زوانو ئیسپرانتوی Esperanto language چێشەن و چ گرنگیێش هەن و کێ و جەکۊ بەکارمەبریۆن و چ جیاوازیش چەنی زوانەکانو تەری هەن؟

پوختە:

زوانو ئیسپرانتوی زوانێ وەشکریان  Esperanto language  وەلێم ئیسە پیٛسەو گردو زوانەکان، ئاڎیچ زوانەن، خوتانو فەرهەنگین، ئەدەبیاتین، کتیٛب و گوٙڤارین، جە ئاروٙنە هەن دلیٛ پایگا ئینترنیٛتیەکانەنە. جیاواز جە گردو زوانەکان، ئی زوانە خوتانو دەوڵەتو ویٛش نیەن، سەرزەمینێ تایبەش نیەن کە گرد پی زوانیە قسیٛ بکەرانیٛ، هەرپاسە گەلێ نیەن کە زوانی ئەڎایش ئیسپرانتوٙ بوٙنە، یانی قسیٛکەرەکیٛش سەرانسەرو جەهانینە پژگیێنیٛ. جیای ئانەی پەیوەنیشان هەن سەروئاستو ڕیٛکوزیای، پیٛسەو فیسپەگای ویٛشان مرمانان، متاومیٛ بواچمیٛ ئیسپرانتوٙ زوانێ سەری زوانی بومیوە، سەری زوانو نەتەبەیوە supranational language  چون سنورەکەش هەن دلیٛ گردو نەتوەکانەنە، بیەن پیٛسەو زوانێ جەهانی، دویٛ ملویٛنیٛ قسیٛکەریٛش هەنیٛ جە سەدو ویس وەڵاتانە. پەرسەکیٛ ئانیٛنە چی خەڵک گەرەکشەن فیٛرو ئی زوانیە ببوٙنە؟  https://www.mosalingua.com/en/why-learn-esperanto-language
وەڵیٛنە
ئانزانیٛ سەرو زەمینی فرەو کاتی ئارەزوشان ئانە بیەن کە گردو سەرزەمینی بە یەک زوان قسیٛ بکەرانیٛ، یام پەرسە مەکەرانیٛ وەشڵەی چی گردو دنیای بەیەک زوان قسیٛ نمەکەرانیٛ؟ شوٙنیەرە فرێوە جە ئانزانەکان باوەڕشان پاسنەن کە فرەو ناکوٙکی و جەنگ و جەڵەبەو میانو میلەتان و دەوڵەتانی بوٙنەو جیاوازی زوانیوە بیەن! یانی ئەگەر گردو سەرزەمینی بە یەک زوان قسیٛشان بکەردایێ هەڵبەت وەرو فرێوە چی جەنگ و ناکوٙکیە گیٛریٛ. ئی پەرسیٛ و چنڎە پەرسێ تەریٛ یام خەمیٛ تەریٛ جەبارەو کوٙمەڵی و جەهانیوە سەرەشان هوٙردان، پەی چارەسەرو ئی خەمان، واتشان یەکزوانی ئەگەرش هەن ئی ملەجیٛڕیٛ و ناکوٙکیە خاموٙش بکەروٙنە. پاسە بوٙ ئەگەر گردو ئانزانو سەرزەمینی بەیەک زوانی ئەڎایی قسیٛشان کەردایە، ئەکید پەیوەندی میانو ئانزانەکانو جەهانی فرە وەش و ئاسایی بیٛ، یانی نەیاوێ هنو کوشت و کوشتار و جینوٙساید، یام ئەگەر ئانزانەکیٛ سەرو زەمینیٛ بتاواێشان دماو زوانی ئەڎایی ویٛشان زوانێ تەری سەرانسەری جەهانی، زوانی دووەم فیٛریٛ بیانیٛ گردو جەهانینە، ئاوەختە گیروگاز و ناکوٙکیەکیٛ بە جوٙرێ هیٛمنانە ڕووە دیٛنیٛ جە چوارچوٙ (قەوم ئەگەر گوٙشتیچت بوەروٙ پیٛشیٛت نمەماڕوٙنە) مرکییٛنیٛرە، یانی ئا وەختە پەیوەندیەکیٛ فرەتەر تنڎو توٙڵیٛ بیٛنیٛوە میانو گردو میلەتانو سەرزەمینینە. وەلێ هەمتەر چیٛوێ ویٛش قوت مەکەروٙنوە و مەبوٙنە بە بەس و وەربەس وەردەمو ئی نەخشەینە، ئادیچ ئانەن کامە زوانی بکەری بە زوانی دووەمو جەهانی تا گردکەس قسیٛش پەنە بکەروٙن؟ چیٛگەنە هەر میلەتێ زوانو ویٛش بەخاس مزانوٙنە کە ببوٙنە بەزوانی جەهانی، وەسپو زوانەکەیش مەکەروٙ ملوٙنە شاخ و باڵشەرە، وەسپو زوانەکەی تەری بە جوٙرێ مەکەروٙنە هەکە ڕووە ئانەیش نیەنە ببوٙنە بە زوانێ جەهانی، جا بوٙنەوە ئانەیوە هەکە نمەگونجیوٙ زوانێ هوٙربچنی میانو ئی گردە زوانانە و بکەریش بە زوانو گردو جەهانی. وەرو ئانەی توشو ئی گیروٙڎەیە نەبانیٛ بڕێ جە خەمەوەران و جەهانی یاوێ پانەی هەکە مەشوٙ زوانێ وەشبکریوٙنە پەی جەهانی تا بتاوان سادە بوٙنە ئاسان فیٛرش ببینە، زوانی تایبەتو هیچ کەسێ، کوٙمەڵێ یام میلەتیٛ نەبوٙنە، تازەکی وەشش بکەرینە، هیچ کەس نەتاووٙنە ڕەخنەو گلەییٛش ببانیٛ سەرش و بە سادەی و بیٛ خەم قبوڵش بکەرانیٛ. چا وەختەوە کە ئی ویرۆکەردەیە پەیدا بیەن پەی زوانی دەسکەردی، ژمارێ فریٛ زوانیٛشان وەشیٛ کەردیٛنیٛ، وەلێم زوانو ئیسپیرانتوٙی جەگردی ئەژناسیاتەرەن، کە ئیسە مەلمیٛ خزمەتش.(چهار گفتار دربارە زبان. دکتر محمەد رەزا باتنی چاپ هفتم 1399:62).
زوانو ئیسپرانتوٙی Esperanto language
زوانو ئیسپیرانتوٙی زوانێ وەشکریان بە دەس و ویرو مەژگو ئانزانی. نامیٛ ئی زوانیە جە ڕیٛخەو"ئیسپرesper"ی هوٙرگیریان کە ماناو ئوٙمیٛدی مەبەخشوٙنە، لاو پزیٛشکێ یەهودی پوٙلەندیوە بنەڕەتش نریان،  L.L. zamenhof دکتر زامنهوٙف، ئەشناسیا بە(دکتور ئیسپرانتو) کە پزیشکو چەمان بیەن، ساڵەو 1887  بنەڕەتو ئی زوانیشە بڕیەن جە کتیٛبێنە بەنامیٛ زوانێ میان نەتەبەییinternational language. ئومیٛدێ فرەش بیٛ ئەپی زوانیە کە بتاووٙ ئاشتی سەرانسەرو جەهانینە بەدی باوەروٙنە، وەلێم داخەی تاڵانەم جەنگی یەکەمی جەهانی ئومیٛڎەکەش تیٛکدا. 
نونگەو ئەرەنیای زوانو ئیسپرانتوٙی
یوٙ: زامنهوف شارێنە پەیڎا بیەبیٛ و ژیویٛ نامیٛش بیالیستوکBialystok  بیٛ، هەکە چوار زوانیٛ دلیٛ ئی شارینە قسیٛکەریٛنیٛ(یەهودی، ئەڵمانی، پوٙڵەندی، ڕوسی) ئی شارە سەرەتا سەر بە ئیمپراتورتیەتو ڕوسی بیەن، دمایی بیەن سەرو پۆلەندی، ماوێ زوانو پوٙلەندیش چەنە قەدەغەکریان، ئی زوانیٛ پیٛوەرە نەکرییٛشا، هەمیشە ناکوٙکیٛ و دژیٛ یوٙترینی بیٛنیٛ، جا ئی ئاژە بی بایسو ئانەی کە ئی دکترە ویرێ بکەروٙنوە پەی نیاییرەی زوانێ هامبەشی پەی هامشاریەکانش، دمایچ ببوٙنە بە زوانێ سەرتاسەرو جەهانینە، هەکە ئاسان ببوٙنە پەی گردو مەردمی تا قسیٛش پەنە بکەرانیٛ و بە ئاشتی پیٛوەرە بژیوانیٛ. یانی بەکوڵی مەبەستو ئی کەسیە ژیوای ئانزانەکان بیەن بە ئاشتی سەرو زەمینیوە، چون ئاشکران فرێوە جە گیروٙڎەیەکانو ئانزانی بوٙنەو جیاوازی زوانیوە ڕووە مەڎوٙنە.
