درووستبوونی ئیخوان موسلمین دەگەرێتەوە بۆ ساڵی ١٩٢٨ لە دوای ڕووخانی دەوڵەتی عوسمانی لەڕێی کەسایەتییەکی ئایینیی بە ناوی حەسەن بەنا لە وڵاتی میسڕ سەری هەڵدا، سەرەتا وەک ڕێكخراوێکی نهێنی بوو، بەڵام دواتر ناوی خۆیان دەنێن ئیخوان موسلمینن (برای موسڵمان)، پاش گەشەسەندنی ئەو ڕێکخراوە سیاسیە ئیسلامییە پەل بۆ وڵاتانی عەرەبی زۆرینە موسڵمان دەهاون.

 هەناردەکردنی ئیخوان بۆ کورستان

پاش ئەوەی ئەو ڕێکخراوە لە وڵاتانی عەرەبی گەشە دەکەن، بیر لەوە  دەکەنەوە پەل بۆ چەند ناوچەیکی تر دەرەوەی وڵاتانی عەرەبی بکوتن، یەكێک لەو ناوچانەش بیری لێ دەکەنەوە گەرای تیدا دابنێن کوردستانە، بە تایبەتی باشووری کوردستان، بە تایبەتریش شارەکانی هەولێر و هەڵەبجە، ڕەنگە پرسیار بکرێت بۆچی ئیخوان موسلمین ئەو دوو ناوچەی هەڵبژارد تا گەرای تێدا بخات؟ ئەوەی پەیوەستە بە هەولێر، لەبەر ئەوەیە هەولێر لە شاری موسڵ نزیکە و وێرای ئەوەی ئەوشارە کوردستانە، بەڵام عارەب هەمیشە وەک ناوەندی عرووبە و ئیسلامی سونی مەزهەب سەیریان کردوە، بۆیە پێیان وابوو لە ڕێگەری موسڵەوە دەتوانن باشتر خۆیان لە هەولێر بنەجێ بکەن، هەروەها دوو مەلا لە هەولێر بە ناوەکانی (سوڵتان هاشمی و ئەحمەد ئەربیلی)  هەبوون، ئەمانە کراوە بوون بۆ هاوردەکردنی فکری عرووبە  و ئیخوان بۆ ناوچە کوردستانیەکان، بە تایبەتی هەولێر. هەر لە ڕێگەی ئەو کەسایەتییانەوە بۆ یەکەمینجار ئیخوان موسلمین لە کۆتاییەکانی ساڵی چلەکان خۆیان گەیاندە کوردستان و هەولێر ناوچەکانی دەرووربەری. 

 دوای ئەوەی ئیخوان گەرای ئیسلامی سیاسی  لە هەولیر دەڕێژێت هەوڵ دەدەن زیاتر لە کوردستان تەرز بکوتن، بۆیە لەو کاتەدا مەلایەک دەدۆزنەوە لە هەڵبجە بۆ ئەوەی فکری عروبە و ئیسلامی سیاسی وەربگرێت، ئەویش مەلا عەبدولعەزیزە لە شاری هەڵبجە،  سەرەتا ئەو ڕێکخستە  بە نهێنیی کاری کردووە، بە ناوی ئیسلامەوە دەعوەیان کردوە، مەرامی ڕاستەقینەی خۆیان دەر نەخستووە، کە بریتییە لە ئیسلامی سیاسی و درووستکردنی ڕێکخراو و پارت، دەربارەی هۆکاری هەوڵدان بۆ بڵاوکردنەوەشی لە هەڵەبجە بۆ ئەوە دەگەڕێتەوە کە ئەو ناوچەیکە جۆپۆلەتیکی گرنگە و هاوسنوری ڕۆژهەڵاتی کوردستان و ئێرانە، ویستیان لە ڕێی ئەو شارەوە دزە بکەنە ناوچە شیعەنشینەکانی ئێران، بۆ ئەو مەبەستەش کورد و هەڵەبجەیان وەک بەردەباز دەبینی بۆ ئەو ناوچانە.

