەن.  

گەرەکما واچو؛ کە هەواڵو نەوەش کەوتەیشم ئەژنی واتم ئاخۆ دووچارو هەمان ڕووەدای ئۆزالی بیەنۆ؟ ئاژە حەقەتینەکە ڕۊشن نیا ، بەڵام تاوتوێ مکریۆ. ڕای گرڎین بە گەشمەرڎەو ئاشتی و دیموکراسی ئەرەیاۋناش. 

ئێمەیچ پېسە کۆنگرەو ١٢ـەمینو پەکەکەی بەشدارۍ ئا پێناسەیە بیەیمۍ. گەرەکما بۍ سری سورەیا ئۆندەر دەورش جە سەرکۊتەی کۆنگرەکەیمانە بۆ و بۊ بە مەڵامەتێوە، پانەی هەوڵی فرەش دابۍ. باوەڕما پنەش بۍ... بەدڵنیاییوە ئا ئامانجە هامکاری کۆنگرەی کەرۍ. 

سەرو ئی بنەمایۍ بە وەشەسیای و پنەزانایۆ یاڎو هەمڕاو هەڤاڵیم سری سورەیا ئۆندەری مکەرووە و گرڎ کاتۍ یاڎش زیڼە ڕاگێرمۍ و بە دڵنیاییوە ئامانجەکەیش مېیاونمۍ بە سەرکۊتەی. 

پڕۆسەکە ڕاو هەنگامەو ئازادیوازی، دیموکراتیکی و سۆسیالیستی مکەرۆوە

ئی کۆنگرە بی بە کۆنگرێوە تاریخی، ئەنجامگیری و گێرتەو قەرارەکا. بەڕاسی، فرە کۆنگرەو پەکەکەی، حەر چنە پەی گرڏی هەمان چێو مەواچا، بەڵام جە کاتە فرە گرنگەکانە و بە خاڵەو هورچەرخنای ویەردێ و تازەبییەیشا بەرکەوت و با قەرارا هورگیریا جە ئەوەکۆشای ئازادیینە ڕاشا پەی هەنگامێ تازێ کەردۆ.

تا ئیسە سەرو ئی بناغا ئامێنمێ ئێگە. کۆنگرەو ١٢یما ئی نەریتەش خراپ نەکەرد. تەنانەت قەرارەکیش قووڵتەر بەر کەوتێ. دمایش بە قۆناغێوە تاریخی ئارد و پەی ژەردەیۆ سەردەمێوە تازەی ڕاش پەی بناغەی دەسپنەکەرد.

ئیسە تاومێنە بە ئاسانی واچمێ، جە ڕاپیمای ئازادی ئاپۆینە، سەردەمو پەکەکەی دمایش ئاما و سەردەمێوە تازە دەسشپنەکەردەن. ڕابەر ئاپۆ نامێ ئی سەردەمە تازەیشە پێسەو "سەردەمو ئاشتی و گلێرگەو دیموکراتیک" ی ئەرەمەزنا. ئاماژەش پانەیەدا ئەوەکۆشای گلێرگەو دیموکراتیکو ئی سەردەمە تازەیە جابەجێ مکەرۆ. بڕوا مکەرمێ، سەرو ئی بناغەیە ئا پرۆسەی ئینا وەڵێمانە بۆنە مەڵامەتو وەڵێ کۆتێوە تازەی و ڕا وەردەمو هەنگامەی بەهێز، ئازادیخوازی، دیموکراتیکی و سۆسیالیستی مکەرۆوە.

بێگومان ئینە بە ئەوەکۆشای و هەوڵدای جابەجێ مکریۆنە. پۆکەی ئێمە لوایمێ دلی سەردەمێوە تازە و ئەوەکۆشای.

ئێمە چنین یاوایمێ ئی خاڵێ؟ واتە ئی بابەتێ تاوتوێ کریانە. ماوێوە فرە زانریۆنە. ئەر بە گرڏی واچمێ، ئینە ئەنجامو ئەوەکۆشای ١٠ ساڵەو دماییا. ئی پرۆسە دماو ئا هرووژما جەنگو تایبەتی کە سەرو بناغەو "پلانەو چالاکیی وڕنای" پەی دلێنەبەردە و تەسفیەکەردەو پەکەکەی کریا، شکستش پنە ئاما، مەڕیا، دەسش پنەکەرد. دیسان جەنگی جەهانی یەرەمی جە هەرێمەکەنە پرۆسێوە پاسە پەنەواز کەرێ.

 ئینێ گرڏ پەی حکومەتو ئاکەپەی و کۆمارو تورکیای بیێ بە پەنەوازی. کۆمارەکەی، بە پارادایمو ١٠٠ ساڵەو وێش، ویناش و یاوانە کە ئیتر نمەتاوۆنە جە وەراوەرو مڏرامان و گەلوو کوردی ئازادیخوازی و ئەنجامەکێ جەنگی کە سیستەمو گەردونی زیاتەر جە ٣٠ ساڵێن جە سەرانسەرو جەهانینە بەرۆش ڕاوە، بەردەوام بۆنە و ئاڏ ئیتر مەتاوۆنە زیهنیەت و سیاسەت سەرو نکۆڵیکەردەی کە گلێرۆبیێوە بەردەوام بۆنە. ویناش کە چی بارودۆخەنە مەنەیۆ تەرسێ گۆرێ وەش مکەرۆ. بڕێ ڕاوەبەرێ واتشا "کێشەو ئاسایش". ی ئاڏشا وینێ کە دۆڵەت و کۆمار ڕووبەڕوو کێشەو ئاسایشی بیێنێ و چێگەنە بانگەوازشا کەرد.

زانمێنە سەرۆکو مەهەپەی و دۆڵەتو باخچەلی جە سەرەتاو مانگەو تشرینو یوەمیۆ بانگەوازێوە چی جۆرەشا کەرد. ڕابەر ئاپۆ دماو ٤ ساڵا پەی یوەم جاری جە ٢٣ی تشرینو یوەمینە چەمش بە برازاکەیش عومەر ئۆجالان کۆت و جواب و ئینەیش داوە. ڕابەر ئاپۆ واتش: "ئەر پی جۆرە ویر مکەراوە و ئی بانگەوازە کریۆنە، ئینەیە بەبێ جواب نمازووە. ئەر هەلومەرجی گونجیا وەش کریۆنە، تواناو ئانەیم هەن پەرسەو کوردی جە مێڏانە جەنگی و تنوتیژییۆ فاڕونە پەی مێڏانو سیاسەتی و یاسای دیموکراتیکی." بە واتەیش: "ئەر دەرفەت دریۆنە و بناغە وەش بکەرو، دەوری کاریگەر چی بابەتەنە گێڵنو" پرۆسێوە تازەش ئەرەیاونا و پێناسەش کەرد.

 دماو ئینەی، لایەنەکێ سەرو بانگەوازەکەی و ئەرەیاوناکەی مەنێوە. شاندو دەم پارتی دیسان دەورش هورگێرد. پەروین بوڵدانە و سری سورەیا ئۆندەر کە بەینو ساڵەکا ٢٠١٣-٢٠١٥نە پێسەو شاندو بەینو  ئیمرالی، ڕای گرڏی و پەکەکەینە ئەوەکۆشایشا کەردەن، دیسان جەلایەنو حکومەتیۆ دەرفەتو لوای دلێ پرۆسەکەیشا پنەدریا. دەرفەتو چەمپنەکەوتەی چنی ڕابەر ئاپۆی خوڵقنریا. دماتەر دەم پارتی پێسەو هێزێوە چالاک لوا دلێ ئی پرۆسەیە.

جە دما دماینە، بەبێ ئانەی دێر گنۆنە، ڕابەر ئاپۆ بانگەوازێوە تاریخیش جە ٢٧و شوباتس ٢٠٢٥ بە نامێ "بانگەوازو ئاشتی و گلێرگەو دیموکراتیک" ی کەرد. گرڏ کەسێ ئینەش بە "مانیفێستۆی سەدە"، "مانیفێستۆی دیموکراسی"، "مانیفێستۆی سەردەم" نامێ بەرد و فرە ڕۆشنویرێ ئاماژەشا پانەیەدا کە "جگە جە ڕابەر ئاپۆی کەسێوە تەر مەتاوۆنە نوویسریێوە تەر پاسە ئامادە بکەرۆ و ئیرادێوە پاسە بەربڕۆ" و بانگەوازشا کەرد. وەڵتەرێش، ڕابەر ئاپۆ سەرەڕاو ئینەی نامێش پەی فرە جە پارتەکا گیانا و ئامانجەکەش ڕۆشنکەردۆ. ئێمە جوابما داوە. گەرەکما بێ ئی بانگەوازەیە جابەجێ کریۆنە.

پنەواز مەکەرۆ ئینشا واوەی بکەرمێوە، بە ئەرەیاوناکەیما جوابما داوە. پەی کەردەیۆ ڕاو ئی پرۆسەیە، پەی جابەجێ کەردەو ئامانج و ئەرکەکا بانگەوازەکەی و خوڵقناو زەمینێوە عالی، جە ١و ئادارینە ئایێربەستەیما ئەرەیاونا. بە شێوێوە یەک لایەنە... پەی ئانەی گفتوگۆکە بە ئاسانی گەشە کەرۆنە. بڕێ جە دەوروبەر دژو ئینەی بەر کەوتێ. بڕێ کەسێ بێنێ کە ئینەیە نەشناسێنێ. فرەو کەسێ هەوڵشادا دلێنە و چبەر ئینەیە تێک دانە،  بەڵام ئی ئەوەکۆشایە بە ئارامی ئەنجامدریا. ئا کەسەی کە فرەتەرین ئارامیش کەرد، فرەتەرین هەوڵش دا و گیانو وێش وست  دلێ تەرسێ، بەڕاسی گەشمەرڏەی دمایما سری سورەییا ئۆندەر بێ.

هەمیشە هەوڵ و ڕەنجەکێش بە سوپاس و ڕێزۆ یاڏ مکەرمێوە .

جە ئەنجامەنە ، نزیکبییەکەیما ئینە بێ: ئامادێنمێ گرڏ و ئا چێوا بکەرمێنە کە چنەما داوامکەرا. واچێنێ، "پەنەوازا کۆنگرە کەرانە." بەڵام ئێمە واتما، هێز و ئیرادەما نییا کە ئاڏشا جابەجێ بکەرمێنە. ئێمە ئینەیشما جە نامەکەو ڕابەر ئاپۆینە ئەرەیاونا. دماو بانگەوازییەکەی، جە ئەرەیاوناکەیمانە جە ١و ئاداری پەی ڕاو گرڏی ئەرەیاونا. بە جۆرێ تەر، ئینە مەرجێوە نەبێ، بەڵام بەربڕییەو بارودۆخێوە ڕۆشن بێ. واتە، تەنیا ڕابەر ئاپۆ تاوۆنە ئی چێوا بکەرۆ کە داوا کریۆنە، هیچ ئیرادێوە یان هێزێ نەتاوێ بکەرۆش.

