کەجەکە یاوناش دماوئانەى هەپەگە یاونابێش جە زاپ ومەتیناو ئاڤاشین ١٧ گەریلێ بەچەک وکیمیاوى شەهیدێ کریێنێ چن بەڵگێوەش چا بارۆ وەڵاکەردۆ، یورش ولەشکرو تورکى بەچەکى کیمیاوى جە دژووگەریلاى بیەن بە بابەت وڕۆژانەى، چن کەسایەتیێ جە دامو دەزگا دیموکراتیەکانەبە هەست کەردەى بەبەرپرسیاریەتى سەرو ئا بابەتا هەڵوێست و وێشا وستەن ڕووە. یۆ چانیشا بەرپرس و دکتۆراو تورکیاى بەڕێز شەبنەم کۆرورفینجانچى گۆشش جە دەنگ و ویژدان و ڕاستى گێرت و یاوناش، بەڵگەنامە وەڵاکریێکێ جدیێنێ لەشکرو تورکى چەک و کیمیاویش دژو گەریلاى بەکار ئاردەن، بەڵام فەرمانڕەوێ ئاکەپەو – مەهەپەى فاشیستى جەبرو ئانەى ئی تاوانێشا دژوئینسانیەتى کەردەن، بەئاشکراکەردەو ئى مژارەیە کەوتەن پەلامارداو ئی ئینسان و ڕێکوزیایا چونکە بابەتەکەشا کەردەن بە بابەت و ڕۆی.

بەڕێزفنجانچیەیچ کریا ئامانج و دەسبەسەرە کریا، زەحمەت کێشاو ڕۆنامەگەرى ئازادى بە هۆکارو ئاشکراکەردەو تاواناکاو ئاکەپەى و مەهەپەى جە بەکارئاردەو چەکى کیمیاوی و هەرمانە گەندەڵ و نایاساییەکاشاوە کریێ ئامانج و دەسبەسەرێ کریێ، بەڵام دەسەڵات و ئاکەپەى و مەهەپەى وێشا کات و تاوانێ و سەرو تاوانێ وە گیریێنێ پی بۆنۆ مەتاوا جەڕاو بێدەنک کەردەو فشارو تاوانەکاشا دژو ئینسانیەتى پەردەپۆش کەرا. لەشکرو تورکى داگیرکەرى هەر جەسەرەتاو جەنگینە دژ بەگەریلاى چەکى کیمیاویش بەکار ئاردەن بەڵام پێسە ئیسەى نەبیەن بەمژارو ڕۆى ،کۆمەڵێ جە هێزو لایەنەکا جەڕوانگەو هەست کەردەى بەبەرپرسیاریە تیۆ گۆشا پێ یاوناو بانگەوازەکاماگێرت تا ئاستێ خاس هەڵوێستشا نیشانە دا ئی هێزێ ویستشا شاند کیانا پێ مەیانەکاو جەنگى بەڵام ئی بابەتێ بە تەمامى نەبیێ بە بابەت و ڕۆى تا تاوانە کێئاکەپەی و مەهەپەى کەشفێ با، ئا شاندە پێ ئانەى وێشا یاونا مەیانەکاو جەنگى ئامێ پێ پانیش و کوردستانى بەڵام جەلایەن و پارتى و ( پدک) ەیۆ ڕاشا وەنە گیریا وەرو ئانەى فەرماندەو بڕیارگەو ناوەندوپارێزناو گەلى ناچاربی کە کەمێ چا بەڵگا جەبارەو چەکى کیمیاویۆ وەڵاکەرۆوە.

