هامسەرۆکو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی جەمیل بایک جە دیڎارێ تایبەتەنە چنی ئاژانسو هەواڵو فوراتی (ANF) جەبارەو پرسو ئۆپۆزسیۆنی جە تورکیانە و مامەڵە چنی پرسو کوردی قسێش کەردۍ. بەشی یەرەمو چەمپنەکەوتەکەو جەمیل بایکی پی جۆرەنە:

جەلێوە سیاسەتو قڕکەردەی جە دژو کوردا بەردەواما، جەلێوەتەرۆ قسەکۍ باخچەلی جەبارەو پرسو کوردی ئینێ ئارانە. پانەیۆ سیاسەتو تورکیای جەبارەو پرسو کوردیۆ یاوان چ ئاستێ؟ بە پاو تەماشەکەردەی پارتە دەسەڵاتدارەکا، ئۆپۆزسیۆن بە تایبەت جەهەپە وەراوەر بە پرسو کوردینە چ فاڕییاێش سەرەرە ئامان؟

پرسو کوردی، گەورەتەرین پرسو تورکیایا. ئەر ئا پرسە چارەسەر بکریۆ، وەڵێکۊتەی گۆرە جە تورکیانە مۍ ئاراوە، ئەر چارەسەریچ نەبۆ مەبۆ بە گەورەتەرین لەمپەر و ۋەربەس. جە هاژەی هەنوکەیینە پرسو کوردی گۆرەتەرین ئاڵنگاری و کۊسپا جە تورکیانە. نکۆڵی و ئەسڕیەیۆ پېسە تەنیا رێبازی بەکارئاما. ئاشکران کە ئا رێبازە کێشەکا قووڵتەر مکەرۆوە و تورکیای وزۆنە دلۍ پشێویۍ گۆرەتەری. سەرەڕاو ئانەی باسیچ مکریۆ، بەڵام جە کۆمکوژی و قڕکەردەی کوردانە پاگیرێنۍ. هەڵبەتە ئانە عیلاقەی قووڵش بە ئاوەزیەتیۆ هەن. جە لێوەتەریچۆ ئا گروپۍ هەنۍ کە سەرو بنەماو چارەسەرنەکەردەی پرسو کوردی ئەرەمەرزیێنۍ، سیاسەت مکەرا و یانە و سامان پەی ۋێشا پێڎا مکەرا.ئاڎێچ لووۍ دلۍ دۆڵەتیوە.

ئەر پرسو کوردی پا حەدە قووڵ بیۆ و چارەسەر نمەکریۆ، بێگومان ۋەرپەرسی سەرەکی سیاسەتا. سیاسەت جە تورکیانە نەیاوان پا ئاستەی کێشەکا چارەسەر بکەرۆ، رێبازەکا بەرەو وەڵۍ بەرۆ. ئاوەزیەتۍ کە چنەشەنە گلێرگە مېیان نییا، بەڵکم دەوڵەت مېیانو سیاسەتیا، بەردەواما. ئایدۆلۆجیاو نەتەوە-دەوڵەتی نەتەوەپەرسی و یۆپەرسی، سیاسەتو تورکیایش دماکۆتە و بێکاریگەر کەردەن. جە تورکیانە حەقەتینێوە سیاسی پا جۆرە بیەیش هەن کە گرفتێوە گۆرەی پېسە پرسو کوردیچ بە گرڎو لایەنەکاشۆ قەبوڵ نمەکەرۆ. کاتێ ئێمە جە ۋېیەردۆ تا ئارۆ چەمێش پۊرەخشکنمێوە، موینمۍ کە جە سیاسەتو تورکیاینە فاڕیای فرە ڕووەش نەڎان. بەڵام مرۆڤ متاوۆ واچۆ جە گلێرگەو تورکیاین بڕۍ فاڕیۍ ڕووەشا دا. سەرەڕاو گرڎو ئۆپراسیۆنەکا جەنگی تایبەتی و فاشیزمی، فاڕیایۍ جە گلێرگەو تورکیاینە رووەشدان. بە تایبەتی ئەرەکۊشای و پاڕادایمەکەما کاریگەری گۊرەش جە گلێرگەو تورکیاینە سازکەردەن. هەرپاسە چنی گرڎو ئۆپراسیۆنە چەواشەکاریی و ئاوەزیەتەکایچ وەڵێکەوتەیەکۍ ۋەرنیشتی کارشا سەرو گلێرگەو تورکیای بیەن. هەرپاسە مشۆم باس جە بەشداریی سیاسەتو دیموکراتیکیچ بکریۆ. چا ڕووانگۆ گلێرگەو تورکیای ئینا وەڵۍ سیاسەتیوە. ئینە پارادۆکس و دژبەریێوە ۋەرچەما. ئاژێوە کە چنی راسی سیاسەتی دژ بەیۆی و پێچەوانەن ئینا ئارانە. جە حەقەتینەنە ئشیۍ سیاسەت وەڵێوەبیۍ.

