دۆڵەتو تورکی و چەتەکێش هرووژمی ئەرەگیریشا پەی سەرو بەنداو تشرینی و قەرەقۆزاقی زیاڎ کەردەن. زیاکەردەی هرووژمەکا ئانەی بەروزۆ کە ئا هەڕێمە جە رووەو جیۆستراتیژیۆ خاوەنو چ گرنگیێن. پۆکەی پەنەوازا کە گرنگی ئابوری، سیاسی، سەروازی و جۆگرافیاو ئا هەرێما ئەوەکۆڵیایشۆ جەبارۆ بکریۆنە.

بەنداو تشرینی و سردەو قەرەقۆزاقی سەرو چەمو فوراتی دووێ خاڵێ هەستیارێنێ کە وەرکەوتوو وەرنیشتوو فوراتی کۆنتڕۆڵ کەرا و پێوەرەشا بەسۆ. سردەو قەرەقۆزاقی سەرو ڕاو ئێم فۆری کە ڕاو بازرگانی مییاننەتەوەییا. جە وەراوەرو هرووژمەکا سەرو کۆبانێ، عەین عیسا، رەقا، تەبقا و گردو هەڕێمو جزیرە، پەی سازکەردەی هێڵێو وەرگری پێسەو بارەگێوە ستراتیژییا.

مەنتیقەکا ئیدارەو وێڕاوەبەری سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای جە لە سەرێکانی و گرێ سپی ئەرەگیری، جە دیمو سنووریۆ بە تەمامەتی بە دیوارو کۆنکرێتی بە بەرزی ٤ مەترا گیریان. واتە دۆڵەتو تورکی تاوۆنە جە سەرنیشتۆ بە هورگێرتەو دیوارەکا گنۆنە دلێ سەرنیشتوو وەرکەوتوو سوریای و دەس بە هرووژمێ وئەرەگیری کەرۆ، یان جە وەرکەوتشۆ جە هێڵەو قەرەقۆزاقی و تشرین کە بە دووری ٢٠ کیلۆمەترێ جە دیمو پانیشتی، دەس بە هرووژمو ئەرەگیری کەرۆ. هەرپۆکەی مەنتیقەکا تشرینی و قەرەقۆزاقی سەرو چەمی فوراتی هەستیارترین خاڵو چەمڏێری کەردەی پەڕییەیۆ وەرکەوتوو وەرنیشتوو چەمو فوراتینێ. سەیەو ئانەینە دەرفەت دریۆ کە مەیانو پەڕییەیۆ وەرکەوتوو وەرنیشتوو فوراتی کۆنترۆڵ کەرۆ. یاگێ یەکلاکەردەیۆ هێڵەو وەرگری هەرێمەکەین. جە وەراوەرو هرووژمو چەمەڕاکەردەی پەی سەرو کۆبانێ، رەقا و جزیرە پێسەو بارەگێوە ستراتیژیێنێ.

جە سەرتاسەرو ڕاو ئێم فۆری، ڕاو هەڕێمو جزیرەی دماو عەین عیسای و چەلەبیە بە پەنچ کیلۆمەتر یاوۆنە قەرەقۆزاق. ئەر ڕێکێ بەردەوامە بۆ بە ٢٠ کیلۆمەترێ یاوۆنە منبج. جە یەکتربڕەکەیۆ بەرەو سەرنیشت بلۆ دماو ٢٥ کیلۆمەترا یاوۆنە کۆبانێ، دماو ٦ کیلۆمەترا جە پانیستۆ یاوۆنە سرین. دماتەریش جە پانیشتۆ بەرەو وەرکەوت یاوۆنە تشرین، تەبقا و رەقا.

بێگومان ڕای کوڵە بەرەو رەقای هەن. ئارێس هێڵەکا گرێ سپی، سەرێکانی و تروازیەن کە جە وەردەمو عەین عیسای. دۆڵەتو تورکی ویر چانەیەکەرۆوە کە دماو بەدەسئاردەی سردەو قەرەقۆزاقیڤو مەنتیقەکا دەوروبەریش، مڏرامانێ وەرچەم وەراوەرو وێسەنە مەوینۆ. هەرپۆکەی هەوڵ مرۆ خواستو باڵادەسنییەیش چاکە، یان بە شێوەی نەرم یان جە ڕاو فشاری ساز کەرۆنە. پا جۆرە ماتەوزەو تەوقدریاو کۆبانێ، پەی هرووژم کەردەی سەرو رەقای بە ئیمتیازێوە منیۆرە و پینەی ڕاڕەوێ پەی یاوای بە مەنتیقە عەرەبییەکا وەش کەرۆ و دەرفەتو سازکەردەو فشاری سەرو ئیدارەو وێڕاوەبەری بەهێزتەر کەرۆ.

