ئەندامۊو کوردیناسیۆنو پاژکی ئایتەن دێرسیمە و ئەندامۊو کۆنسەو ڕاوەبەری کەژەکەی چیدەم دۆغووە جە بەرنامێوە تایبەتی مەدیا خەبەر تی ڤینە گەشمەرڎې مانگۊو حوزەیرانیشا یاڎئاوردې و باسو ئەوەکۊشای سۆسیالیزمی بە گرڎیی و بە تایبەتیچ ئەوەکۊشای ژەناشا کەرد. چن بەشێوە جە هۊرسەنگنایەکاشا پی جۊرەنە:

ئایتەن دێرسیمە: جە کەسایەتی هەڤاڵ زیلانېنە هەمڕا سەما، گوڵانە، هەڵمەت، ڕاپەڕینە، بێریڤانە و چڼین گەشمەرڎې ئازادی کە نەتاوانما نامېشا بارمې بە ڕێز و پنەزانایۆ یاڎې مارووە. پېسە هەمڕایاشا جارێوەتەر قەول مڎەیمې کە ئەوەکۊشای ئازادی ئاڎیشا، ژیۋای ئازاد کە سپاردەو ئێمەشا کەرد درێژە پنە بڎەیمې.

چیدەم دۆغووە: کاتێ تاریخ و حەقیقەتو کوردی هۊرسەنگیۆ، موینیۆ جە کوردەسانەنە سیاسەتێوە پی جۆرە ئەنجام مڎریۆ: سیاسەتو 'بێ کوردەسانیکەردە'ی وڵاتی، واتە ' کورد بڕیەیرە جە کوردەسانی' ئەنجام دریې. ئینەیچ هەم جە لایەنو دیمۆگرافیوە جە ڕاو کۆچکەردەیۆ-مەترسیدارتەر چینەیچ- نکۆڵیکەردەی جە بیەو کوردی ۋێش کریې. بڕې وەختې بە وێت واچێنی کورد، بەڵام حیچ عیلاقێوەت بە کوردبیەیۆ نەبې. بە تەمامی هامکار بې... ڕابەرایەتی ئینەی پېسە 'جودەنرات'ی پێناسە مکەرۆ کە جە تاریخەنە گروپېوە خیانەتکارۍ جولەکەی بێنې بە هامکاری ئەڵمانیای دەسشا جە قڕکەردەی جولەکەینە بۍ. یانی تۆ ڕاسەوخۆ بەکورد بنیەیرە، بەڵام حیچ عیلاقێوەت بە کوردبیەیۆ نەمەنەن وجە گلېرگەو کوردی بڕیانیرە. وڵاتەکەت بە تەمامی ئینا چېرو قڕکاری ژیۋگەینە.

بە واتەی 'کوردەنا، بەڵام...' نمەبۆ. مەشۆم ئینسان تا دما نەفەس خاوەنداری جە وڵاتەکەو ۋێش بکەرۆ. جە وڵاتەکەیشانە بژیوا، خاوەنداری جە بەهاکاشا، زوانەکەیشا بکەرا. نەک تەنیا پارێزنۆش، پەرە بە زوانەکیت بڎۆ، کەلتوورو ۋێش پارېزنۆ. جە ۋەرا ۋەرو گرڎ جۆرە هرووژمێوەنە. ئینە چێشا؟ ئینەیچ بنیاڎ نیای مەعنێن.

ئەوەکۊشای شێخ سەعیدەکایچ ئەوەکۊشای وەشکەردەی مەعنې بې

وەختې ئینسان جە ڕووو حەقیقەتو گەشمەرڎاوە تەماشەو چێوەکا مکەرۆ، وەختې سەرنج وزیۆ سەرو گەشمەرڎا فیدایی؛ پەی چێشی ئەوەکۊشای؟ جە ۋەرا ۋەرو ئی بێمانا کەردەینە واتشا 'نا'. هەڤاڵ زیلانە واتش 'نا'. شێخ سەعید و هەڤاڵەکېش واتشا 'نا'. بێگومان جە لایەنو ڕێبازەکاو ئەوەکۊشایۆ کەموکوڵی هەن. بێگومان ئێمەیچ جە ئەوەکۊشایمانە کەموکوڵیما هەن، بەڵام ئاڎې جە سەردەمو ۋێشانە ئەوەکۊشایشا کەرڎ، ئەرەپڕې. هێزو ئاڎیشا وەسې نەبې. دژمن خێرا هرووژمش کەرد و هتد.. بەڵام ئەوەکۊشایشا پەی وەشکەردەی مەعنێوە بې. ئا ئەوەکۊشایەی هەڤاڵا پەکەکەیچما ئەنجامشا دا پی جۆرەنە.