فاڕییای جە نزیکایەتی ومامەڵەو دەسەڵاتداریبە بییەیش نییا. بە پێچەوانەوە، دەسەڵاتدای ئاکەپە-مەهەپە هەوڵ مرۆنە سیاسەتو قڕکەردەی قووڵتەر بکەرۆوە و یاونۆنەش ئامانج. نیشانی زەقە ئانەیش سیاسەتو دەسەڵاتداریین جە وەراوەرو وەرنیشتی. کاتێ کە ئا حەقیقەتە ئینا ئارانە، سەرو قسەکا دۆڵەتو باخچەلی، جەیۆدایۆ کە گوایە فاڕیایی سیاسی هەن، فرە خەڵەتا. ئیسە قۆناغێنە کە جەنگی تایبەت دلێشەنە زاڵا، ملۆڕاوە. مامەڵەو دۆڵەت و دەسەڵاتی وەراوەر ڕابەر ئاپۆی و پرسو کوردی، کۆنسێپت و چەکی جەنگو تایبەتیش ویەرنان. وەرو ئانەی مامەڵە و هەڵسوکەوتێوە تازە جەلایەن دۆڵەت و دەسەڵاتی وەراوەر بە پرسو کوردی وەڵێ نەوزیان.

مشۆم ئۆپۆزسیۆن جە ئاستی سیاسینە بە خاسی مامەڵە چنی پرسو کوردی بکەرۆ و ئانە گرنگا. ئەر گەرەکشا جە تورکیانە سیاسەت بکەرۆ، ئەر وێش وەراوەر بە دەسەڵاتی بە ئەڵترناتیڤ منیۆرە، ئینە بە تەنیا بە مامەڵێوە خاس چنی پرسو داکۆکی جە چارەسەرو دیموکراتیکی پەی پرسو کوردی مسۆگەر بۆنە. ئەر ئۆپۆزسیۆن جە تورکیانە نمەتاو سیاسەتێوە ئەڵترناتیڤ و یاگەگیر جە وەراوەرو دەسەڵاتینە وەڵێ وسۆ، مەڵامەتش ئانەن کە بە شێوێ خاس  مامەڵە چنی پرسو کوردی نمەکەرۆ. ئەر سیاسەتو ئەڵترناتیڤی داکۆکی و ئەرەکۆشای پەی بنەما دیموکراتیکەکا بۆ، جە تورکیانە ڕێکێش ئانێنە بە شێوێ خاس مامەڵە چنی پرسو کوردی بکەرۆ و وەرگری جە چارەسەرو پرسو کوردی کەرۆ. جەماوەکا ویەردەینە وینریۆ کە بڕێ لایەنێ ئۆپۆزسیۆنی بەراورد بە ویەردەی بە شێوێ ئەرێنیتەر مامەڵە گێرانە وەر. ئەر چی بانە، بەڵام تائیسە مامەڵێوە یەکدەس، پاگیرانە سەرو بنەماو چارەسەری ناماندی. بە گرڏی دلێ پارتە سیاسیەکانە مامەڵێوە پراگماتیست جە وەراوەرو کوردی و پرسو کوردی نەویەرنان. عەقڵیەتو نەتەوەپەرسی، یۆپەرسی سەرو سیاسەتی کاریگەریش هەن. ئانەش نمازۆ جە وەراوەرو پرسو کوردی مامەڵێوە خاس ساز کریۆنە و وەربەسا جە وەردەمو هەڵوێسی چارەسەرینە.

پەی ئانەی سیاسەتو تورکیای چێرو کاریگەری عەقڵیەتو نەتەوەپەرسی، یۆپەرسی و دۆڵەتپەرسی پێ بەرۆ و سەرو بنەماو مامەڵێوە کە حەقیقەتو گلێرگەی وەرچەم گێرۆ، ئەرەکۆشایێ سیاسی دیموکراتیک ئینائارانە. مرۆڤ تاوۆنە واچۆ کە ئانە بە تایبەتی سەرو لایەنە ئۆپۆزسیۆنەکا بێ ئەنجامێش چنەگناوە. پێسەو وەڵتەرێ هەدەپە و ئیسەیش دەم پارتی هەم جە رووەو ئەرەکۆشای سیاسی و هەمیچ ستراتیژیی سیاسییۆ بەرۆش ڕاوە، کاریگەری وسۆ سەرو پارتە ئۆپۆزسیۆنەکا جە تورکیانە. چی دماییا جە هورچنییاو خۆجێیینە رێبازو رێکوەتەو شاری بەکار ئامابێ و ئەنجامی ئەرێنیش بەدەسئاردەبێ. ئا مامەڵەی جەلایەن سیاسەتو دیموکراتیکی گیریانەرەوەر کاریگەری سەرو شێوازو سیاسەتو پارتە ئۆپۆزسیۆنەکا منیۆرە.