ئیخوان موسلمین لە هەڵەبجە بەردەوام دەبێت تا ساڵی  هەشتاکان دواتر  ڕێکخستنی پارت و گرووپی سیاسی چێ دەکەن، لەو کاتەش دابەش دەبن بۆ سەر سێ باڵ، کە باڵی یەکەمیان بە ناوی باڵی مەلا عوسمان عبدولعەزیز ناسراوە، باڵی دووم باڵی مەلا سدیق ناسراوە و برای مەلا عوسمانە، لە ئەدەبییاتی سیاسی بە باڵی خەتی یەکەمی ئیخوان ناسراوە، باڵی سیەمیش باڵی سەڵاحەدین بەهادین بوو، ئەم باڵە بە باڵی خەتی دووی ئیخوان دەناسرا.

 بەگوێرەی سەرچاوە مێژوویەکان و شایەتحاڵان باڵی سەڵاحەدین بەهادین جیاوازتربوو لە هەردوو باڵەکەی تر،  لەبەر ئەوەی سەڵاحەدین بەهادین کاریگەریی ئیخوانەکانی دەرەوەی بەسەرەوەیە و گوێراڵێکی باشی دەرەوەیە نەک خەڵكی ناوچەکە، هەر لەبەر ئەوەش بوو خەتی گەشتی ئیخوان پشتگیری زۆرتری سەڵاحەدین بەهادین دەکات تا سیاسەتی خۆیانی لە ناوچەکە پێ جێبەجێ بکەن.

 سەڵاحەدین لە دژی هاوڕێکانی خۆی سکاڵا دەباتە لای ئیخوان

پاش ئەوەی ساڵی ١٩٨٧  باڵی مەلا عوسمان دژی ڕژێمی بەعس چەک هەڵدەگرێت، ناوی خۆیان دەنێن بزووتنەوەی ئیسلامی،  سەڵاحەدین بەهادین سکاڵا دەباتە لای خەتی گشتی ئیخوان و دژی ئەوەیە چەک دژی ڕژێمی بەعس هەڵبگیرێت، ئەوە بوو لە سەر سکاڵای سەڵاحەدین بەهادین باڵی مەلا عوسمان لە ئیخوان دەر دەکرێت و لە ژێر فشاری ڕژێمیش ناچار دەبن باشووری کوردستان بەجێ بێڵن.

 دەبێت ئەوەشمان بێر نەچێت هەر لە ساڵانی کۆتای حەفتاکان ڕێکخراوێکی تری سیاسی ئیسلامی توندڕە و  بکوژ لە باکوری کورستان بە ناوی  حیزبووڵا دامەزرا، ئەم ڕێکخراوە ئیستا ناوی خۆیان گۆریوە بۆ هوداپار، ئەوە ڕێکخراوە دەستی چۆیە خوێنی دەیان هەزار کوردی باکووری کوردستان، ئەمە لە ئەدەبییاتی سیاسی باکووری کوردستان بە تاوانی بکوژنادیار (قاتل مجهول) بەناوبانگە. ڕاستییەکەی ئەمە ڕێککەت نییە، کە هەم لە باکووری کورستان و هەم لە باشووریا دوو ڕیکخراوی سیاسی ئیسلامی لە یەک کاتدا سەر هەڵدەدەن و یەک ئەجێندای سیاسی و ئایدەلۆژییان هەیە. بەڵکوو بەڵگە مێژوویەکان ئەوەمان پێ دەڵێن تەواوی ئەو ڕەوتە ئیسلامییە سیاسییانەی لە باکوور و باشووری کوردستان سەریان هەڵداوە، هێزی بەکرێگیراو و ئاڕاستەکراو و قورمیشکراون و یەک پاکێجن، سا بۆیە کار بۆ دەوڵەتانی داگیرکەر و سیاسەتی دەرەکیی دەکەن. 