هەرپۊکەی جە کوردەسانەنە ۋېیەرنای نکۆڵیکەردەی و لوای سەرو ڕاو ئازادی، ئەنجامدای ئەوەکۊشایې چامنەی فرە گرنگا. هەڤاڵ زیلانە، سەما، گوڵانە؛ جە حەقەتینەنە گرڎو گەشمەرڎاما ڕاشا پەی ئینەی کەرڎۆ. ئارۆ جە کوردەسانەنە لوایمې دلې سەردەمێوە کە مەعنا بەخشۆنە، زەریفش مکەرۆ و کەسایەتی ئازاد وەش مکەرۆ. متاومې ئینەی واچمې. بێگومان جە سەیەو ئی هەڤاڵاوە تاواما ئی هەرمانا بکەرمې.

ئایتەن دێرسیمە: پېسە تەڤگەری هەنگامەی تازې کە وەشۍ بیەیمې ۋێما سپارا بە کەلتوور و هۆشیاری سۆسیالیستی. هەلومەرجو ئا سەردەمیە، سۆسیالیزمی بنیاڎ نریا بې... بەشو ۋێما چنە هۆرگێرت. ڕابەرایەتی جە مانیفێستۆکەیشەنە بە ۋەرفراوانی ئینەی هۆرسەنگنۆ. سۆسیالیستبیەی جە هەمانکاتەنە گلېرگەییبیەین. گلېرگەییبیەی پا مەعنې نیا دەیان کەسې جە دەوروبەرمانە با. ئینە نزیکایەتیێوە غەڵەتا. ڕابەرایەتی ماچۆ جە ئیمراڵینە پېسە سۆسیالیستێوە مزیۋۆ. تاوەکو ڕۆ دماو ڕۆی جە ڕابەرایەتی زیاتەر بیاومێنە، چینەیچ عالتەر میاومێنە.

ئەوەکۊشای سۆسیالیستی جە ژیۋای کۆمیناڵی پێکمې. ژیۋای سۆسیالیستی خاوەن فکری ئازادا. ژیۋای سۆسیالیستی هەمیشە بەرهەمدارا. هەمیشە جە ڕوو فیکریوە پەرە بە ۋێش مڎۆ، بەڵام ئینیشا گرڎ وزۆ چێرو بوارو جابەجێکەردەیۆ. هەرپۊکەی ڕابەرایەتی وەختې تەڤگەرە سۆسیالیستەکا هۊرسەنگنۆنە، ڕەخنەشا ۋنە گێرۆ. ماچۆ نیمە مەنێنې، بەس نیەنې. ۋەرو ئینەیچ سیستەمو سەرمایەداری ئاڎێش دلېنەبەردې.

گلېرگێوە هەن هاڵی کریان، تاڵان کریان، تاویانۆ. واتە ئازەو گەلو کوردی، ئاژەو گەلو تورکیای جە لایەنو گلېرگەییبیەیۆ پی جۆرەنە. گەلو تورکیایچ ئارۆ جە شناسنامەو ۋێش بێبەش کریان. گەلاو تورکیای، گەلاو ۋەرکۊتوو مېیامینی، ئەر بە ڕاسی شوناس و بیەیشا بیەبیۍ، بە ڕاسی سیستەمو دەسەڵاتداری نەتاوې بە ئاسانی بنەوزۆ. پرسەکە وەشکەردەی هۆشیاری و ڕێکوستەیا. سۆسیالیزم جە هەمانکاتەنە ڕێکوستەیچا. تەنیا فکرێوە نییا. فرەو کەسی خاوەن فکرەنې، بەڵام فکر مەشۆم بە ڕێکوستەی بکریۆ.

فکرو ڕابەرایەتی یاوا بە گرڎو ژەنا

ڕابەرایەتی هەمیشە ماچۆ، 'من ئینسانێوە ئازادەنا'. واتە 'شمە سەرەتا پەی ئازادی ۋێتا کۊشش بکەردې'. حەقەتینیچەنە چامنەن. فکرەکې ڕابەرایەتی یاوې بە گرڎو ژەنا. جە حەقەتینەنە نەتاواما ڕاسەوخۆ ۋێما بیاونمې پا ژەنا، بەڵام فکرو ڕابەرایەتی یاوا. هەرپۊکەی ئارۆ بە ئاسانی متاومې ئینەی واچمې: واتە ئایدۆلۆژیا و فەلسەفەو ئێمە گەردوونی بیەن.