جە هورچنییەو ئی دما دمایتا جەهەپە بییەن حزبی یوەم. وەرو ئانەی جە هورچنیینە پێسەو حزبی یوەم هورچنیا، چی کاتەنە مشۆم پەی چارەسەری زیاتەر جەگرڏی ئا وەرپرسیارەتییە گێرۆ ئەستۆ. گلێرگەو تورکیای بە ئاشکرا چەمەڕوانییەکا وێس جە جەهەپەنە نیشاندان. جەهەپەش کەرد بە حزبی یوەمو وداواش چنەکەرد، کە کێشەی هەنووکەیی چارەسەر بکەرۆ. ئەر جەهەپە سەرو بنەماو ئا وەرپرسیارییە جوڵیۆوە، خاستەرو و زیاتەر پاڵپەشتی گلێرگەی بەدەس مارۆ. بە پاو ئانەی، پرسو کوردی بناغەو گرڏو کێشەکان جە تورکیانە، ئایندەو جەهەپەی بە مامەڵە چنی پرسو کوردی یەکلایی بۆوە. ئەر پێسەو وەڵتەری پرسو کوردی گنۆپەشتە و چارەسەریی دیموکراتیک بە بنەما نەگیریۆ و پاسەویر کەرۆوە کە تاوۆنە جە تورکیا کێشە هەنوکەییەکا چارەسەر مکەرۆ، ئینە وێ خەڵەتناین. چی دۆخەنە ئەستەما جەهەپە یان حزبێوە تەرو ئۆپۆزسیۆن حیچ وەڵوستێ ساز بکەرۆ. ڕاوەبەرا تازەو هەدەپەی جە وەراوەرو چارەسەری پرسو کوردینە مامەڵێوە ئەرێنییشا گێرتەنوەر. بەراورد چنی وەڵتەری مرۆڤ تاوۆنە واچۆ جیاوازی جە هەڵسوکەوت و نزیکبیەیۆ هەن. ئانە گرنگا کە جە بەرنامێوە دیموکراتیکنە بلۆڕاوە.

دماو هورچنییەی دلینەی، سیاسەتو قەیومی هەرمانەش پنەکریاوە. سیاسەتو قەیومی و گێرتەی هامسەرۆکا شارەوانی ئی جارە شارەوانییەکێ جەهەپەیچش گێرتێوە. ئایا عەقڵیەتو قەیومی تەنیا دەس سەرەرەگێرتەی شارەوانییەکان، مشۆم چنی جە قەیومی پیاومێنە و جە دژو ئا عەقڵیەتەیە چ ئەرەکۆشایێ بکریۆ؟

نیارەو قەیومی بە چ واتێوەن، بابەتێوەن کە فرە گفتوگۆش سەر کریۆ. ئانەی گرنگا ئانەن مردای و هەڵوێسورگیرتەی و ئەرەکۆشاین وەراوەر. هەڵبەت قەیوم تەنیا دەس سەرەگێرتەرەو شارەوانییەکا نییا. جە ڕاو قەیومی ئیرادەو گەلی دەسش سەرەرەگیریۆ. ئیسە جە تورکیانە سیستمێ و حکومەتێێ کە ئیرادەو گەلیش چنە نییا، بییەیش هەن. وەرو ئانەی ناڕەوا و نادیموکراتین. دۆڵەت بە نیارەو قەیومی جە وەراوەرو شارەوانیەکا، بە دووروستەیۆ ئانیشا هۆرچنیێنێ، گێرتەی و زینانی کەردەیشا، دیموکراسی پاشێل مکەرۆ. ئا پاشێلکارییە هەرمانەو دەسەڵاتو ئاکەپە مەهەپەین. جە ڕاو دەسەڵاتداری ئاکەپە-مەهەپۆ دیموکراسی نوێنەرایەتی کە دیموکراسی بورژوازیش پنەوچیۆ، ئاریش نەمەن.

نیارەو قەیومی جەوەراوەرو شارەوانییەکا جەهەپەی لێوە ئا عەقڵیەتەی دەسەڵاتداری نیشانە مرۆ و لێوەتەرۆ بەرش وسۆ کە گەرەکشا جەهەپەی ئاراستە بکەرۆ. پانەی جەهەپەی تەرسنۆنە و هەڕەشێش چنەکریۆ کە دەس جە پەیوەندییەکا چنی دەم پارتی هورگێرۆ. وەرو ئانەی دەسەڵاتو ئاکەپە-مەهەپە وینۆ کە ئۆپۆزسیۆنێ کە پەیوەندیش چنی کورد و هێزەکا دیموکراسی تورکیای هەن بۆبە ئەڵترناتیڤێ جە دژو دەسەڵاتی و چانەیش تەرسان. بە سەپناو قەیومی گەرەکشا ڕاگیری جا تەرسێ بکەرۆ.

بە دڵنیاییۆ سەپناو قەیومی، سەپنێوە بێ ئاکاما. سیاسەتێوە مەڕیان. جە هورچنییەو خۆجێیی ٣١و ئادارینە گەل جوابی پەنەوازیش بە قەیومی و هورگیرو ئا عەقڵیەتەیە داوە. بە واتەو گەلی، قەیومەکێ گیانریێوە. بەڵام دۆڵەتو و دەسەڵاتداری وەرو ئانەی پاگیرێنێ سەرو قڕکەردەو کوردی، دەستبەردارو ئانەی نەبیێ. مەڵامەتی سەرەکی نیارەو قەیومی کە جەلایەن گەلیۆ بەرکریێنێ، هەر ئانەن. وەرو ئانەی گرڏو ئانیشا دژو نییارەو قەیومی مردێنێ، مشۆم وەڵێ گرڏ چێوێ بە شێوێ یۆگێرتەی، پاگیرانە و ئازایانە مامەڵە چنی پرسو کوردی بکەرا.

جە تورکیانە ویەرناو عەقڵیەتو یۆپەرسی، دیکتاتۆریەت، دماکەوتا و بەرەو وەڵوستەی دیموکراتیکبییەی تەنیا بە خاوەنداری جە چارەسەرو پرسو کوردی بە ڕاو دیموکراسی دەستەبەر بۆنە. تا چا حەقیقەتەیا دوورێ گنمێوە، عەقڵیەتو یۆپەرسی، دیکتاتۆری و دماکەوتا هەنگام بە هەنگام بە تەمامو گلێرگەی و سیاسەتو تورکینە وەڵابۆوە و خنیکنۆش. نییارەو قەیومەکا پەی شارەوانییەکا جەهەپەی، ئەو حەقیقەتەیە بە شێوێ ڕۆشن نیشانە مرۆ.