جە ئێمەشا گەرەکا "دەس جە ئەوەکۆشای چەکداری هورگێرمێنە"، "قەرارێ پەی فاڕییا و ستراتیژی دەیمێنە"، "قەرارێ پەی هورشێونایۆ پەکەکەی دەیمێنە". پەکەکەچ پێسەو دۆڵەت باخچەلی واتەبێش - تەنیا ڕابەر ئاپۆ ئەرەمەزنێرو پەکەکەین تاوۆنە ئینەیە بکەرۆ. داواکاریێ بێ پەی نییارەو چەکی، قسێش سەر کریێ. واتە، گرڏ کەسێ پەی مسۆگەرکەردەو ئازادی جەسەیی ڕابەر ئاپۆی چەکشا هورگێرتەبێ. بەشداری ڕابەر ئاپۆی بێنێ. ئێمە چنین تاوێنمێ ئا جەنگەیە مدرنمێ و چەک بنییەیمێرە؟

  چا بارودۆخەنە، هەتا جە دەسمانە بێ، هەوڵمادا چەک جە ڕاو ئامانجیۆ بەکاربارمێنە، هێز دەیمێنە و پەشتگیری بکەرمێ. هەرمانەو ڕاوەبەردەی ئێمە ئانێ بێ. بە پێچەوانەش نە کریێ. ئێمە ئینە وەڵتەر جە پرۆسەو ٢٠١٣نە، جە نامەکا ئاکاتەی ڕابەر ئاپۆچ واتەبێش: ڕاستا یان خەڵەت، سەرکۆتە یان شکستواردە، جەنگ مکەرمێ. ڕاوەبەردەو جەنگی هەن، بەڵام ئەر پرۆسێوە ئاشتی بۆنە، ئێمە نمەتاومێنە بیمێ پانەی کە بەراش ڕاوە.

 واتم، تەنیا ڕابەر ئاپۆ تاوۆنە ئینەیە بکەرۆ. ئی بارودۆخە ڕۆشن بێ، مەرجێوە نەبێ، بەڵام بەربڕییەو ئا چێوا بێ کە ڕووەشادا. چی کاتەنە ڕابەر ئاپۆ پنەش واتێبێنمێ: "ئی قەرارەتا پێسەو هەمڕایێ پێشوازی چنە مکەرو، ڕێزش چنە گیرونە. سەرو ئی بناغەیە، هەوڵ مڏۆنە ئا چێوی کە گنانە سەرو شانەیما بە سەرکۆتەی جابەجێش بکەرو." ئی بارودۆخە چا کاتۆ پی جۆرە بێ؛ ئینە بارودۆخێوە تازە نییا کە بەرکەوتەبۆ.

کۆنگرەکەما قەرارێ تاریخییا

بەڕاسی گرڏ و ئینیشا جەلایەن و بازنەکانە کا و دەسەڵاتدارێ و دۆڵەتیۆ کە ئی پرۆسەیە بەرا ڕاوە زانیان. گەرەکمانە ڕاو گرڏیش بزانۆ، چونکە مشتومڕی فرەش ئینا سەر. جە دماینە، حەر چنە بە تەمامەتی پێسەو ئانەی گەرەکما بێ نەبی، بەڵام بەشداریی ڕابەر ئاپۆی پێسە و ئیرادەو ڕازیکەردەو کۆنگرەی و یاوناوی بە قەرار و کۆنگرەی بەسیا. کاتێ بەشداریێ چانە وەش بیی، ئێمە تاواما دەموودەس کۆنگرەکەی ئەنجام دەیمی. ئینە بە ئیرادە و هێزو وێماوە جە مێڏانو وێمانە ئەنجاما دا.

پی جۆرە گفتوگۆش سەر کریێ: "ئینە ڕەخسیۆنە..." هێزێوەنمێ جەنگ مکەرمێنە. بەڵێ، جەنگ هەن و گەشمەرڏێ مڏەیمێ، بەڵام جە هەمان کاتەنە جەنگیش مکەرمێ. هەڵای ماتەوزەو جەنگیما بە تەمامەتی تەمام نەکەردەبێ. چی بابەتەنە، بە ئیرادەو ئازادی وێما ئی کۆنگرەما ئەنجامدا. کۆنگرەکەما قەرارێوە تاریخیش دا.  

جە ئەرەیاوناکەینە ئامان کە ئی قەرارێ ئارۆی تاریخیێنێ. گرڏ و قەرارەکا جە کاتێوە نزیکەنە  ئەرەیاونمینە. ئێمە جە بڕێ بەشەنە قەرارما دا. قەرارەکاما پەی ڕاو گرڏی ئەرەیاونمێ. کۆنگرەکەما پەی ڕای گرڏی کریانۆ و ئەنجامەکێشش کراوێ بانە.

پراکتیزەکەردەو ئیرادەو قەرارەکا تەنیا ئینا دەسوو ڕابەر ئاپۆینە

ئا قەرارێ جە بانگەوازو ئاشتی و گلێرگەو دیموکراتیکی و ڕابەر ئاپۆینە ئاماژەشا پنەکریا و پەی ئەنجامداو کۆنگرەی جابەجێ کریێ؛ قەرارەکا هەوڵەکێ هورشێونایۆ (فسخ)و پەکەکەی، پێکئامێ ڕێکوزتەی هورشنریاەە و ڕێبازو ئەوەکۆشای چەکداری دمایش پنە بێ، هورگیریا، بەڵام مشۆم ڕابەر ئاپۆ سەرمەشقایەتی و ڕاوەبەردەو ئینیشا بکەرۆ. تەنیا ڕابەر ئاپۆ تاوۆنە ئەنجامش دۆنە. واتە چنین تەنیا ئیرادەو ئی قەرارا تەنیا ڕابەر ئاپۆن، ئیرادەو جابەجێ کەردەو ئاڏشا حەر ڕابەر ئاپۆن. پەنەوازا گرڏ کەسێ ئینەیە زانۆنە.

بە واتێوەتەر بڕێ کەسێ پەی فریودای ئی هەرمانێ مەکەرا. تاوانە کەراش، بەڵام گەرەکشا نییا کەراش، بەڵام ئی بابەتە تەنیا جە ڕاو ڕێباز و ڕاوەبەردەو ڕابەر ئاپۆی و بە دەسئاردەو هەلومەرجو ژیوای ئازادی جە ئەوەکۆشای و ژیواینە بەدی مێ. بە ڕۆشنی یاومێنە.

چنی ئینەیچ قەرارما جەبارەو گەشمەرڏاما دان. قەرارما سەرو زامڏارا جەنگیش دان. هەرپاس قەرارما دان سەبارەت بە چوارچێوەو بنەڕەتی ئەوەکۆشای پەی گلێرگێوە دیموکراتیکی. هەرپاسە قەرارما دان سەبارەت بە پەرەپنەدای چوارچێوە و سیاسی و یاسایی دیموکراتیکی. ئینیشا پێشکەش ڕاو گرڏی مکەرمێ.

ئا کەسێ بە قڕکەردەیرە ویەرانە، ئازادێ مەبانە

فرە و کەسا دەوروبەری هەمیشە پەکەکەی و ڕابەر ئاپۆی پێسەو وەرپرسیاری وینانە. هەوڵشادا شتانێ پێسەو "ئاڏشا وەرپرسیارێنێ"، "ئێمە تاوانبار مکەرا"، "ئێمە سکاڵا تۆمار مکەرمێ" و …، بەڵام ئینە ڕاس نەبێ. ئاڏێ ئەقڵشا ئینا سەر و وێشا، تەنانەت ئەر بەڕاسی دادپەروەرێ و دیموکراسێ بانە، گرڏ کاتێ واتەنشا: پەکەکە مەڵامەت نییا، دەرئەنجاما. جگە چینەی، بڕێ هۆکارێ هەنێ پەی بییەو پەکەکەی. مشۆم ئا مەڵەمەتا بە عالی یاومێنە. ئی مەڵەمەتێ چێشێنێ و خاوەنەکێشا کێنێ؟ مەڵامەتەکەش ئینە بێ: گلێرگێوە هەوڵو دلێنە بەردەیش دریێ و هەوڵو نکۆڵیکەردەیش دریێ. واتە گلێرگە و کوردی. زیهنیەت و سیاسەتێوە چی جۆرە سەرو بنەماو پەیمانو لۆزانی قەرار دریا؛ بەینو زلهێزێو هەژموونگەرا سەرمایەداری جەهانییەکا ئا سەردەمەیە و تەڤگەرو کەمالیستی کە جە تورکیانە خاوەنو هێزین دۆڵەتێوە تازەشا بنیادنیا. کۆمارو کەمالیستی بە دەستوورو ساڵەو ١٩٢٤ پرۆسێوە پی جۆرەش دەسپنەکەرد. پەی ماوەو سەد ساڵا، بەتایبەتی جە سەرنیشتوو کوردەسانی، جە هەر چوار پارچەو کوردەسانی، سەرو ئا بنەمێ هەڵسوکەوت کەرێنێ.

 بە شێوێ ئاشکرا و بە سەختی ئی پارادایمەیە؛ پارادایمو دووژمنایەتی کوردی کە کوردی بە نەبییەی مزانۆ و ئامانجیش دلینەبەردەیشا، بە وەرفراوانترین شێوە جە لایەنو کۆمارو تورکیایۆ جابەجێ کریان، بەڵام نەک حەر ئاڏ؛ سەرەتا جەلایەنو بەریتانیایۆ جابەجێ کریا، دماتەر فاڕییاوە پەی ڕاوەبەردەو بەغداو عێراقی؛ جەلایەنو ئیدارەو سەدام حوسێنیۆ جابەجێ کریا. جە ئێرانیچ جە لایەنو شایۆ جابەجێ کریا. تا ئارۆیچ بە شێوەی جۆراوجۆر بەردەواما. بە جۆرێ جە ئیسەنە ژمارەو کوردی جە سوریانە کەم بییەن و بەردەوام بەرێ کریانە.

وە کورد ١٠٠ ساڵێن جە دژو ئینەیە ئەرەپڕۆ. بە شێوازی جیاواز مڏرامان  مکەرۆ. پنەشا واچێنێ شۆڕشگێڵێ؛ سەردەمو شۆڕشگێڵا... ناڕەزایەتیشا نیشانە دا و ئەرەپڕایشا کەرد. گرڏ چێوێ پێسەو ئیسەی قبوڵ نەکەرێنێ. بەڵام با تەماشەو گرڏ وجەهانی بکەرمێ؛ جەهان پەشتگیری کێش کەرد؟ ئاڏێ پەشتگیریشا چا کەسا کەرد کە هرووژمشا کەرد سەر و کوردی پەی ئەنجامداو قڕکەردەی. ئاڏێ پەشتگیری چا کەسا مکەرا کە کۆمکووژی جە دژو کوردا ئەنجامڏا. ئاڏێ پەشتگیری چا دەوڵەتا کەرێنێ.

جە هیچ یاگێ جەهانینە، چ ڕاست، چەپ، بە سەرمایەداریی وەرنیشتی، چنی سۆسیالیزمی حەقەتینەو سۆڤیەتی، هیچ کامشا نەواتشا "مڏرامان و کوردی حەقا" و پەشتگیریشا نەکەرد. ئینەیچ بە ماناو ئانەیە مێ کە ئی دۆڵەتێ بە تەنیا مامەڵەسا نەکەردەن. ئی سیستەمو مۆدێرنیتو هەژموونوازییە سەرمایەدارییەو جەهانی جە حەقیقەتەنە سیستەمێوەن کە جە فۆرمو ئیسەو وێشەنە سەرو بنەماو نەبییەی و دلێنە شییەو کوردی وەش بییەن.