بە فریودای دیپلۆماتیک ئەرەگیری مکەرا

پەی ئەنجام  یاوناو ئی هەرمانێ، ئی ڕێکارەشا تاقیکەردۆ: "پێسە شمەیچ مزاندێ هەفتەی ویەردێ بەبەردەوامی باس چانەی کریێ که مابەینو قەسەدەی و دۆڵەتو تورکینە ئاهێربەس ڕووەمرۆ. یۆ جە بابەتە گرنگەکا ئی ئاهێربەستەی کێشە سەرو قەبرەو سلێمان شای پێ. بەڵام مامەڵەو هێزەکا قەسەدەی ژیرانە و مرۆڤانە پێ کە ئەرەیاوناشا کریۆ قەبرەکێ چا بنریۆوە، هەرپاسە ١٠ ئەندامێ ئەمنیێ چاکە جێگیرێ کرییا. بەڵام دۆڵەتو تورکی ئینەش قەبووڵ نەکەرد. وەرو ئانەی مەرجش ئانەبێ کە ڕووبەرو ٢کیلۆمەترێ و نیم بەدرێژایی قەرەقۆزاقی ڕادەسو دۆڵەتو تورکی کریۆ، هەرپاسە سەرو سردەکێ بازگە مەمەنۆ و چێرو کۆنترۆڵو ئاریشانە بۆ، بەشێوێ گردی مەنتیقەکە دەسو ئاریشاوە بۆنە. واتە بەخواستو وێشا چەکی قورس و هێزێوە سەروازی چا جێگیر بکەرا.

بە شێوێوە ئاسایی دۆخێوە چنە نەیاوانە ڕووەشدا. چونکە ئەر چا چوارچێوەنە کە دیاریشا کەردەبێ مەنتیقەکەشا بەدەس ئاردی، بەبێ حیچ زەحمەتیێ بە فێڵە و فریودای دیپلۆماتیک سردەکێ وسێنێ چێرو کۆنترۆڵو وێشاوە و کۆبانێ تا هێڵەو عەین عیسای بڕۆرە و وسێنێش چێرو ئەرەگیریای. تەنانەت ئا کاتەیچ ڕەنگە بە پەنەوازشا نەزانابۆ دەمودەس هرووژم کەرا سەرو کۆبانێ. چونکە کۆبانێ جە گرد لایێوە ئاکاتە جە گەمارۆنە بێ. ئەر دەموودەس هرووژمشا کەردێ، بێگومان جە ئاستو مییاننەتەوەیینە ناڕەزایەتیێ جددیش چنەگنۆوە. پۆکەی گەمارۆدای و بڕیاو کۆبانێ بە گەمارۆدای و ئاڵۆزی وەشکەردەی جە هێڵەکا تەبقا، ڕەقە و دێرەزۆر و ئەرەگیرکەردەی ئا مەنتیقا و دماتەر هرووژم کەردەی سەرو حەسەکەی، کۆبانێ گنۆنە پلانەو دماییۆ و با جۆرە ڕەنگە تاکتیک ئەساسی ئاریشا هەر ئینە بییەبۆ.

ئەر تاوێش ئا یاگێ بەدەس بەیا کە بە ڕێبازو نەرمی دیاری کریابێ، هێزێوە سەروازی فرە گۆرە چاکە جێگیر کەرێ، بە ئاسانی تاوێ بە هرووژمێوە جە گرێ سپیەوە ئەنجامی گۆرە بەدەس بارۆنە. بی جۆرە بە درێژایی ڕاو ئێم ٤ پێشڕەوی کەرێ، هەرپاسە بە  هرووژمکەردەی جە گرێ سپییۆ، ئەر باڵێ چنی باڵو قەرەقۆزاقی جە چەلەبیۆ یۆشا گێرتێ، دەمودەس چنی باڵەکەی تەری بەرەو ڕەقە پێشڕەوی کەرێ. هەنگامەکئ چێگۆ بەدما پێسەو دۆمینەی شۆنەو یۆیرە لوێنێ. مەیان بە مەیان جەیەکتیر بڕیێنێ و ئەرەگیر کریێ. جە دما دماینە کوردی لاوازەکریا بە گردو پێکئاماکا وێڕاوەبەریۆ جە مەنتیقەو جزیری  گنێنێ گەمارۆیێ قورسۆ و بە گرڏ شێوازێوە سەروازی بە چەکی کیمیایی کۆمکوژ گریێنێ.