دویٛ: نونگیٛ تەریٛ ئانەن کە ئیزوانە پیٛسەو زوانیٛ میاندەوڵەتی سەرانسەرو جاهانینە ببوٙنە، چون زوانو نەتەبێ تایبەی نیەن زوانو فیسپەگاو ئانزانین، جە ڕاسینە ئامانجو ئەرەنیای ئی زوانیە گەرەکش بیٛ وەربەسە زوانیەکان بماڕوٙ کە میانو زوانەکانو جەهانینە هەنیٛ، ئەپی زوانیە کە ئاسانەن قسیٛ بکەرانیٛ و پەیوەندی زانیاری بفاڕانوە. یەریٛ: ڕوشنویریێ جیاوازش هەن، یانی گردو خەڵکی متاووٙ بەبیٛ جیاوازی بیاووٙ بە زانستی و زانیاری و پەیوەندی کەردەی بە بیٛ جیاکاری زوانی، یانی گردما مەبیمیٛ بە خوتانو یەک زوانی و گردما پیٛسەو یوٙی کەلک مەگیٛرمیٛ، نەک ئیسە کە من دەرەتانم نیەن کەلک جەزوانەکەیم هوٙربگیٛرو جە وانای و میدای و گوٙڤاری. یانی زامنهوف گەرەکش بیٛ جیاکاری زوانی نازوٙ، زوانێ زاڵ ملو جەهانیرە پسەو ئینگلزی کە بیەن بە زوانێ جەهانی، پیٛسەو منی هەورامی کە زوانێ ناوچەیین، پیٛسەو یوٙی دەسمان بیاووٙ بەزانیاری، یانی گردو زوانەکان یەکسانیٛ ببانوە، یانی گرد زوانێ یام گرد کەسێ پیٛسەو یوٙی دەسش بیاووٙ زانیاری.
چوار: زوانو ئیسپرانتوی فرە ئاسانەن پەی فیٛربیەی، بنیەرو ئی زوانی پاسەش کەردەن کە بە کرژتەرین کات فیٛرش ببینە، پەنج قاتو زوانەکانی تەری ئاسانەن، شانزە یاسێ ڕازوانیش هەنیٛ، ئاسان سپێڵ مەکریوٙنە، یەکجوٙر نویستەی هەن پەی دەنگەکان، چەمو ئینگلیزینە فرەئاسانەن. پەی نمونەی نامیٛ بە دەنگو(ۆ، o) دمایش مەیوٙ، وەسپ بە دەنگو(ا،a)، یاوەرکەردەوە بەدەنگو(e)، جەم بەدەمگو(y).
پەنج: متاوی پەی گەشتی دوورە وەڵاتی بەکارش باوەری، ئەچی ڕاوە متاوی پەیوەندی بکەری پا کەسانێوە کە هەریاگیٛ هەنیٛ، جەیوٙیما نزیک مکەروٙوە، بڕێ کەسێ تەریچ مشناسی، ئەر زوانتان یوٙ بوٙ فرە ئاسانکاریت پەی مەکریوٙنە.