ئی پارادایمە تەنیا پەی تورکیای نییا، نەک تەنیا پەی کۆمارو تورکیای. جە حەقیقەتەنە ئینە جە ئاستو جەهانینە پاسەن. گەشە کەردەو مڏرامان و پەکەکەی دماو ساڵەو ١٩٩٠، ئەرەپڕای سەرنیشتوو- سەرکۆتەو شۆڕشو ژیوایۆ نەتەوەیی- کاریگەرییە سەرنەکۆتەکێش، یۆگێرتەو پێشئامایەکا هەردووی بەشی، دۆخەکەش تا ڕادێوە فاڕا. حەر چنە بڕێ دۆڵەتێ دان بە مافەکارە مەنییا ، مافەکێ نەتەوەو دیموکراتیکو گەلوو کوردی؛ سیاسەتێوەشا وەشکەرد کە جە نکۆڵیکەردەی جە کوردی دوورکەوتۆ و بەرەو قبوڵکەردەو بییەو کوردی هەنگامەشا نییا. ئینەیچ تا ئارۆ بەردەواما. پۆکەی دۆخەکە پێسەو ئیسەین.

پارادایمەکە بە ڕاسی ئینەن. ئا پارادایمە چێشا کە فاڕیۆنە؟ گلێرگە و شوناسو نەتەوەیی کوردی هەن ژمارەو ئەرەنیشتاش ٤٠ میلیۆن کەسێش ویەرنێنێ، یاوان ٥٠ ملیۆن کەسێ، جە خاک و جوگرافیایێ دیاریکریانە ژیوانە بەڵام جە گرڏ و جەهانینە وەڵابیێنێ. ١٠٠ ساڵێ بە تاویایۆ، کۆچبەری و کۆمکوژی دلێنە نەشیێ. ئانە مەحاڵا. بە دوژمنایەتیت جە وەراوەرو ئینەینە، نمەتاوینە جە تورکیانە، جە وەرکەرتوو مییامینی، یان جە جەهانی دیموکراتیک و ئازادیوازەنە. مەحاڵا کەسێ قڕکەردەی بکەرۆ بە ئازادی و دیموکراتیکانە بژیۆنە.

ئی پارادایمە جە حەقیقەتەنە وەرپرسا جە دۆخو ئیسە و جەهانی، بەرهەمئاردەو ئنە فاشیزمی و پەرەپنەدای جمیەرەو ڕەگەزپەرسی و نیمفاشیستەکا. دۆخێ هەن بە نکۆڵیکەردەی و دلێنە بەردەو کوردی، بە دووژمنایەتی جە وەراوەرو کوردا خاوەنداری مکەرۆ. بەڵێ جە فرەو مێڏانانە هەمان چێو ئەزموون کریۆنە. ئایا ئیسە ئینە فاڕییۆنە؟ بڕێ هێزێ جە سیستەمو جەهانینە جە ساڵەو ١٩٩٠ینە نزیکایەتیێ چا جۆرە نیشانە مڏانە. ئینەما جە نزیکایەتی جە وەراوەر بە پانیشتوو کوردەسانینە وینا.

ئایا دۊڵەتو تورکی ڕوانگەو دنیا وینی فاڕۊ ؟

ئیساتۍ تا حەدێوە ئینەی جە نزیکبیەیۆیش جە سەرنیشتوو ۋەرکۊتوو سوریاینە، جە ۋەرنیشتوو کوردەسانینە بوینمۍ. فاڕیایۍ ڕۊشن جە سیاسەتەنە دیارا. بەڵام ئێمە جە حەقەتینەنە چی چێویە یاوێنمێنە کە: "ئەر جە تورکیەنە چارەسەری نەکریۆ، جە شۊنێوەتەرەنە نمەتاویۆ چارەسەری بێزیۆوە. ئەر ئی یان ئا حکومەتە جەهانییە بە تەمامی پارادایمش فاڕۆ، سیاسەتەکاش فاڕۆ، ئەر هەر حکومەتێوە تەر جە ۋەرکۊتوو مېیامینینە، حکومەتێوە کە حوکمڕانی سەرو بەشێوەتەرو کوردەسانیرە مکەرۆ، مەبەسو ئانەیش بۆ قەراری جیاواز بڎۆ، چارەسەری هەمیشەیی چا بەدی نمۍ. چونکی سیستەم ئی هەرمانۍ جە ڕاو حکومەتو تورکیایۆ ئەنجام مڎۆ.

چانەی مشۆ فاڕیای جە تورکیانە ڕووە بڎۆ. فاڕیای پارادایمی جە کۆمارو تورکیاینە ڕووە مڎۆ. ئاوەزیەت و سیاسەتو دژە کوردی و دژمنایەتی کوردی و نکۆڵیکەرا کوردی وزیا لاوە، هەرپاسە جە یاگێشەنە دڎان بە بیەو کوردیرە منریۆ مافە نەتەوەییە دێموکراتیکەکۍ و ژیۋای ئازادیشا قبوڵ مکریۆ، ژیۋای واڵە و برایەتی و یۊگێرتەیی چنی گەلا تەری، بە یۊگێرتەیی دیموکراتیک، قبوڵ مکریۆ. جە حەقەتینەنە کورد ئینەش گەرەکا هیچ هەوڵێوە نییا پەی جیابیەیۆ و پارچەکەردەی یان پێکئاوردەی دۊڵەتێوە جیای، کەواتە ئایا کۆمارو تورکیای پارادایمو ۋێش فاڕۆ؟ ئایا ئا سیاسەتۍ پەشتگیریشا مکەرا فاڕاشا؟ ئەر پاسە بۆ کاریگەری سەرو گرڎو هەرێمەکەی و جەهانی مکەرۆ. ئێمە ئینەی پاسە موینمۍ ئایا جە سیاسەتو ئیساتۍ تورکیای و کۆمارو تورکیاینە ئاژێوە پا جۊرە هەن واتە ۋەرو ئانەی ئێمە بە دڵنیاییوە نمەزانمۍ و نمەتاومۍ حیچ چێوێوە دیاریکریا چا بارۆ واچمۍ.

بڕۍ سەرنجێما هەنۍ: "کەسانێ هەنۍ کە موینا پارادایم، سیاسەت و ئاوەزیەتشا ئاڎێشا وستێنۍ ئاژێوە فرە ئاڵۆزۆ. کەسانێوە هەنۍ کە دۆسایەتی چنی کوردا وەش مکەرا، پەی نموونەی سری سورەیا ئوندار. کورد دۆسۍ فرە بەهێزش هەنۍ. مېیانە دێموکراسی و سۆسیالیستەکۍ چنیش دۆسایەتیشا هەن.

هەرپاسە بڕۍ مېیانۍ هەنۍ کە نمەتاوا پارادایمو ئیساتۍ وەڵۍ وزا و بە ناکۆکی و ملەملانێکاوە وەڵێکۊتەیۍ چامنە بەدەس نمارا و ڕووبەڕوو کێشەی باوە، چێنە پرسیارێوە ئینا مەژگو گرڎیمانە. هەرپاسە تەماشەو وەڵێکۊتەیەکا ئی چن ڕوەو دمایی مکەرمۍ. ئاڎۍ گلېرۊبیەی شۊنەو گلێرۊبیەیرە ئەنجام مڎا.

باسو ئانەی مکەرا: "ئی هەرمانۍ پی جۊرە نمەلۊڕاوە، ئێمە ملمېنە دلۍ سەردەمێوە تازەی." ئاڎۍ پاسە ماچا، بەڵام ڕۊشنش نمەکەراوە کە ئی هەرمانۍ نامێش چێشەنە. پەی نمونەی، چ جۆرە سەردەمێوە تازەن؟ ماچا کێشەکە سەرو مەنەیۊین. ئی کێشەیە چکۊوە سەرچەمە گێرۆ؟ جەنگێوە هەن کە جە شۊنێوە بە مەڵامەتی جیاوازۆ سەرچەمە گێرۆ. ئێمە ماچمۍ جەنگ، ئاڎۍ ماچا تیرۆر. ئاژێوە تنوتیژ و جەنگ هەن. چکۊوە ئامان؟ ئاڎۍ جوابێوە ڕۆشنو ئېمە نمەڎاوە. بەڵێ ئڎۍ بیەیشا هەن، پەکەکە ئی هەرمانۍ مکەرۊ، بەڵام ئینە جە ئاوەزیەت و سیاسەتێوە سەرچەمە گێرۆ کە نکۆڵی جە ئشناسنامەو کوردی مکەرۆ و وەڵۍ وینای دلېنەشیەیش مکەرۆ. مەسەلۍ مەنەیۆی واتە جە ئاژێوە سەرچەمە گێرۆ کە دلې ۋێشەنە پاڕچە بیەی و ناکۆکی دلېینەی پەرەش سانان.

تورکیا ئیساتۍ نمەتاوۆ یەکڕیزی و یەکپارچەیی و دەسەڵاتو ۋێش بنیاڎ بنیۆ. ئینە ماناش ئانێنە کە ئاڎۍ نمەتاوا بە ئاشکرا ئینەی واچا. بڕۍ لایەنۍ هەنۍ، بێگومان لایەنو چەپی دیموکراتیک، مېیانەکا ئازادی ژەنا، پاسە ماچا. ئێمە هەمڕۍ و هەمپەیمانێما هەنۍ کە ئی هەرمانۍ مکەرا. بەڵام جە پېکئامای سیاسی دەسەڵاتینە، کەسانێوە هەنۍ کە بە شێوێوە ماچا با چارەسەری بکریۆ. بڕێچ ماچا مشۊم کورد دڎانش بنریۆ پۊرە. ئیساتۍ یاوای پا نوقتۍ ڕووەشدان.

هەرپاسە کاتێ کە دەمیرەل جە ساڵەو ١٩٩٢نە دماو ئا ڕووەداینە ئەرەیاوناش: "ئێمە دان بە حەقیقەتو کوردیرە منییەیمێ. 'تەنانەت دۆغان گوڕەش بە کوردی قسێش کەردێبێنێ، ئیسەیچ پاسەن، ئی جۆرە قسێ جە لایەنو پارتە ئۆپۆزسیۆنەکاوە کریانە، بەتایبەت جە لایەنو پارتو گەلوو کۆماری (جەهەپە). هەرپاسە هەڵوێسەکا پارتو ئاکەپەی جە ویەردەنە فرە جیاواز بێ. واتە دماو یاوای بە دەسەڵاتی کەوت دلێ پارادایمو دۆڵەتی و دەسەڵاتدارییۆ. وەڵێ بەدەسئاردەو دەسەڵاتی، جیاواز بێ. دماو یاوای بە دەسەڵاتی، پی جۆرە بێ. سەبارەت بە ڕوانگەکا مەهەپەی و دۆڵەتو باخچەلی ڕابەر ئاپۆ ئەرەیاوناش: "من فاڕییایێ جە پارادایمەکەینە وینو. تاومێنە تا ڕادێوە تێبینی کەرمێنە، بەڵام وەرو ئانەئ ڕوونکردنەوە نییا، نمەتاومێنە هیچ چێوێ یەکلاکەرەوە واچمێ. پۆکەی پەنەوازا با ئیی بابەتەیە ڕۆشن بکەرمێوە."

