ئەندامەو کۊردیناسیۊنوو کەجەکەی بەسۍ ئەرزینجانە واتش، پەی هامژیوای ئازاڎی پەنەوازییما بە فاڕای یاواینەی هەن، پەی ئینەیچە کۊشیاێوە گەورە زەروورا و واتش: "هەرمانەو سەروو شانەیمانە مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎوو ڕابەرایەتیما وزمۍ بواروو بەیاگەیاونایۊ".
بەسۍ ئەرزینجانە ئەندامەو کۊردیناسیۊنوو کەجەکەی بەشدارییش بەرنامەو 'خوەبوون'وو ژەن-تیڤیینە کەرد و جوابوو پەرسەکاو ڕۊنامەنویس ئارژین بایساڵێش داوە، ئینە چەمپەنەکەوتەکەین:
ئەوەڵ هامژیوای ئازاڎ چەنی بی بە پەرسەو ڕۊو تەڤگەری ئازاڎییوە؟
ڕابەرایەتی ساڵەو ٢٠١٠ینە جە وەرگێرییکەرڎەی جە وێشنە مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎییش نویست، جا وەختۊ بییەن بە پەرسەو ڕۊیما. نووسی. سەرۊک ئاپۊ جە ئەرەمەرزنای پەکەکەیۊ تا ئارۊ گرنگیێوە فرە بە ئازاڎیی ژەنا مدۊ. هەرمانێوە ستراتیجییەیش پەی ئازاڎیی ژەنا کەرڎە. ڕابەرایەتی ساڵەو ١٩٨٦ینە پێسە یوەم بەرهەمی کتێبێوەش سەروو بنەیانەی و ژەنۍ نویست. دماو کۊنگرەو ٣ زیاتەر دۊڵەمەندش کەرد.زیاتەر سەرنجەش وستە سەروو کەسایەتیی کوردی. چونکوم ڕاسیینە هەزاران ساڵێن کوردستان ئەرەگیر کریان. کەسایەتیی کوردی حەر چوار پارچەنە پاسە وەش بییەن، بە وەرفراوانیی کەسایەتیی کوردی شێونییان. قسۍ و واچەکاو سەرۊک ئاپۊی زیاتەر و زیاتر قووڵتەرۍ بیێیەیۊنۍ سەروو ئی پەرسا. . ئاد تەنیا خەموو ئازاڎیی ژەناش نەبێ. بنەڕەتنە گەرەکش بۍ گلێرگە کەسایەتیی ژەناوە ڕزگار کەرۊ. ئینەیچ هەرمانێوە گەورۍ بێ. بەڵام وەروو ئانەی ژەنی کۊێلۍ کریێبێ. ڕابەرایەتی ئجێش ئەگەر ژەنی گنۊ وەڵۍ و سەرمەشقە بۊ، گلێرگە و پیا ئازاڎۍ با. پەوکای کۊشیاێوە گرنگش پەی ژەنا کەرد. پەیئینەیچە فرە هامڕۍ ژەنۍ گەشمەرڎۍ بیێ. نەک حەر دلۍ جمیەرینە، بەڵکوم گلێرگەیچنە، ژەنی گەشمەرڎۍ بیێ. ئەنجامەکۍ جە بەسوپابییەی ژەنانە و بەشدارییشا دلۍ پەکەکەی و ڕێکوستەی ژەنانە بەدەس ئامێ. پەوکای وەڵێکەوتەی دەسش پەنە کەرد. مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎی ساڵەو ٢٠١٠ۊ، کە تارێخێوە فرە کۊنش هەن پێشکەشوو گرد لایۍ کریا.