لێوە تەرۆ، بە سەپناو قەیومەکا دەسەڵاتداری ئاکەپە-مەهەپە هەوڵ مرۆ حەقەو هورچنییا خۆجێیەکا بکەرۆوە. پانەیش بە ئاشکرا گەل سزا مرۆ. چا دۆخەنە مرۆڤ تاوۆنە واچۆ تواناش ئەنجامدان. گلێرگەو تورکیای و بەتایبەتیش گەلو کوری  ئا حەقیقەتەیە وینۆ و جە دژو ئانەی ناڕەزایەتی بەربڕۆ. گلێرگە وەراوەرو سەپناو قەیومی و ئا مامەڵەو دەسەڵاتو ئاکەپە و مەهەپە فرە توڕە و بێزارا. هەوڵ مرۆ ئا ناڕەزایەتیەیە نیشانە دۆنە. بەڵام مشۆم ئا ناڕەزایەتیەیەو گلێرگەی بە رێکوزتەی کریۆ و فاڕیۆ پەی چالاکی. جە نمونەو وانینە وینریا کە ئا کاتە گەل خاوەندارییش چنەکەرد و سەرمەشقایەتیشا کەرد، ناڕەزایەتی تن ئامائاراوە و دەسەڵات ناچاربیی پاشەکشێ بکەرۆ. چا رووە مشۆم خاوەنداری و هەڵوێسورگێرتەی بەهێزتەر بۆ.

چنی هرووژمەکا پاکتاوی سیاسی، هرووژمەکێ جەنگی تایبەتی جە دژیپو گلێرگەو کوردی، جوانێ و ژەنا بەتایبەت بەردەوامێنێ. بەڵام سەرەڕاو ئانەیچ گلێرگەو کوردی، ژەنا و جوانا مچیارە سەروچادەکا و ناڕەزایەتی نیشانە مرا. دەسەڵاتو فاشیستی ئاکەپە-مەهەپە جە ساڵەو ٢٠٢٤نە جە وەراوەرو گەلا کوردەسانی چ جۆرە کۆنسێپتێوەش بەرد ڕاوە؟ جە دژو ئانەی مشۆم گەلو کوردی خاوەن چ هەڵوێس و هەڵسوکەوتێ و چ مڏرامانێ بۆ؟

جە ڕاو پلانو وڕناو قڕکەردەی گەلو کوردی بە ئامانج گیریا. ئامانجەکە ئانەبێ کە گرڏو میانکەو مڏرامانو گلێرگەی دلێنەبەرا و قڕکەردەی یاونا ئەنجام. پەی سەر وستەو ئا پلانا لێوە جە دژو جمیەرەو و گەریلای هرووژمو دلێبەردەیشا ئەنجامدا. لێوەتەرۆ یاسا و دەستورشا پەشگۆش وست و بە تنوتیژیێ دژوارتەرۆ کە ئانەی ساڵا وەڵتەریش ویەرنان هروومێ کەرا سەرو گەلو کوردی. لێوەتەرۆ تنودیژی قورسی جەسەییشا وەڵوست. نییارەو قەیومەکا، دەس سەرەرگێرتەی، زینانی کەردەی، فشار، ئەشکەنجە، کوشتەی و گرڏ جۆرە هەڕەشێوەشا پەی چەمتەرسناو گلێرگەی گێرت وەر. هرووژم کەردەی سەرو ژینگەو کوردەسانی پەنەوازا جە چوارچێوەو تنوتیژی جەسەیی هورسەنگیۆنە. هرووژمێ جە ڕادەبەدەر سەرو ژینگە و سروشتی کوردەسانی هەن و ئی هرووژمە بەشێوەن جە قڕکەردەو کوردی. پینەیش هەم جوگرافیاو کوردەسانی هەم تاڵان کریۆ و هەمیچ یاونۆ دۆخێ کە خەڵک نەتاوۆ دلێشەنە بژیوۆ. لێوەتەرۆ چنی جەنگو دەروونی ئامانجو ڕێزنایرەو گلێرگەی دلێنەبێ.

