ئەنڎاموو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی مسەفا قەرەسو جە میانوو بەشداریکەردەی جە بەرنامێوە مەدیا خەبەرینە هۊرسەنگنایش پەی رۆژەڤ و مژارە گەرمەکا ڕۆی کەرد. هۊرسەنگنایەکێش پی جۆرەنۍ:

"ماوەو ٩ ساڵان گۆشەگیریێوە دژوار سەروو رابەرایەتیرە جابەجێ مکریۆ. بڕۍ وەختۍ دیڎار بۍ، بەڵام جە ئەساسەنە ٩ ساڵېن گۆشەگیری چڕ ئینا ئارانە. جە حەقەتینەنە ٢٥ ساڵېن گۆشەگیری قورس مسەپیۆ. ماوێوە دیڎارۍ چنی رابەرایەتی ئەنجامۍ دریێنۍ. چانەینە پېسە ئەرەنیشتەی بۍ، بەڵام مامەڵەو دەوڵەتوو تورکی پەی ئەرەنیشتەی نەبۍ. ئانە ئاشکرابۍ. ئێمەیچ چا پرۆسەنە بێنمۍ.

ئەگەر گۆشەگیری سەروو رابەرایەتی چی ئاستەنە بریۆ ڕاوە، بێگومان ئەوروپایچ ۋەرپەرسا چانەینە. ۋێش جە ۋێشەنە رابەر ئاپۆ جە ئەوەڵ دیڎارەکانە واتەبێش دادگاو مافەکاو مرۆڤوو ئەوروپای، ئەنجومەنوو ئەوروپای، کۆمیتەو ڕاگێرتەی جە ئەشکەنجەی (سی پی تی) ۋەرپەرسێنۍ. ئاڎۍ ئا سیستەمشا ئەرەمەرزنان. ئا سیستمە جە بەینوو ئەوروپا، ئەمریکا و تورکیاینە ئەرەمەرزیان. ۋەروو ئانەی ئەوروپا و ئەمریکا رابەر ئاپۆشا دا دەسوو تورکیایۆ. تورکیا هیچ حۊڵێوەش پەی گێرتەی رابەر ئاپۆی نەبۍ. ئەگەر هەڵوێسوو ئەوروپا و ئەمریکای نەبیۍ، تورکیا نەتاوۍ هیچ چێوۍ بکەرۆ. جە حەقەتینەنە ئەنداماو پەرلەمانوو ئەوروپای، ئەنداماو پەرلەمانوو یۆنانی رابەر ئاپۆشا خوڵقە کەردەبۍ. رابەر ئاپۆیچ بە خیاڵ و ئانەی کە ئاخۆ متاوۆ ئەوروپانە چارەسەری سیاسی بێزۆوە، رووەش کەردە یۆنان. دماتەریچ لووا ئیتالیا. گەرەکش بۍ بلۆ ئەوروپا، چا مەنۆوە بەڵام ئەوروپا قبوڵش نەکەرد. یاساکۍ ۋێچش جابەجێ نەکەردۍ. دادگاییکەردەو رابەر ئاپۆی ئەڵمانیانە وزیابۍ ۋەروو باسی، بەڵام دۆسیەکەیچ نەکریاوە. ئینە جە وەختێنە ئەشیۍ دۆسیەکە کریابیێوە. داواکاری رابەر ئاپۆی پەی هۊرگێرتەو مافی پەنابەری سیاسی قبوڵ نەکریا. هەزاران تەرەفڎارۍ و هەواڎارۍ پەکەکەی ئەوروپانە مافی پەنابەری سیاسیشا هۊرگێرت. بەڵام ئا مافشا بە رابەر ئاپۆی نەڎا.

قسۍ و ئەرەیاۋناکۍ بەرش وزا سی پی تی تووشوو ئاژێوە دژواری بیەن

جە روو گێرتەی رابەر ئاپۆی و رادەسکەردەیش بە تورکیای، ئەمریکا دەوری سەرەکیش گێڵنا. ئاڎۍ بە تورکیایشا وات کە سیستمێوە پا جۆرە بۆ. واتە ئاڎۍ ئا سیستەمەشا ئارد ئاراوە. سیستمێوە پی جۆرەیشا بنیاڎنیا. یۊبیەی ئەوروپای، ئەمریکای راسەوخۆ ۋەرپەرسېنۍ چا سیستمەیە. ئاڎۍ چی گۆشەگیریەنە، چا سیاسەتانەی ٢٥ ساڵێن ئیمراڵینە پەیڕەو مکریۆ، ۋەرپەرسێنۍ.

سی پی تی قسێش کەردۍ، ۋێش جە ۋێشەنە عومەر ئۆجالان و پارێزنەرایچ لووۍ. سی پی تی دماتەر کۊت دلۆ رووگیریی و دژوارییوە. حەرپاسە دیڎارێوەیچشا بۍ. ئانەیچ بەرش وزۆ سی پی تی تەنگەتاو بیەن و جە ئاژێوە دژوارەنە گیرش کەردەن. واتشا 'ئێمە مەتاومۍ قسۍ بکەرمۍ. ئەگەر تورکیا ڕا بڎۆ متاوا قسۍ بکەرا ' یا ' ئەگەر جە ئیمراڵینە پاشێلکەردەو مافەکاو مرۆڤی بۆ ئا وەختە دادگاو مافەکا مرۆڤوو ئەوروپای ۋەرپەرسا'، ئا ڕۊشن کەردەیۆ بەرش وزۆ کە تەنگەتاو رووگیرۍ بیێنۍ و ئینۍ ئاژێوە دژوارەنە.