دەوڵەت و تورکى بەچەکى کیمیاوى و چەکێ تەریچ گرد جۆرە تاوانێ دژوو ئینسانیەتى و گەل و کوردى ئەنجام مرۆکەجەکەیاوناش ، کاربەدەسێ ئاکەپە ی و مەهەپە و هامڕێ کێشا بەتوڕەى و شپرزیۆ بەکار ئاردەو چەکى کیمیاوى ڕەتکەراوە، کەئینەیچ دەرئەنجام و سایکۆلۆژیاوتاوانێو شاردەیۆ ڕاسیەکان. سوپاو تورکى ماچۆ هیچ چەکێ کیمیاوى نیا عەمبارە کامانە بەڵام ئانە پێ شارتەیۆڕاستیەکان، نە گەل و کوردى و نە هێزەکێ باوەڕ پانەى مەکەرا، کات و وێچش هیچ چەکێ کیمیاوى عەمبارەکاو ڕژێم وعێراقینە نەبێ کاتێچ ئەمریکا عێراقش داگیرکەرد چەک و کیمیاویش نە ئێستۆ بەڵام ێدام حسێن کیمیاویش شارو هەڵەبجەینە بەکاربەردپۆکەى ئا لێدوانێ لەشکرو تورکى بێ بەهێنێ ، گەل و کوردى خاس ئاگایش پانەى هەن کە لەشکرو تورکى ون مجى جەچ ئاستێوەنە تاوانەش دژ بەئینسانیەتى کەردێنە پۆکەى ئا تاوانێ دژو وێش بەکار ئامێنێ و وینانشاو یاواشەنە.

ئینە یەکەم جار نیا تورکیا چەکى کیمیاوى جە وەرانوەرو کوردینە بەکاربەرۆ تورک وەڵتەریچ ئى چەکەو چەکێ تەریچش بەکاربەردێنێ بە گرد شێوازێ نا ئەخلاقى جە وەرانوەرو گەل و کوردینە هەرئانێ کە ئا

چەک و کیمیاویشا بەکاربەردەن وێشا دان پا ڕاستیەیرە منیا کە تورک ئەنجامش مرۆ، پۆکەى مشۆ بە هوشیاریێ وەڵینگەیۆ جە تورکى و لەشکرەکەیش نزیکێ بی مێ.

جە درێژەو یاوناو دەستەووەڕێوەوەرى کەجەکەینە ئامان: دەوڵەت و تورکى جە چن یاگێنە چەکى کیمیاویش بەکاربەردەن ، دیارترینشا کۆمەڵکوژى دێرسیمیا جە ساڵ و 1938 کە چەک و کیمیاویش بەکاربەرد کوردش پەنە کۆمەڵکوژ کەردو تاوانەش دژو ئینسانیەتى بە ئەنجام یاونا ، ئا ئینسانێ کە جەدێرسیم جە کۆمەڵکوژیەکەى نەجاتشا بیە بێ و پەناشا بەردەبێ پێ کەش و مەڕەکا بەردەبێ غازو کیمیاویشا وەرانوەر بەکار ئاماو کۆمەڵکوژ کریێ و ئیسقانەکێشا چاگە ئیزیێوە ئانێ کە تاوانەکێشا کەردێبێ وێشا دانشا پا تاوانێرە نیابێ .

دەوڵەت وتورکى جە ئاگرى و زیلانەنە کاتو کۆمەڵگوژى گەل و ناوچەکەینە چەکى کیمیاویش بەکاربەردەبێ چا کاتەنە کەچەکى کیمیاوى قەدەغە نەکریابێ دەوڵەت و تورکى بەکار ئاردەیش نەشارێوەو وێش هورکێشێ پۆشۆ تاکە ڕێوەیچ کەکەردێبێش بەهانێ پێ کردەوەکاش ڕاپەڕاو گەل و کوردی بێ.

