"یەکێک لە بوارەکانی تێکۆشان، گۆڕەپانی هەڵبژاردنە، سەرەڕای دەستێوەردانە نەرێنیەکانی ئەم سەردەمەی قەیرانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری و دیاریکردنی ئاراستەی هەڵبژاردنەکان لە ڕووی هێز و باڵادەستیەوە، بەڵام هێشتا پێگەی خۆی لەدەست نەداوە".
کوردان لە تێکۆشانێکی بەردەوام و نەوەستاوەدان بۆ بەدەستخستنی پێگەی جوگرافی نیشتیمانەکەیان، کە کوردستانە و ناسنامەی نەتەوەیی کوردبونیان. ئەم تێکۆشانە هەڵکشانێکی گرنگ و بەردەوامی بەخۆوە بینیوە، کە تا بەئاستی یاریچیەکی گرنگ گەیشتووە لە گەمە جیهانی، ناوچەیی و ناوخۆییەکاندا. بە تایبەت لەو چەند دەیەی ڕابردوودا کە بووەتە خاوەنی پارادایم و دونیابینی پێشکەش کردنی ئەڵتەرناتیڤی سیستەمی چەوسانەوە و داگیرکاری. بەڵام ئەم تێکۆشانە هێشتا بەهێزی یەکلاکەرەوەی چارەسەری دۆزی کورد لە هاوسەنگیە جیهانی و ناوچەییەکاندا نەگەیشتوە. سەرەڕای کاریگەریە نەرێنیە دەرەکییەکان و بوونی سیستەمی نکوڵیکاری دەوڵەت نەتەوە، بەڵام کێشە ناوخۆییەکانی کوردانیش کەم نەبوون و کاریگەری هێڵی داگیرکاری، خیانەت و نەتەوەگەرایی سەرەتایی کەم نەبوە.
هاوسەنگی هێزی جیهانی و گۆڕانکاریە گەورەکانی ناوی لە سەردەمی یەکەمین و دووەمین جەنگی جیهانی و گۆڕانکاریەکانی سەردەمی پرۆسترۆیکا و سێیەمین جەنگی جیهانیدا، بەهۆی نائامادەیی کوردانەوە نەمانتوانیوە سود لە ئاڵوگۆڕەکان و گۆڕەپانەکانی جەنگ و تێکۆشان وەرگرین.
یەکێک لە بوارەکانی تێکۆشان، گۆڕەپانی هەڵبژاردنە، سەرەڕای دەستێوەردانە نەرێنیەکانی ئەم سەردەمەی قەیرانی مۆدێڕنیتەی سەرمایەداری و دیاریکردنی ئاراستەی هەڵبژاردنەکان لە ڕووی هێز و باڵادەستیەوە، بەڵام هێشتا پێگەی خۆی لەدەست نەداوە و لەسەر ئەنجامی ژمارەی دەنگدان و هەڵبژاردنەکاندا، دەتوانرێت سیاسەت بکرێت و بەرچاو ڕوونی هەبێت و گرنگی گۆڕەپانەکان و بەگوێرەی گۆڕەپانەکان وەڵام بدرێتەوە. لە هەردوو سیستەمی مۆدێڕنیتەی دیموکراتیک و سەرمایەداری و دەوڵەت نەتەوە و خۆبەڕێوەبەریدا، گرنگی پرسی هەڵبژاردن و گۆڕەپانەکەی شوێنی خۆی پاراستوە. بۆیە بۆ کوردانیش مەیدان و گۆڕەپانێکی گرنگە، بۆ پاراستنی بوون و مانەوە و پێگەی نیشتیمانی و ووڵاتپارێزی.