ئیسپرانتو جە ویەرو تاریخینە
ئی زوانە دماو دویٛ ساڵان پیٛسەو زوانێ جەهانی، میان دەوڵەتی نامور بی international language، دماو ساڵەو 1905 پایەکیٛ ئی زوانیە مەرزیێرە و دما ونارای زوانیشا یاگەگیرکەرد. شوٙنیەرە یوەم کوٙنگرەشان گیٛرت سەرو ئی زوانیە، کە تائیسەیچ ساڵانە کوٙنگرە مەبەسانیٛ، هەر چی کوٙنگرەنە لیٛژیٛوی ویٛپا دیاری کریان پەی گەشەو ئی زوانیە کە جە زوان ئەشناسان دروسیان، چەمداری و سەروکاری زوانەکەی مەکەرانیٛ نەخشە ڕاو دماڕوٙ زوانەکەی دیاری مەکەرانیٛ. هەرپاسە ئەکادیمێشان نیارە پەی پاریزنای زوانەکەی بەنامیٛ ئەکادیمیاو ئیسپرانتوٙی. کوٙنگرە گرد ساڵێ بەسیان، بیٛجگە ساڵەو جەنگی یوەم و دوەمی جەهانی، چەنی وەباو کروٙنای ساڵەو2020  ئاڎیچ جەڕاو ئینترنێتی ئۆنلاین، سەرو هیٛڵیٛوە بەسیان، هەکە 2000 تا 6000 هەزاریٛ بەشداریٛ ئی کوٙنگرەیە بییٛنیٛ سەرهیٛڵ.
زامنهوف ئامانجش ئانە بیٛ گردو بەشەرو سەرزەمینی ئی زوانیە بەکار باوەروٙنە پیٛسەو زوانێ زینڎەی جەهانی، جە بنڕەتنە ئامانجش ئانە نەبیٛ کە زوانو ئیسپرانتوی پیٛسەو زوانیٛ یاردی دەری، میانجی بەکار بەیوٙنە، بەڵ پیٛسەو زوانیٛ سەرتاسەری گردو ئانزانی. دماو دەساڵان جە گەشەی، زامنهوف ئەدەبیاتش تەرجمەو ئیسپرانتوٙی کەرد چەنی نویستەی پەخشانیٛ و شعریٛ، یوەم کتیبو ڕازوانو ئیسپرانتوی 26/7/1887 نویستش و چاپش کەرد. قسەکەریٛ ئی زوانیە گەشەشان کەرد جە ئیمپراتوریەتو ڕوسینە و دلیٛڕاسەو ئەوروپاینە یاگیٛ تەرو ئەوروپای، چاگەوە پڕاوە پەی هەردوی ئەمریکای و چینی و جپانی.
هەریٛمو موریسنیٛتیMoresnet کە ئەوسا بەلجیکاو ئەڵمانیا بیەن، وەلێم ئیسە بیەن سەرو بەلجیکای، ئاوەختە هەریٛمێ ویٛسەرە بییٛنە، فرەو مەردمیش بە زوانو ئیسپرانتوی قسیٛشان کەردیٛنە، وەلێم جەنگی یوەمی جەهانی و گیرتەیرەش جەلاو ئەڵمانیوە، قسیٛ کەردەی پی زوانیە تیٛکدا ملو یوٙیرە. دماو جەنگی بڕێ دەوڵەتیٛ ئەندامیٛو نەتەوە یوٙگیٛرتەکان، وەرنیارشان کەرد کە زوانو ئیسپرانتۆی ببوٙنە بە زوانێ میانجی پەی نەتەوە یوٙگیرتەکانی و هەم پەی جەهانی، یوٙ چانیشا نمایندەو دوڵەتو ئیرانی بیٛ. چی سەرو بەندەنە زوانو ئیسپرانتوٙی خەریک بیٛ هەنگامیٛ خاسیٛ بنیوٙ، وەلێم ناستاشا نەتەوە یوٙگیٛرتەکیٛ یاگەگیرش بکەرانیٛ فەرنسەی هەقو ڤیتۆیش بەکار ئاورد، چون تەرسیش بیٛ هەکە زوانو ئیسپرانتوٙی یاگیٛ زوانو فەرەنسی بگیٛروٙنوە ئتر وەنتەی بە زوانو ئیسپرانتوٙی قەدەغەکریا جە فەرەنسەنە. هەرپاسە ڕوسیەنە جە لاو دەسەلاتو ستالینیوە قەدغە کریا و بە جاسوسیٛ ئەژمارش کەردیٛ. جە ساڵەکانو 1920 دماوە جە کوریانە خەریک بیٛ ئی زوانە پەرە بسانوٙ دژو ئەرگیٛرتەی جپانی، وەلێم سەرش نەگیٛرت. زوانو ئیسپرانتوٙی سەرنجە فرێ جە دەوڵەتانیش کیٛشتە پەی ئانەی سەرکوتش بکەرانیٛ، پیٛسەو روسیەی و فەرەنسەی و سپانشی، چون ئەڵمانیا بە خەتەرش زانیٛنیٛ هەکە کەسێ یەهودی ئی زوانشا نیانرە و زوانێ گردگیری جەهانی بیٛ، پیٛسەو شوٙڕشو بەلشەویکی جە روسیەنە. وەرو ئانەی فرەو ئیسپرانتوەکان جە لاو هیتلەریوە جینوٙساید کریێ چانیشا یانەو زامنهوٙفی، تا ساڵەو 1935 بە تەمامی و بە بڕیارە زوانو ئیسپرانتۆی جە ئەڵمانیانە قەدغە کریا. جە ژاپوٙنەنە"جپان" ئیسپرانتوٙ کەمێ هەنگامیٛش نیێ. هەرپاسە دماو شوٙڕشو ئوکتوبەرو 1917 ی کوٙمەک و یاردی پەی ئیسپرانتوٙی کریاوە، کوٙمەڵەو زوانو ئیسپرانتوی جە روسیەنە کریاوە. وەلێم سەردەمو ستالینەنە ساڵەو 1937 هوٙرگیٛڵاوە قەدەغەش کەردیٛ و بڕێوەش چەنە قەنارە دیٛ.
