یاگۍ ژیوای ئا زاڎی
ئا وەختە هێزەکاو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری و هێزەکاو پارێزنەروو ئەمرەو واقیعی هەرێمەکەنە و کوردستاننە و وەرکەوتوو دلیراسەینە، جەنگوو قڕکەردەی دژوو گەلە بندەسا کەرا، ئاخۊ یاگێوە پێسە "ئاشتی" وەسێن پەی یاواینەی جە قۊناغەکەی؟
ڕۊشنویر و نویسەر و پارێزنەر و وەرزشوان و هونەرمەند و دەسچناو فەڕەنسای، ١٣ کانوونوو دووەمینە داواشا کەردە، کۊنفرانسوو فەرەنسای و مارسیلیای ئاشتیی کوردستاننە کوۍ باوە، ئا وەختە دەوڵەتوو تورکی فاشیستی سەرنیشت و وەرکەوتوو سوریای و پانیشتوو کوردستانییش بۊردومان کەرد.
هەڵبەتە وەڵاکەردەیۊیۍ چانەی گرنگا؛ چونکوم ڕژێموو فاشیستوو تورکی پا گێرۊرە سەروو بەردەوامیدای بە قڕکەردەی کوردا وەرەچەموو جیهانینە. دەوڵەتوو تورکی جەنگوو جیهانیی یەرەمینە کە تا مۍ زیاتەر و زیاتەر جە هەرێمەکەنە وەرفراوانتەر بەکار مۍ و ڕوانە درێژە بە پلانەکەیش مدۊ قڕکەردەی و کۊچبەرکەرەی گەلوو کوردی.
سەرەڕاو ئینەیچە دۊساو گەلوو کوردی بە مەبەسوو ئاشکراکەردەی ئی پلانە قێزەونۍ دەوڵەتی فاشیستی تورکی قەرارشا دا ١٣ کانوونوو دووەمینە مارسیلیانە کۊنفرانسێوە بە داواو 'با دەنگوو ئاشتی بیمۍ پەی کوردستانی' گێرا. بێگومان داوا و کەردێوە چانە فرە گرنگا. پەنەوزا دەسوەشی جە گردوو ئا کەسا کریۊ، کە ئەرەیاونایەکەشا ئیمزا کەردەن سەروو هەڵوێستی بەرزیشا. چونکوم وەردەموو چەماو گردوو جیهانیوە گەلێوە دێرین قڕ کریۊ.
چا چوارچوەنە گەلوو کوردی بە چالاکییەکاش کۊشیای وێش فراوانتەر کەرۊ، حەرپاسە دۊساو گەلوو کوردی گردوو جیهانینە بەشداریی چالاکییەکا کەرا و دەوروو فەلسەفەو ڕابەر ئاپۊینە کوۍ باوە. تا زیاتەر ڕابەر ئاپۊ بشناسیۊ، گەلوو کوردی و کوردستان زیاتەر مشناسیا، جگە چانەیچە ئا پەرسۍ بە پەرسەو کوردی مشناسیۊ، کێشەی بنەڕەتیی ئینسانیەتین و خاستەر بیاواشنە. دۊساو گەلوو کوردی تا مۍ زیاتەرۍ با، ئینەیچ بەڕۊشنی ئانەما پەی بەروزۊ، کە کۊشیای ئا زاڎیی کوردستانی کۊشیاێوە ڕەوان. حەرچندە ئانۍ کێشەو کوردیشا ورووژنا بە گردوو توانایشاوە هەوڵۍ تیرۊریزەکەردەی و تاوانبارکەردەی کۊشیای ئا زاڎیی کوردستانی مدا، وەلۍ ئاد تا مۍ بێهوودەتەرۍ با، حەرچندە هەوڵۍ سنووردارکەردەی کۊشیای ئا زاڎیی کوردستانی مدا، وەلۍ ڕەوشێوە پێچەوانە مۍ وەڵێوە. ئینسانیەت بندەسوو جیهانی و سۊسیالیستی و ڕۊشنیرۍ ئیساتۍ کۊشیای ئا زاڎیی کوردستانی بە کۊشیای وێشا مزانا، بەشێوێوە ڕەوا دژوو فاشیزمی و میلیتاریزمی مرداوە، هجووموو سەروو گەلوو کوردی، پێسە هجوومی پەی سەوو وێشا موینا.
