مۆرفۆلۆجی یانی زانستو دروسنای واتیٛ، یانی ساختارو دلیٛنەو واتیٛ بزانی جە چیٛشی دروسە بییٛنە، سازەکانش دیاری بکەری، یام وانای و زانای سازەکانو(مورفیمەکانو) واتیٛ، وانای و زانی ساختارو واتیٛن. پەی نمونەی واتیٛ(کوڕ) ی یەک سازەن، وەلێم هەکە بی بە(کوڕیٛ) مەبوٙنە بە دویٛ سازیٛ(کوڕ+ یٛ)، نمونیٛ تەریٛ، واتیٛ (وەشی) کە دویٛ سازیٛنە(وەش +ی) وەش، وەسپەن، یاوەرنامیٛنە چەنی(ی) کە سازەن مەلوٙنە سەرو یاوەرنامیٛ مەکەروٙنەش بە نامیٛ، یانی مورفیمێ نامە سازەن. یانی ئەچی واتاریٛنە ساختارو دلیٛنەو واتیٛ شی مەکەرمیٛوە. مورفۆلۆجی کوٙمەکمان مەکەروٙنە پەی دروسکەردەی واتیٛ تازیٛ، چەنی جوٙرو واتەکیٛ دیاری مەکەروٙ جەبارو ڕازوانیوە، نامیٛنە یام یاوەرنامیٛنە یام کەردەوەن، تاکەنە یام جەمەنە، جەبارو ژمارەینە دیاریەش مەکەروٙنە. ئێمە متاومیٛ بڕێ واتگەلیٛ بەکار باوەرمیٛ پەی ئی سەرباسیمان(زانستو دروسنای واتیٛ، زانستو واتسازی، واتزانی...). با ئیسە وردە وردەی بلمیٛنە دلیٛ باسکەو ویٛمان بزانمیٛ واتیٛ جە زوانەنە چەنی مەدروسیوٙنە، وەشە مەبوٙنە.
ئەژناسەو مرفۆلۆجی Morphology
زانستو واتسازی، یانی وانای و زانای ساختو دلیٛنەو واتیٛ. وانای و زانای سازەکانو واتیٛ. ئەوەوانای ساختارو واتیٛ. هەرپاسە مەشوٙ بزانمیٛ جە زانستو ژیواینە، بایەلۆجینە ئی واتیٛ مرفۆلۆجیە بەکار مەیوٙنە کە بەماناو(کارئەندام زانای) مەیوٙنە، یانی زانای هەرمان و کارو ئەندامەکانو لاشەی.
سەرەکی تەرین لزگو واتسازی زنای و وەنتەی سازەکانو واتیٛن(سازە= مورفیم)، مەشوٙ بزانمیٛ کە واتیٛ جە سازەی دروسەمەبوٙنە، جوٙرەکیٛو سازەی، چون واتسازینە بڕێ مرفیمیٛ هەنیٛ کە ئەرکشان وەشکەردیو واتیٛن، مەشوٙ جیاوازی و ئەژناسە و ئەرکو گردی بزانمیٛنە.
مرفیمmorpheme ، سازە: گولانەتەرین یەکەو زوانین، هەکە ماناش هەنەن و ئەرکیچش هەن. یانی مرفیم هەن ماناش هەنە، پیٛسەو واتێوی ویٛسەریٛ و ئازادیٛ کار مەکەروٙنە. مرفیمی چامنە هەن ماناش نیەنە وەلێم ئەرک مەوینونە ڕستەنە، دواینە، پیٛسەو ئامرازەکان. نمتاوی مورفیمی چانەی گولانەتەر بکەریوە کە ماناش ببوٙنە، هەر پیٛسەو دەنگی کە نمتاوی چانەی زیاتەر وردش بکەریوە، چون خاسیەتو ویٛش گم مەکەروٙ، بیٛ مانش مەکەروٙن. بڕێ جاریٛ واتیٛ تەنیا ویٛش مرفیمێوە ویٛسەرەن، مانادارەن، ئەگەر لتەش بکەری ماناکیٛ مەشیٛویوٙنە، پیٛسەو(کتە، کوڕ، ژەنی، دیوار). شوٙنیەرە واتیٛ هەنە جە مرفیمێو زیاتەری مەدروسیوٙنە، دویٛ، یەریٛ زیاتەر مرفیمیٛش چەنەنیٛ، پەی نمونەی، کرژوٙڵ: کرژ+ وٙڵ،  دەس بەنڎ: دەس+ بەنڎ، قاپەکەوەلە: قاپ+ە+کەوە+ لە.
ئی واتاریٛ دریٛژەنە، بە چند زنجیرێو مەوزمیٛش خزمەتو ئا کەسان کە مەوانانشەو... 

نویسەر: د. ناجح گوڵپی