مامەڵەو دادگاو مافەکاو مرۆڤوو ئەوروپایچ بە پاو مەسڵەحەتەکا دەوڵەتان. مژارەکۍ مافوو مرۆڤی، یاسا، دادپەروەری وەختۍ مژارەکە بۆ بە مەسڵەحەتی سیاسی سڕۍ کریا. بە تایبەتی وەختۍ مژارەکە بۆ بە پرسوو کوردی مەسڵەحەتی سیاسی دەور گێڵنۆ. ۋێش جە ۋێشەنە نویسەرێوە ئەوروپی وەختۍ کتێبێوەش بە نامۍ 'کوردی بێ پارێزنەر'ی نویستەبۍ. پېسە ئاماژێوە پانەی کە کورد بێ پەشت و پەنان ئانەش واتەبۍ. چێگەنە ئانەی گرنگا ئانەنە کە فشاروو رای گرڎیی زیاڎ بکریۆ. بە تەمامی جە ۋەرا ۋەروو سی پی تینە متاویۆ کۊشیای یاسایی بریۆ ڕاوە، بەڵام پەی ئانەی ئەنجام بەدەستبۍ گرنگا خاوەنداری زیاتەر جە رابەر ئاپۆی بکریۆ. مشۊم ئێمە هەڵمەتەو ئازاڎیی رابەرایەتی گەورۍ بکەرمۍ. ئەگەر ئێمە ئانەی بکەرمۍ، ئێمە متاومۍ ئەنجام بەدەس بارمۍ. ئەگینا بە بانگەواز، بە واتەی 'شمە چی ئینەی مەکەردۍ' مەبۆ. ۋەروو ئانەی مشۊم ئێمە بە کۊشیای، هەڵوێس و خاوەنداری فشارێوە پا جۆرە وزمۍ سەروو رای گرڎیی، کە فشارێوە وزا سەروو دادگاو مافەکا مرۆڤوو ئەوروپای، سی پی تی. ئەگەر فرە شەرمەزارۍ بکریا، بیاوا ئا ئاستەی کە جە مەڵامەتوو بیەو ۋێشا پەرساوە، ئا وەختە هەڵوێسی جیاواز نیشانە مڎا. حەرپۊکەی مشۊم ئێمە هەڵمەتەو ئازاڎیی پەی رابەرایەتی زیاتەر وەڵۍ وزمۍ.

دژوارا رابەرێوە زینڎانەنە بۆ کە ژەنی خاوەنداریش ۋنە مکەرا

بە راسی جە جەهانەنە خاوەنداری گەورە هەن. خاوەنداریێوە یەکجار گەورە هەن. خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی زیاتەر گەورە بۆ. مشۊم ئینسان بڕواش پانەی بۆ و زیاتەر بەرۊش وەڵۍ. ژەنی زیاتەر خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی مکەرا. ۋەروو ئانەی ژەنی سەرانسەروو جەهانینە ئانەی موینا. رابەر ئاپۆ بە ئەندێشە، فەلسەفە، تیۆری، مامەڵەو ۋێش تاریخی دروس و راسش پەی ژەنا دەستیشان کەردەن. هەڵوێسوو کۊشیایش نیشانە دێنۍ. خەتەو ئازاڎیی ژەناش وستەن ڕووە. سیستوو پیا سالاریش رسوا و شەرمەزار کەردەن.  هەر پۊکاتی ژەنی زیاتەر خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی مکەرا. متاوو بە ئاسانی ئانەی واچوو. رابەرێوە کە ژەنی چی ئاستەنە بە بەقوەتی خاوەنداریش ۋنەمکەرا، محاڵا کە جە زینڎانەنە مەنۆوە. ماڕای فشاری سەروو رابەرایەتی بە خاوەنداری جە ژەنا بۆ. بێگومان مرۆڤایەتی بە تەمامی خاوەنداریش ۋنەمکەرۆ، بەڵام ژەنی بڕۍ زیاتەر خاوەنداریشا ۋنەکەردەن و خاوەنداریش ۋنە مکەرا. ۋەروو ئانەی ژەنی بە مەڵامەتوو هەڵوێسوو ۋێشاوە جە تاریخەنە نەبیۍ بە باڵادەسۍ، نەبیۍ دەسەڵاتدارۍ. ۋەروو ئانەی نەبیۍ بە هێزی سەرەکی فشاری کۆلۆنیالیستی و هەڵای ساعیب ویژدان، دادپەروەری و حەقەتینینۍ. هەرپۊکەی عالتەر خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی مکەرا.

خاوەنداری جە رابەرایەتی پرسی تەماموو مرۆڤایەتیا

ئی خاوەندارییە تەماموو مرۆڤایەتی گێرۆوە. ئا وەختە سی پی تیچ هەڵوێسی دروس نیشانە مڎۆ. دادگاو مافەکاو مرۆڤوو ئەوروپایچ ئەرکوو ۋێش جا بەجۍ مکەرۆ. دەوروو ۋێشا ویر گنۆوە و رابەر ئاپۆیچ بە کۊشیایۍ پا جۆرە ئازاڎ مکریۆ.

حەرپۊکەی بەتایبەتی کورد، گرڎوو هێزە دیموکراتیەکەکا خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی بکەرا. خاوەنداری جە رابەر ئاپۆی تەنیا پەیوەندیش بە گەلوو کوردیوە نییا. مژاروو هێزە دیموکراسیەکا و کۆو مرۆڤایەتیا. ۋەروو ئانەی رابەرایەتی بە ئەندێشەکاو ۋێش خزمەتش بە تەماموو مرۆڤایەتی کەردەن، پەی ئازاڎیی مرۆڤایەتی و ژیۋای دیموکراتیکی هەرمانە مکەرۆ، ئانەی بە ژیۋای و هەڵوێسوو ۋێش نیشانە مڎۆ. ئێمە باوڕیما پاسەن کە خاوەنداری جە رابەرایەتی زیاتەر گەورە بۆ و رابەرایەتی ئازاڎ بۆ.