پێناسەکەش گرنگا. ئەوەڵوو ئینسانیەتیوە تا ئارۊ، ئایین، فەلسەفە و زانست بەرڎەوام ئا پەرسێشا کەرڎێنە کە 'چەنی بژیومێ؟' بەڵام جە میتۊد و بنیاتنیایشنە هەمیشە دووۍ لایەنۍ بەکارۍ ئامێنێ، یانۍ باڵادەسیی- چێرڎەسەیی. ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۊجالانی چا بوارەوە پێناسەش سەروو ژیوای چێشا؟
سەرۊک ئاپۊ سەرەمڕ ماچۊ ژیوای ماناش بۊ، هەبێت. گرنگیێوە فرەش بە بییەی و ژیوای و یەکسانیی دان. ژیوای بەینوو ژەنۍ و پیی کوشیان. ئینە فرە گرنگ بۍ وەختۍ مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎی لاو ڕابەر ئاپۊیۊ ئرمانیا. چونکوم دەوڵەت-نەتەوە سەروو بنەماو بنەیانەی وێش بنیات منیۊ. پلەبەندی و دەسەڵاتەکۍ سەروو ئی بنەمێوە ئەرەمەرزیێنۍ و بەرڎەوامێنێ. ئی مۊدێلە یاگەدارا پەی هامسەرگیری ئیساتێ، کە هەمیشە بە دەسدرێژی، تندوتیژی و کوشتەی ژەنا ڕووبەڕوو بییەنۊ. ژیواێوە مانادار، ئەخلاقی، ئامانجدار، جوانکاری مۊدێلوو سەرۊک ئاپۊین. هەرمانەو ئێمەنە ئی مۊدێلەیە پەی ژیواێوە هەقەتینی و جوانی وزمۍ بواروو بەیاگەیاونایۊ. دەوڵەت پێچەوانەکەیش کەرۊ، ماچۊ هەمیشە پەی ئێمەن. تا دەوڵەت قەوەت بۊ، مۊدێلوو زەواجی ئەرەمەرزیان، بەڵام ئێمە قبووڵشنمەکەرمێنە و ماچمێن گرد کۊشیاێوەما پەی بنەوستەی مۊدێلوو هامژیوای ئازاڎین پەی گەل، ئینسانیەت، ژەنۍ و پیای بەکار مارمێ.
هەزاران ساڵێن باوڕێوە هەن، کە پیۍ باڵادەسێنێ، فیۊداڵێنی. حەرپاسە ژەنی کۊیلۍ کریێنە و ئی دۊخەشە قبووڵ کەرڎەن. تا ئا چەمکە نەفاڕیۊ، ئایا متاومۍ بواچمۍ گردوو بوارە کۊمەڵایەتییەکانە متاومۍ پێوە بژیومێ؟
هۊشیاربییەیۊ فرە پێویسا. مشۊم خاس جە پلۍ بنەیانە، ژەن و مێردی بیاومێنە، چەنی مژیوا؟ ماناو ژیوایما چێشەنە؟ وەختۍ ملا دلۍ گلێرگەی موینمۍ یۊترینی قبووڵ مەکەرا. بەڵام چی ماچمۍ هامژیوای ئازاڎ، چی بە پێویسش مزانمێ؟ مشۊم باس کریۊ. جیهاننە چندین نەوەشیۍ پێسەو Covidهەنێ. چی؟ چوون ژمارەو ئەرەنیشتاو دنیۍ فرە بییەن. ئیتر جوگرافیاو دنیۍ جیهان تەنانەت مەتاوۊشا، هامسەنگی ژییواینە هەن. مشۊم ڕێژەو ئاژەڵ، ڕۊوەک، ئینسان و گرد چێوۍ هامسەنگیینە بۊ. بەڵام بۊنەو سیاسەتوو دەوڵەتاوە ئی هامسەنگییە تێک شییەن. پەی نموونەی دەسەڵاتدارۍ پێسەو ئەرڎۊغانی ماچا واز بارڎۍ با ژەنی چند زارۊڵیشا با. بەڵام وەختۍ ژەنی زارۊڵۍ فرێش با، گردوو ژیوایش چەنی زارۊڵا ملۊ و حیچش پەی مەمەنۊوە تەنیا پەی مێری و زاڕۊی نەبۊ.
چێوۍ تەر ئانەن، کە تندوتیژیی دژوو ژەنا، کوشتەی فرە زیادش کەرڎەن، ئەگەر بارەو ژەناوە پاسنە بۊ، ماناش ئانێنە تندوتیژی بەگردی گلێرگەنە زیادش کەرڎەن. ڕەنگای وەرکەوتوو دلێڕاسەینە گرد چێوۍ بیاوۊ بە چەقبەستەیی، بەڵام وەڵاتا پێسە ئەورووپای و ئەمریکاینە کریایۊیۍ فرە تەرسناک هەن. جەستەو ژەنۍ بەتەمامی ئەرەگیر کریان. جیاوازیێوە گەورەو جێندەریی موینیۊ. ژەنی فرە هەرزانتەر جە پیایا هەرمانە کەرا. چێگەیچنە حکومەت ئیسفادە جە ژەنا کەرۊ، وەختۍ یەکسانیی هەرمانۍ یاگێوەنە نەمەن، دەسەڵات ئیسفادەش چەنە کەرۊ ئینۍ کاریگەرییشا هەن. تا ژەنی کەمتەر بڕواش بە وێش بۊ، ئیرادەش زیاتەر مەڕیۊ، ئەرەگیرکاری زیاتەر ڕووە مدۊ. ژیوای ئیساتۍ پەی ژەنا فرە خراپا. پەی هامژیوای ئازاڎی، پێویسا کۊشیای، یاواینەی و جەنگێوە گەورە دەس پەنە کەرۊ. فاڕیای ژیواینە پێویسا. ژەنی و پیا جەڕووەو ڕۊحییوە مشۊم وێشا جە سیستمی جیا کەراوە.
ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۊجالان جە وەرگێریی پەنجەمنە باسوو هامژیوای ئازاڎیش کەرڎەن، یۊ بە یۊ هەرمانە و وەرپەرسیی ژیوای ئازاڎ و یەکسانیش پەی ژەنۍ و پیای باس کەرڎەن، ئا هەرمانۍ و وەرپەرسیۍ چێشێنێ؟
ژەنی مشۊم خاس دۊخوو ژیوایش شیی کەرۊوە، کە چەنی مژیوۊ، بەڵام چا بوارۊ لاوازیی هەن، ئەگەر ئینسان بارودۊخوو وێش نەزانۊ نمەتاوۊ سەرشرە زاڵ بۊ. ڕابەرایەتی بنەیانە و هامسەرگیری ئیساتۍ پێسە قەفەسێوە موینۊ. ژەنی و پیا گنا دلۍ ئی قەفەسیوە، بەڵام پێویسا دۊخوو ژەنۍ و پیای چی قەفەسەنە خاس ورسەنگنیۊ، ویرۊکەرڎەی ڕەگەزی مەژگوو ژەنۍ و پیای پەڕ کەرۊوە. حکومەت و دەسەڵات سیاسەتێوە پیس سەروو پیایاوە کەرا. موینی نە زەڕ هەن، نە دەرفەت، هیچ چێوێوە نییا، بەڵام داواو هامسەرگیریی کەرا. وەختۍ پیا مێوە یانە و دەسش هاڵین گردوو تووڕەییەکاش سەروو ژەنارە بەتاڵۍ کەرۊوە. تەنانەت ڕابەر ئاپۊ نموونێوە مارۊوە و ماچۊ گرد پیێوە پێسەن پڵنگی. مەبەسم ئانەن پڵنگ هجوومکەرا. ژەنی یانێونە مژیوۊ کە پڵنگێوەش چەنەن، پڵنگێوە ئاورا و هجووم کەرۊ سەروو ژەنۍ و ڕۊحیش وەرۊ و ڕاو ژیوایش حیچ پەی نمازۊوە، ژەنیچ یا مشۊم قبووڵش کەرۊ یان مشۊ مرۊ، گروو ئینیشا گلێرگەنە وینیا. بەڵام وەختۍ ژەنی قبووڵش کەرۊ کەسایەتیی ژەنۍ تێک مشۊ. کەسێوە گرد چێوۍ قبووڵ کەرۊ ئیتر بۊ بە کۊیلێ. ژەنی بۍ ڕێکوستەی و بۍ پارێزنای مژیوا. چەنی کەسێوە پاسە مژیوۊ دژوو سیستەمی مرڎۊوە، ناچار مشۊم وێش تەسلیموو پیای کەرۊ. ژەنی بە نامۍ زەڕی و وەشەسیایۊ خەڵەتنیۊ. وەختۍ چەنی پیاێوە مژیوۊ، پەیش بەرگنۊ کە کە پێچەوانەکەشا، موینۊ پیا مدۊ وەنەو ژەنۍ و کوشۊش، مشۊم ژەنی فرە وریۍ بۊ کە وەختۍ پیاێوە زەڕش هەن یانۍ ئانە نا کە ژەنەکێش ئاسوودێنە.
