دووەڕوویی سیاسی، قازانج و بازرگانى، بەکارئارڎەی ئاینی و سۊزوو گەلا بۊ پارێزنای بەرژەوەندییەکا بییەن بە فۊڕمێوە وابەسە بە هەردووە وەڵاتاو تورکیای و ئیسرائیلیوە، بەجۊرێوە جە ماوەوە ٢٠ ساڵی ویە رڎەینە قەبارەو بازرگانی جە یەک ملیار دۊلارۊ بەرز بییەنۊ پەی ٩ ملیار دۊلارا.

دەوڵەتی ئەرەگیرکەروو تورکیای هەمیشە پاسە وێش نیشانە مدۊ، کە نوێنەرایەتیی ئیسلامی کەرۊ، وەرکەوتوو دلێڕاسەی و جیهانیچنە پینەیچ تاوانش سۊزوو فرەو موسڵماناو جیهانی پەی وێش کێشۊ، بە بەکارئا رڎەی و بازرگانیک رڎەی بە دینوە کە بە نائەخلاقترین ڕا نریۊرە.

ئاکەپە مەهەپە هەمیشە بە جۊرێوە سیاسەت کەرا، کە دژایەتیکە رڎەی ئیسڕائیلی بنەماو هەرمانێشانە، وەلۍ جە ڕووەو سیاسی و بازرگانییوە تەمام پێچەوانەن.

بە جۊرێو سە رڎەموو دەسەڵاتوو ئە رڎۊغانینە، کە حەرجارێوە دەمش کەرۊوە دژوو ئیسرائیلی قسۍ کەرۊ، بازرگانیی بەینوو ئیسرائیلی و تورکیای ٩ ئاندەی تەر گەشەش کە رڎەن. قەبارەی فاڕایوە بازرگانیی بەینیشا، کە وەختوو ئامای سەروو حوکموو ئە رڎۊغانی یەک ملیار و ٤١ ملوێن دۊلارۍ بییەن، ویس ساڵی ویە رڎەنە جە ٩ ملیار دۊلارا نزیک بییەنۊ.

جگە چانەیچە بەپێچەوانە و باوەڕوو جەماوەرییوە، هامسەنگی جە پەیوەندییە بازرگانییە دووەقۊڵییەکانە بە قازانجوو تورکیای فاڕیان نەک ئیسرائیلی. وەختێونە کیانای ساڵانەو تورکیای ٦.٥ ملیار دۊلارۍ بییەن، ئا رڎەی جە ئیسرائیلیوە بە ٢.٤ ملیار دۊلارۍ مەنەنۊ. دیسان تورکیا یۊن چا وەڵاتا کە فرەتەرین پۊڵاش کیانان پەی ئیسرائیلی.

ساڵانە نزیکەو یەک ملیار و نیم دۊلارا پۊڵا تورکیاوە کیانیۊ پەی ئیسرائیلی، حەر چنڎە بازنەکاو دەسەڵاتی ماچا ئی پۊڵا جە وەبەرئا رڎەی چێرخانوو ئیسرائیلینە بەکار مێ؛ ڕاسیینە گرد لایۍ مزانا، کە ئا پۊڵا تورکیاوە مۍ دێت جە وەشکە رڎەی چەکینە بەکار مۍ، بەتایبەتی لاو کۊمپانیا سەروازییەکاو ئیسرائیلیوە؛ یانۍ ئیساتێنە ئیسرائیل ئا چەکۍ کە غەززەنە بەکارشا مارۊ پا پۊڵایە کە جە تورکیای سنیان بەرهەم مەیا.