خەنجەرە ژەهراوییەکەی سڵاحەدین دژی هاوڕێکانی

ڕێکخستنی ئیخوان لە باشووری کوردستان و دەرەوەی کوردستان، لە ئێران و ڕۆژهەڵاتی کوردستان، بەردەوام بوو تا دوای ڕاپەرین.  دواتر هەریەک لە بزوتنەی ئیسلامی، بە سەرپەرشتیی مەلا عوسمان و دوو باڵەکەی تر بەسەرپەرەشتی سەڵاحەدەین بەهادین و مەلا سەدیق  دەگەڕێنەوە کوردستان، ساڵی ١٩٩٢ باڵی مەلا سدیق خۆی وەک حزبی سیاسی ڕادەگەیەنێت، بەڵام وەک ئەوەی خۆیان چاوەڕێیان دەکرد زۆر کاریگەر نابن، بۆیە هەر زوو دەپووکێنەوە و لەلایەن گەلەوە پێشوازیان لێ ناکرێت، هەر لەو ساڵانە شەڕی نێوان بزوتنەوەی ئیسلامی و یەکێتی نیشتیمانی کوردستان دەست پێ دەکات، بزووتنەوە ناچار دەبێت بچێتەوە ئێران، لەو سەرووەختە کە ئیسلامییەکان لە دۆخێكی خراپدان، سەڵاحەدین بەهادین باڵەکەی خۆی، کە بە خەتی دووی ئیخوان ناسرابوو، بە پاڵپشتی هێزی دەرەکی و بە تایبەتی ئیخوانییەکانی مسڕ ڕادەگەینێت، ئەمە لە ئەدەبییاتی ئیسلامییەکانی کوردستان بە خەنجەری ژەهراوی ناودێر دەکرێت، چونکە لەو کاتەی باڵەکانی تری ئیخوان لە شەڕدا بوون، ئەو بە پشتگیری دەرکی حزبی سیاسی ڕاگەیاند.

ڕاستییەکەی ئیخوانەکان سەرەتای درووستبوونیان تا ئیستا زۆر کاریگەری نەرینیان لە سەر کۆمەڵگای کوردی هەبووە، ئینجا چی بە درووستکردنی باڵی چەکداریی توندڕەو و هێرشی نامرۆڤانەی جەستەیی و فکریی لە سەر بیروڕا جێاوازەکانی پێکهاتەکانی کۆمەڵگەی کوردستان، یاخود سووکاتیی و بچووکردنەوەی دابونەریتە جوانەکانی کۆمەڵگای کوردستان و گۆڕینی بۆ کەلتووری دەرکیی، بۆ نموونە تا ئیستاشی لەگەڵ بێت ساڵانە بە هەزاران کچی گەنجی کورد بە ناوی باڵاپۆشییەوە لە چاند و فەرهەنگی کوردەواریی دادەماڵن، لە جێی ئەمە کەلتووری حیجابەکەی ژنی ئەردۆغان دەکەنە بەر کچانی کورد.

گەلی کورد لە چاندی خۆی دادەماڵن

جگە لەوانەش هەر کاتێک گەلی کورد و بزاڤی ئازادیخوازی کوردستان لەگەڵ هەر دەوڵەتێکی داگیرکەر لە شەڕدا بووبێت، ئەوا هەمیشە ئیخوانەکانی کوردستان وەک پیشەی هەمیشەیی خۆیان پشتگیر و بڵندگۆی هێزە داگیرکەر و داپڵۆسێنەرەکان بوونە دژی گەلی کورد، لەو بارەیەوە عەلی وەردی توێژەر نووسەری بەناوبانگی گەورەی عەرەب دەڵێت: "مەلاکان وازیان لە زاڵم هێناوە کەوتوونەتە وێزەی مەزڵووم" ئەم وتەیە ئیستا بۆ ئیسلامی سیاسی کوردستان فرە گونجاوە، وازیان لە زاڵمێکی وەک ئەردۆغان هێاوە و کەوتوونەتە وێزەی گەلی کورد و خەڵكی مەزڵووم، باشترین نموونەش هەڵبژاردنەکانی باکووری کوردستان تورکیایە کە مانگی ڕابردوو بەڕێوە چوو، هەریەک لە کۆمەڵی دادگەریی و یەکگرتووی ئیسلامیی پشتیان لە گەلی خۆیان کرد و ڕوویان کردە هێزێکی زاڵمی وەک ئەردۆغان و پشتگیریی خۆیان بۆ ڕاگەیاند.

هـ . ب