گرڏ جۆرە شێوازێش پێسەو مادەو هۆشبەری و لەش ورەشی و سیخوڕی پەی وستەو گلێرگەی پەرەش پنەدا. بەشێوازو چەپەڵی تایبەت هەوڵدریا ژەنی و جوانێ کوردی جەپەیا وسا. هەوڵشادا ژەنی و جوانێ کەرا ئامانج، بێکاریگەرێشا کەرا و ئامانجشا ڕێزنارە و گەندەڵکەردەو گلێرگەی بێ. هەرپاسە چا چوارچێوەنە کردەوەکا چەواشەکاری و بەورخەڵەتناو گەلەکەیما فرەشا کەردەن. پێکئاما میلیشیاییەکا، تەریقەتە داردەسە سیخوڕیەکا، مافیاکا، ژیتەم، ڕێکوزیاکا کۆنترا، دانپۆرەنییای، سەروازێ و پۆلیسی تایبەت، میتێ و ئەرەمەزیەرەکێ تەرێ کە ئی جەنگە دەروونییە تایبەتە وسا بوارو جابەجێکەردەی، ڕووەشا کەردە کوردەسان. سیاسەتێوە دژوار کە ئانەو ساڵەکا ٩٠ی ویەرنان پەیڕەو کریۆ. پا گرڏ هرووژمێ جەسەیی و دەرونیا هەوڵ دریۆ چۆک بە گەلو کوردی دا.بێگومان ئا سیاسەتە سەرکەوتوو نەبیی، دۆڵەت نەتاواش با ئەنجامەیە یاوۆ کە دماشۆ بێ. گەلو کوردی دەسبەردارو هەڵوێسو ئەرەکۆشای، وڵاتپارێزی و ئازادی نەبێ.  تەنانەت جە دژو ئانەی ئەرەکۆشایس گۆرەتەر کەردەن. جە ڕاو هەڵمەتو ئازادیی مییاننەتەوەیی ئەرەکۆشاو وێش خاستەر بە جەهانی یاونان و خاستەر پەشتیوانی جەهانی و ژەناش هورگێرتەن. بەڵام مشۆم زانمێنە کە دوژمن جە وەراوەرەنە دەسبەردارو سیاسەتو دلێبەردەی نەبییەن، پەی دلێبەردەیما درێژە بە هرووژمێ تایبەتی جەسەیی و دەرونی مرۆ. دیسان مشۆم ئینەی بزانمێ کە هرووژمەکێ جەنگی تایبەتی دەرونی جە هرووژمو جەسەیی دژوارتەرێنێ. پەی ئانەیش دوژمن قورسایی وسۆ سەرو جەنگی تایبەتی. بە زانابیەی ئانەیە کەرۆ، پەنەوازا جە وەراوەرو جەنگی تایبەتو دوژمنی وشیاری و رێکوستەی وەڵێ وسۆ.

سەرانسەرو جەهانینە ویستو جەنگی، تنوتیژی و دیکتاتۆریەت بەرزکریاوە، ڕاش وەردەمو قەیرانو سیستمی کەردەنۆ. قەیرانو مۆدێرنیتو سەرماداری کاریگەر سەرو ئا گلێرگا مکەرۆ کە گەشەش کەردەن. ژەنا چنین کاریگەری ئا قەیرانەشا سەر دروس بۆنە ؟ پەیوەندی زیابییەی تنوتیژی خە وەراوەر ژەنا چنی سیستمی چێشا؟ مڏرامانو ژەنا جە دژو مۆدێرنیتو سەرمایەداری بە دروشمو "ژەنی، ژیوای، ئازادی" ئاستێوە جەهانیش بەدەسئاردەن، ئینە بە چ واتێوەن؟

رەنگە پەیوەندییێ بەینو هورکیشناو قەیرانەکەی و پەرەسانای تنوتیژی گرڏی، چنی تنوتیژی دژو ژەنا بەتایبەتی بۆنە. بەڵام سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەداری سیستەمێوەن کە وێش کێشێ و فشارث و چەوەسنایۆ و تنوتیژی دروس مکەرۆ. هەرپاسە قەیرانێ جە پێکئاماو گرڏی سیستەمەکەینە هەن. پۆکەی مەبۆ تەنیا جە دۆخو قەیرانەکەینە هەڵوێسە و هورسەنگنایش پەی کریۆ. لێوەتەرۆ سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەداری سیستمێوەن کە بە فرەتریین رێژە عەقڵیەتو پیاسالاری قووڵتەر کەرۆوە. پۆکەی ئا سیستەمە فرەترین دژایەتیش وەراوەر بە ژەنا هەن. وەرو ئی مەڵامەتا گۆرەترین ئەرەکۆشای جە لایەن ژەناوە دژ بە سیستەم کریۆ.

هەڵبەت کاتێ بابەتەکە سەرو ژەنا بۆنە مشۆم ئێمە رەخنە جە سیستمی گێرمی و ئیدانەش بکەرمێ. بەڵام مشۆم زانمێ کە ئا توندوتیژییە جە ڕاو پیایۆ جە دژو ژەنا کریۆ. گرڏ جۆرە تنوتیژیێ جە دژو ژەنا جە لایەن پیایا کریۆ. جا روۆ مشۆم پیێ سەرەتا وەنەپەرسای جە وێش کەرا و وێش راس کەراوە. پرسو ئازادی ژەنا تەنیا پرسو ئازادی ژەنی نییا. جە هەمان کاتەنە پرسو فاڕاو پیاین. وەرو ئانەی ئا کەسەی کێشەکە منیۆوە پیان. بە بەبڕیێوە تەر عەقڵیەت و کلتوری سەردەسو پیاین. چی روۆ گرنگا پیا کێشەو ئازادی چارەسەر کەرۆ و مامەڵە و هەڵسوێسێ دروس نیشانە دانە. ئەر گەرەکما بۆ ئازادیوازی بیمێ، بیمێ مرۆڤ، خاسێ بیمێ، پەنەوازا سەرەتا سەرو بنەماو هێڵو ئازادی ژەنێ وەنەپەرسایۆ جە وێما کەرمێ و وێما راس کەرمێ. تا ئینەیە نەکەرمێ تەنیا پرسیارکەردەی جە سیستەمی و ڕەخنەگێرتەی و نیشاندایش پێسەو سەرچەمەو کێشەکەی حیچ واتێوەش مەبۆ. سیستەم بە چ شێوی بییەو وێش سەرو ئێمە بنیات بنیۆ، جە بنەڕەتەنە مشۆم ئی حەقیقەتییە وسمێ چێرو پرسیاری و جنەکۆڵنای. ئەر ئی هەرمانێ بکەرمێ و ویەرنمێش، متاومێ ئازادێ بیمێ و یاومێ دیدارێ راس چنی ژەنا.