وەڵاتو ئیتالیاینە ڕا دریا بە ئیسپرانتوی، زانستو دەنگەکاشا چاگە نیارە پەی زوانەکەی، هەکە پیٛسەو زوانو ئیتالی بیٛنیٛ. دماو ساڵەکانو پەنجای 1950 سپانش(ئیسپانیا) هەم بەینش وەش بیوە چەنی زوانو ئیسپرانتوێ ئینڎا وەڵیٛنە قەدەغەش کەردەبیٛ.
ساڵەو 1954 ینە نەتەبە یوٙگیٛرتەکیٛ جە ڕاو یونسکۆیەو پاڵپەشتیش پەی ئیسپرانتوٙی کەرد، پیٛسەو زوانێ جەهانی میانجی، یاردیدەر، تا ئیسەیچ زوانو ئیسپرانتوٙی زوانێ فەرمین جە نەتەوە یوٙگیٛرتەکانەنە.
تا ئیسە سەدو ویس و یەکین زوانو ئیسپرانتوٙی سەرەمڕەن جە چالاکی ویٛشەنە، بە تایبە پەیدابیەی و گەشەو ئینترنێتی شوٙنەمای ئەریٛنیەش هەنە ملو گەشەو ئی زوانیرە، نزیکەو دویٛ ملویٛنان قسیٛکەریٛش هەنیٛ جە سەرتا سەرو جەهانینە، زوانێوی فرە وەڵاوەن سەرو زەمینیوە، وەلێم هەڵای هیچ دەوڵەتێ دڎانش نەناین پوٙرە سەرو ئاستو دەوڵەتەکەو ویٛش، زەمینو ئیسپرانتۆچ نیەن جە جەهانەنە تەنیا ئانە ئا خەڵکە قسیٛش پەنە مەکەرانیٛ بڕێ وەڵاتیٛنە، یانی زوانێ بە بیٛ زەمین. ئا مەردمە هەکە پی زوانیە قسیٛ مەکەرانیٛ تا ئیسەیچ ئاواتەوازیٛ ئانەینیٛ هەکە جەهان و گردو دەوڵەتان دڎان بنیا پی زوانیرە پیٛسەو زوانێ یاردیدەری"میانجی" جەهانی.