بڕێ هێزێ هەنێ کە بە دۆڵەتی قووڵ ئشناسیێنێ. باس کریۆنە و پێناسە کریۆنە. ئێمەچ واچمی، بەڵام نمەزانمێنە چ جۆرێنێ و چنین هەرمانە مکەرا! قسێ سەرو دۆڵەتو قووڵی، حکومەتی شاراوە، نمەزانو، رێکوزیاکا سوپەر گلادیۆ، پێکئامایەکێ کۆنترا، ئا پێکئامایا کە ئینێ پەیوەندینە چنی ڕژێمو و ناتۆینە وەش کریێنێ. دۆخێوە هامشێوە و کۆنترا جە تورکیانە هەن کە هەڵای چارەسەر نەکریان. مەبەسم ئانەن کە بێ کاریگەر نەکریێنێ و بەردەوامێنێ.

 ڕابەر ئاپۆ جەبارەو بییەو ئینیشا ماچۆنە: "میکانیزمو کودەتای بەکار مارمێنە، میکانیزمو کودەتای بەردەوام هەن. سیاسەت نمەتاوۆنە قەرار دۆنە، واتە سیاسەت نمەتاوۆنە هەرمانە بکەرۆ."

سیاسەت نمەتاوۆنە فارییای بارۆنە و قەرار دۆنە. گرڏ چێوێ سەرو بنەماو کودەتای ملۆنە وەلێ. وچیۆ کە میکانیزمی نام بریا هەرمانە مکەرۆ و ئینا چێرو ئا کاریگەرییانە. ئێمە ئی چێوا مەزانمێ بەڵام تاومێنە جە ئەزموونو وێماوە دەرئەنجامێوە هورگێرمێنە. جە هورسەنگنایەکا بارودۆخو ساڵەو ١٩٩٣نە، ڕابەرایەتی واتش: "ئێمە ڕووبەڕووی ئی بەرەیە بییەیمێ. ئێمە حکومەتمان بە گرڏی وەرچەم گێرت و با جۆرە ڕووبەڕوو بییەیمێ، خەڵەتما کەرد." واتش: "دماتەر یاوایمینە کە پاسە نییا. هەرپاسە مەیل و بڕوای جیاواز دلێ حکومەتینە هەن. ناکۆکی و جەنگ هەن. پەی نموونەی، ئۆزال یەک لایەن بێ. سەرەڕایپو ئانەی ئۆزال باسش کەرد، ئێمە هەڵای جە بەرەو وەڵێوە ڕووبەڕووشا بییەیمێ، بە شێوێ گرڏی تەماشەما کەرد و پنەما چانە بێ پێوەرە جە هەماهەنگینە، گرڏشا جە یەک بارودۆخەنە و ڕەنگە گەرەکشا بۆنە فریوما دانە."

هەوڵەکێ ئۆزالی بەهێزێ نەبێنی. ڕەوتە دژبەرەکێ، کۆنترا، دۆڵەتی قووڵ، حەر نامێوەشا پنە واچا زاڵ بێ سەرو ئا هەوڵارە. تنوتیژیشا زیاڏ کەرد، ڕاشا جە چارەسەری گێرد و هەرپاسە پاکتاوکاریشا کەرد. لایەنو ئۆزالی و ڕەوتو چارەسەرکەردەی کێشەکاش دلێ حکومەتینە پاککریێوە، ئا ڕووەدایێ بەینو ساڵەکا ١٩٩٣و ١٩٩٨نە جە تورکیانە ڕووەشادێنە ڕوودایێ فرە گرنگ و بە فێرکەرشا ئینێ چنە. ڕەوتو ئۆزالی دلێ سوپا و بیرۆکراسی چنین پاکتاو کریا؟ ئینێ پەنەوازا بە وردی ئەوەکۆڵییایشا پەی کریۆنە. پی جۆرە ڕاگیریما چنە کریا.

ڕابەر ئاپۆ جە ساڵەکا٩٠ینە جە پەکەکەنە  دەسش پی پرۆسەیە کەرد. واتە ئێر ڕۆڵەکەش تەمام کەرد. ئی ڕۆڵە چێش بێ کە تەمامش کەرد؟ چاکە نوویسریان: "تۆ دەستوری مەردەو کوردات پارچە کەرد. تۆ بە گرڏ و جەهانیت وات کە کورد نەمەردەن. ئینێ جە شوباتو ساڵەو ١٩٨٦جەلایەنو هەڤاڵ فوئادیۆ باس کریێنێ." ئا ماوە بێ کە وەڵکەوتەکا١٥و تەباخ یدەنگشا داوە. ئا وەڵکەوتەی دەستوورەکەس پارچەپارچەکەرد. چێش گلێرگەش زینە کەردۆ؟ ئەرەپڕێوە کە بە سەرمەسقایەتی ژەنا ساڵەو ١٩٩٠نە ڕووەشدا. ئێمە نامێما نییا شۆڕشو ژیوایۆ نەتەوەیی. پی جۆرە پەکەکە جە حەقیقەتەنە ئا ڕۆڵەی کە جە سەرەتاوە دەسش پنەکەرد بە ئەنجامش یاونا.

ڕابەر ئاپۆ جە ساڵەو ١٩٩٤نە واتش: "ژیوایۆ بە ئەنجام یاوا، کاتو ئازادییا." بەڵام چنی ئانەیچ، هەنگاوەکێ و هەوڵە یەک لایەنەکێ پەی گەشەپنەدای چی بوارەنە جە ماوەو ٣٠ پەی ٣٥ساڵا ویەردەنەم هەمیشە ڕووبەڕوو ئاستەنگی بییەنۆ و جەلایەنو بڕێ دەوروبەری بەفیڕۆ لوێنێ.

دماو یوەم ئایێربەستەی جە ١و ئەیلولو ١٩٩٨ئەرەنیشتەی بەینوو لایەنە سەروازی و مەدەنیەکا و یەکینە جۆراوجۆرەکا پارتەکەیما جە زینانۆ هەتا ئۆروپای لواڕاوە، پەی نموونەی ئینە ئایێر بەسێ تاکلایەنە نەبێ. هەرپاسە چا کاتەنە قسێم چنی ڕابەر ئاپۆی کەردە. واتما: "چارەسەری بە ئایێربەستەی تاکلایەنە بەدی نمێ. با ئیتر ئینەیە نەکەرمێ. ڕاستا، ئێمە چنی ڕابەرایەتی سەرو ئی بابەتا هاوڕا بێنمێ. دماو ئانەی، ئایێربەستەی جە ١و ئەیلولی ئەرەیاویا. بەڵام یەک لایەنە نەبێ. واتە چن لایەنێ دلێ مەسەلەکێنە بێنێ کە بەنامێ حکومەتیۆ قبووڵشا کەرد و دۆخەکەی گەرەنتی کەرێنێ.

ئێمە بە ڕەڎکەردەیۆ هەوڵە تێکدەرانەکا یاوایمێ کۆنگرە

 حەر چنە دماو ئایێربەستەی هرووژمێوە پیلانگێڵی مییانێونەتەوەیی جەلایەنو هێزە بیانییەکاوە ئەنجامدریا. هەرپاسە دلێنە هامکاریشا بێ. تا ئارۆیچ ئی جۆرە هەوڵێ هەمیشە ڕووبەڕوو کۆسپێ و تەگەرێ و تێکدای نیێنێ، تێکدای ڕووەمڏۆ، هاندای هەن. ئینێ ڕاسێنێ و بییەیشا هەن. هەرپاسە هرووژمرکێ جە ئۆزالۆ هەتا سری سورەیا ئۆندەر ئارانە بیێنی. ئی جۆرە هرووژمێ ویەردێ و بە ڕۆو ئارۆی یاوێ.

 ئێمە ئیسە جە حەقیقەتەنە بە بێلایەنکەردەو گرڏ و ئا هەوڵ و کردەوە تێکدەرا، سەرەڕاو ئاڏشا بە ئیرادە و هەوڵدایێ ورد و هەستیار سەرو بنەماو هۆشداریەکا ڕابەر ئاپۆی یاوێ ئی کۆنگرە. سری سورەیا ئۆندەر فرە هۆشداریش دا. بێگومان جە گرڏ گلێرۆبییێوەنە بەردەوام ئێمەی هۆشیار کەرێوە. چونکە ئاڏ فرە عال زانێ چ جۆرە ئەوەکۆشایێ بەرێ ڕاوە و ڕووبەڕوو چ وەربەستێ بۆوە.

بارودۆخو ئیسەی چنینا؟ یاوان ئی ئاستە. سەرو گرڏ جۆرە کردەوێوە تێکدەرانەینە سەرکەوت. بە بێکاریگەرکەردەی بەربەستەکا، ئی ئیرادە و ڕێبازە پراکتیکییەش نیشانەدان.

 بەدڵنیاییۆ ئینەی دماو ئانەیچ بەردەوام بۆنە. ئانە ڕۆشنا کە مشۆم هەمیشە ورد و هەستیارانە جوڵییەیمێ. دۆخێکوە چانە هەن. پەنەوازا گرڏ و ئاڏشا وینمێنە. با بۆنۆ نەتەنها ئا کەسێ کە بە وریایی هەڵسوکەوت مکەرا، بە سەبر و یاواینە هەرمانە مکەرا تاوانە چی ڕاستیا یاوانە و پرۆسەکەی بەرەو وەڵێ بەرانە. ئەگەرنا ڕەنگە دیسان پرۆسەکە تێک دریۆنە و واوەی ڕووەدۆوە. ئا مەترسیێ ‌هەڵای بەردەوامێنێ.

پەکەکە جمییەرێوە سەرکردایەتی پارتەکەین ئێمە پەی لوای وێما چی بارۆ بە ئاشکرا ئەرەیاونان. ئێمەش بە ئاشکرا هەڵوێسو وێما ئەرەیاونان. کاتێ پەیوەندیما چنی ڕابەر ئاپۆی ئەرەمەزنا ئانەما پنە ئەرەیاونا بە واتێوە تەر، جارێوە ئاماژەما پانەیە کەرد کە کێشەو یاواینەیما هەن. بە گرڏی، حەر چنە کێشەە یاواینەی و قبووڵکەردەیما بێ جە ئاستە جیاوازەکانە. پی جۆرە، ئێمە هەوڵما دان. هەرپاسە بڕێ جارێ جە گفتوکۆکانە و پانێڵەکانە ئینەما ڕەنگ دانۆ هەڤاڵێما جە ئاستە جیاوازەکاو  ڕای گرڏی ئاگادار کەردەنۆ. واتە ئێمە هەوڵما دان پەی یاواینەی و قبوڵکەردەی. ئێمە هەوڵما دا لاو وێما. بێگومان بڕێ گەشە کەردێ و فاڕییای جە ئاستێوە دیاریکریانە ڕووەشادێنە. ئاستو یاواینە گەشەش کەردەن.