پەی ئینەیچە دووۍ هۊکارۍ سەرەکیۍ هەنۍ، یوەمشا بە رڎەوامبییەی پەیوەندییە بازرگانییەکاو ئیساتۍ بەینوو ئیسرائیلی و تورکیاین، سەرەڕاو گردوو داوا بەرزەکاو بایکۊتی؛ چونکوم دەوڵەتی ئەرەگیرکەروو تورکیای و ئاکەپەی و بەتایبەت بنەیانەو ئە رڎۊغانی بەرژەوەندیێوە فرەشا چی هەرمانێنە هەن. ئەوی تەرشا ئا حیساباتێنۍ کە پەی قۊناغوو دماو جەنگی کریێنۍ، کە ڕۊشنا ڕووەو وێشاش پەنە چەرمۍ کەراوە.

ئینەیچ ئانەنە کە دماو ئانەیە حەماس مەنتێقەکەنە پاک کریاوە، چالاکیێوە گەورەی بیناسازی جاگە بە هەڵمەتەو بەخشای دەس پەنە کەرۊ، کە وەڵاتۍ عەرەبیۍ و وەرنیشتی بە دەسوەڵیوستەی تورکیای دەس پەنە کەرا، پەی ئاوەدانکە رڎەیۊ ئا یاگا، کە بە جەنگوو ئیسڕائیل-حەماسیوە وێرانۍ بیێنۍ، تەسەوروو ئانەیە کریۊ، ئا سەرمایە کە پەی ئاوەدانکە رڎەیۊ غەززەی بەکار مۍ، ٢٥ ملیار دۊلارۍ ویەرنۊ.

تورکیا بە کۊبییەیوە غەززەی ئاما دلۍ ساڵەو ٢٠٢٤ کە دلێشنە بیلالوو کوڕوو ڕەجەدب تەیب ئە رڎۊغانی بە هەمان ڕاو تاتەیش پەی خڵافنای و گەوجنای گلێرگەی شانۊش گێرت دەس. گردوو بازنەکاو نزیکوو حکومەتی و بەتایبەت بنەیانەو ئە رڎۊغانی بەشداریی کۊبییەیوەکەیشا کەرد. بیلال ئە رڎۊغان کە هەوڵێش دۍ لاساوۍ تاتەیش کەرۊوە وەختوو قسەکە رڎەینە چەنی پرۊمپتەرێوە وە رڎەمیش سەروو سەیارەو کۊبیەیۊکەینە، جارێوە تەر داواو بایکۊتوو بازرگانییش چەنی ئیسرائیلی کەرد و واتش "گرد هەوڵێوە مڎەیمۍ تا ئی ساعیب پایتەختا هاگاڎارۍ وێشا با".

هاموەختوو ئانەی و بە  چنڎ ڕوێوە دماو ئەوەڵوو ساڵۍ نەوۍ میدیاکاو تورکیای وەڵاشا کە رڎۊ، دەزگا ئەمنییەکاو تورکیای تۊڕێوە سیخوڕیی 32 کەسیی سەر بە مۊسادوو ئیسرائیلیشا سەروو خاکوو ئا وەڵاتیوە گێرتێنۍ، کە 3 میسریۍ، 2 فەڵەستینیۍ، 3 تورکۍ و 2 تونسیۍ، پیایۍ و ژەنەکێش و ئەوۍ تەرێچ سووریۍ بێنۍ.

وەختێوەنە حەر ئەوەڵوو جەنگوو بەینوو ئیسرائیلی و حەماسی هامکاریی جەنگی و ئابووریی بەینوو تورکیا-ئیسرائیلی فراوانتەر بی کەمش نەکەرد.

دەرئەنجام پەنەما ماچۊ تورکیا و ئیسڕائیل دووۍ ڕووۍ یەک زەڕینۍ تورکیا بە بەکارئا رڎەی ئاینی مەبارەکوو ئیسلامی و ملکەچکە رڎەی ئیسلامی سیاسی پەی بەرژەوەندیی وێش و پەشتیوانیکە رڎەی حەماسی، ئیسڕائیلیش بە نامۍ تەرسەو خاکی و بەکارئا رڎەی وەڵاتە بەنام ئازادیوازا و مافوو ئینسانی و دژایەتیکە رڎەی حەماسی سەروو هەردووە گەلاو کوردی و فەلەستینیوە کۊکوشی کەرا.