بنیاڎنیای بە هۆشمەندی دەسپنەمکەرۆ

چێگەنە جیاوازی پەکەکەی چێشا؟ چی ڕابەرایرتی ئی فەلسەفەشە خوڵقنا؟ واتش، 'حەر تێگێوە کە وێما پۆرە سپارد، حەر مۆدێلێوە کە وێما پۆرە سپارد، کاتو وێش جابەجێ کەردەن، ئەرکو وێش جابەجێ کەردەن، دەورو وێش گێڵنان. ئیسەیش کاتو سۆسیالیزمو دیموکراتیکیا'. 'شمە بییە و وێتا تەمام کەردەن، ئیسە کاتو ئازادی و دیموکراسییا'. پێسە و گلێرگەی، پێسە و گەلی، پێسە و ژەنی مشۆم ئینەی بنیات بنییەیمێ. بنیات نییای بە هۆشیاری دەس پنە مکەرۆ.

ئینەیچ کاتێ ئۆساکا شۆڕشی ئینەی هورسەنگنا ئینەی وینا: حەڵەتشا بێ، بەڵام دلێ هەلومەرجو وێشانە ئنەی کە دەرفەتشا بێ زانابێنی، ئنەی وینێنێ. کەم ویناشا. ئارۆ ڕابەرایەتی ئینەی تەمام مکەرۆ . وەر و ئینەی سۆسیالیزم یان کەسایەتی سۆسیالیسمی؛ چێوێ نییا کە جە یاگێنە، جە مێڏانێنە، جە مۆدێلێوە دەسەڵاتدارینە قەتیس کریۆ. یان چێوێ نییا کە گروپێ، جەمێ وێش وزۆنە وەڵێ. نەک تەنیا پەی گەلوو کوردی، نە تەنیا پەی گەلا وەرکەوتوو مییامینی. چونکە بەڕاسی جەهانەنە پارتو سۆسیالیستی فرێ هەنێ، بەڵام جە ڕوانگە و جابەجێ کەردە و ژیوای سۆسیالیستیۆ سۆسیالیست نییا. ئیسە ڕابەرایەتی وێش دەسش پنەکەردەن.

حەر پۆکەی واتش، 'چێگەنە بە شێوێ سۆسیالیست مژیو. هیوام بە دۆڵەتی نییا. چەمەڕا نییەنا، بەڵام منیش وینو'. ئینە فرە گرنگا. ئێمە نکۆڵی جە دۆڵەتی مەکەرمێ، بەڵام دۆڵەتیش دلێنە مەبەرمێ. چ هەڵوێسێ نیشانە مڎۆ؟ هەڵوێسێوە سەربەخۆ، هەڵوێسێوە ئازاد نیشانە مرۆ. کەسایەتی سۆسیالیست ئینەن.

دۆڵەت جە هەمان  کاتەنە ئەرەمەزیێوەن. یوەم هیراشو بیرۆکەو وێش پێکئارد؛ دماتەر ئەرەمەزیا  بییە و وێش پێکئارد و ئیسە بییەن بەڵێوە سەر و گلێرگەی. جە حەقیقەتەنە دۆخێوە چی جۆرە هەن. ئێمەچ جا دۆخەیە سەربەخۆنمێ. ئەر ئێمە گەلێ بیمێ، ژەنی بیمێ، مشۆم وێما پەرە پنەدەیمێ. وێما ڕێکوزمێ، وێما پەروەردە بکەرمێ و جە ئەنجامەنە وێما پارێزنمێ. مشۆم تاومێ ئنەی پەنەواز بۆنە هەرمانە و وێما بکەرمێ. ئینەیش تاومێ جە دەگێوە دەس پنە بکەرمێ، تاومێ جە کۆڵانەکا و جە شارەکاوە دەس پنە کەرمێ. 

هەرپاسە ڕابەرایەتی جە ئیمرالی چەمەڕاو  دۆڵەری نەکەرێ. بەهیواو دۆلەتی نەمەنەبێ. هەر بییە و وێش یاونا بەرزترین ئاست. جە ڕوانگە و فیکرییۆ، بیرۆکەکەش کەرد سیستەمێوە، مۆدێلێ. و پەی ئینەیش واتش: "من سیستەمو کۆنفیدڕاڵی دیموکراتیکی پێشنیار مکەرو."