پەکەکە ڕێبازێوە پارتی بییەی ڕابەر ئاپۆین

 ئێمە بۆچوونو وێما چی بارۆ بە ئاشکرا بە گرڏ لێوە ئەرەیاونان. ئێمەچ بە ئاشکرا هەڵوێسو وێما ئەرەیاونان. کاتێ  پەیوەندیما چنی ڕابەر ئاپۆی دەس پنەکەرد هەڵوێسو وێما پنەیاونا بە واتێوە تەر، جارێوە ئاماژەما پانەیە کەرد کە کێشەو یاواینەیما هەن. بە گرڏی، حەرچنە کێشەو یاواینەی و قبووڵکەردەیما بێ جە ئاستە جیاوازەکانە، بەڵام سەرو ئی بنەمێ ئەوەکۆشایما کەرد.

 هەرپاسە بڕێ جارێ جە قسێ و چەمپنەکەوتەکانە ئینەما ئەرەیاونابێ، هەڤاڵێما جە ئاستە جیاوازەکانە و ڕاو گرڏیشا ئاگادار کەردەنۆ. واتە ئێمە هەوڵما دان پەی یاواینەی و قبوڵکەردەی. ئێمە دلێ وێمانە هەرپاسە هەوڵمادان. بێگومان بڕێ فاڕییێ جە ئاستێوە دیاریکریانە ڕووەشادێنە.

بەتایبەتی چنی ڕێکوزتەو گلێرۆبییەکا چنی ڕابەر ئاپۆی و وەڵاکەردەیۆ پەیامی چاوە و هەرپاسە ئەنجامو گلیرۆبییەکا پەیوەس بە ئەرەیاوناو بانگەوازەکەی ئاستو یاواینە زیاتەر گەشەش کەرد. ئانەی ڕابەر ئاپۆ پەی لوای راوەو کۆنگرەی پێشکەشش کەرد، ئاستێوە گرنگو چنە یاوانەیش و ڕۆشن کەردەیش وەشکەرد. بە واتێوە تەر، فاڕییای رووەشدا با مانێ کە بارودۆخو سەرەتایس ویەرنا. بەڵام مەتاومێنە واچمێ ئی دۆخە پەی گرڏیما و جە گرڏو ئاستەکانە پاسە بییەن. تا زیاتەر فکر کەرمێوە و سەرەنجی زیاتەرما سەرش بۆنە، یاوایمانە زیاتەر گەشە مکەرۆ.

بەڵام تاومینە واچمێ پەکەکە پارتێوە بێ، بەڵام شێوەو پارتی بییەیش ڕێبازو ڕابەر ئاپۆین. پێسەو پارتەکا تەری نەمەزیانەرە. ئی پارتە بە گلێرۆبییەی سەرچەمە جۆراوجۆرەکا یان جە ڕاو ڕێککەوتەی بەینو فراکسیۆنە جیاوازەکا نەمەزیانەرە. پەکەکە پارتێوە ڕابەر ئاپۆین. رابەر ئاپۆچ واتش: "پەکەکە حیزبو گەشمەرڏان " پۆکەی جمییەرەو ئاپۆیی جمییەرێوە سەرمەشقو ئی ئەوەکۆشاینە بە نامێ جیاوازێ. جە قۆناغێوە خەباتینە، بە پەنەوازش زانا وێش جە شێوەو پارتێنە ئەرەمەزنۆرە، پۆکەی جە کۆنگرەی یوەمەنە قەرارش دا و بە ڕەسمی نامێ پەکەکەیش پەی دیاری کەرد و دەسش بە ئەوەکۆشای کەرد.

گۆنگرە و ڕۆڵە تاریخییەکەش

ڕابەر ئاپۆ کۆنگرەو ئەرەمەزنارەو پەکەکەیش بە جۆرێ بە دەسوەردای ڕادیکاڵی جە تارێخە پێناسە مکەرۆ، بەڕاسی پاسە بێ. دەسوەردایش کەرد جە تارێخێ کە جە بەرەو وڕای لوێ. تارێخێوە ٤٧ساڵەن ئەر گێڵمی پەی دمای، تارێخەکەش 52 ساڵێن هەن. گرڏ و کۆنگرەکا پەکەکەی پێناسەشا هەن ڕوونکەردەیشا هەن پەی جوابدایۆ ئاڕاستێوە. بەڵام کۆنگرەی چانەیچ هەن کە جوابش نەدریانۆ. پێسەو کۆنگرەو ششەمی ئینە ماناو جییابییەیۆن جە ڕابەرایەتی،

 بێگومان کۆنگرەو ئەرەمەزنارەی ئیرادە و دەسوەرداین. کۆنگرەی دووەم گوزارشت جە گێڵایۆ پری وڵاتی مکەرۆ. ئیرادەو مڏرامانی جە دژو ڕژێمو سەروازی فاشیستی ١٢و ئەیلوولی بێ. نوێنەرایەتی ئی مڏرامانەیە مکەرۆ کە جە زینانۆ دەسش پنەکەرد. کۆنگرەو یەرەمی کۆنگرەو ڕەخنەگێرتەی و هورسەتی بێ سەرو هێڵەو ئاپۆیی کە ئەوەکۆشای گەریلاییش بەرەو وەڵێ بەرد.

ڕابەر ئاپۆ کۆنگرەکەش بە کۆنگرەو گەریلای پێناسە کەرد، کۆنگرەی پەنچەم بە کۆنگرەو ڕێفۆرمی بەنامێ کەرد. جە کۆنگرەو ششەمی بەدماوە، پرۆسەو فارییای بنەڕەتی دەسش پنەکەرد. وەڵێ کۆنگرەو ششەمی، ڕابەر ئاپۆ واتش: " ئێمە جە ساڵەو ١٩٩٣ڕووبەڕوو ئاستەنگی بیێنمێ، سەرو ئا وەربەسا ویەرمێنە. ئێمە ناچارێنمێ فارییەیمێ و فاڕییای دەس پنە کەرمێنە. ئەر نەفاڕییەیمێ، گەندەڵی دلێ ئێمە و دەوروبەریمانە سەر هور مڏۆ. وەرو ئانری ڕەقیبەکێما مەتاوانە ئێمە فاڕا، مشۆم وێما دەست بە فارییای کەرمێنە و لایەنەی وەراوەرما فارمێ." واتش: "چونکە ئێمە سەرمەشقێ سۆسیالیزمینمێ. پۆکەی مشۆم بە فاڕییای وێما حەر جۆرە گەندەڵیێ بنبڕ کەرمێنە." بەڵام ئا پرۆسە بە هرووژمێوە پیلانگێڵی پلان پەی مجییای و رێکوزیا تێک شی.

ئاڏ بە مڏرامانەکاش جە سیستەمو ئیمرالینە نیشانەش دا و واتش: "تەنانەت چی بارودۆخەنە مڏرامان مکەر و ئەوەکۆشای مکەرو. دەرفەتم پنە دەیدێ و جە لایەنو ڕێکوزتەی و گەلیۆ پەشتگیریم بکەردێ." ئاڏ هەڵوێسێوە چانەش نیشانە دا. ئێمە پی جۆرە یاوایمێنە. ئی هەڵوێسە جەلایەنو کۆنگرەیۆ جواب دریاوە. بە یۆگێرتەی بەهێزتەر جە دەورو ڕابەر ئاپۆی ئی پرۆسەی بەرەو وەڵێ کریاوە. هەرپاسە کۆنگرەی حەوتەم چی بوارەنە ئا کۆنگرە بێ کە فاڕییایش دەس پنەکەرد. 

دەسوەردای بنەرەتی فاڕییای پارادایمی جە دژو گرڏ و گەندەڵییەکا بێ. جە وەراوەرو چارەسەر نەکەردەو دۆڵەت نەتەوەی بێ جە مەسەلێ کوردی و جە وەراوەرو ئایدیۆلۆژیاو دۆڵەت نەتەوەی بێ. تەنانەت ئەر سەرکەوتەیشش بەدەس ئاردێ بەمەڵامەتو ئا ئەزمووناوە کە سوسیالیزمو ڕئال و هێزە لایەنگرەکێ ڕووبەڕووش باوە، بەهێزتەرین دەسوەردای فکری، ئەوەکۆشای هێڵە و ئایدیۆلۆژی و ڕێکوزتەو، فاڕییای پارادایما

دژو چەقبەستەیی نوقتۍ نریارە

پەنەوازا ئێمە ئی دەسوەردایە جە ئاستێوە فرە بەرزەنە گێرمۍ دەس و دماتەر ئیتر هەمیشە جە ۋێمانە فاڕیایما ئەنجام دا و ۋێما تازە کەرڎۆ. بەڕاسی کۆنگرەو تازەکەردەیۆ و پەکەکە بە شێواز و ڕێوە چی جۊرەیە ئەنجام دریا. ئی پرۆسە جە وەهارو ٢٠٠٥ ینە دەسش پنەکەرڎ. دماتەر ئێمە ئینەما هەمیشە ۋەرو چەماماوە ئاستەنۆ، گفتوگۆما سەر کەرڎەن، جابەجێما کەرڎەن، بەڵام ئاستەنگیەکێما نە وېیەرنۍ.

هرووژمە دژ بەرەکۍ بەردەوامۍ بێنۍ. ئێمەیچ جابەجێکەردەیە تازەکېما جە ۋێمانە وەش نەکەردۍ، ڕا و ڕێبازەکاو جابەجێکەردەی و تازەبیەیۊیما جە ۋێمانە بنیاڎنەنیا. هامسەنگیێوە دلۍ ئێمەنە پێکئاما ناما. ئی بناغەیە جە ئاگایی هۊرگېرۆ، هەڵوەسەی قازانجکەر و ئەنجامگیر دلۍ ئێمەنە وەڵۍ نەکەوت. ئاژێوە پی جۊرە ۋێش واوەی نەکەرڎۆ.

کۆنگرە بە شێوازێوە ڕادیکاڵ، جە دژو ئی ئاژەیە 'وۍ نەفاڕای' دەسوەردایێوەن. دمایش پنە مارۆ. هەڵوێسو ڕابەر ئاپۆی بە بڕیاریچ بناغەو ۋێش چێگۆ هۊرگێرۆ. دمایی بە نەفاڕیای مارۆ. بەڕاسی پی جۊرە جە مڎرامانی زانابیەیۍ نییا. بە پێچەوانۆ ماچا: 'ئێمە پېوەسێنمۍ، جابەجێش مکەرمۍ، ڕاوەبەرش مکەرمۍ' بەڵام جابەجێنەکریاو هەن. ئی بناغە هەم جە ئاگایی و هەم جە شێوازی هۊرگېرۆ. دیسان ئاستەنگی دژبەر هەن. مشۊم هیچ کاتێ جە یەک لاوە تەماشەو ئی پرۆسەیە نەکەرۆ. یەک لایەنە نەگێرۊش دەس. ئا ئاستەنگیۍ موینیا بەڵام ۋېیەرنای هەن.