یۊ جە بابەتە گرنگەکا ئانەنە: سەردەموو ئیساتێنە پەنەوازا ئینسانیەت قووڵتەر مەنۊرە. چونکوم سیستموو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری ویرنەکەردەیۊ سەروو ئینسانیەتیرە سەپنۊ. ئاسانتەرین ڕا تا ئینسان تووشوو چەوسیایۊی وەرفراوانی مێ، ویرنەکەردەیۊ ئینسانەکان. پێسە بونیادوو ڕێکوستەی جڤاکی ورشانۊوە. چەوسنایۊ جڤاکێکی بەم شێوەیە زۊر ئاسانە. ئەوان دەیانەوێت جڤاکێکی کپ و خاڵی لە تێکۊشان بئافرێنن. بەم شێوەیە سیستمی سەردەسەی گەرەکشا تەمام هێزوو ئەرەمەنەی کۊنتڕۊڵ کەرۊ. پی هەرمانۍ گەرەکشانە گەل و ژەنا و گەنجا و کرێکارا و گردوو و چینەکا و چەوسیاوەکا بۍ دیای و ئەرەمەنەی بازاوە.
چی چوارچوەنە فرە گرنگا ئا ویرۊکەیە ڕۊشن کەرمێوە، کە سیستموو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری گەرەکشا چەنی ئینسانەکا خولقنۊش. چونکوم سیستمی سەرمایەداری یاگێوە فرە قووڵە خولقنۊ تا گلێرگەکا پەلکێش و چێردەسە کەرۊ، جڤاک وزیۊ وەردەموو پڕوپاگەندەو تندوتیژی و قێزەونی. ئندا ئینسانە ئەنەیاوێکۍ ساعیبوو هەرمانۍ ڕۊشنویرینێ. تا ئا هەرمانا نەکەرا، مەتاوا ڕاگێری وەنەو سیستموو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری کەرا. ئەگەر ئا هەرمانۍ نەکریا، ئاشکراکەردەی و دلێنەبەردەی ئی سیستەمە مەحاڵەیە.
چی قۊناغەنە، ئاخۊ ئا یاگۍ وەختوو هەوڵداینە پەی شرۊڤەکەردەی جەنگی و فاشیزمی و کۊشیای دژوو جەنگی و فاشیزمی بەکار مەیا، متاودۍ تەماموو قۊناغەکەیما پەی ڕۊشن کەردێوە؟ یا متاودۍ تیشکە وزدۍ سەروو حاسوو خۊفناکیی جەنگی؟
پەی نموونە ئا وەختە هێزەکاو مۊدێرنیتەی سەرمایەداری و هێزەکاو پارێزنەراو و ئەمرەو واقیعی کوردستاننە و وەرکەوتوودلێڕاسەی هجوومی قڕکەردەی دژوو گەلا میاونا یاگێ، ئاخۊ یاگۍ "ئاشتی" وەسێن پەی یاواینەی جە قۊناغەکەی؟
یا بە وەڵیوستەی یاگۍ 'ئاشتی' متاومۍ 'بەیاگەیاونایی ئاشتی' چا کەسا کەرمۍ کە جەنگوو قڕکەردەی سەروو گلێرگەکارە سەپنا؟
ئەگەر ئامانجشا 'ئاشتی' بۊ، چی سیاسەتوو جەنگی پەیڕەو کەرا؟ ئاخۊ هێزە قڕکەرەکۍ ئامانجێوە پێسە ئاشتییشا هەن؟
ئا وەختە چەنی قۊناغوو قڕکەردەی جەنگی ناڕەوای ملوو گەلارە سەپنییۊ و ڕانە سەدان کەسۍ مرا، ئایا باسوو 'ئاشتی' کەرمۍ یا باسوو 'مدرامانی ڕەوا"ی کەرمۍ دژوو ستەمکاری و قڕکەرا؟.
ئاخۊ یاگۍ تێگیوە هەن بە نامۍ ئاشتییوە؟
پێسە ئانە چیوۍ نیا، پەی خەڵەتنای گەلە بندەسا، کە پێویسشا بە ڕەوایی هەن، تا پەنەش بواچا: ئانە ئاشتیین، پەی پۊشۊ مەشغوڵ بە، ئێمەیچ سیاسەتەکاما پەی چێردەسەکەردەیت بەرمۍ ڕاوە. یانۍ پێسە ئانەی بواچا، تا دلێتانە بەرمۍ بەیدۍ با گژیەیمێ.
ئا وەختە کە جەنگ بە گردوو تندوتیژییێوە بەردەواما، ئایا قسۍ و داواو 'ئاشتی' بە ماناو شکسی و تەسلیمبییەی مێ؟
ئانە سەد ساڵێن ڕاسیی کۊشیای دژوو دلێنەبەردەی گەلوو کوردی هەن. تارێخەنە حیچ وەختێوە دوژمنایەتیکەردەی کوردا نەیاوان ئی حاسە.