لێرەوە کە هەڵبژاردنەکانی عیراق بۆ ئەنجومەنەکانی بەڕێوەبەری کرا، کەرکوک بە هۆکاری دیموگرافیا نیشتیمانیە فرەییەکەی گۆڕەپانی پێکدادانی نێودەوڵەتی، ناوچەیی و ناوخۆیی بوو، بۆیە هەڵبژاردنی سیاسەتی دروست لەم گۆڕەپانەدا بە هەڵبژاردن دیاری دەکرا. سەرەڕای ئامانجە نێودەوڵەتیەکەی، ئامانجی دەوڵەتانی داگیرکەر و هێڵی خیانەتیش هەبوو، بۆ سەرخستنی جێبەجێکردنی میساقی میللی تورکان بۆ داگیرکردنی باشوری کوردستان. بەڵام بەهوشیاری گەل، هێزە سیاسیەکان و بەرژەوەندیە جیاوازەکانی دەوڵەتانی ناوچە و جیهان کوردان پێگەی نەتەوەیی و نیشتیمانی کەرکوکیان پاراست و بوە هۆکاری نیشاندانی پابەندیە نیشتیمانی، نەتەوەیی و ووڵاتپارێزیەکانی و بەوە گورزی لە هێزە داگیرکەرەکان و سیاسەتی قڕکردن و شۆڤێنیستی داو، هەرچی هەوڵی گۆڕینی دیموگرافی و بەعەرەبکردن و تەتریک کردنی لە گۆڕنا. بەڵام شەڕەکە هەر بەردەوامە و پێویستی بە هەڵوەستەی گرنگ و بە بایەخ و دیموکراتیکانە هەیە.
کەرکوک، عیراقێکی بچووک کراوە و چەقی ناکۆکی و پێکهاتە جیاوازەکان و ناوەندێکی گرنگی سەرچاوەی وزە و هێزی کار و دەشتایی بەپیت و خاوەن کلتورێکی دێرین و بەرخۆدان و سیستەمی قەڵەمڕەوی مێژوویی و کۆنە. کەرکووک تەنیا شارێک نیە، بەڵکو پانتاییەکی جوگرافی و گۆڕەپانێکی گرنگی جیۆپۆلەتیکیە، کە ناوچەکانی موسڵ، تکریت، ئەنبار، گەرمیان، دیالە، سلێمانی و شارەزوور پێکەوە گرێدەدات و لەمێژووشدا کەرکوک ناوی نووزی و ویلایەتی شارەزوور بووە. بۆیە گرنگیەکەی مەزن و بەدەستەوە گرتنی بەشێوازێکی دروست دەبێتە هۆکاری بەڕێوەبردنی دروست و چارەسەری پرسەکان.
لێرەوە، گرنگی کەرکووک بە هێزە سیاسیەکان و پێکهاتە کۆمەڵایەتی و نەتەوەییەکان و نێو دەوڵەتیەکان دیاری دەکرێت. بەهۆی ئەو نەخشەیەی کە ئینگلیز ـ فەرەنسی بۆ ناوچەکەیان داڕشتبوو کوردیان کردبوە خوێنی ئاودانی دەوڵەت نەتەوە. خاکەکەشیان کردبوە دیاری دەوڵەتی عیراق و دەوڵەمەندی کەرکوکیشیان کردبوە هێز و ووزەی پڕ داهات بۆخۆیان و بەدرێژایی سەدان ساڵ ووڵاتانی باڵادەست و بەتایبەت هەژمونگەرا خۆرئاواییەکان سەروەت و سامانی ئەم خاک و نیشتیمانەیان بۆخۆیان دەبرد و کۆمەڵێک دەوڵەتی بەکرێگیراویشیان پێ تێر خۆراک دەکرد.
بەهۆی شەڕەکانی ئۆکرانیاوە، جارێکی تر پێگەی جیۆئابوری کەرکوک وەک سەرچاوەی ووزەی غاز هاتەوە گۆڕەپان. ئەوروپیەکان کە هەژارن لەڕووی ووزەی سروشتیەوەو پێویستیان بە غاز و سەرچاوەی سروشتی هەیە، پێویستیان بە کەرکووک و ناوچەی سۆرانەتی هەیە. بۆیە پێگەی کەرکوک کەوتەوە ناو ململانێکان، ئەگینا لە خۆوە نیە دووای ١٨ساڵ هەڵبژاردن دەکرێتەوە بۆ ئەنجومەنەکانی شارو گوندەکان.