بەکارئاوردەی زوانو ئەسپیرانتوٙی
واتما هیچ دەوڵەتێ دڎانش نەنیان پی زاونیرە، پیٛسەو زوانێ رەسمی، یام زوانی میانجی، زوانی دووەم جە وەڵاتەکەشنە، وەلێم جە وەڵاتو چینی و مەجەرینە لوانەنە دلیٛو مەنهەجو وانای. کاتو ویٛش نەخشە و پلانە بیٛ هەکە موریسنت Moresnet پیٛسەو دەوڵەتیٛ ئیسپرانتووٙ بشناسیوٙنە، وەلێم پەیمان نامەو ڤیرسای ئینەش تیٛکدا، چون ئی هەریٛمە کریا سەرو بەلجیکای جە ساڵە 1920. دماتەر ساڵەو 1968 جەزیرەو ڕوزئایلەندی جە دەریاو ئەدریاتیکینە، نزیکو ئیتالیای نیاشارە بە یاگێوە فەرمیەو زوانو ئیسپرانتوٙی، هەرپاسە کوٙمارو مولوسیای نزیکو نیڤادای و دایتنی نیاشارە زوانو ئیسپەرانتوٙی بەکار بارانیٛ هامشانو زوانو ئینگلیزی. وەڵاتو چینی ساڵەو 2001 یوە زوانو ئیسپرانتوٙی بەکار ماوەروٙنە جە هەواڵی ڕوانەنە جە پایەگاو china.org.cn هەرپاسە جە ڕادویٛ جەهانی چینینە بەکار مەیوٙنە، جە گوٙڤارەو ئینترنێتیچنە بەکار مەیوٙنە. پایەگاو ئینترنێتو ڤاتیکانیچنە بەشو زوانو ئیسپرانتوٙی هەن. ماوێچ ساڵەکانو 1950 هەتا ساڵەکانو 1970 سوپاو ئەمریکای جە کارە سەربازیەکاشنە زوانو ئیسپرانتوٙی بەکار ئاوەریٛ.
زوانو ئیسپرانتوی زوانو فرێوە جە ڕیٛکوزیا ویٛبەخشەکانەن، ئانیٛ هەکە قازانج نەوازیٛنیٛ. هەرپاسە جە ئەکادیماو زوانو ئەسپرانتوٙی بەکار مەیوٙنە کە دەزگیٛوی رەسمین و پەیوەندی پتەوش چەنی نەتەوە یوٙگیٛرتەکان هەن. هەرپاسە بڕێ تەر ئەکادیمیێ هەنیٛ ئی زوانیە مەوانان، پیٛسەو ئەکادیمیاو سان مارینوٙی، هەرپاسە ئا خزمەتگوزارییٛ هەکە لاو دەزگاو خزمەتگوزاری جەهانیوە مەورەشیانیٛ بە زوانو ئیسپرانتوٙی و ئینگلیزی و فەرنسی و سپانی و ڕوسی و عەرەبی پۆشاوە نویسیان.
ئیسپیرانتوٙ و ئینتەرنیٛت
پایەگاو لێرنوی lernu.net نامورتەرین پایگای ئینترنێتی فیٛربیەیو زوانو ئیسپرانتوٙین، ساڵەو 2013 زیاتەر جە سەدو پەنجا هەزاریٛ بەشداریٛش بییٛنیٛ، ساڵەو 2018 ینە یەرەسەدو ویس هەزاریٛ نام نویسشان کەردەن پەی فیٛربیەی ئەچی پایەگانە، هەر ئی پایەگا بابەتاکانش چەنی زوانو ئیسپرانتوی، فیٛشتەر جە ویس وچوار زوانیٛ تەریٛ جەهانی پەخش مەکەروٙنە(چینی، کاتالوٙنی، دانشی، ئینگلیزی، فنلەندی، فەرەنسی، جورجی، ئەڵمانی، هیبرو، مەجەری، ئیتالی، کیروندی، سەواحلی، نەرویجی، فارسی، پورتوگی، ڕومانی، ڕوسی، سربی، سلوڤاکی، سلوڤینی، سویدی، ئوکرانی، بلگاری، کرواتی، چیکی و ئەندۆنیزی). هەرپاسە پەی فرەو ئی زوانان هوٙرگیٛڵنای مەکەروٙنە، چندە زوانێ تەریچ هەنیٛ پەی زیادکەردەی سەرو پایەگاکەیوە کە ئیسە هەرمانەش سەر مەکریوٙنە.
ویکیپیدیاو ئیسپرانتوٙی
فیٛشتەر جە 301 هەزار واتاریٛش چەنەنیٛ، ئەژمار مەکریوٙ بە یوٙ جە گەورەتەرین ویکیپیدیاو جەهانی. بە ڕیٛک و پیٛکی زیاتەر جە سەدو پەنجا هەزاریٛ بەکار ئاوەریٛش هەنیٛ، سەردایش مەکەرانیٛ پەی ئانەی کەلکش چەنە بگیٛرانیٛ. جە 22/2/2012 ینە گوگڵ ترانسلەیت زوانو ئیسپرانتویش زیادکەرد پەی لیستو هوٙرگیٛڵنای پایەگاو گوگڵی جەهانی.