ئا وەختە ڕۊشنبییەیوە ڕەوشوو ئیساتۍ وینمێ، هەرپاسە ستراتیژوو کۊشیای ئا زاڎیی کوردستانی پێسەڕاسیی 'جەنگوو گەلی شۊڕشگێڵنی' موینمێ، ئاخۊ چی قۊناغەنە نیشانەدای هەڵوێستی، پێسە جەنگێوە ڕەوای و هەم پێسە دژایەتیی ئینەیە، چند ڕاسا؟
پەنەوازا ئینسان چی قۊناغەنە زیاتەر وریا بۊ، چونکوم لاو هێزەکاو مۊدێرنیتەی سەرمایەدارییەوە چیوۍ پێسە "ئارامی" و 'جیهانێوە بێجەنگ' نییا. سایۍ جەنگیوە وێش خولقنۊ. سیستمێوەن کە بە ونی وێش وەش کەرۊ.
ئایا جیهانێوە بە بۍ جەنگ ڕاش مشۊنە؟ ئایا ئینە تەنیا بە داواو 'ئاشتی' مۍ دی؟
ئەمە بەڕۊشنی مەحاڵا. تێگەو 'ئاشتی' پەی خەڵەتنای و بێکاریگەریکەردەی ئینسانی بەکار مێ. پێسە ڕابەر ئاپۊ واچێ: "چێروو دەسەڵاتداری و سیستموو دەوڵەتینە تەنیا ئاویربەس مومکینا، وەلۍ ئاشتی چێوۍ هاڵین جەنگەنە. نەبییەی جەنگی وەختۍ مۍ دی، ئی دەسەڵاتداری و سیستموو دەوڵەتەیە نەمەنۊ". ئەندا وەختێوە جەنگ نەمەن، پێویس بە ئاشتیی مەکەرۊ. ئینەیچە پەیما بەر وزۊ، کە ڕاسیێوە نیا بە نامۍ ئاشتییوە. ڕاسیینە دلێشنە چیوێوە دەسکەرد و ساختەن. مشیۊ پێسە خەڵەتنای و هجوومکەردەی بیاومێشنە.
مەسەلەن سیاسەتی دیموکراتیک ڕاو ئاویربەسیوە مومکینا. ئینە بە ماناو مردنای جەنگین. ئندا "سیاسەتی دیموکراتیک" سیاسەتێوە نییا جە سایۍ ئاشتیینە بۍ دی. متاومۍ ئا شێوە هەوڵەو قۊناغوو ئاویربەسی دریان بە 'سیاسەتی دیموکراتیک'ی نامێش بەرمێ. هەرپاسە متاومۍ بواچمۍ دوالیزموو جەنگ- ئاشتی یا گێڵای شۊنەو ئاشتییرە جە ڕووەو تیۊرییوە غەڵاتا و جە ڕووەو پراکتیکیچۊ زەرەربەخشا. ئارۊنە حیچ مانا و دەسکەوتێوەش نییا و کریۊ پەی خەڵەتنای بەکار باریۊ. جیای ئانەیە بێجەنگبییەی مومکینا، یانۍ ئاویربەس.
یانۍ ئاویربەس چێشا؟
ئەگەر جەنگ ساتەوەختوو ماڵاییۊیرەی ئاویربەس ماناو مردنای ئینەین. دمایی جەنگی نییا، بەڵکوم مردنای ئینەینە، ڕەوشێوە چینەیە متاویۊ گرد نۊعە ئامادەکارییوە پەی جەنگەکەی کریۊ، وەلۍ ماڵاییۊیرەی ڕاش مەشۊنە. ئینەیچ پەنەش وچیۊ 'ئاویربەس'. گرد وەختۍ ئەگەروو ماڕای ئاویربەسی و دەسپەنەکەردەی ماڵاییۊیرەی هەن ئارانە.
پەوکای ئاشتی تا ئا دەسەڵاتداری و دەوڵەتە بۊ، ئاشتی جیهانەنە مەحاڵا. جەنگەکێ کریا، ئاشتی ڕاو جەنگیوە نمێ دی. ئەگەر ئی جیهان و سیستەمە سەردەسێ فاڕیا و جەنگ پەنەوازیما بە ئاشتی مەبۊ.
ڕێکوستەی و پلاننیایرەی پەی جەنگی بە پاو چێشی بۊ؟ ئامانجەکێ بەپاو چێشی یەکلایێ باوە؟
ئانە تەمام ڕۊشنا کە پەی دەسملەرەگێرتەی بەرهەم و بەهاکاو ئەویشای تەری، بەکارئاردەی تندوتیژیی پلانمجیایرەی و ڕێکوزیۊ و شکڵ گێرۊ. دەسملەرەگێرتەی دبەهاکاو ئەوی تەری یانێ دلێنەبەردەی ئەوی تەری. پەوکای بە مانا سەروازییەکێش یانێ دلێنەبەردەی ئەوی تەری. پەوکای بە مانا سەروازییەکێش، جەوهەروو جەنگی دلێنەبەردەی نەیارین. ئی دلێنەشییەیە ڕەنگا جەستەیی بۊ، ڕەنگا ماڕای و ملکەچکەردەی ئیرادەو نەیارەکەی بۊ، یان وزۊش ڕەوشوو خزمەتکاریوە. ئینێ شێوەی جیاوازوو دلێنەشییەینێ. چی نەیار دلێنە بریۊ؟
مەبەست جە دلێنەبەردەی نەیاری چێشا؟ مەبەس چەوسنایۊ و کۊیلەکەردەین.