گەشمەرڎێما بیۍ بە رابەروو کۊشیایما

مانگەو ئایاری جە کەسایەتی حەقی قەرارینە مانگەو گەشمەرڎانە. جە لېوەتەرۆ، گەشمەرڎۍ گرنگۍ جە مانگەو ئایارینە پێشکەش کریۍ. جە ٢ۍ ئایارینە محەمەڎ قەرەسونگور و ئیبراهیم بیلگین گەشمەرڎۍ بیۍ. ٦و ئایاری دەنیز گەزمیش، حسێن ئینان و یوسف ئاسڵان دریۍ قەنارە. ٩و ئایاری چوار شۆڕشگێڵنۍ جە تەرەفوو ئێرانیوە دریۍ قەنارە. ١١و ئایاری مزگین گەشمەرڎەبی. ١٤و ئایاری لەیلا قاسمە و هەڤاڵاش گەشمەرڎۍ بیۍ. ١٨و ئایاری حەقی قەرار و ئیبراهیم کایپاکایا گەشمەرڎۍ بیۍ. ١٧و ئایاری فەرهاد کورتای، ئەشرەف ئاینک، مەحمود زەنگین و نەجمی ئۆنەر گەشمەرڎۍ بیۍ. ٢٧و ئایاری هەڤاڵ قاسم ئەنگین گەشمەرڎەبی. ٣١و ئایاری سینان جەمگیل و هەڤاڵاش گەشمەرڎۍ بیۍ. چی دماییەیچەنە جە ٢١و ئایارینە هامڕا دەنیز کە خەڵکوو بایەزیدی بۍ گەشمەرڎەبی. جە کەسایەتی ئا هەڤاڵانە تەماموو گەشمەرڎا ئاخێزی بە پنەزانای و رێزۆ یاڎ مارووە.

ئێمە کۊشیایما جە ڕاو گەشمەرڎەکاماوە وەڵۍ وست. گەشمەرڎەکېما بیۍ بە رابەروو کۊشیایما. ۋەروو ئانەی کۊشیایما جە هەلومەرجێوە یەکجار دژوارەنە ملۆڕاوە. ۋەروو ئانەی جە هەلومەرجی ئەستەم و دژوارەنە کۊشیای تەنیا بە شێوەی گیانبازی مکریۆ. ۋەربەسەکا ۋەروودەم و کۊشیای ماڵارە. حەرپۊکەی گەشمەرڎۍ جە کۊشیای ئازاڎینە ساحیب دەورێوە گرنگەنۍ. سەرمەشقایەتی مکەرا. ئانۍ ئا گەشمەرڎۍ نیەنۍ کە جە جەنگێوە ئاسایینە گیانشا جە دەسدان. جە دژوو کۆلۆنیالیزمی، قڕکاری جە مەنتیقێوە پېسە ۋەرکەوتوو دلېڕاسەینە جە کۊشیای ئازاڎیی گەلوو کوردینە گەشمەرڎۍ بیۍ. ئاستەنگی و ۋەربەسەکېشا ماڵێرە. هەرپۊکەی مشۊم راسی گەشمەرڎا جە کۊشیای ئازاڎیی گەلوو کوردی بە دروسی بیاومېنە.

پەکەکە سەروو وەعدوو پەیمانوو گەشمەرڎا مەنۊوە

پێویسا جە ڕوو ئایدۆلۆژی، سیاسی، ئەخلاقی و ویژدانییوە جە کەسایەتی گەشمەرڎانە حەزوو ئازایی فرە بە عالی بارمۍ ۋیروو ۋێما. گەر پی جۊرە مانگەو گەشمەرڎاما یاڎەنە بۆ، ئا وەختە متاومۍ ماناڎاریێوە حەقەتینە بڎەیمۍ بە گەشمەرڎا. گەر جە ماناو گەشمەرڎا بیاومېنە، ئا وەختە کۊشیایۍ گەورەتەر بەرمۍ ڕاوە و ئاستەنگییەکا ماڵمېرە.

جە جەهانەنە جە نمونەو کۊشیای ئێمە نیا، بێگومان جە بڕۍ وڵاتانە کۊشیای فیدای ئەنجامدریان، بەڵام هەرگیز نەتاوانش پېسە کۊشیای ئێمە بەردەوام بۆ. کۊشیایۍ ئاسایی مەبەرمۍ ڕاوە، کۊشیایۍ بە تەمامی ۋێش ئەسپاران بە کۊشیای فیدایی. ئی فیداکارییە فرە زینڎەن. پۊکەی فیداکاری گرڎ وەختۍ وەڵېکۊتەی خوڵقنۆ و ڕا پەی کۊشیایما واڵا مکەرۆ. هەر پۊکەی ڕابەریەتی ماچۆ 'پەکەکە پارتوو گەشمەرڎان' چونکی پەکەکە بە گەشمەرڎاوە ۋێش ڕاگێرۆ. گەر کۊشیای گەشمەرڎاما نەبیۍ، ئی کۊشیایما وەڵۍ نەگنۍ. پی بۆنۆ جە کەسایەتی گەشمەرڎا ئایارینە گرڎوو گەشمەرڎاما بە ڕێز و حورمەتۆ یاڎ مکەرمېوە.

جە سەرەتاو ١و ئایارینە جە داردای سەرمەشقوو کرێکارا هەن

١و ئایاری ڕووێوە گرنگا. تەنیا ڕووێوە جەهانییا کە گرڎ گەلێوە و تەماموو مرۆڤایەتی مبارەکش مکەرۆ. ڕۊو کۊشیای هامبەشی و بەهایی هامبەشیا. وەختۍ هۊرسەنگنای پەی ١ و ئایاری مکریۆ پێویسا بەهاکاش پەی مرۆڤایەتی و ئاینڎەیچ عال هۊرسەنگنمۍ. ۋەروو ئانەی تەماموو مرۆڤایەتی خاوەنداریش چنە مکەرۆ.