ئینە پېسە بەهانێوە مکریۆ گیریۊنە دەس. بەڵام بیەو ئی حەقەتینا، جە دژو ئا چێوا کە جابەجێ مکریا ئاستەنگی قبوڵکریا نییا. ئا خاڵۍ ئێمە چنەش مردایمۍ ئینێنە و ڕابەر ئاپۆ دمایش پی ئاژەیە ئارڎ. دمایش بە سەردەمێوە تاریخی ئارڎ و سەردەمێوە تاریخی تازە جە کلایەنو ڕابەر ئاپۆیۆ دەسشپنەکەرڎ. ئێمە چنی کۆنگرەی پێناسە مکەرمۍ؟ کۆنگرەو ١٢هەمینی، ئی پرۆسە تاریخیەو پەکەکەی کە سەرو هێڵۊو ئاپۆچێتی پەی ماوەو ٤٧ ساڵا بەردەوام بی دمایی پنەئارڎ و ڕاش پەی پرۆسێوە تازەی کەرڎۆ. پی کۆنگرەیە پرۆسێوە تازە دەسشپنەکەرڎ. ڕابەر ئاپۆ ئی پرۆسەشە پېسە پرۆسەو 'چارەسەری ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیک'ی پێناسەکەرد. ئەوەکۊشای گلېرگەی دیموکراتیک پېسە پیمەرێوە نریارە. ئی سەردەمە پېسە 'سەردەمو گلېرگەی دیموکراتیک'ی پێناسەکریا. گلېرگەی دیموکراتیک چێشا؟ گلېرگەی ئیکۆلۆژییا. گلېرگەی دیموکراتیک، گلېرگێوە ئەخلاقی و سیاسییا. گلېرگەی دیموکراتیک، گلېرگێوە ئازادیوازا کە ژەنی پارێزنۆ. گلېرگەو کۆنفیدراڵی دیموکراتیکا. واتە بنیاڎنیای نەتەوەی دیموکراتیک و بنیاڎنیای نەتەوەی سۆسیالیستییا.

کاتێێ ڕابەرایەتی ساڵەو ١٩٩٤نە ماچۆنە "مڏرامان  سەرکۆتەی، کاتو ڕزگارییا"، ئانری جەخت وسۆنە سەرو ئازادکەردەی. بەڵام ئی پێناسە بەمەڵامەتو پێشبینیکەردەی بیردۆزو دۆڵەت-نەتەوەی بێ کە ماچۆنە "ڕزگاری" حەر هەنگامێ "ڕزگاری" جە وەڵێوە بێ، ئینەیچ پێوەس بە بیردۆزو دۆڵەت-نەتەوەی بێ. ئامانجو دۆڵەت-نەتەوەی بێ. بە فاڕییاو پارادایمەکەی، ئازادی گلێرگەی و ڕاوەبەردەو دیموکراسی زیاتەر ئاما وەڵێ. پارادایمو دەسەڵاتی و دۆڵەتیش ویەرنا و پارادایمو ئیکۆلۆژی و ئازادی ژەنێش بە بنەما گێرت. با جۆرە هەڵای ئینە ڕووەش نەرێبێ و فاڕییای جە هۆشیاری و یاواینەی و شێوازەنە هەڵای ناما بێ وەڵێ، دەسوەردێوە بە پەنەواز زانیا. ئینەیچ پرۆسێوە تازەن. ئی پڕۆسە تازە ئەرەمەزنارەو گلێرگێوە دیموکراتیکی و ژیوایێ ئازادی.

سەردەمێوە چی جۆرە دەسش پنەکەردەن. ئێمە پارادایمەکەش پێناسە مکەرمێنە: ئینەی بە پارادایمو ئازادی ژەنێ نامێ منییەیمێ. پارادایمو گلێرگەو ئیکۆلۆژیی. چونکە جەهان ئینا مەترسیێ گۆرەنە؛ تەڤگەرەکێ بازرگانیی سەرمایەداری، هرووژمەکێ پیشەسازی بەردەوام گلێرگەی هورشێوناوە و هیچ بەهێوە جە گلێرگەنە نمازاوە. گلێرگە ئینا چێرو مەترسیێ گۆرەو کەسایەتی لیبڕاڵیزمەنە. گرڏ و دەستکەوتەکا گلێرگەی ئینێ چێرو تاڵانکەردەینە. مشۆم بە ئاشکرا وینریۆنە کە ژیوایی گلێرگەی بە پاو ئازادی ژەنێ، بەنرخترین بەهاو ئینسانییەتییا.

ئینەیچ بە پاو ئەخلاقی گپێرگەی سروشتیی. جە ئیسەنە هرووژم دژو گلێرگەی ئەنجام دریۆنە. چێش پنەوازا پەی ڕاگیری چی هرووژما؟ بێگومان ئاوەدانکەردەیۆ پەنەوازا. پەی ئینەیچ زیاتەر بەرنامەکەی جابەجێ مکەرمێنە. شێوازو ڕابەرایەتی پەرەپنە مڏەیمێ. بە واتێوەتەر نمەتاومێنە بە پارادایمی کۆن، پارادایمی تازە پەرە پنەدەیمێ. بە ڕێبازو دۆڵەت-نەتەوەی، گلێرگەی دیموکراتیک بنیادمەنریۆ. گلێرگێوە دیموکراسی بە میتۆدو دۆڵەت نەتەوەیی بنیات مەنریۆنە. پۆکەی مشۆم ئامراز و ئامانجەکا یاونمێ بەیۆی و جابەجێ کەردەی هامبەش وسمێ بوارو جابەجی کەردەیۆ. هەرچی جە فیکرەنە بۆ، مشۆم وزیۆ کردارۆ، هەرچی بە وشێ بانە، مشۆم بە کردار بەربڕیۆنە. ئێمە پەی سەردەمی تازەی چی بارۆ قسێ مکەرمێ. ئینە ئا پرۆسەنە کە بە کۆنگر دەسش پنەکەرد.

شناسنامەی تازە، ڕای تازۍ پەی ئازادی

ڕاو ئازادیی ئاپۆچێتی کە بە پەکەکە دەسش پنەکەرد، دمایش پنە ئاما. بۆنە بە شناسنامێوە تازە ئی ڕاپیمای ئازادییە بەردەوام بۆنە. ئی ناسنامە چێش بۆنە؟ ڕابەر ئاپۆ قسێش  سەر مکەرۆ. ماچۆنە "ئێمە فرە پەلە مەکەرمێ". بەڵام مشۆم کاتێوە درێژیش پئ جۆرە بەردەوام نەبۆنە. جە ئیسۆ بڕێ ڕێکوزتێ هەنێ دلێ گلێرگەینە. ئازادی دیموکراتیک... جە سەردەمی ویەردەنە بەر کەوت. پەنەوازا بە پاو پەنەوازییەکا پارادایمە تازەکەی وێشا ڕێک وزا. ئا هێزەی کە جە ئاڏشا گیریان، بێگومان مشۆم ئەرکەکێ پرۆسەی تازەکەی جابەجێ کریانە. پەنەوازا چنی ئامانجی یۆیگێرمێنە، بەرجەسەش کەرۆنە، بەرۆش ڕاوە. پێسەو نموونەو دلێ پەکەکەی مەبۆنە. جە سەرەتاو حەفتاکانە پێوان ئینە بێ. پی ڕێ لوێ دلێ کوردەسانی ئەنجامدریا. وەرو ئینەی پەکەکە خەڵەتش نەکەرد. چا هەلومەرجەنە ڕابەر ئاپۆ هیچی تەرش نەکەرد، بەڵام ئیسە بە پاو بنەماکا پارادایمی تازە، نەتەوەو دیموکراتیکی بنەما گێرۆنە. چا کاتەنە نامە تازەکێش سەرو بنەماو نەتەوەو دیموکراتیکت نیارە. ئینە چنین شێوەو وێش بۆنە جە ئایندەنە ڕۆشنتەر بۆوە. ئیسە ئێمە ئینایمێ دلێ ئەوەکۆشاینە. ئا چێوێ ئێمە مکەرمێشا ئەوەکۆشاین. ئەوەکۆشای دمایش نمێ. بەردەوام بۆنە. بە ڕێبازی تازە، ڕێکوزتەی تازە بەردەوام بۆنە. جارێوە ڕابەر ئاپۆ واتش: "تا ئیسە ئا چێوێ کەردێنێما سەرەتێوە بیێنێ. ئەوەکۆشای گۆرەتەر و وەڵکەوتەو شۆڕشی جە ئارۆوە دەس پنەمکەرۆ". بەڵێ، تا ئیسە ئەوەکۆشای ژیوای کوردی پێسەو سەرەتاو ئەوەکۆشای بییەو کورد ی بییەن. جە ئایندەنە ئازادی ژیوای، وەڵکەوتەی گۆرەو دیموکراسی جە ئایندەنە وەش بۆنە. ئامانجو ئێمە ئینەن، بەڵام ئامانجو گرڏ کەسێ ئینە نییا. ئینە ئامانجو ئێمەن. ئامانجو کەسا جیاوازی، بەپاو وێشا جیاوازا. ئیسفادەشا جیاوازا. ئامانجو دەسەڵاتداری جیاوازا، ئامانجو ئۆپۆزسیۆنی جیاوازا، جە دۆڵەتەنە چ فارییایێ بکەرۆ دیار نییا. بڕێ کەسێ ئیسە ئینەی ماچا "پەکەکەی دلێنە بەرمێ، دلێ هەرمنێنە بەرش مکەرمێ". وەرو ئینەی مشۆم خاس وینریۆنە چێوێ ڕۆوشن دیار نییا، بەڵام پڕۆسەو ئەوەکۆشای دەسش پنەکەردەن. جە پەکەکەنە فاڕییای، جە ئەوەکۆشای چەکداریی تازەنە فاڕییاێ گنۆنە ڕۆژەڤۆ. ئینە ماوێوە فرەن ئینا ڕۆژەڤەنە، تاوتوێش مکەرمێ، گەرەکمانە بڕێ فارییای ئەنجام دەیمێ. بڕێ فارییێ ئەنجام دریێ. ئیسە بە تەمامکەردەو ئاڏشا گەرەکمانە بلمێ ڕاوە. ئەر هرووژم بکەرا، گەرەکشا بۆنە دلێنە بەراما، وێما پارێزنمێ.