دەسملەرەگێرتەی بەهاو وەراوەرین، واستەێوەن پەی بەکارئاردەی خزمەتوو وێتنە، پەوکای پەیوەندیی ڕاستەوخۊش هەن چەنی سەرەوردای جەنگی و چەوسنایۊ و دەسەڵاتداری و پەرەسانای سیستموو دەوڵەتینە و بەشبییەی شارستانیەتیوە. ئی نۊعە وەڵێئامایە فیکری و پراکتیکییا بۊ بە سەرچەمەو جەنگی. پێچەوانەکەیچش ڕاسا. فشاروو ئیساتێ و سیستموو ستەمی و دەسەڵاتداری و دەوڵەتی بنەڕەتنە بە شێوازوو جەنگی و هێزی سەروازی بەروو سوپێنە مجیێنێرە. جەنگ و سوپا سیستموو دەسەڵاتداری و دەوڵەتینە خولقنۊ. ئا ڕەوشە بۊ بایسوو جەنگێوە پەنەش وچیۊ عەسکەرتاریەت. ئا ڕێکوستەی جەنگییە خولقنۊ پەنەش وچیۊ سوپا. جەنگ و سوپا بەینوو یۊینە هەنێ و تەمامکەرێ یۊینێ. ئا کەسێ پێویسا دلێنە بشا، نامێ بریا بە دوژمنی. دوژمن یانێ ئا ئامانجێ، کە پەنەوازا دلێنە بریۊ. پەوکای نەیارێتیی جەنگی جە ئاستوو دوژمنایەتیینە ڕووە مدۊ. ئاستوو دوژمنایەتیی ئینا جە ئاستوو دلێنەبەردەی یۊترینینە.
ئەگەر هێزێوە بڕێ تەر بە دوژمنی بشناسنۊ، چێش ڕووە مدۊ؟ یان ئانە کە بە دوژمن نامێ بریۊ پەنەوازا چێش کەرۊ؟
ئانە بە ناچاری پێسە دوژمنی ئشناسنیان، پەنەوازا بزانیۊ دوژمنایەتی کەرۊ، ئەگەر ئانەیە نەکەرۊ بە هجوومێوە یەکلایەنە جە ڕووەو جەستەییوە دلێنە مشۊ، یان بەهێکێش زەوتێ کریا و تەسلیمێ کریا و کۊیلێ کریا. پەوکای وەختێ زیهنیەتوو دەسملەرەگێرتەی بەهاو ئەوی تەری و سیاسەت و ڕێکوستەی و هێزوو هجوومکەردەی مێ وەڵێوە، وەختێ کەسانێوە بڕێ کەسێ تەرێ بەروو وێشا پێسە دوژمنی موینا، ئانە ماناش ئانێنە کە بییەن بە دوژمنوو جڤاکی. پەوکای تا حەرکەس هاگاداروو ئی ڕەوشەیە نەبۊ و ئازادیی وێش بپارێزنۊ، پەنەوازا بزانۊ دوژمنایەتی کەرۊ.
گرنگا ئینسان چی ڕووەوە هۊشیار بۊ. مەبۊ ئینسان خەڵەتیۊ و بواچۊ من بە ئاشتی دوژمنایەتی چارەسەر کەروو، چێوێ چانە نییا. نزیکایەتیێوە چانەنە ئینسان وێش کەرۊ قوربانیی جەلادەکەیش، یانێ ملوو وێش وزۊ چێروو چەقوەو جەلادەکەیشۊ. هێزێوە هەن چی ئاستەنە دا تۊش بە دوژمنی ئشناسان و قەسەمش واردەن، کە بییەێوە بە نامێ کوردیوە چی جیهانەنە، یانێ تۊ ڕووبەڕوو هێزێوە چانەی مدرانی. مەبۊ ئینسان خەڵەتیۊ: "نا، حەرچندە سەدان ساڵێن دوژمن ئی هەرمانێ کەرۊ، وەلێ ڕەنگای بتاوو بە دۊسانە چارەسەرش کەروو". نزیکایەتیێوە چانە، یانێ تەسلیمبییەی، ئەنجاموو تەسلیمبییەی حەر کۊیلایەتیین. ئانەیچ نەمەنەی ئازادییین، خۊ بەبێ ئازادییچ بییەی و بونیادنیای مەمەنۊوە.