هەروەها کەرکوک ناوەندی هەنگاوی چەندەمە دوای دەستبەسەرداگرتنی زۆنی زەرد و موسڵ. ئەمجار بۆ تەئمین کردنی موسڵ و زۆنی زەرد پێویست بوو کەرکوک بە قازانجی سیاسەتی داگیرکەری تورک بشکێنرێتەوە. داگیرکەری تورکیش، مەترسیەکی گەورەیە بە ئاراستەی سیاسەتی قڕکردن و لەناوبردنی کوردان. هەروەها هاوکارێکی هێڵی ڕوسیش دەبێت بۆ دەسخستنی غازی ناوچەی سۆران واتە باشوری کوردستان و بەوە هاوکێشە و هاوسەنگی هێز و پارسەنگەکانی گۆڕانکاری مەترسیدار لەگەڵ خۆی دێنێت. بۆیە ڕاوەستانی سیاسەتی پاکتاو و قڕکردنی کوردان پێویستی بە تێگەیشتنێکی قووڵ و وەڵامدانەوەی جددی هەیە لەو بوارەدا.
کۆمەڵگەی کوردی، کۆمەڵگەیەکی تێگەیشتوو زیندووە و لەبەرامبەر دوژمندا وەڵامدەرەوەیە. بەڵام ئەوەی تێکیداوە، هێزە سیاسیەکانە. بۆیە لەم دەورەدا بەهۆی بەرژەوەندیە جیاوازەکانی هێزە جیهانیەکان، پێگەی کوردی ئازاد و بەخۆدا هاتنەوەی هەندێک لە هێزە کوردیەکان و دەرکەوتنی هاوسەنگیەکی نوێ لە نێوان هێزە نەتەوەیی و بەرپرسیارەتیە کۆمەڵایەتیەکاندا، توانرا سیاسەتێکی گونجاوی تێکشاندنی هێڵی داگیرکاری و خیانەت بەڕێوەببرێت.
بێگومان ئەم سیاسیانەی باشور بێ کەمووکوڕی و هەڵەنین. مرۆڤی کورد پێویستی بە دیموکراتیزەبوون هەیە، چ وەک تاک، چ وەک کۆمەڵگە، چ وەک هێزی سیاسی. لەڕێگەی دیموکراتیزەبوونەوە دەتوانرێت هەم ناوماڵی کورد ڕێکبخرێتەوە، هەم کۆمەڵگەی پێکهاتە جیاوازەکان پێناسە بکرێتەوە و ناسنامە نەتەوەیی و ئەتنیکیە جیاوازەکان لە سیستەمی خۆبەڕێوەبەریدا داڕێژرێتەوە و کۆتایی بە داگیرکاری و پێکدادانی نەرێنی بهێنرێت.
لێرەوە پرسی کەرکوک، وەک دەستپێکی چارەسەری کێشەکانی عیراق بۆ کۆمارێکی دیموکراتیک و خۆسەر و ناسنامە جیاوازەکان ملی ڕێگە دەگرێت.
هێزە سیاسیەکانی کوردان، پێویستە لە کەرکوکەوە تێبگەن، کێ لەدژی داگیرکاری بێت و خزمەتی کۆمەڵگە بکات و دیموکراتیزەببێت. کوردان متمانەیان پێدەکەن و وەک زەرفی ڕێکخستنی کۆمەڵگە هاوبەشی لەگەڵ دەکەن. لێرەوە دەتوانین تێبگەین کۆمەڵگە زیندوەو مانا دەدات بە سیاسەتی دروست و گونجاو و یادگەی لە دژی داگیرکاری و خراپکاری لەدەست نەداوە و نادات. فشار و توندوتیژی و هێز ناتوانێت ئەو یادگەیەی تێکبدات. بۆیە کۆمەڵگەی ئازاد و ڕێکخراو بە ئاستی هێزی چارەسەری دەگات و ئەگەر هەرهێزێک دەیەوێت لەمێژووی ئازادیدا جێگەیەک بگرێت، ئەوا دەبێت دیموکراتیزە ببێت و ببێتە بەشێک لە هێزی کۆمەڵگە بۆ چارەسەری کێشەکان. کەرکوک نمونەیەکی جوانی تێکشکانی داگیرکاری و خیانەتی نیشاندا، بەڵام لە ئاستی پێکەوەژیانی گەلان و ناسینی ناسنامە جیاوازەکاندا، کێشەی هەیە. کە قۆناغی داهاتوو کردنەوەی ئەو گرێیە دەبێت، بۆ ئاواکردنی سیستەمێکی پێکەوەژیان و ئازاد.
هـ . ب