ئەرەکۆشای ژەنا کە وەرفراوان بۆ گرنگا. چارەسەرو پرسو ئازادی، بە ئازادی ژەنا دەسەبەر بۆنە. بە ئەرەکۆشای ئازادی ژەنێ تەنیا ژەنێ ئازادێ مەبا، گلێرگە بە گرڏی ئازاد بۆنە. چا روۆ مشۆم گرڏما هامپشتو ئەرەکۆشای ئازادی ژەنا بیمێ و بەشداری چا ئەرەکۆشاینە بیمێ و پاڵپەشتییش چنەکەرمی.

دروشمو ژەنی، ژیوای، ئازادی' بییەن هێماو ئەرەکۆشای دژو مۆدێرنیتو سەرمایەداری. ئینە گرنگ و واتادارا. ڕابەر ئاپۆ گرنگی و بەهێوە فرەش بە ژەنێ و ئازادی ژەنێ دا. خەباتێوە گۆرەش پەی ئازادی ژەنا کەرد. ئا پەیوەندییە گۆرەو بەینو ژەنی و ژیوایش وینا و ئەرەیاوناش کە ژیوای بەپێ ئا پەیوەندییە بونیاد بنریۆ. ئازادیش پێسەو بەشداربیەی چا ژیوایە و بەرەو وەڵوستەی، سەرجەنۆ پێناسەشکەردۆ. سەرو ئا بنەمێ ئازادی ژەنێش پێسەو هەنگامێ و مەرجی یوەم نیارە. گرڏو قاڵبەکا عەقڵیەتو پیاسالاریش ماڕا.

جیاتی قاڵبە دۆگماتیکەکا و شێوازو ژیواو سەردەسی، پێوەرەکا ئازادی و یاواینە جە ژیوایێ ئازادی چنی ژەنا وەڵێ وست. بەمەڵامەتو وەشەویسی وەراوەرو بە ژەنا و پێوەرەبەسیا بێ بە ژەنی و ژیوایۆ، سەرو هێڵەو ئازادی ژەنا وردبییەیۆ و لواشۆنیش کەرد. جە ئەنجامو لواشۆنیرە چوارچێوێوە تیۆریش متەرە. ئا چوارچێوە تیۆرییەش ڕابەر ئاپۆ پەرەش پنەدا، هێزێوە فرەش بە ئەرەکۆشای ئازادیی ژەنا بەخشا. جەوەراوەرەنە وینمێ ژەنی خاوەنداری جە ڕابەر ئاپۆی مکەرا و رێزش ونەگێرا.

ژەنا کوردەسانی جە ئەرەکۆشای ئازادی کوردەسانینە، ڕووبەڕوو سیاسەتو جەنگی تایبەتی دۆڵەتو تورکی و گروپە هامکار-دماکەوتەکانێ. ژەنێ کوردەسانی هەم وەرو کوردبییەی و هەمیچ وەرو ژەن بییەی رووبەڕوو هرووژمێوە سیستماتیکی باوە. جە دژو ئانەیچ ژەنی بە وێپارێزنای وێڕاگری کەرا. ساڵەو ٢٠٢٤ پەی ژەنەو کوردی چنین ویەرد؟ ئا ژەنێ کە جە شۆڕشەنە دەورو سەرمەشقایەتی و ستراتیژی گێڵنا، جە دژو هرووژمەکا مشۆم بە چ شێوێ ئەرەکۆشانە؟

هەڵبەتە مشۆم جوابو ئی پرسیارا جەلایەن هامڕەیا ژەنێوە دریۆوە. تاونە ئانەیە واچو کە هێزو ژەنێ فرە گۆرەن. سیستمو مۆدێرنیتو سەرمایەداری و کۆلۆنیالیستو قڕکەری چی ژەنا مکەرۆنە ئامانج، وەرو ئانەی خاوەن هێزو بونیادنیاین، خاوەن هێزو بەکرداریکەردەی ئازادیین. تەرسەکێ پەی ئینەی گێڵوە، توڕەیی و هرووژمەکێش جە دژو ژەنا زیاتەرۍ کەردێنۍ.

تەمامو دۆڵەتا و بەتایبەت دۆڵەتو تورکی جە گرڏ کاتێ زیاتەر دژو جوانا کوردی جەڕووەو جەسەیی و ڕۆحی و هەست و فیکر و سایکۆلۆژیی، جەنگی تایبەت ئەنجام مرا. ڕەوشو جوانا کوردەسانی جە چوار پارچەو کوردەسانی و چبەرو وڵاتی چنینا؟ بەتایبەت جە ساڵەو ٢٠٢٤ بە حەقیقەتو هرووژمی و هەڕەشەکا چنینێنێ؟

