پرۆفیسۆر محەمەد رەفعەت ئەل-ئیمام جە وتارێوەنە بە ناموونیشانوو "ماندێلا و ئۆجالان: شەوەزەنگەی درێژە تا سەرسەعبوو ئازاڎیی" باسش چانەی کەردەن کە یۊشا پەی ئازاڎیی گەلەکەیش چېروو دەسوو ستەمکارانە کۊشیا و ئەویتەریچشا ژیۋایۍ ئازاڎیش بنیاڎنیا.
ئەنداموو ئەنجومەنوو میسری پەی کاروباروو بەری و راگری وەڵینوو کۆلێجوو هونەری زانشتگەو دەمنهوری میسری پرۆفیسۆر محەمەد رەفعەت ئەل ئیمام بە ناموونیشانوو "ماندێلا و ئۆجالان: شەوەزەنگەی درێژە تا سەرسەعبوو ئازاڎیی" جە بارەو ژیۋای سەرۆکی وەڵینوو ئەفریقای پانیشتی و رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی وتارێوەش نویستێنە. پرۆفیسۆر دکتور محەمەد جە وتارەکێشەنە ئی داوێشە ئاراسەو گرڎ کەسۍ کەردەن، "با دەرز چا هەڵمەتېوە فێرێبیمۍ کە جە ئەفریقای پانیشت پەی ئازاڎیی ماندێلای دەسشپنەکریابۍ. هەرپۊکەی پێویسا ئازاڎیی رابەر عەبدوڵا ئۆجالانی مسۆگەر بکەرمۍ. پەی ئانەیچ پێویسا جە گرڎ شۊنێنە کۊشیای ئەنجام بڎریۆ".
جە وتارەکۍ پرۆفیسۆر محەمەد رەفعەت ئەل ئیمامینە ئامان، "بێگومان ئارۊنە دووۍ تایبەتمەندیۍ جە کەسایەتی دووۍ قارەمانانە بەرجەسەبیەنۆ، یۊشا پەی ئازاڎیی گەلەکەیش چېروو دەسوو ستەمکارانە و ئەویتەریچشا پەی بنیاڎنیای ژیۋایۍ ئازاڎیی کۊشیا. ئاڎێچ هەردووە جەنگەوانۍ ئازاڎیی ئەفریقای پانیشتی نێلسۆن ماندێلا و رابەروو رۆشنۋیری عەبدوڵا ئۆجالانا".
ئانەیچش وستڕووە کە "سەرەڕاو ئانەی کە جە وەخت و شۊنەی جیاواز و دوور جە یۊینە ژیۋێنۍ، بەڵام جە یۊشیەیشا فرەن، جە روو ژیۋای و قۆناغەکا کۊشیایشاوە و ئانەی کە ئەندێشەکېشا جیهانەنە وەڵۍ بیێنۍ".
ڕۊشنیچش کەردەنۆ، "ڕێخەو هەردووە سەرکردەکەی واتە نێلسۆن ماندێلا و رابەروو رۆشنۋیری عەبدوڵا ئۆجالان گېڵۊوە پەی دەگۍ، ماندێلا جە دەگاو مڤێزی ترانسکەینە جە ئەڎۍ بیەن و چاوە دەسش بە چالاکیەکاش کەردەن و ئۆجالانیچ جە دەگاو ئامارای مەنتیقەو خەلفەتی رحاینە جە ئەڎۍ بیەن.
ئا شۊنۍ ماندێلا چنەش ژیۋۍ فرەینېوە سیاو پۊسۍ ئاوارۍ، چەوەسیۍ بېنۍ کە چنەشەنە کەمینێوە پۊس چەرمۍ دەسەڵاڎدارۍ ستەمشا ۋنەکەرێنۍ و هیچ مافێ بە فرەینەو سیاو پۊسەکا رەوا نەوینێنۍ. ژیۋگەی مرۆیی ئۆجالانی (ئاپۆ) فرەینەشا جە کوردا پانیشتوو ۋەرکەوتوو تورکیای پێک ئۍ، حەرپاسە پێکئامایەکۍ پېسە تورکمان، تورکی مسوڵمان، ئاشووری، سوریان و ئەرمەنیش چا مەنتیقەنە ژیۋێنۍ.