ڕوٙ 28/5/2015  خولو فیٛربیەی ئینگلیزی زوانەکان پەی ئیسپرانتوی جە ڕاو ئینترنێتیوە کریانەو بە بەلاش، ئی خولیٛ سەرمڕیٛنیٛ گردو ساڵەکانەنە هەتا ئیسە 2021 ساڵانە چنڎ سەد هەزاریٛ بەشداریٛ و فیٛریٛ ئی زوانیە بییٛنیٛ، ساڵەو 2021  دووە سەدو نەوەدو چوار هەزار کەسیٛ بەشداریٛ بییٛنیٛ. ئیسە پەی زوانو سپانیٛشی پورتوگی و فەرەنسی هەن کە فیٛرو ئیسپرانتوی ببانیٛ.
تایبەمەندیٛو زوانو ئیسپرانتوی
گرامەر و دەنگئەشناسای و واتیٛ و مانائەشناسای زوانو ئیسپرانتوٙی سەرو بنەڕەتو زوانە هیند و ئەوروپیەکانەن، ئانیٛ هەکە جە ئەوروپانە قسیٛش پنە مەکەرانیٛ نریانرە. دەنگەکیٛ گرد سلاڤییٛنیٛ، مانائەشناسای و واتیٛ جە زوانە ڕوٙمانسیەکانوە هوٙرشا گیٛرتیٛنیٛ، بڕێ کەمیٛچ جە زوانە جەرمانیەکان و زوانی یونانی. بەگردینی زوانو ئیسپرانتوی تەشکو زوانو ڕومانیش گیٛرتەن. ڕیزبەستەی پەساکانو ڕستەی بەشیٛوەو(بکەر- کەردەوە- وەرکار SVO)، ئامرازیٛ پەیوەندیچش هەنیٛ. متاوی وەسپ وەڵیٛ و دماو نایٛوە بنیەیرە بەئاسانی، هەرچنڎە وەڵیٛو نامیٛوە فرەتەرەن. زوانو ئیسپرانتوی 24 دەنگیٛ، نویسیٛ گیرهەنیٛش هەنیٛ(کوٙنسنانت)، چەنی پەنج نویسیٛ، دەنگیٛ بیٛگیریٛ(ڤاوڵیٛ). بەجوٙرێ ئاسانکاری کریان کە نامیٛ بە دەنگو(ۆ، o) دمایش مەیوٙ، وەسپ بە دەنگو(ا،a)، یاوەرکەردەوە بەدەنگو(e)، جەم بەدەمگو(y). هەرپاسە تەنیا شانزە ڕاگا و یاساو ڕازوانیش هەنیٛ کە کوڵیٛ و پوختیٛ کریێنوە.
ئاقیبەت، دما قسیٛ
زوانو ئیسپرانتوی زوانێ وەشکریان، یانی بەدەسو ئانزانی وەشکریان، ئامانجش ناستەی ملەجیڕیٛ و ناکوٙکی میانو زوانەکان بیٛ، پەی ئانەی جیهانی یوٙ بوزوٙنە سەرو ئاستو یەکزوانی جەهانی، تا گردو ئانزانی بەئاشتی بژیوانی، ناکوٙکی فەرهەنگی و ویٛ بەزلزانیو زوانی نازوٙنە، هەرچندە ئی هەرمانیٛ، ئی پروٙسە کوٙمەڵایەتیە تا ڕادێ ناستشان سەربگیٛروٙ جەلاو دەوڵەتانیوە، وەلێم هەڵای سەرەمڕەن و پیٛسەو زوانێ زینڎەی جەهانی هەنگامیٛ ویٛش منیوٙنە ڕوٙبەڕوٙ گەشە مەکەروٙنە ملوٙنە وەرۆ، دلیٛ پایگاو ئینترنێتی وگوگڵی و نەتوە یوٙگیٛرتەکانە یاگیٛ ویٛش کەردیٛنەوە، ڕوٙ بەڕوٙ قسیٛکەریٛش فرەتەرێ مەبانیٛ.

نویسا: د. ناجح گوڵپی

سەرچەمیٛ:

چهار گفتار دربارە زبان. دکتر محمەد رەزا باتنی چاپ هفتم 1399:62).

https://www.mosalingua.com/en/why-learn-esperanto-language
https://en.wikipedia.org/wiki/Esperanto

هەورامان نێت