١و ئایاری جە ١٨٩٩ێنە جە دووەمین ئەنتەرناسیۆناڵەنە پېسە جەژنۍ و ڕۊو کۊشیای قبوڵکریا. چا وەختە بەدماوە گرڎوو جەهانینە پیرۆز مکریۆ. بەڵام وەڵۍ ئا ڕووەیچەنە کۊشیای هەن. مدرامانوو کرێکارا هەن کە ساڵەو ١٨٨٦ دەسشپنەکەرد، پەی هەرمانکەردەی ٨ سەعاتی بۍ. دماتەر جە ساڵەو ١٩٧٧ینە ڕووەدایۍ گەورۍ ڕووەشدا، دماو ڕووەدای ئی ڕووەدایە ٤ سەرمەشقۍ کرێکارا دریۍ قەنارە. پۊکاتی جە سەرەتاو ١و ئایارینە جە قەنارەدای سەرمەشقوو کرێکارا هەن.

چا ڕووە بەدماوە کرێکارا مافوو کەرکەردەی ٨ سەعاتیشا بەدەسئارد. فاڕیا پەی ڕۊو کۊشیای دژوو فشاری و چەوەسیایۆ. چا ڕوۆ جە جەهانەنە کە تورکیایچش ئینا چنە، کۊشیای گەورەو کرێکارا لوواڕاوە و قوربانی گەورە دریان. جە ١و ئایارینە هەستوو کرێکارا جە ڕزگاربیەی جە مۆدێرنێتەی سەرمایەداری و چەوەسنایۆ کرێکارانە گەورەتەر بی. دژوو چەوەسنایۆ فاڕیا پەی دڵوازی پەی کۊشیای، دژوو فشاری و ستەمی فاڕیا پەی کۊشیای گرڎوو گلېرگەی. ١و ئایاری ڕووۍ گرنگی پی جۊرەنە.

تورکیایچەنە هەر جە سەرەتاوە ١و ئایاری بە ڕۆحوو کۊشیایۆ پیرۆزکریا. دەوڵەتوو تورکی جار بە جار ١و ئایاری پېسە 'جەژنەو ۋەهاری' پێناسە کەرۆ، بەڵام ئینەش سەرەرە نە ۋییەرد پۊکەی جە دمایینە ١و ئایاری بی بە ڕۊو کرێکارا و ڕەنجدەرا.

١و ئایاری گرڎ وەختۍ ڕۊو کۊشیای بیەن

شایەت حاڵوو ڕووەدای ١و ئایاروو ١٩٧٧و تورکیاینا، کە چنەشەنە ٣٤ کرێکارۍ و ڕەنجدەرۍ کوشیۍ. ۋەروو دەموو پەیکەروو تەقسیمینە بێنمۍ، کە هجوومکریا. من چا بێنا، زامڎارۍ و کوشیاکێما وستۍ تەکسی و ڕەوانەو خەسەخانەیما کەردۍ.

دماتەر ١و ئایاری قەڎەغەکریا، بەڵام سەرەڕاو ئانەی جە ١٢ ئەیلولی بەدماوە بە شێوازی جیاواز ١و ئایاری بی بە ڕۊو مدرامانی. جارێوەتەر کوشتەی ڕووەشدا، پۊکاتی جە تورکیانە ١و ئایاری بیەن بە ڕۊو مدرامانی.

١و ئایاری جە هەمان وەختەنە پېسە جەژنەو سۆسیالیزمینە، یانی پێویسا پېسە ڕۊو سۆسیالیزمی تەماشەبکریۆ. دژوو زۆرداری سەرمایەداری و چەوەسنایۆ پېسە ڕۊو کۊشیای پێكئاردەی سۆسیالیزمی هۊرسەنگیۆ. پێویسا پی جۊرە جە ١و ئایاری بیاومێنە. بە کۊشیای ١٢٥ ساڵەی ١و ئایاری هۊرچەرخیا پەی ڕووێوە پی جۊرەیە. بێگومان پێویسا ئینسان ١و ئایاری پەی وەڵاکەردەیۆ چەمکوو سۆسیالیزمی دلۍ گلېرگەینە، کۊشیای بەرەوو وەڵۍ بەرۆ.

١و ئایاری ڕۊو وەڵێوستەی کۊشیای هامبەشوو گەلوو کوردیا

پێویسا پا جۊرە تەماشەو ١و ئایاری بکەرمۍ کە چنی دژوو سەرمایەداریی، سۆسیالیزیمی دیموکراتیکی بەرمۍ ڕاوە و وەڵێش وزمۍ. پۊکەی مەبۆ ١و ئایاری هەر دەنگهۊربڕیەی بۆ جە مېڎانەکانە، بەڵکم پېسە تازەکەردەیۆ هۆشمەندی و بەقوەتکەردەی چەمکوو کۊشیای هورش سەنگنمۍ.

پی جۊرە جە ١و ئایاری بیاومېنە. بێگومان ١و ئایاری پەی ئێمە ئا ڕووەنە کە چنی گەلاو تورکیای کۊشیای گەلوو کوردی بەرمۍ وەڵێوە. بەڕاسی شۆڕشگێڵن، دیموکراتیک، سۆسیالیزم جە تورکیانە هەمیشە دلۍ تامەزۆریی و حەسرەتێوە پی جۊرەینە بێنۍ. هۊرگیروو چەمکێوەبێنۍ کە چنی گەلوو کوردی کۊشیای هامبەشوو گەلا تورکیای بریۆ ڕاوە. ١و گوڵانی گرنگیێوە پی جۊرەشە بۍ.