هەرپاسە واتش: "با ئینسانییەت، ژەنی، چی بیرۆکەنە ئیسفادە بکەرا. ئەر پنەشا وەش بۆ، با با جۆرە وێشا بەڕێکوزتەی بکەرا و بژیوا". چونکە ئینسانییەت پەنەوازیش پی چێوەین. چونکە ئینسانییەت، جە حەقیقەتەنە گلێرگە هەمیشە جەلایەن و بڕت کەساوە بەڕێکوزتەی کریان. یانێ پەی وێش نەبییەن. ئەگەریش بییە بۆ فرە سنور دار بییەن. یانێ نەتاویان نکۆڵیش چنە کەرۆ. پۆکەی کلتوری سۆسیالیستی کلتورو وێمانە. ئینسان مشۆم جە وێشۆ دەس بە ویر لەردەیۆ ئازادی بکەرۆ.

سۆسیالیزم ژیوایێ بێ ئاغا و بێ کۆیلەن

سۆسیالیزم ڕێبازێوەن کە ئامانجو دەسەڵاتدارییش نییا. یانێ ژیوای بێ ئاغایەتی. بە تایبەت بەبێ ئاغا، ئینە تاوۆنە دۆڵەت بۆنە. ئینەیش تاوۆنە شناسنامێوە پیایانە بۆ. پیای دەسەڵاتدار، سەرۆک، یان ئاغا بۆ. یانی گرڏ و ئا پێکئامایا کە جە گلێرگەنە پێسە و پلەبەندی پێناسە کریۆ، ئاغان و سەرۆ دەسەڵاتدارێنێ. جە حەقیقەتەنە سۆسیالیزم سیستەمێوە ژیواین کە هیچ کام چی چێوا دلێشنە بییەیشا نییا. ژیوای بەبێ ئاغا و جە هەمان کاتەنە ژیوایێ بەبێ کۆیلە بییەین. یانێ ئاغا نەبۆ، کۆیلەش نییا، بەڵکووم کۆمەڵایەتی بییەی هەن. جە حەقیقەتەنە ئینە کۆمۆنالیزما.

کۆموناڵ “کۆم” جە کوردییۆ ئامان. پەی ئانەی کۆم بۆ؛ واتە پێوەرە بییەی، یۆگێرتەی. ئینە چەمکێوەن کە ناوەڕۆک و فۆرمەکەش چنە سەرچەمە گێرۆ. کەواتە سۆسیالیزمیش بەڕاسی جە "کۆمەڵایەتی بییەیۆ سەرچەمە گێرۆ. واتە کۆمەڵناسی، سۆسیالیزم... گرڏ و ئینێ جە حەقیقەتەنە تێکەڵاوێنێ. ئێمە تەماشە و سروشتی بکەرمێ یان تاریخی، پی جۆرەن.

ئێمە باسو ژیوایێ فرە سادەی مکەرمێ

گرنگا ئێمە پێسە و گلێرگەی جە پێگەو وێڕاوەبەرایەتیمە  بیمێ. گەلەکەما وێش ڕاوەبەر مکەرۆ. ژەنی وێشا بەرا ڕاوە. ئانە نییا من بونە حکومەت و پێسە و حکومەتی گلێرگەی بەرو  ڕاوە. گەل، گەلوو کوردی، وێش ڕاوەبەری وێش مکەرۆ. گەلوو کوردی چنی گەلوو ئاشووری، چنی  تورکمانی، وێشا بەرا ڕاوە. ژەنی بە ئیرادەو ئازادی وێشا و ناسنامەو وێشا بەراڕاوە. هەرپاسە بێگومان پیا و گلێرگەیش بە پێوەرە ژیوای ئەوەکۆشای وێشا نیشانە مرا.گەلوو کوردی ئینەش گەرەکا، تورکمان وعەرەبیش ئانەششا گەرەکا... ئینە ژیوایێ کۆمەڵایەتییا. ئینە ژیوایێ کۆموناڵا.

بە تایبەت جە وەرکەوتوو دلێڕاسەی. گلێرگەکێ وەرکەوتوو دلێڕاسەی، گلێرگەو کوردیی هەڵای پی جۆرە مژیوا. گەلوو تورکی، گەلا ئەنادۆڵی پەی نموونەی هەڵای گلێرگە و تورکمانی جە هێڵە و تۆروس-ئامانوسینە بییەیشا هەن. ئیسەیش با جۆرە مژیوا.

جەحەقیقەتەنە حکومەت ئینا یاگێنە، گەلوو تورکمانیش ئینا یاگێ تەرەنە مژیوۆ. پەئ نموونە جە کارا دەنیزدا ئەڏایێ واچێ دۆڵەت منەنا.