چى سەردەمەنە وەرو ئانەى بەکاربەردەو چەک و کیمیاوى قەدەغەن تەمام و جیهانینە دەوڵەت و فاشیستوئاکەپەی و مەهەپەى هەوڵ مرا بەکاربەردەو چەکى کیمیاوى شاراوە هەوڵ مرۆ ئائینسانێ ئی تاوانا باس کەرا و ویرکەردەیۆ وێشا وزا ڕووە دەسبەسەرێشا کەرۆ . بابەتگەلێ پێسەو دەوڵەتى و میلەتى و وڵاتى بارۆئاراوە هەست ونەتەوە پەرستى وروژنۆ هەوڵ مرۆ ئانێچ کە ڕاستى ماچا بێدەنگشا کەرۆ، پۆکەى مشۆ دەنگ و ڕاستى زیاتەر کریۆ وخاوەندارى چى ئینسانا کریۆ، تا ئیسە نەک 17 هەڤاڵێ جەجەنگ وساڵێنە ٨٠ شەڕڤانێ ئازادى بە چەک و کیمیاوى شەهیدێ کریێنێ. لەشکرو تورکى جە وەرخەلێ و کەش و سورى چەک وکیمیاویش بەکاربەردەن. هەپەگە ئانێش گرد بەدیمەن و جیاجیاى وەڵا کەردێنێ جە بارەو چەکە جۆراوجۆرەکى َ چەک و کیمیاویۆ،بەپاو زانیاریەکا ئەگەر وردبیەیۆ کریۆ ئاست و تاوانەکاو جەنگى کەکریێنێ بەئاشکرا هەستشا پەنە کریۆ لەشکرو تورکى تاوانەو دژو ئینسانیەتى کە ساڵان و 1990 ى کەردش تۆڕەو کوشتارگەکاش پێ چندین ساڵی شاردۆ. پەدەکەیچ بەدەس گێرتەى سەرو کەلوپەلەکاو گەریلایرەکەپێ وێپارێزناى جە چەک و کیمیایی هەمدیسان بەڕاگێرتەى چا شاندەیە کەگەرەکشابێ یاوا مەیانەکاو جەنگى پێ وردبیەیۆ جە بەکار ئاردەو چەک و کیمیاوىبەرش وست کە بەشدارو تاوانەکاو دژ بە ئینسانیە تین و هامکارو قڕکەردەو کوردان وو هامکارو لەشکرو تورکى داگیرکەرین .هەڵوێست و هێزە نێودەوڵەتیەکا کەتائیسە نیشانشا دان پا واتانە کەهاوبەش و تاوانەکاو ئاکەپەو مەهەپەى فاشیستینێ سەربارو ئانەى کە مزانا چەکى کیمیاوى بەکارمارۆ،تا ئیسە هیچ هەڵوێسێشا نەرمانان ئۆ پی سی دەبلیۆ کە جە بەکارئاردەو چەکى کیمیاوینە خاوەن و بەرپرسیاریەتین نەک هەر هەڵوێسش نەبیەنتا ئیسە هیچ داوا کاریێچش هورنەگێرتەن .

جە لایێ تەرۆ چەکى کیمیاوى و چەکەکێ تەریچ کە پێ قڕکەردەو کوردا بەکار مەیا جەلایەن و خودوو ئەمریکایو ناتۆیۆ دریۆ بەتورکیای ،ئا هەڵوێست و مامەڵەو هێزە نێو دەوڵەتیەکا نە دلێ کوردی و نە دلێ ئینسانیەتینە قبوڵکریا نیا ،پێویس کەرۆ دەس چا هەڵسوکەوتاشا هورگێراو نەبا بە هاوبەش و تاوانە دژ بەئینسانیەکا کە تورکى فاشیست دژو کوردا ئەنجامشا مرۆ.ئێمە ئامادێنمێ پێ ئانەى شاندەکێ وێشا یاونامەیانەکاو جەنگى وردبیەیۆ کەرا بە گر شێوێ هامکاریشا کەرمێ پێویس کەرۆ ڕاشا پێ کریۆوە . دوژمنایەتى وەران وەرو کوردانە ئا تاوانێ بەهۆو ئا دوژمنایەتیۆ کریۆ نەک هەر ئاکەپەو مەهەپەى تاوانبارکەرۆ جە هەمان کاتەنە وڵات و کۆمەڵگاى وزۆ چێرو بارو تاوان باریۆ ئایشا کەرۆ بە هامکاروو ئا تاوانا دژوئینسانیەتى. هەرباسە نەک تەنها کورد مشیۆ هێزە دیموکراسیەکێ تورکیاى ڕۆشنفکرێ نویسەرێ هونەرمەنێ ئەکادیمیێ تەمام و ئاکەسا کە خاوەن و بەرپرسیاریەتینێ دژو ئا تاوانا هەڵوێس ورگێرا کۆمەڵگایچ خاستەر وزا جوڵە مشیۆ ڕا جە ئاکەپەیو مەهەپەى گیریۆ کەچینەى زیاتەر تاوانێ ئەنجام نەرا.

ژ.ت/ه.ب