هێزە کرێکارۍ و دیموکراسییەکۍ جە تورکیانە بە فاشیزموو ١٢و ئەیلولی سەرکوت و بێدەنگکریۍ. دەسەڵاتداری ئاکەپەی هەر پەی بەردەوامی دای بە ڕووەداکا ١٢و ئەیلولی ئاوما سەروو دەسەڵاتی. پێوسا ڕێک پی جۊرە وچیۆ. ١٢و ئەیلولی ڕاش پەی فەتحوڵا گولەنییەکا و ئیسلامی سیاسی کەردۆ.ۊەی ئانەی ئانە کریا؛ پەی ئانەی دەوڵەت و ئیسلامی سیاسی بکەرا بەیۆ، چا ڕێوە هەم تەڤگەری ئازاڎیی کوردی، کۊشیای گەلوو کوردی سەرکوتکریا، کورد بە تەنیا مەنۆ، هەم  چەپگەرایچ سەرکوتکریا. بێگومان بە کۊشیایما تا حەدێوە فرە ١٢و ئەیلولی ئاستەنگکریا. جە ڕاو ئەردۆگانیوە گەرەکشابۍ ئانەی تەمام بکەرا. پێویسا پی جۊرە هۊرسەنگیۆ.

ڕابەر ئاپۆ ١٢و ئەیلولیش پېسە خەتەو لیبراڵی هۊرسەنگنا. هۊرسەنگنای ڕابەر ئاپۆی جە پاریزنامەکەشەنە پی جۊرەنە. جە ڕاسی و پراکتیکیچەنە ئینەش دی.

پێویسا جە ١ و ئایارینە کۊشیای عالتەر بەرز بکریۆوە

نەورۆز، ٨و مارسی و بەشداریێوە گرنگوو گەلی جە هۊرچنیەکانە، گرڎ بە هێزۆ ئەنجامدریا، پێویسا جە ١و ئایارینە هەمان حەماسەت بکریۆ. ئا فشار و ستەمەی جە ١٢و ئەیلولیوە دروس بیەن، پێویسا دمایش پنە بۍ و پېسە پرۆسێوە تازەی پەی بەقوەت کەردەو کۊشیای تورکیانە پەی دیموکراسی و ئازاڎیی هەژمار بکریۆ.

پێویسا ١و ئایارو ئێساڵینە پېسە سەرەتاو سەردەمێوە تازەی هەژمار بکریۆ کە ١٢و ئەیلوولی بەتەمامی شکسش ئارڎەن و سەروو ئی بنەمایۍ کۊشیای پەی دیموکراسی و ئازاڎیی گەلوو کوردی، گەلاو تورکیای، کرێکارا و ژەنا بەقوەتتەر بیەن. سەروو ئا بنەمایە، داوا جە گەلوو کوردی مکەروو کە جە ١و ئایارینە مجیارە مېڎانەکا، چنی گەلاو تورکیای،کرێکارا و ژەنا کۊشیای گۊرەتەر بکەراوە.

گلېرگە بەمەڵامەتوو دلېنەبەردەی بەها کۆمەڵایەتییەکاوە ئەرەپڕا

بەڕاو من پێویسا هۊرچنیە هەرێمیەکاو ٣١و ئاداری فرە عال هۊربسەنگیا. بە تایبەت جە تەرەفوو گەلوو کوردیوە پێویسا هێزەکاو دیموکراسی بە دروسی هۊرسەنگیا. هۊرچنیەو ٣١و ئاداری، ئشیۍ پەی بەقوەتکەردەی فۆڕموو ئازاڎیی ١٢و ئەیلولی بۆ. ئا وەختە تورکیایۍ تازە دروس بۍ. ئەردۆغان ئا تورکیایەی کە ئامانجش ١٢و ئەیلولی بۍ بنیاڎ نیۍ. پی جۊرە مشۊم هۊرسەنگنایش پەی کریۆ. بەڵام ٢٢ ساڵۍ ۋییەرد. بەڵام نەتاواشا بیاوناش بە سەرکەوتەی. جە ٩ ساڵی ۋییەردەنە ئاکەپە و مەهەپە پەی بەدیئاردەو ئینەی هامکاریشا کەرد و بیۍ بە تەرسێوە پەی گەلاو تورکیای. سیستمێوە فشاریشا وەشکەرد کە هیچ نموونێوەش جە جەهانەنە نییا. هەم فشارشا سەروو گەلوو کوردی و هەم گەلاو تورکیای وەش کەرد.

ڕازەکۍ ئاکەپە، مەهەپەی چنی تورکیاشا بنیاڎ نیا؟ بە سیاسەتێوە کە جە حیچ شۊنۍ جەهانینە نە وینیان، دژایەتی گلېرگەو تورکیایشا دەس پنەکەرد کە تەنانەت وڵاتە فاشیستەکێچ پی جۆرە نەکەردشا. وڵاتە هامسایەکۍ بە دوژمنایەتییوە تەماشەو یۆترینی کەرێنۍ. دەس بە جەنگێوە تایبەتی سەروو گلېرگەیرە کریا.

ئەگەر مەوداش کوڵ بیۍ، ڕەنگە گلېرگە ۋەرگەش گێرتۍ. بەڵام جەنگێوە درێژمەودا دەسش پنەکەرد کە جە گلېرگەنە ناڕەزایی فرەش چنەکۊتۆ. بەڕاسی متاومۍ بواچمۍ مەڵامەتوو وڕای حکومەتوو ئاکەپەی جە ٣١و ئادارینە سەرهۊرداو ئا بەهایا بۍ جە گلېرگەکەنە کە جە تەرەفوو ئاکەپە - مەهەپەیۆ بە ئامانج گیریا بۍ.

ماف، یاسا، ویژدان، یەکسانی و ، دادپەروەری؛ ئی بەهۍ گرڎ گلېرگەنە هەنۍ. گلېرگەکە سەرهۊردایش کەرد. چونکی ئی بەهۍ گرڎ بە ئامانج گیریۍ بێنۍ. بەڵێ جە گرڎ لېوە فشار و چەوەسیایۆ، هجووم پەی سەروو بەهاکا گلېرگەی کریا.