ئانە زانریۆنە کە ئی پرۆسە تازە دەرفەتێوە چانەشا پنە مەدریۆنە. ئینە بیرۆکەو ئێمەن. بڕێ کەسێ بە شێوێوە جیاواز وینمێ و هورشا سەنگنمێ. ڕەنگە بە پاو بیرۆکەکا وێسا هرووژم بکەرا. واتا بڕێ لایەنێ گەرەکشانە پەکەکە بەرا دلێ جەنگی. وێش ئێمە ئایێربەستەیما ئەرەیاونا. فرەو لایەنێ گەرەکشا بێ ئایێربەستەی تێکدانە. جە ئارۆوە وینمێ کە حکومەت چنە دەسەڵاتو وێش جابەجێ مکەرۆ. ئێمە ئەوەکۆشایما بەردەوام مکەرمێ. ئینە بە شێوازێ تازە بەرمێ ڕاوە. بە ڕێکوزتەی تازەکا بەردەوام بۆنە. ئەر جە ئایندەنە هرووژم بەردەوام بۆنە، ئێمە بە شێوازێ تازە جواب و ئی هرووژما مڏەیمێ.ڕیکوزتەکێما با جۆرە فارییایشا دلینە کریۆ. مەتاومێنە واچمێ پڕۆسەی وەڵین پێسەو وێش بەردەوام بۆنە، ئێمەیچ بە هەمانشێوە بەردەوامێ بیمێ. ڕابەر ئاپۆ واتش: "جە هێڵەو تنوتیژی و جەنگی، لوایمێ هێڵەو یاسایی و سیاسەتو دیموکراتیکی." ئینە چێوێن تەنیا بە هەوڵدای ئێمە ئەنجام مەدریۆ. ئەر دژبەر ئینەی بکەرۆ و گەرەکش بۆ، بە پاو ئینەی بەردەوام بۆنە. پەی ئینەی پاسە ماچو: مشۆم گرڏ کەسێ ڕاستی وانۆوە و هەم ڕاسیش بەشداری پڕۆسەکەی بۆنە. بە تایبەتی مشۆم ڕاست چنەش یاوۆنە. مشۆم ڕێکوزتەکاو ژەنا و جوانا ڕاست واناوە. دیسان دۆسێ سۆسیالیستێما و شۆڕشگێڵێ، هێزە دیموکراتییەکێ جە تورکیانە، ڕاست واناوە. جە ئەوەکۆشای ئاڵۆزی و سەختی بەردەوام بۆنە. مشۆم گرڏ ئامادێ بانە پەی ئینەی. مشۆم چنین ئامادێ بیمێ؟

ئینە پرۆسەو ئاشتی و گلێرگەو دیموکراتیکیا. بە پێ ئانەی ڕا و ڕێبازو سەرکۆەتی پەرەپنەدانە و ئامادەش مکەرۆ. ئیسە ئەوەکۆشای سەرو بنەماو ئازادی جەسەیی ڕابەر ئاپۆی بەردەواما. مشۆم جە گرڏ کاتێ زیاتەت سەرکۆتەی وەڵێ گنۆنە. گلێرگەیش خاوەندارێتیش چبە بکەرۆ، ئینە ئەوەکۆشای گلێرگەو دیموکراتیکی و ئاشتیوازییا.

مشۆم گلێرگەی دیموکراتیک، گلێرگەو کۆمیناڵی و دیموکراتیکی بە گرڏ شێوێ وەڵێ وزیۆنە. پەنەوازا جە گرڏ بوارێوەنە ڕێکوزتەی، پەروەردە و چالاکی بێ وەڵێ. مردای نییا، ئەوەکۆشای جە گرڏ کاتێ زیاتەر بەردەوام بۆنە.

ڕاو و یاگەکێ وەراوەر و پڕۆسەکەی و ئەگەرە نەرێنییەکا

ڕاو و یاگێ پەی ئێمە ویر و قەراردارییا. ئەوەکۆشای ٥٢ ساڵەی گۆرەما بەهاکێ ئازادیوازی و دیموکراسیش بەروست… ئەوەکۆشای ڕابەر ئاپۆی و مڏرامانی ٤٧ ساڵەو پەکەکەی بەهای گۆرێشا بەروست. ئی بەهایا پێسەو میراتیێ گۆرە پەی پرۆسەی تازە مازۆوە. بێگومان پێسەو ئانەی نییا کە دلێنە شیێ با یان بییەیشا نەمەنەن. گرنگترین فرە گۆرە، ئی ڕاو و یاگێنە.

پی جۆرە، چنین واچمێ، ئی قەرارەما دا، بەڵام ئینە قەرارێ نییا پەی دابەشبییەی. بڕێ کەسێ نووستەنشا: “ئایا ئی ئینسانێ پانە هەڵمە؟” ئینە قەراری بە هەڵم بییەی نییا. ئانێ پی جۆرە چنەما نزیکێ باوە و پاگیری سەرو ئینەی مکەرا، وێشا هاڵی مکەراوە.

ئینەیە ماچو: جە لایەنی وەراوەر، دەسەڵات و دۆڵەت پڕۆسێوە گێڵاشۆ هەن پەی دماو سەخت. ئینیشا هورسەنگنمێنە و وینمێ. هەوڵمڏەیمێ چنی دەوربەری جیاواز ڕێکەوتەی بکەرمێ، ئینەیە وینمێ، بەڵام ڕێکەوتەی ڕزگارشا نمەکەرۆ. هەوڵمڏانە چنی ئەمریکای پەیماننامە بکەرا و ڕێکەوتەی بکەرا. چنی ئەوروپای، ڕووسیا، ئیسرائیل هەرمانە مکەرا. هەمیشە چنی ئێرانی ئینێ پەیوەندیینە، بەڵام هیچ چێوێ ئاڏشا ڕزگار مەکەرۆ.

ئینەم وات: ئەر نەفاڕیۆ و پارادایم جە دژو کوردا نەفاڕیۆ، وەڵێ  تورکیاینە دووێ بژاردێ هەنێ: یان با سیستەمی ئینا چنەش جەنگ بکەرۆ یان تەسلیم بۆنە. تەسلیمو هەژموونگەراکا وەرکەوتوو مییامینی بۆنە، کە ئی سیستەمە بە سەروەری ئیسرائیلی ئەرەمەزیۆنە.

ئەر ئی چێوا نەکەرۆ، ئا کاتە تەنیا ڕێوە مەنۆوە: ئا چێوەی ڕابەر ئاپۆ پێشبینیش پەی مکەرۆ، فاڕاو پارادایمیا پەی پەرسەو کوردی و سەرو ئی بنەمێ دیموکراتیکبییەو تورکیای پێشبینی مکەرۆ. پێشبینی کۆمارێوە دیموکراتیکی مکەرۆ. وە ڕا وەردەمو گلیرگەی دیموکراتیکینە مکەرۆوە. گەشەکەردەو ئیدارە هەرێمییە دیموکراتیکەکا قبوڵ مکەرۆ. بە واتێوە تەر بە دایموکراتیکبیێوە ڕیشەیی مژیوۆنە.

ئیسە بەرەو جەنگ ملۆ. زینانەکێ یەرێ ئنەش ئینێ چنە، هێزو پۆلیسی بە بەراورد بە وەڵێ ١٠ ئنە زیاڏشا کەردەن – بە ڕەسمی کریێنێ. سوپاچ پی جۆرە. گرڏ چێوێ چی جەنگەنە لوا، دمایش ئاما. 

چی لایەنەیۆ، پی شێوە نییا: پارێزنای وەڵینیما و ئەرەمەزنارەو ئاسایشی سەرو ئی بنەمێ نییا... یاواینە جە فکر و فارییا تازەکا؛ بە شێوێوە تەندروست خاوەندارێتی چینەیە بکەردێ و بەشداربییەی جە هەنگامەکا ڕابەر ئاپۆی، جە کاتی تازرنە هەنگامە بنەیدێ، هێڵی- جە پارێزننامەکاشەنە نیشانەش دان- بنیادش نیان چنەش یاودێنە و شێوازو ڕێکوزتەی و چالاکی پەرەپنەدەیدێ و ئەوەکۆشای سەرو ئی بنەمێ گۆرەتەرین سەلامەتییا. 

بێگومان ئا ئەزموون و میراتەی کە پەی ئینەی بنیات نریان هورسەنگیۆنە. مەوچیۆ ئی میراتە دلێنە مشۆ. ئایا پاسە بۆنە؟ ئا کاتە ئا گلێرگە کوردە... ئەر پی شێوە چنەش نزیکێ باوە ماناش ئانێنە: پێکئامای کوردی قڕ مکەرۆ.

ئا چێوەی گەرەکشانە فاڕیۆ، ڕێبازو ئەوەکۆشای چەکدارییا

واتە ئەر ئا چێوێ کە ٥٠ ساڵێ بە مڏرامان خوڵقیێنێ، دلێنە بشا – کە وێش پی جۆرە وەش بییەن – بییەو کوردی بە ئەوەکۆشای پەکەکەی سەر جەنۆ خوڵقیاوە. ڕابەر ئاپۆ دماو ڕێکوزتەی و وەشکەردەیۆ گلێرگەو کوردیی نەریتش وەڵابییۆ، پەی خوڵقناو کوردایەتییێ تازەی ئازاد و دیموکراتیک، لوا دلێ ئەوەکۆشای. گلێرگەی کوردیش چن پەروەردە کەرد و ڕێکوزتەیش کەرد، ئنەی تەر بەهێزتەرا.

ئیسە گرڏ و ئی ڕێکوزتا هورشنریێنێوە، حەر جە ئیسۆ کوردت دلێنە بەردەن. چێوی چانە نییا، مشۆن کەس با جۆرە چنەش نەیاوۆنە. چێوی چانە مەبۆ.

ئا چێوەی گەرەکشانە فاڕیۆ، ڕێبازو ئەوەکۆشای چەکدارییا. با جۆرە ڕێکوزتەی مکەرۆ، تاوتوێ کریۆنە. ڕێکوزتەو چەکداری ئینا گفتوگۆنە، ڕابەر ئاپۆچ و لایەنو دژبەری ئینەشا بە ڕۆشنی وستەن ڕووە. 

چی ڕوانگۆ مشۆم ئینەیە واچمێ: ڕێکوزتەو دیموکراتیکی، سیاسیی و گلێرگەی کوردی ئایدۆلۆژیک خەبات و ئەوەکۆشای سەرو ئی بنەمێ بەرا ڕاوە. زیاتەر پەرەش پنەدریۆ، سەرو بنەماو پارادایمی تازەی، سەرو بنەماو بەشداریکەردەی کاریگەر جە پرۆسەی تازەنە. پەنەوازا گرڏ کەسێ ئینەیە بزانۆ.

پەنەوازا ڕێكوزتەی ئینە بزانۆ، گلێرگەکەما ئینەیە بزانۆ. مشۆم ژەنێ و زاڕۆڵێ بە تایبەتیپ ئینەیە بزانا. ئەر پاسە نەزانریۆ بە پێچەوانو چنەش یاوانە، ئانە خەڵەتا، یپتەرسی سەر هور مڏۆنە. بەڵام دۆخی ڕاس پاسە نییا.

دۆخی ڕاس پی جۆرەنە. واتە کەس نمەتاوۆنە هیچ بە کەسی واچۆ: نمەتاوانە بە کوردی واچا 'چی شمە گلێرگێوە ڕێکوزیێنێ؟ چی ڕێکوزیاکا وێشا بنیاد منییا؟ چی چنی ڕێکوزیاکا وێتا مژیودێ؟ چی بە زوان  و کلتورو وێتا مژیودێ؟' پۆکەی نمەتاوانە بە کورد واچا دەستبەردارو ئا جۆرە بەهایا بانە.

چی شمە چنی ڕێکوزیاکەیتا مژیودۍ؟ چی شمە بە زوان و کولتووریتاوە مژیودۍ؟' هەر پۊکەی نمەتاودۍ بە کوردی واچدۍ دەسبەردارۍ ماف و بەهاکاتا بیدۍ.

جە وەرا وەرو ئا کەسانە کە پی جۊرە قسۍ کەرێنۍ چنی تا ئارۆ بە سەربەرزیوە مردێندێوە، چیولایچ زیاتەر مشۊم بەسەربەرزیوە مڎرامان بکریۆ. چی ئاستە جە زانست و بڕوایەینمۍ، ئینەنە.