ئا دووە رابەرە جیلۍ یا دووۍ جیلۍ جیاوازیشا بۍ. بە چوار ساڵۍ دماو جەنگی جەهانی دووەمی جە ٤و نیسانوو ١٩٤٩ینە ئۆجالان جە ئەڎۍ بی.
ماندێلا و ئۆجالان پەروەردەی سەرەتاییشا دەگانە وینا، دماتەریچ پەی ئامادەیی لووۍ نزیکتەرین شاروو مەنتیقەکەیشا، ماندێلا هیلینتابەنە ۋەناش و رابەر ئۆجالانیچ نزیک بە دیلۆکینە درێژەش بە ۋەنای دا".
هەر جە درێژەە وتارەکېشەنە پرۆفیسۆر محەمەد رەفعەت ئەل ئیمام چن چە یۆ شیێوەتەروو بەینوو ژیۋای نێلسۆن ماندێلای و رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانینە پی جۆرە وست ڕووە، " هەردووە سەرکردەکە جە تافوو جوانی و سەرەتاو گەنجیشانە شارە گولانەکېشا جیائاستۍ کە ئاسۆیۍ سنوردارشا بۍ، بەرەو شارە گەورەکا لووۍ کە جوڵەی سیاسی و کۆمەڵایەتیشا چنەبۍ. ماندێلا ڕووەشکەردە ژوهانسبورگ و ئۆجالانیچ پەی ۋەنای رووەش کەردە ئەنقەرە.
هەردوویشا بە رۆحێوە گەورۆ پەی ئشناسمەو گەلا چېردەسەی و چەوەسیای ۋێڕاگریشا کەرد و کۊشیایۍ سەرەمڕەشا بەرد ڕاوە.
بناغەو کەسایەتی ماندێلا-ئۆجالانی تا سەرەتاو گەنجی و تا ئا وەختەی جە ۋەننگەی ئامادەیینە بېنۍ کەسایەتیێوە ئایینی بۍ. بەڵام دماتەر مەیلشا بەرەو مارکسیزمی لووا. وەختۍ ماندێلا وەشەسیایش بەرەو تاقیکەردەیۆ و پیادەکەردەی مارکسیزمیش جە ئەمریکای لاتینەنە لا دروس بی، ئاپۆ جە ڕاو فەیلەسوف لیۆ هوبێرمانیوە سەرنجش ملۆ لاو وێژەو مارکسیزمی، بەتایبەتی ئەلفوباو سۆسیالیزمیرە.
ئا دووە گەنجە بە نامۍ ماندێلا و ئۆجالانی جە مەرحەلەو زانشتگەینە بەشوو ۋەناو یاسایشا هۊرچنی، بەڵام ماندێلا دماو تەمامکەردەو ۋەنای جە شاری پەڕ جە کێشمەکێشموو ژوهانسبورگینە پېسە پارێزنەری دەسبەکاربی، ئۆجالانیچ جە زانشتگەو ئەستەنبوڵینە لووا زانشتگەو ئەنقەرەی و جە بەشوو زانستە سیاسیەکانە درێژەش بە ۋەنای دا (پایزوو ١٩٧١).
سەرمەشقیشا پەی ۋێنیشانداو خۊنکارا کەرد
جە مەرحەلەو زانشتگەینە تەوەنەو بناغەو لایەنوو کۊشیای دەرونی ماندێلای و ئۆجالانی نریارە. شاروو ژوهانسبورگی بە ئاپارتاید تەوقدریاینە، شۆڕشگێڵنێوە سیاو پۊس دژوو ئەنجامەکا هۊرچنیەی نایاسایی سەندیکاکاو خۊنکارا ناڕەزایەتیش بەربڕی. جە چەقوو قڕکەردەی کولتوری دژوو کوردانە بە تایبەتی جە زانشتگەو ئەنقەرەینە، گەنجێوە گەنم رەنگ دژوو کوشتەی کۊششکاروو ئازاڎیی ماهیر چایانی و هەڤاڵاش جە ئاداروو ١٩٧٢ ېنە سەرمەشقی ۋێنیشانداو خۊنکاراش کەرد.