چی ڕوانگۆ دەسەڵاتی فاشیستی ئاکەپە – مەهەپەی بە دڵنیاییوە شکسش ئارد. ئی شکسە سەردەمێوە تازەش تورکیانە ئارد ئاراوە. بەراسی متاوو واچوو؛ جە هۊرچنیەو سەرۆکایەتی و پەرلەمانی مانگەو ئایاروو ٢٠٢٣ێنە ئەنجامێوە هامشێوە بەدەس ئاما. چایچ فێڵ و تەڵەکەو ساختەکارییشا کەرد. چا ڕوۆ بە ڕەزامەنڎیی سەرکەوتەی هۊرچنیەی، حەرپاسە بە مەڵامەتوو ئابووری و مەڵامەتی تەرۆ، هیچشا پەی چارەسەرکەردەی ناڕەزاییەکا گلېرگەی ئەنجام نەڎا.

سەرکەوتەی ورچنیەیەکانە مشۆم پێسەو سەرەتاێوە بوینیۆ

 

ئێمە بە ڕێبازەکەیما سەرکەوتیمێ، پەسەندشا کەرد بەڵام فشارەکێ بەردەوامێ بێنێ. ڕاسییەکە ئانەنە کە ئا وەختیچ ورچنیەینە شکسشا ئارد، هێنا. پەنەوازا پی شێوە وربسەنگنیۆ. ئەگەرنا لە ماوەو ١٠ مانگانە هیچ ئەوەفاڕیاێوە چی ئاستەنە ڕووە نمەدۆ. فاڕیای وەڵێ ئانەیچەنە بێ. گەرەکمەن ئینەیە بواچوو؛ فێڵە و ساختەکارییێ کریێ. چی ورچنیەیانە گەلاو تورکیای بەڕاسی هومێدشا گێرتۆ، ئاسوودێ بیێ. ئی لایەنە فرە گرنگا. مکریۆ بواچمێ ویرۆکەو 'ئاکەپەی شکست نمارۆ' یەکلایی بییەینۆ. گلێرگەش وابەسەو جەنگی تایبەتی کەردەبێ. بەڵام ئی ڕێبازە وڕیا.

قسێوی ئەبراهام لیکۆڵنی هەنە، بەڕاسی جوانەنە، متاوی بەردەوام ئینسانێو گێل بکەری، متاوی جارجار گروپێو گێل بکەری. -من پێسەو نموونەی مواچووش- بەڵام نمەتاوی بەردەوام گلێرگاێوی گێل بکەری. چونکوم گلێرگا ڕێکوزیاێوی تارێخییا.

ڕەنگە بڕێو چیوێ کاریگەریشا سەروو ئینسانیوە بانێ، بەڵام گلێرگا ئا بەهێشە هەنێ کە لە هەستو مافی و دادپەروەری و یەکسانی ناڕەزایی وێش نیشانە مدۆنێ. ئینەما ورچنیەینە دی. پەوکای سەرکەوتەی دەس کەوت.

بەڵام نمەوینی ئینسان بواچۆ چی ورچنیەیانە گرد چێوێ فاڕیا. باخچەلی بەڕۆشنی واتش: "ئێمە ڕاو ورچنیەیوە ئی وەڵاتەما بنیات نەنیان'. ئەردۆغانیچ ساعیبو هەمان عەقڵیەتین. ئەردۆغان چا ئاستەنە نییا دەسبەردارو دەسەڵاتی بۆ، نەک کەسێوی دیموکرات بۆ.

پەوکای پەنەوازا ئی ورچنیەیە پێسەو سەرکەوتەیێوی، پێسەو سەرەتایێوی بوینیۆ. بەڵام غەڵەتارێ بواچمێ پی ورچنیەیوە گرد چێوی وەش مبۆنێ.

 

کێشەو کوردی بەبێ دیموکراسی چارەسەر نمەبۆ.

چی ورچنیەینە ڕوانگەو گلێرگای پەی دیموکراسی بەرکەوت. ڕاسیینە یانێ گردوو ڕێبازە دیموکراتیکەکاو دلێ گلێرگای هامدەنگێ بێنێ. لایەنی دیموکراتیک سەرکەوت. پەنەوازا پاسە تەماشە بکریۆ. چندین بەشێ جیاوازێ، لایەنە دیموکراسییەکێ گەرەکشانە هەڵوێستێوی هامبەش نیشانە بدانێ. هەڵوێستو کوردیچ هاوشێوە بێ.

کورد وێش دژو قەیوومەکان بێ. ئانێگەرەکشانە سەرو خاکەکەیشاوە ئیدارەی ڕاوەبەری هەرێمی بەدەس بارانێ. ئادێ گەرەکشانە شارەکاشا کوردستاننە وێشا بەراشا ڕاوە.  

بەڵام لایەنو کوردیوە کێشێوی بنەڕەتی هەن. کێشەی بنەڕەتیی کوردی چارەسەرو پەرسەو کوردین بە شێوازێوی دیموکراسییانە. چی ڕوانگەوە کورد ٤٠-٥٠ ساڵێن کۆشیاێوی گەورەی دیموکراتیک مکەرۆ.

کورد پەی ئازادیی گەلەکەیش مکۆشیۆ و هەم لایێوی تەریچوە کۆشیای پەی دیموکراتیزەکەردەی تورکیای مکەرۆ. چونکوم تا تورکیا دیموکراتیک نەبۆ پەرسەو کوردی چارەسەرە نمەکریۆ.  

چی ڕوانگەوە ئەگەر بپەرسییۆ چی کورد چی ورچنیەیەنە ئی هەڵوێستەش نیشانە دا، چی چەنی دیموکراسیوازا یۆگێرتە بی، جوابەکەش ڕۆشنا. کێشەو کوردی بە دیموکراتیزەکەردەی تورکیای چارەسەر مکریۆ. چی ڕوانگەوە کورد هەڵوێستو وێش سەرو ڕێبازو 'ئایا دیموکراسی گەشە مکەرۆ یان نا' نیشانە مدۆ. سەرکەوتەی ورچنیەی مڵکی هیچ کەس و لایەنێوە نییا. ئایا دیموکراسی وەڵێ مگنۆ؟ ئایا نزیکبییەیوە جە دیموکراتیککەردەی گلێرگاو تورکیای پەرەش پنە مدریۆ؟ ئینە کێشەی سەرەکیین. هەڵوێستو کوردی چا چوارچوەنە مبۆنێ.