هەمان هرووژم پەی سەرو ژەنا جە دژو جوانا ئەنجام دریۆ. ئینەیچ گێڵۆوە پەی ئانەی جواناش پێسەو ژەنێ، داینەمیکو ئەساسی گلێرگەینێ. بە درێژایی تاریخی هێزە دەسەڵاتدارەکا هەمیشە پەی ئەرەگیری و کۆنترۆڵکەردەو جوانا هەرمانەشا کەردێنە. چونکە مزانانە تەنیا بە فشار و تنوتیژی جوانا کۆنترۆڵ نمەکەرا، پەناشا بەرد پەی شێوازی جیاواز. شێوازی سەرەکی کە سەردەسەکێ هەمیشە بەکارشا ئاردەن. پی شێوە ئامانجشا ئانەن جوانا جە ڕەوشو تەرسێ دووروزاوە و ئیسفادە جە هێز و وزەشا هورگێرا. ئیسفادە هورگێرتەی جە وزە و هێزو جوانا بیی بە یۆ جە پرسە گرنگەکا سیستمە سەردەسەکا. سیستمە دەسەڵاتدارەکێ مزانا تا وزە و هێزو جوانا نەقۆزاوە، مەحاڵا تاوانە مەناوە و چەرخو ستەمکاری سوڕنا.

جە سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەدارینە هەوڵی جدی دریۆ پەی ملکەچکەردەی و کۆنترۆڵکەردەو جوانا. بەتایبەت جە قۆناغو گلێرگەی بەکاربەر و گەشە کەردەی تاکگەرایی، جەوەراوەرەنە هورشانایۆ بنیادو ئەخلاقی و مەعنەوی، گێڵای شۆنەو مانێرە بە تەمامەتی بە کولانەی وینیا و وستەی ڕووەو ماددەگەرایی پێسەو تاکە بەهێ، لێکەوتەی فرە وێرانکەرش سەرو جوانا هەیە. ئەر تەنیا ئا زەرەرا وینمێ کە سیستەمو مۆدێرنیتو سەرمایەداری سەرو جوانارە ئاردەنش، ئانە بە ڕۆشنی تاومێنە چا خراپەکارییە و ناڕەسەنێتی یاومێنە کە ئی سیستەمە خوڵقنانش.

دۆڵەتو قڕکەری و ستەمکارو تورکی، بە ئیسفادە هورگێرتەی جە کاریگەرییە نەرێنییەکا ژیوای مۆدرنیتی سەرمایەداری سەرو گلێرگەی و جوانا و قووڵکەردەیۆ ئی کاریگەرییا بە میتۆدەکا جەنگی تایبەتی، هەوڵ مرۆ جوانا کوردی جە ئەرەکۆشای و وڵاتپارێزی و گلێرگە و ژیوای بڕنا. بی شێوە ڕا پەی هرووژمو قڕکەردەی دژو گلێرگەی کەرۆوە. لێوەتەرۆ گەمە بە ئایندەو گلێرگەی کەرۆ. چونکە ئایندەو هەر گلێرگێوە پەیوەسا بە جوانا ئا گلێرگەیە. ئایندەو گلێرگێوە کە جوانەکێش جە حەقیقەتو وێش دوور وستێباوە، نمێدی. دۆڵەتو تورکی گەرەکشا ئا ئەنجاما جە گلێرگەو کوردینە جابەجێکەرۆ.

دوژمن لێوەنە بە ڕێبازو جەنگی تایبەتی هەوڵ مرۆ جوانا کوردی کولانە کەرۆوە و جە ئەرەکۆشای دورش وسۆوە، لێوەتەرۆ گەرەکشا جوانا جە کوردەسانەنە دوور وزۆوە و ئینەیە سەپنۆ. پەی ئینەیە ئی فشارا زیاتەر کەرۆ، لێوەتەرۆ جەڕوەو ئابوورییۆ بێچارەش مکەرۆ، پینەی هەوڵمرۆ جوانا جە کوردەسانەنە دوروزۆوە بەرەو چبەرو وڵاتی. ئینە ڕێبازێوە جەنگی تایبەتین و جە چوارچێوەو قڕکەردەی کوردان. جە پارچەکا تەریچ هەوڵو دۆڵەتو تورکی چی ڕووە هەن. ئا جوانی ڕووەسا کەردە چبەرو وڵاتی، ڕووبەڕووو هرووژمو دلێنەبەردەی و کولانە کەردەیۆ و ناڕەسەنکەردەی ژیواو مۆدێرنیتی سەرمایەداری باوە. پەنەوازا جوانا کوردی دژو ئی سیاسەتا مۆدێرنیتو سەرمایەداری و دوژمنی ستەمکارو قڕکەری هۆشیارکەرۆوە و ڕیکوزیا کریۆ و ڕووەکەرا وڵاتی و ئەرەکۆشای. پینەی مشۆم پلانەکا دوژمنی هورشنیاوە.