یووەم پێوەرەدای ۋەراۋەر بە دەسەڵاتداری
جە سەرەتاو زاوڵەیشاوە هەردووە گەنجە شۆڕشگێڵنەکە جە ۋەرا ۋەروو دەسەڵاتی کۆلۆنیالیستینە کۊشیای بێهامتاشا دەسپنەکەرد. ژوهانسبورگەنە ماندێلا پەی ماوەو پەنج ساڵا قاچاخ بۍ، جە تەرەفوو دەسەڵاتوو فاشیستی چەرمەکاوە داواکریابۍ
ئەنقەرەیچەنە کاربەدەسا تورکی جە نیسانوو ١٩٧٢ێنە خۊنکارێوە زانشتگەی تەمەن ٢٣ ساڵشا گېرت و ٧ مانگۍ وستشا زینڎان. مژاری سەرنجڕاکێش ئانەنە، کە ئەگەر نیسانوو ١٩٤٩ مانگەو جە ئەڎابیەو ئۆجالانی بۆ، نیسانوو ١٩٧٢ ێچ مانگەو جە ئەڎابیەو شۆڕشگێڵنی ئاپۆین".
نویسەر جە درێژەو وتارەکێشەنە جەمۍ جە یۊشیەیۍ تەرۍ بەینۇ نێلسۆن ماندێلای و رابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی باس مکەرۆ، بەتایبەتی دماو تنبیەیۆ فشارەکا، ئاڎۍ هەردوویشا گوڕشا بە کۊشیایشا دا و چا ڕوانگۆ نویستەنش:
"ئا ئینسانۍ دڵشا پەی ئازاڎیی مڎۆ ۋنە
فشارەکۍ ژوهانسبورگی و زینڎانیکەردەی جە ئەنقەرەنە بیۍ بە مایۍ بەرزبیەیۆ جوڵەو کۊشیای ماندێلای و ئۆجالانی.
ئەفریقای پانیشتەنە ماندێلا سەرمەشقایەتی گەنجاو کۆنگرەو نیشتمانیی ئەفریقایش کەرد کە جە ۋەرا ۋەروو ستراتیجیەکا ئاپارتایدی حکومەتی کەمینەو پۊس چەرمەکا فاشیستینە مردێبێنێوە.
جە هەمان وەختەنە مشۆم بوچیۆ رابەر ئۆجالان پەی ئشناسناو ئشناسنامەو گەلوو کوردی دەوروو سەرمەشقایەتیش گېرت ئەستۆ و دەسش بە کۊشیای کەرد. جارێوەتەر بڕواشا پا ئینسانا بەخشاوە کە دڵشا پەی ئازاڎیی مڎۊوەنە.
ڕابەر ماندێلاو ڕابەر ئۊجالان ستراتیجوو کۊشیای ئاشتیانەیشا پېسە گروپێوە ئایدۆلۆجیک-سیاسی دژوو دوژمنە فاشیستەکەیشا گېرتەنە ۋەر. پانیشتوو کیشوەروو ئەفریقاینە ماندێلا میکانیزمێوە کۆنکرێتیش پەسەنڎ کەرد کە ئیسفاڎەش جە تەجرووبەو گاندی جە هیندستانەنە هۊرگێرتەبۍ. بە مەبەسوو کېشتەی سەرنجوو گرڎ لایەنەکا بەری پەی سەروو مەترسی و کارەساتوو سیاسەتوو ئاپارتایدی. ماندێلا دلۍ جەمەو کرێکارانە پرۆپاگەندەش کەرد و جە بارەو راسی حکومەتیوە ۋەنەی گرنگش پنە دۍ. پایتەختوو تورکیایچەنە ئۆجالان چنی حەقی قەراری، کەمال پیری و کەسا تەری جە دلېڕاسەو حەفتاکا سەڎەو ٢٠ەمینە مانیفیستۆیێسا نویستۍ. واتە ڕاو ئاخېزوو کوردسانیشا کەردۆ.