 

وەڵتەرێچ واتما کە چیوێوی پاسنە نییا، کە بڕێو کەسێ بتاوا کێشەو کوردی چارەسەر بکەرا. ئینەیچ بە ماناو 'نەیاواینەین جە واقیعو تورکیای'. نەیاواینەین جە سیاسەتو دەوڵەتو تورکی وەراوەرو گەلو کوردی. ئایا تورکیانە شکستێو ڕووە مدۆ یا تورکیا بەرەو دیموکراسی ملۆ؟ جوابو ئی پەرسێ چارەسەرو کێشەکەی مکەرۆ. سیاسەتی سەرەکییشا ئانەنە کە گەرەکشانە کوردی بەتەمامی دلێنە بەرانێ. گلێرکوشش بکەرانێ. ئی سیاسەتە بەدڵنیاییوە بە زهنیەتی دیموکراتیک مکریۆ بفاڕیۆ.

کۆشیای پەی دیموکراسی بەبێ هامپەیمانی نمەگنۆنە وەڵێ

لایێوی تەرۆ چێش بکریۆ؟ ورچنیەی کریا، جەهەپە ئاما یا پارتێوی تەئاما، نەخێر. چەمەڕوانیی فرەش چەنە نمەکەردێ. بێگومان داواو گەلی هەرمانەنە بێ، چونکە جەهەپە ئەنجامو هەڵوێستی هامبەشو گردو هێزە دیموکراتیکەکانە بی بە پارتی یوەم. گێرا چەمەڕوانی و داواکاریی ئینسانی و گلێرگایش سەرۆ بۆ. بەڵام پەنەوازا بوینیۆ. پەنەوازا کۆشیای پەی دیموکراتیککەردەی ن بوزیۆ وەڵێ. پەنەوازا پا شێوە وربسەنگیۆ و دماتەر ئینسان بتاوۆ پەی دیموکراتیزەکەردەی تورکیای وەڵێ بگنۆ. ئەگەر پێسە وەرەچەمش بگێرمێ، وەڵێکەوتەی پێوەندییش بە چارەسەرو کێشەو کوردیوە مبۆنێ.

بێگومان مشوم فشار بوزمێنە سەرو پارتە سیاسییەکایچ. مشۆم داواکارییەکاو گلێرگای پەی دیموکراتیکبییەی نیشانە بدەیمێ. کۆشیای پەی دیموکراتیزەکەردەی تورکیای بکریۆ. پەی ئینەیچە پەنەوازا هامپەیمانیی وەش بکریۆ. پەنەوازا ڕا و ئامرازەکاو وەرگێری وەرەچەم بگیریانێ. بەبێ هامپەیمانی، کۆشیای پەی دیموکراسی پەرەش پەنەنمەدریۆنێ. تەنانەت بە قسێ کوردانێ کە 'تەنیا کوردستاننە شارەوانییەکام هورمچنو' دیموکراتیکبییەی تورکیای ڕووە نمەدۆ. پەنەوازا چی ڕوانگەوە دیموکراتیککەردەی تورکیای وربسەنگنیۆ.

کۆشیای شارو وانی پەڕا وانێ گرنگێ

هێزو گلێرگای ڕێکوزیای، هامپەیمانی و کۆشیای، فرەو چیوا مفاڕۆنێ. کۆشیای وانی پەڕا جە وانێ فرە  گرنگێ. چی واننە ڕێزشا وەنەو عەبدوڵا زێدانی گێرت؟  گەل واننە مدرامانشا کەرد. هێزە دیموکراتیکەکێ، هێزە سۆسیالیستەکێ پەشتگیریشا کەرد. ئۆپۆزسیۆنو دلێ سیستمیچ پەشتیوانی هەڵوێستو گەلو وانیش کەرد. سیاسەتو حکومەتیشا قبووڵ نەکەرد. دەسملەرەگێرتەی ئیدارەو شارەوانیی شارەکەیشا قبووڵ نەکەرد. هەرپاسە ئینە بی بە هێز و وزێوی گەورەی جەماوەری.

پێویسا ئینە بزانیۆ. ئەگەر ئی کۆشیایە نەبیێ، نەک حەر واننە، شارەوانییەکای تەرو کوردستانی بە ویەردەی وەختی دەسشا ملەرە  گیریێ و گردشا بە بەهانێ جیاوازێوە گیریێنێ. ئەگەر ئا ڕوە وەرپەرسبییەی شارەوانیی بە عەبدوڵا زەیدانی نەدریابیێوە، سەرەوردای شارەکاو ئامەد، ئێلح، شرناخ، قەرس، جولەمێرگی و گردو شارە کوردنشینەکا گێرێوە، گردو کوردستانی پێسەو شارو وانیش چنە ئێ.

میت ڕاپۆرتەو وێش دا و واتش: "گەر بەڵگەنامەو دەسبەکاربییەی شارەوانیی وانی نەدریۆ، ئانە دماو چند سەعاتێوی ئامادنە و گردو شارە کوردییەکانە هەڵوێست ورگێرانێ." ناوەندنو میتی ئی ڕاپۆرتێشە دێنە بە ئەردۆگانی. هەڵبەتە تا حکومەت ڕووبەڕوو دۆخێوی چینەیە نەبۆوە، ڕاستەوخۆ ئەردۆگان بە سەرۆکی یەسەکەیش وات ڕاستەوخۆ بەڵگەنامەو دەسبەکاربیەی شارەوانیی بدەیدێ بە عەبدوڵا زێدانی. ئەردۆگانی قسێش کەردێ و واتش: "بڕێو جە ڕێکوستەی تیرۆری بیێ بە سەبەبو پرۆڤاکسیۆنی، بەڵام ڕاما نەدا." یانێ ئینە بە کۆشیای کریا.