ئیسەنە جۆرە ژیوایێ ئەڵتەرناتیف ئینا ئارانە

 من بەشدارو پەکەکەی نەبێنا؛ لوانی ڕیزو ڕابەر ئاپۆی واتە کاتێ بە هزرو سۆسیالیستی ئاشنا بییانی بێگومان جە یاگێ جیاوازو وانینگەینە ونکار بێنا. گەشە کەردەو ئینیشا، دماتەر وێم جە ژیوگێوەتەرەنە ئێزتۆ کە بە ڕێکوزیای فاڕییا پەی ئەوەکۆشای. ئینە ماناش ئانێنە کە پرۆسەو پەروەردە ئینەش بەرهەم ئاردەن. ئی ژیوگە ئیرادەو ڕاوەبەری، خوڵقێنەرش جە ڕابەر ئاپۆی هورگێرت، من جە تشرینو یواەمی ساڵەو ١٩٧٠ ڕابەر ئاپۆم ئشناسا.

وەڵێ ئانەیچ، من وەڵتەر هەڤاڵێ تەرێم وینێ کە جە گرووپەکەنە بێنێ. واتە ئێمە هەمڕاو ونکارێ شۆڕشگێڵێما بێنێ. ئەر چی پەیوەندییەکێ چنی ئا گروپەیە ئاشنا بێنێ چنی ڕابەر ئاپۆی ڕووەشدا. پەیوەندی چنی هزر و سیستەمو ئا ئایدیۆلۆژیەی کە ئی ئەوەکۆشای ئیسەی بەرەو وەڵێ بەرۆ، بە ئشناساو ڕابەر ئاپۆی ڕووەشدا. ئیتر من پێوەس بییانی بە گروپە ئاپۆییەکاوە.

 

جە ئەنقەرەنە دماو ساڵەو ١٩٧٣بەدمایۆ بازنەو دۆسایەتیما پی جۆرە بەردەوام بێ، گروپێوە جە ئەنقەرە پێکئاما دماتەر گێڵاوە پەی کوردەسانی دەسش پنەکەرد. گروپەکه گێڵێوە پەی کوردەسانی منیچ گێڵانیۆ و بەشداریم کەرد. ئینە چنین ڕووەشدا؟ گلێرۆبییەو بەنداوو چوبوکی لوا ڕاوە واتە بناغەش ئەرەمەزیا. جە کانوونو دووەمو ١٩٧٦نە.گلێرۆبییەو دیکمەنی لوا ڕاوە. قەرارو گێڵایۆ پەی وڵاتی دریا.

ڕەنگە جە تشرینو دووەمو ساڵەو ١٩٧٧ گلێرۆبیێوەتەر پەی گفتوگۆکەردەی سەرو ڕێکوزتەی جمیەرەی ئەنجامدریا. چا یاگێنە هیچ قەرارێ نەدریا. جە دماینە قەرار دریا گفتوکۆکێ بەردەوامێ بانە. ساڵێ دماتەر، جە تشرینو دووەمی ١٩٧٨، گلێرۆبیێوە ئەنجامدریا. چاکە قەرار دریا جمیەرەکەما ئەرەمەزیۆنە و قەرار دریا نامێش بنیا پەکەکە.

 هەڵبەتە لوای پەی کۆنگرەی جە گلێرۆبییەکا تەری وەڵینی جیاواز بێ، واتە مانیفێستێوە بێ کە جە ساڵەو ١٩٧٧نە ئامادەما کەردەبێ و گیاناما. مانیفێستەکە جە تەمووزو ساڵەو ١٩٧٨نە نوویسریا: "ڕاو شۆڕشو کوردەسانی". جە گۆڤارو سەرخۆبوونینە وەڵا کریاوە و کەوتە وەردەس و وەڵا کریاوە. ئینێ بەشێ بێنێ جە ئامادەکارییەکا. گلێرۆبییەکێ دماو ئینەی گەشەشا کەرد.

 ئانەیچ ئەرەیاویا: "دماو وانایۆ و گفتوگۆکەردە و ئا بەڵگەناما بۆ پەی کۆنگرەی. هورچنیێوە چی جۆرە پەی نوێنەرا نەبێ. ڕابەرایەتی قەرارش دا. چنی ئانەیچ، بڕێ جە هەڤاڵا جە هەرێمەکانە دیاری کریێبێنێ، هەرپاسە هەڤاڵێ تەرێچ دەس نیشان کریێ. ئێمە پی جۆرە لوایمێ چی لوایمێ و چن ئامادێ بێنمێ؟

جە ئیسەنە ئا ئاستەی پنەش یاوێنمێ ئینەن. جە ئاستێوە چی جۆرەنە، پی یاواینە بەشدارێ بێنمێ جە کۆنگرەو ١٢ دروس بی. هەڵبەتە پانیشا وەڵتەری بەراورد مەکریۆ. یاوایمانە هەن، جە چێوەکەی یاومێنە. بەڵێ، چێگەیچ جۆشوخۆرش بێ. چێش ڕووەمڏۆ گرنگ نییا، پەکەکە شناسنامەو ٤٧ ساڵەش بێ. گەل واتش 'پەکەکە گەلا، گەلیچ ئینا چێ'. کادرەکێ، گرڏما بەشێوە فرەو تەمەنیما پەی ئی شناسنامەیە تەرخان کەرد. نامێ و شناسنامەما وەش بی، چێگە وێما ئشناسا.

هەڵبەتە ئنەش پنەشی. ڕابەر ئاپۆ واتش، "واوەی ڕووەشدا، درێژەش کێشا." هەستێوە فرە بێ. جە ڕوانگەو شۆڕشگێڵیۆ تاومێنە واچمێ کاریگەریش بێ. هەرپاسە ئینسانیش گنۆنە چێرو کاریگەرییەکاوە. ئینسان بییێوەن کە زانابییەی بەدەس مارۆنە. هەست و مەشکش وەش مکەرۆ، زانا بییەین ئەزموونا، هێز مڏۆنە ژیوای. بەڵام ئەر درووست هورنەسەنگیۆنە، ئینسان دلێشەن گیر وەرۆ.

 

حەر پۆکەی ئێمە زانابیێوە چێ جۆرەما بێ. وەشکەردە و ئیرادێوە چینەی، کەردیمێش بە یانێ پەی ڕێکوزتەی، هێزو ڕاپیماکەیما نیشانە نەرا. بەڵام ئێمە ئا زانستەما بێ کە ڕەخنە جە خەڵەت و کەموکوڕییەکا وێما گێرمێنە، پەنەوازی ویەرنایش وینا. پۆکەی هەوڵدای پەی یاواینەی، تا یاواینە زیاتەر بۆنە، جۆشوخۆرش زیاتەر بۆنە...

بەڵێ، زاڵبییەی سەرو شناسنامێوە چامنە درێژیرە کریۆ پەی ئیناسنی کەمێ قورس بۆنە، بەڵام ئانەش ئینا وەڵێوە، سەرەتێوە تازە مکەرۆوە، سەرەتێوە تازە کە ئامانجش وەڵێ کۆتەی گۆرەتەرا – پەی ئانیشا تاوانە وینا جۆشوخۆرش بەخشۆنە. چی ڕوۆ هەستەکێ سەبارەت بە کۆنگرەی تا ڕادیوە تێکەڵاوێ و فرەلایەنێنێ. دۆخێوەن کە چێوی جیاوازش جە وێش گێرتەن.

بنەڕەتەکە بەخشای زانابیەی. ئانەیچ زاڵبیەو ئیساتێن، نەبیەی و سەرەتێوە تازە مارۊنە ئاراوە، ئەنەیاوای و باوەڕکەردەین. ئینەیچ جۆشوخرۆش بەخشۊنە.

چیولای سەرو ئا بنەمایۍ بەشداری جە پرۆسەی تازەو و گرڎو هەوڵەکا ڕابەر ئاپۆینە مکەرمۍ. پېسە گرڎو هەڤاڵا قەولو ئینەیش دا و هۊرسەنگنایش پەی کەرد. هەرپاسە هەوڵ مڎەو جە پرۆسەی تازە و ئەزموونو ئەوەکۊشای تا ئیساتۍ و دماتەریچ وردتەر بیاوونە، جە ۋەرا ۋەرو مەترسییەکانە هەستیارتەر بوو هەنگامەی کردەییەی سەرکۊتانۍ بنیەو.

سەرکۊتەی پرۆسەو ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیکی وەش بکەرمۍ

مشۊم جە لایەنو هەمڕا، گەل و دۆساما و بەتایبەت جە لایەنو ژەنۍ و جواناوە فرە عال جە ئەنجامنامەو کۆنگرەو ١٢هەمینی بیاوانە. پېسە چنی ئاڎۍ سەرمەشقۍ ئەوەکۊشاینۍ، سەرو بنەماو پاردایمی تازەی سەرمەشقۍ ئی هەنگامە تازێنۍ، بەدڵنیایچۆ مشۊم پا جۊرە با؛ دواکارەنا فرە عال چنەش بیاوانە. نمەبۆ جە نزیکایەتی وەرتەسک و هەستیارەنە قەتیسۍ با.

بەڵام نمەبۆ ۋێما جە هۊرگێرتەی وانەی جە ۋېیەردەی و ئەنەیاوای چنەشا و ویرکەردەیۆ چنەشا و سەرو ئی بنەمایۍ جە ۋنەپەرسایۆ ڕەخنەی و ڕەخنەگێرتەی بەدوور گێرمۍ. پرۆسەکە پرۆسەو ڕەخنەی-ڕەخنەداین؛ پرۆسەو ئەنەیاواین جە دەرزەکا وەڵینی. بەڵام ئینسان بەبێ ئانەی جە ۋېیەردەنە چەقبەسۆ، پەنەوازا تازەکا بێزۊوە و بە ورە و فیداکاریێوە گۊرۆ سەرو هێڵۊو فیدایی ئاپۆیی بەهێزتەر ڕووەش بکەرۊنە و ئەوەکۊشۆ.

مشۊم گرڎ کەسێ پی جۊرە بۆ. گرڎو بەشەکا گەلی، چێردەسی، بازنەو سۆسیالیستی، هەرپاسە دۆسە سۆسیالیستییەکېما، شۆڕشگێڵن و دیموکراتیکەکا تورکیای... پېوەرە هەنگامە منیەیمۍ و بە ئیسراحەت متاوو واچو ئەر پېوەرە هەنگامە بنیەیمۍ ئانە وەڵێکۊتەی گرنگ و کاریگەر مارمېنە ئاراوە، هەنگامەی تازۍ بنیەیمۍ و دەسکۊتۍ گۊرۍ ڕەخسنمۍ. بانگەواز و دواکاریم پەی گرڎ کەسێ سەرو ئی بنەمایێنە: عال بیاومېنە جە پرۆسەکەی، گرڎی هۊرسەنگنمۍ، دەرز جە ۋېیەردەی هۊرگېرمۍ و بە باوەڕ و ئازایۆ تەماشەو ئایندەی بکەرمۍ و هەنگامەی بە بڕیارە بنیەیمۍ. بە دڵنیاییوە سەرکۊتەی پرۆسەو ئاشتی و گلېرگەی دیموکراتیک پێکبارمۍ."