مشۆم یۆبییە و کۆموناڵو ژەنا بۆنە

ئاکاتە چێش مکەرمێ؟ ئی میراتە کەمێ کە مەنێنێ کەرمێ کۆمۆن هەم پەی ژەنا و هەم پەی گلێرگەی. پێوەرە ڕێکش وسمێ، پێوەرە گلێرێ بیمێ. پەی نموونەی با واچمێ جە کۆڵانێنە کێشەو زبڵ و خاشاکی هەن. با یەکسەر گلێرێ بیمێ، یۆبیێوە کۆمۆنی پێک مارمێ. ئەنجومەنێوە پێک بارمێ. بەیدێ پێوەرە، چەمەڕاو  دۆڵەتی مەکەردێ. پی جۆرە تۆ ئا یاگێ بە ڕێکوزتەی مکەری و پاک و تەمیزی ڕاگیری.هەرپاسە پەی نمونەی دۆڵەت گەرەکشا چێوێ بکەرۆ، ئەرکو شمە چێشا؟ تۆ ئیرادەو وێت نیشانە مرەی، قەرار سەر و وێت و چارەنووسو وێت مڎەی.

پەی ژەنا چانەی گرنگتەرا. ژەنی بە تەمامەتی نەبڕیارە - پەنەوازا یۆبییە و کۆموناڵی وێشا دلێ وێشانە پێکبارا. کۆمۆن وەش بکەرا وهێز جە یەکتری هورگێرا. ژەنی تاوانە جە ڕا و ئی کۆمۆناوە وێشا پارێزنا. چونکە توندوتیژی پیایا ئینا ئارانە. توندوتیژی پیای دەسەڵاتداری هەن. دژو ئی توندوتیژییە یۆ گێرا. با واچا چی کۆڵانێنە ڕا پی هەرمانێ مەرەیمێ. پیا مەتاوۆ دەس جە ژەنێ بەرز بکەرۆوە. بە دڵنیاییۆ ڕا پی هەرمانێ مەڎەیمێ. کۆمۆن چێوی چی جۆرەنە.

ئێمە ئینەی بە ئاشتی و گلێرگە و دیموکراتیکی نامێ منییەیمێ. تاومێ گلێرگە و دیموکراتیکی جە شێوەو کۆمۆنی بنیات بنییەیمێ. سۆسیالیزم پی جۆرە گەشە مکەرۆ. بە تاکو گلێرگەی، بە ڕێکوزیاکا، بە ڕێکوزتری کۆموناڵەکا. پی جۆرە تاومێ سۆسیالیزمو کۆمەڵایەتی بنیات بنییەیمێ.

ئەوەکۆشای کۆمۆناڵی بە ژەناوە ملۆ ڕاوە

چیدەم دۆغوە: "پرۆسێوە فرە گرنگا. هورسەنگنایما سەبارەت بە ئەوەکۆشای سۆسیالیستی، ئەوەکۆشای کۆمۆناڵی، بە دڵنیاییۆ ئینە چێوێ نییا کە تاوۆنە جە ماوێوە کوڵەن یاگێ گێرۆ. بەڵام مشۆم جە ئیسۆ دەس پنە کەرمێ، پی هۆشیارییۆ کە مشۆم ئانەی بزانمێ کە پرۆسەو ئیسەی فرە تاریخییا. ئینە پرۆسێوە نییا کە بە تەماشەکەردەی و واتە و: "با بزانمێ حکومەت چێش مکەرۆ، با بزانمێ جمیەرە و ئازادیی چێش مکەرۆ".

بەتایبەت جە ژیوگێوە پێسە و کۆمارو تورکیای کە دۆخێوە شۆڤێنی بەهێزی بییەیش هەن، ئا هەوڵێ ئنەی تەر گرنگتەرێ بانە. پۆکەی ئەوەکۆشای هامبەشو جمیەرە و ژەنا چ جە کوردەسان و چ جە لایەنو تورکیۆ فرە بەنرخا. ئەنجامداو چالاکی و هەنگامەی کردارییەی جۆراوجۆرە، کولانێ و گۆرێ، فرە بەقیمەتا. ئینەیش بۆنە مەڵامەتو گەشەکەردە و ئەوەکۆشای بەرەو ئاشتی و گلێرگەی دیموکراتیک جە ئایندەنە. ئینەیش پاسە مکەرۆ بە خاسی هەستش پنە کریۆ. ئی ئەوەکۆشایە بە ژەنا دەس پنە مکەرۆ.

چونکە عەقڵیەتو پیای عەقڵیەتو پیاسالاری، نییا ئاستێنە کە تاوۆنە ئی هەرمانێ بە خاسی بەرەو ئەنجام بەرۆ. پی مانێ دەورێ فرە گۆرە گنۆنە ئەستۆو ژەنا. ئی هێزە ئینا ژەنانە – تەنانەت زیاتەر چانەی کە پەنەوازا. گرنگ ئانەن بە شێوێ ڕێکوزتەی بەکار بێنە.