کاریگەریی فرەو کۆشیایی وانی، هەڵوێستو شڕناخی و هەڵوێستو شارەکای تەریوە وەش بی. ڕاسیینە حەر لە وەڵێ ورچنیەیەکاوە  قەرارشا دابێ، هامشێوەو ورچنیەیەکاو ٢٠١٩ بە قەیوما دەس ملووشارەوانیەکارە بگێرا. بەڵام جە ورچنیەیەکانە دۆڕیێ. ئۆپۆسزیۆن  قەوەتتەر بی و جەهەپە بی بە پارتو ئەوەڵی. ڕاسیینە ئینە نیشانەدای ناڕەزایەتیی گلێرگەی تورکی بێ ڕووەو  ئاکەپەی و مەهەپەیرە. مەیلو دیموکراتیکبییەیشا نیشانە دا و فاشیزمشا لاواز کەرد. ئا مدرامانە واننە درووس بی کاریگەرییش سەرو مدرامانی و کوردستانی وەش کەرد. ئینەیچ سەیەو کۆشیای و هامپەیمانییوە وەش بی.

ئانە ڕاسیین کۆشیایی وانی هامپیەمانییش خولقنا. پێویسا ئینە بوینیۆ. ئینە چێوێوی فرە مانادارا. ئیساتێنە ئانە زەروورا بکریۆ، وەڵیوستەی هامپەیمانیی دیموکراسیین. هامپەیمانیی هەرمانێ و بییەی ئازادیی زەروورا. مشۆم ئینە قەوەت بکریۆ.

هامپەیمانیی وەڵی بوزمێ و بەشی وەرفراوانتەر بارمێنە دلێوە

دەمەوێت باسی ئەوەبکەم؛ ئانێ کە دژێ سیاسەتو هامپەیمانیننێ، ئانێ مواچا هامپەیمانی پاسە نییا و نمەزانمێ چەنینا، حەر ئانێنێ داواشانە کۆشیای گەلو کوردی لاواز بکەرا. بە زانایوە بۆ یا نەزانایۆ بۆ. بڕێوشا جە نەزانایوە ماچا. ئێمە قەدرو هامپەیمانی بگێرمێ و بوزمێنەش وەڵێ. کەموکەسری هەن.  بەڵام هامپەیمانی وەڵێ وزمێ بەشی فرە وەرفراوانتەر بگێرمێنە دلێ هامپەیمانییەکەی.

جە ڕووەو بێهاوپەیمانیوە، بە بەروستەی 'حەر وێما ڕێکوستەی مکەرمێ' نمەبۆ. وێما ڕێک بوزمێ و هامپەیمانیی قەوەت بارمێنە ئاراوە. حەر پەی وێش گەر وێما ڕێک نەوزمێ، مەتاومێ هامپەیمانی قەوەت مەرزنمێرە. بەڵام ئینە تەنیا بە وێڕێکوستەی نمەبۆ. پێویسا ڕێکوستەیما ڕاو هامپەیمانیوە تورکیانە پێشبوزمێ وەڵێ، پێویسا فراوانتەر بکریۆ. پێوەس پینەیوە مشۆم گردو ڕاگێرییەکا بویەرنمێ.

گەر تورکیای دیموکراتیک بکەرمێ و پەرسەکاش ڕاو دیموکراتیکبییەیوە چارەسەر بکەرمێ، ئا وەخت پێویسا گرنگی بدەیمێ بە کۆشیایی هامپەیمانی و قەوەتش بکەرمێ. سیاسەتو هامپەیمانی چەنی فرەتەرین لایەنا وەش مبۆنێ. پەی وێش ئینسان نمەتاوۆنێ سەروو گرد بابەتێو ڕێک بگنۆنێ. چێوێوی چانەما نییەن. بەڵام سەرانسەرو جیهانینە ڕاو کۆشیایوە دیموکراسی وەش بییەن و کۆشیای هامپەیمانی وەش بییەن.

کۆشیای دژو ڕژێمە دماکەوتەکا، فاشیزم و ڕژێمی پاوانواز بە هاوپەیمانی مبریۆنێ ڕاوە. پێویسا پەی ئیساتێ و دمایی چێش بکەرمێ؟ پێویسا ڕێکوستەیما بوزمێن وەڵێ. پێویسا سەرنیشت و کوردستانینە و تورکیانە ڕێکوستەی بوزیۆنە وەڵێ. پێویسا گەنجێ و ژەنی بە ڕێکوستەی ڕێکێ بوازیا. پەوکای وەختێو ئینە مکریۆ، کە کوردستاننە و تورکیانە هامپەیمانی وەڵێ بوزیۆ. کوردستاننە چندین لایەنێ هەنێ، پەکای پێویسا هاوپەیمانی بەینشانە بۆ. پەوکای پێویسا هامپەیمانیما کوردستاننە گرنگی بدانێ بە هاوپەیمانیی تورکیانە. ئانێ هامپەیمانی تورکیای بە گرنگ نمەزانا غەڵەتێنێ. پێویسا گردو لایەنە سیاسییەکاو کوردستانی گرنگیی بدانێ بە هامپەیمانی  چەنی هێزە دیموکراتیکەکاو تورکیای. گەر پێسە بۆ، ئجۆم ئی ورچنیەیە خاس ورسەنگنییان. گەر کۆشیای هامپەیمانی نەبۆ ئانە دەسەڵاتداریی ئاکەپەی و مەهەپەی سەرو فشاری و سیاسەتو وێش بەردەوام مبۆنێ."