مزانی ئاخېزی
ماندێلا پەی ئاخېزی چنڎین هەنگامۍ گرنگېش نیۍ و بی بە نمونێوە زینڎە پەی گەلوو ئەفریقاو پانیشتی. حەرپاسە کۊشیای ئاپۆیی یاوا بە قۆناغێوە بەقوەت و جە ماوێوە کەمەنە مزانی وەڵاکەردەیۆ ئاخێزیش دا، کە جمیەرەکە جمیەروو گەلین. بە تایبەتی جە چن مەنتیقێوەنە پی جۆرە ئاخېزشا دەسپنەکەرد؛ ئامەد، ئاگری، دێرسیم، خارپێت، دیلۆک و رحا.
کۊشیای چەکڎاری
جە ئاکاموو نەبیەی ئەنجامی ئەرێنی ۋەرچەمی جە مېڎانوو کۊشیای ئاشتیانەی، هەردوویشا ئیسفاڎە و ئیلهامشا جە ئەزمونوو کۊشیای چەکڎاری هۊرگێرت و رێکوزیای شۆڕشگێڵنی چەکڎاریشا ئەرەمەرزنا.
ماندێلا پانیشتوو ئەفریقاینە باسکی چەکڎاری کۆنگرەو نیشتمانیش ئەرەمەرزنا، بە دروشمەو بەقوەتەو تینگای کۊشیایش دژ بە ئاپارتایدی بەرزکەردۆ و جە جەزائیرەنە کە وڵاتوو یەک ملوێن گەشمەرڎان پەروەردەی سەروازیش ۋینا.
ئاپۆ جە ئامەدوو سەرچەمەو ژیۋای کوردسانینە پارتوو کرێکارا کوردسانی (پەکەکە)ش ئەرەمەرزنا و ناوەنڎوو سەرەکی کۊشیاکەیش فاڕاوە پەی بەیروتی و چنی گروپە چەکڎارە فەلەستینیەکا پەروەردەش ۋینا. جە دلېڕاسەو ئابوو ١٩٨٤ینە پەکەکە جە ۋەرا ۋەروو ئەنقەرەینە کە جە مەرەش، مەلەتی، سەمسور و خارپێتەنە کۆمکوشیش ئەنجامدابۍ و کاربەدەسا تورکی جە زینڎانوو ئامەدینە بە شێوێوە ڕۊشن روخساری دڕندانەو ۋێشا نیشانەدابۍ، دەسش بە کۊشیای چەکڎاری کەرد.
هەردووە رابەرەکە ڕاو ئازاڎیشا نیشانەدا
هەردووە رابەرۍ ماندێلا و ئۆجالان تووشوو زینڎانی بیۍ. یووەمشا نزیکەو ٣٠ ساڵا و دووەمیچشا نزیکەو چارەکە سەڎێوەن. دماو ئانەی ماندێلا ئازاڎکریا، ئەفریقای پانیشتش بەرەو هۊرچەرخنای دیموکراتیکی بەرد، کولتوروو چنەویەردەییش ۋەرا ۋەر بە کەمینەو پۊس چەرمەکا گېرتەنە ۋەر، حەقکەردەیشۆ رەڎکەردۆ و پی جۆرە ئاشتی و ئارامیش چەسپنا.
رابەر ئاپۆ زینڎانوو ئیمراڵینە پەی گەلوو کوردی نەخشە راو ئازاڎییش سازکەرد و ڕاو گەلاش رۆشنە کەردۆ".
جە دمادمایی وتارەکێشەنە پرۆفیسۆر محەمەد رەفعەت ئەل ئیمام نویستەنش: "من داوا جە شارەزایا مافەکاو گەلا ئازاڎی مکەروو کە پېسە ڕۊو ماندێلای واتە ١٨و تەمووزی، گرڎ ساڵێ ٤و نیسانی پېسە ڕۊو ئاشتیی ئۆجالانی بشناسا.
حەرپاسە یەکجار پێویسا ئێمە چا کەمپین و هەڵمەتۍ کە لە ئەفریقای پانیشتەنە پەی ئازاڎیی ماندێلای دەسشپنەکریابۍ دەرز هۊرگێرمۍ. پۊکاتیچ پێویسا کە ئازاڎیی رابەر عەبدوڵا ئۆجالانی مسۆگەر بکەرمۍ. پەی ئانەیچ پێویسا جە گرڎ شۊنێنە کۊشیای بکریۆ".