بە هرووژمە ئەرەگیریەکا هەوڵشا دا ئەنجامۍ گێرا 

پێسەو ڕاو دووەمی گەرەکشا بێ بە هرووژمو سەروازی دەس سەرو سردەکێ و مەنتیقەو پەشتیشۆ گێرا و هەر جەسەرەتاوە هەمان سیناریۆ بە شێوازو فصاری جابەجێکەرا. دماو ئانەی پەیشا بەرکەوت کە بە شێوازو یوەم نەتاواشا ئەنجام بەدەس بارانە، شێوازی دووەمیشا هۆرچنی و ماوەو ١٣ ڕوان بەبەردەوامی هرووژم کەرا. ئا مەنتیقە کە بە لانیکەم ٥ فڕۆکەی بێفڕۆکەوانێ سەرو ئاسمانیشا سوڕییۆوە، بەردەوام جەلایەن تانک و تۆپەکاوە بۆمبواران کریا. سەرو بەرزاییەکا بنکەکا TSKدروستکریێنێ و تانکێ سەرو گردەکا جە مەنتیقەو قەرەقۆزاقی نریانەرە. ئی مەنتیقەشە بە شێوێوە ئاشکرا ئەرەگیر کەردەن. سوپاو تورکیای بەبێ شاردەیۆ چەتەکا هرووژمێ کەرا. بەڵام سەرەڕای گرد چێوێ نەتاواشا ئەنجام بەدەس بارانە. گرنگیێ تەرو سردەو قەرەقۆزاقی کە جە ڕوانگەو سەروازییۆ ئی ڕۆڵەشە هەن، ئانەن کە سردەکێ سەرو ڕاڕەو بازرگانی مییاندەوڵەتی ئێم ٤ نە. تەنانەت چکەیش ئەر کۆنترۆڵو تەمامو ئێم٤ بەدەس بێنە، کۆنترۆڵو ڕەوتو بازرگانی مەنتیقەی کەرۆ،

 ئامانجەکۍ هرووژمی ئەرەگیری 

بەنداو تشرینیش هەمان گرنگیش هەن. ڕۆڵێوە گرنگش هەن جە دابینکەردەو کارەبێ پەی گردو سوریا. بەنداوی تشرینی چنی بەنداو تەبقا، جرڕووەو دابینکەردەی پێداویستییەکا کارەباو هەرێمەکەیۆ گرنگییێ وێش هەن. ئەر سەرف کریۆ کۆنترۆڵو سەرچە گرنگەکا وزەی کەرۆ. جگە چینەی حەلەب، منبج، کۆبانێ، دێرەزۆر بە ئەرەگیری وەرەوڕو فشاری باوە. دۆڵەتو تورکی گەرەگشا بە کۆنتڕۆڵکەردەو ئاوەو مەنتیقەکەی گردو هەرێمەکەی کۆنترۆڵ کەرا. هەرپێسە چنین بە ئەرەگیری سەرێکانی ئاوەو سەرو شارو حەسەکەیش و ئەرەنیشتەکاش چنە بڕیی، دەسەڵاتو ئانەیش بۆنە ئی هەڕەشێ پەی سەرو گردو مەنتیقەکا تەری بەکەربارۆنە. مەنتیقەو تشرین و قەرەقوزاقی نەک تەنیا جە ڕوانگەو سەروازییۆ، بەڵکوم جە ڕوانگەو سیاسی و ئابووری و گرد ڕوێوە ستراتیژیترین یاگێ سەرنیشتی سوریان.

بە کۆنترۆڵکەردەو ئی مەنتیقا تواناو ئانەیش بۆ  جوگرافیێوە فراوانتەر وزۆ چێرو ئەرەگیری وێش. پارێزناو ئی هەرێمەیە ئا گرنگییەشە هەن کە تاوۆنە کاریگەری سەرو تەمامو هامسەنگی هەرێمەکەی بۆنە. هەرپاسە جە بوارو سەروازییوە، جە واوەی متەیراوەو هامسەنگی هێزو هەرێمیوە گرنگی ۋێش هەن. هێزەکاو پارێزنای چێرو چەترەو هێزەکا (قەسەدە)ینە، ئی حەقیقەتە ئاشکران و بە مڏرامانێ بێ وێنە هرووژمەکێشا ماڕێنێ. چونکە ئەر مەنتیقەکە چێرو کۆنتڕۆڵینە بەربشۆ، ئانە کاریگەریێ نەرێنی سەرو داینامیکو پارێزنای هەرێمەکەی مکەرۆ. هەرپاسە ئاسایشو کۆبانێ، ڕەقە، مەنتیقەو جزیرە، ڕاڕەو ئەمنی دێرەزۆری پەی حەسەکەی بە پارێزناو ئا مەنتیقە ستراتژیا بەدی مێنە. پۆکەی مڏرامان جە حەقەتینەنە پارێزناو کۆبانێ و، ڕەقە و جزیرەین.