با گێڵمێوە لاو ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۊجەلانی چە هەرمانۍ و وەرپەرسیێوە پەی پیایا دیارییە کەرۊ؟
هەردووۍ ئەدا و تاتە سەرەمڕ تا وێرەگا هەرمانە کەرا، بەڵام وەختۍ تاتە مێوە یانە، بە ئاسانی متاوۊ بە ئەدێكۍ بواچۊ چێشت کەرڎەن یانەنە؟ هەرمانەو ئەدۍ مەوینیۊ. ژەنی فرەتەرین هەرمانە کەرا، ئەگەر هامژیوای ئازاڎ بۊ، مشۊم پیا فاڕیۊ، کولتووروو ئێمەنە دایم دەسەڵاتوو پیای ئینا وەرۊ، مشۊم وێش بارۊرە کۊشیۊ، بازنۊ بایی هەڕەشەکاش جوابی تند ورگێرۊوە. پیای پڵنگیچ بۊ ژەنیچ بایی ئانەی پڵنگەنە. حەرپاسە پیا پێویسا یانەنە جەنگچەنی نەفسوو وێش بکەرۊن، سەروو وێشرە حاکمییەت وەش کەرۊ. ڕابەر ئاپۊ باسوو کوشتەی سیفەتە پیاسالارەکاش کۊشیۊ. ڕابەر ئاپۊ ماچۊ ئادۍ پێسە پیای بەقەوتی پەیدۍ با، بەڵام ئەگەر کەسایەتییشا بارارە متاوا فاڕیا، با بە پیای هەقەتین ئیساتۍ ژەنی و پیا زەروورا وەرگێریی ئی بنیاتنیایۊ دەوڵەتی باوە.
ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۊجەلان حەرپاسە ڕەخنە گێرۊ. باسوو چێواێوەیچ کەرۊ، کە ئینسانی وێش بنیاتۍ نیێنۍ پێسە سیاسەت، ئابووری و هتد. پێویسا بوزیۊ خزمەتوو ژیوای ئینسانیوە. بەڵام سیستەموو ئێساتێنە ژیوای کەوتەن خزمەتوو سیستمیوە.
کێشەکە تەنیا بەینوو ژەنۍ و پیاینە نیا، سیستەم ڕاسییوە ئی هەرمانۍ مکەرۊن، ماچۊ پەیوەندیی بەینوو ژەنۍ و پیای فرە تایبەتا، نمەبۊن کەس دەسش بدۊ وەنە. ئینە وێخەڵەتناین چێوە تایبەتەکۍ چێوۍ کۊمەڵایەتیێنێ. ئەگەر باسوو هامژیوای ئازاڎی کەرمێ، پێویسا گرد لایەنێوە کۊمەڵایەتیینە یاگەدارما بۊ.
سیستموو هامسەرۊکایەتیی نموونێوە خاسا.
پاسەن مۊدێلێوە فرە گرنگا. حەرپاسە پەی جمیەرەکەیما فرە گرنگا. ژەنی هەمیشە جە کایەکاو ژیوای دوورۍ گناوە یا لاوازۍ کریا. بەڵام بە کۊشیایی ئێمە، بەتایبەتی وەرنیشتنە، بە شۊڕشوو ژەنا، ژەنی خەریکۍ بنیاتنیایۊ سیستموو وێشانێ، سیستەمێوە یەکسان کەرا. بنیات دەنێن. کە هەرمانێوە کەری مشۊم وێت خاستەر کەری، تا هەرمانەکۍ خاستەر کەری، ئینەیچوەرنیشتنە هەن. ژەنی ئامۍ بەر و ئامۍ دلۍ گردوو بوارەکاو گلێرگەی، ئەزموونشا پەیدا کەرد، وێشا سیاسەت و ئابووریینە پەرە پەنە دا. یاوێنە جە پەروەرڎەی. پەوکای نوێنەرایەتیی یەکسان فرە گرنگا. وەختۍ ژەنی بەرۊ چینێبۊ مشۊم سیستموو یانەیچ فاڕیۊ، یەکسانی بەینوو ژەنۍ و پیاینە هەن.دا دنیانە چێوی چانە نیا جگە کوردسانی کە نوێنەرایەتیی سەرۊ پەی واری نەرزیانرە. ئەورووپانە نیمە ژەنی و نیمە پیا کابینەکانە هەنێ، بەڵام گلێرگەنە پاسە نیا، تەنیا پەرلەمانەکانە هەن، پەی نموونەی مەلا سەروازی، پیسە پیایا بەشداریی ئابوریینە مەکەرا، بەڵام سیستموو ڕابەر ئاپۊینە، وەرنیشتنە گەڕەکاوە پەی یاگە گەورەکا، ژەنی بە یەکسانی و بە ژمارێوە فرە گردوو هەرمانەکانە بەشداریی کەرا. حەرپاسە ئینەیچ ڕا بە فاڕیای ئەنەیاواینە مدۊ بە ویەرڎەی وەختی. ئیساتۍ قسۍ و هەرمانە و ڕێبازوو ژەنۍ بایەخدارا و زیاتەر گرینگییش مدریۊ پەنە.