پەکەکە پێسەو تەڤگەرێوە جوانا ئەرەمەزیا. ڕابەر ئاپۆ ماچۆ "بە جوانی دەسما پنە کەرد، بە جوانی سەرێ گنمێ". سەرو بناغەو ئی ئەرکەی، دەورو سەرمەشقایەتی ستراتیژو جوانا کوردەسانی جە ئەرەکۆشی ئازادی کوردەسانی ئینا چ ئاستێنە؟ ڕێکوزتەی جە بوارو کۆمەڵایەتینە ئینا چ ئاستێنە؟ دژو هرووژمەکا، جەڕووەو وێپارێزنای خاوەنو چ ئەرکێنێ؟ ویناو ئەرکۆشای ساڵێ تازێ، مشۆم چنین بۆنە؟

تەڤگەرەکەما پێسەو تەڤگەرو جوانا ئەرەمەزیا و ئی ڕۆحەش پارێزنا. پی ڕۆحۆ ئەرەکۆشایش بەهێز کەرد، ئنە وەلکەوتەیش بەدی ئارد و یاوا ئارۆ. ئیسەیچ سەرو ئی هێڵێ ئەرەکۆشمێ و وەڵکەوتەی بەدەس  مارمێنە. دروشمو ڕابەر ئاپۆی "بە جوانی دەسما پنەکەرد، بە جوانی سەرێ گنمێ" گوزارشت جە هێڵەو ئایدیۆلۆژی تەڤگەرەکەما مکەرۆ. پێناسەو ڕێکوزیای تەسک و سیاسی نییا، پێناسێوە ئایدیۆلۆژییا. کاتێ وچیۆ جوانی ڕۆحا، تەنیا پەیوەندیش بە دینامیزمی جواناوە نییا. هامکات باسو ئا جوانا کەرا کە وێشا جە گڵاو سیستەمەکەی و پەیوەندیی ژەنگهورئاردەی پارێزنان و جەوهەرو وێشا پاک ڕاگێرتەن و هەڵوێسی ئازادیشا هەن. ئەر تەڤگەرەکەما هەمیشە پەرەش سانان و جەوهەرو شۆڕشگێڵانەو وێشا پارێزنان، ئەر هەمیشە جە ئازادینە قووڵ بییەنۆ، ئا دەرئەنجامو ڕۆحو جوانیشا.

جە گرڏ مەیانەکا ئەرەکۆشای ئازادی کوردەسانینە و ئا پێشئامێ کە خوڵقیینێ، دەورو جوانا کوردەسانی جە ئاستی سەرمەشقەنە بییەن. گەریلا وەڵتەر پێسەو تەڤگەرو جوانا ئەرەمەزیان و پاسە بەردەواما. لێوەتەرۆ ڕابەر ئاپۆ جوانا و ژەنا سەرمەشقیش پارادایمەکە دەستنیشن کەرد. دژو ئینەی بانگو سەفەربەری جوانا ب. هەڵبەت ئینە هەڵوێسێوە یاگەگیر بێ.

پەنەوازا جوانا کوردەسانی سەرو بناغەو جەنگی گەلو شۆڕشگێڵی پەی شۆڕشو وەرنیشتی سەفەربەرێ با. پێسەو هێزو ڕێکوزیای گلێرگە بەشداری جەنگو پارێزناو شۆڕشی بکەرا. پەنەوازا پەی بەشداری گەلی جە جەنگو وێپارێزنای، خەبات کەرۆ و جی ڕووە گەلی پەروەردە و ڕێکوزیا بکەرۆ. پەروەردەکەردە و ڕێکوزتە و وەڵێوزتەی وێپارێزنای یەرێ ئەرکێ یەرەمینێ قۆناغو بەپارت بییەین. جوانا کوردی پەی جابەجێکەردەو ئی یەرە ئەرکە ئەساسییا، پەنەوازا دەوری سەرمەشق گێڵنا. وەرپرسیارەتی تاریخی جابەجێکەرا و سەرکەوتەی تاریخی مسۆگەر بکەرا.

 دژو جەنگو تایبەتو دوژمنی، پەنەوازا ڕێکوزیا جوانا وێشا پەروەردە و ڕێکوزیێ بکەرا و جە جەنگو تایبەتی یاوانە. بە ڕاو و ڕێبازو دۆڵەمەنی ئەساسی وێشا، جەماوەرو وەرفراوانو جوانا دژو جەنگو تایبەتی پەروەردە بکەرا. لێوەتەرۆ، جە وەراوەرو هرووژمە دەروونییە تایبەتەکا دوژمنی، پەنەوازا ناڕازیبییەی دلێ گلێرگەینە پەرەپنە دانە و گلێرگەی وسا جووڵە. دوژمن ٢٤ سەعاتە هرووژم مکەرۆ سەرو گلێرگەی بەبێ ئانەی حیچ یاسا و ڕێسێوە بشناسۆ، هەوڵ مرۆ بەهێکێ گلێرگەی کولانە کەرۆوە، گلێرگەی بەبێ زانای و بێ ئیرادە بازۆوە. جە وەراوەو ئینەینە جوانا گلێرگەی وسا جووڵە  و تاوەکو گلێرگە جە دژو هرووژمەکا جەنگی تایبەتی ناڕەزایەتی نیشانە دانە. جوانێ هەڵوێسی ڕۆشنتەر و بەهێزتەر جە وەراوەرو قەیومی نیشانە مرا. تا دۆڵەت پاشەکشێ بکەرۆ، جوان حەجگیز مەبۆ مدرۆ و مشۆم بەرەوام چالاک بۆنە. ئەر دوژمن بێ ڕەچاوکەردەی یاسا و ماف ئیرادەو گەلی دەسبەسەر گریۆ، گرڏ جۆرە ناڕەزایەتی و چالاکییی دژو ئینەی ڕەوا و پەنەوازا. هەرپاسە مشۆم جوانێ دژو تۆڕەکا ماددەو هۆشبەری و لەش ورەشی و سیخووڕی خاوەن هەڵوێسێ با. پەنەوازا ئی تۆڕە قیزەونۍ دوژمنی پا نەوزا دلێ کوردەسانی.