پوختێوە بارەو ویەردەو هەورامانی و ژیوای خەڵکەکەیشۆ
بەپاو بڕێوەتەر جە سەرچەما ٣٩-٤٠ ساڵیٛ جافر سان حوکمڕانو شانزە دەگایا لهوٙنی بیەن، ویٛش شارەکڵەو نەوسڎیٛنە نیشتەنەرە و دەگێکیٛ تەریٛش سپارێنیٛ بە کوڕەکاش یام برازایەکاش
دەیەم تەوەرە
"ڕوٙشنایێوە سەرو ژیوانامەو جافر سانی و سەردەمو دەسەڵاتیش"
چی بەشیٛچەنە پەردەچیوٙما سەرو باسو یوٙ جە کەس و هیٛما دیارەکا ویەردەو نزیکو هەورامانی، هەکە ئاڎیچ جافر سان کوڕو محەمەد سەعید سان کوڕو عوسمان سان کوڕو عەلی مەردان سان کوڕو دەرویٛش بەگی کوڕو بارام سانی و بە نزیکەو پانزە پەشتا ملوٙوە سەرو بەهمەنی یەرەمی و چاوە ملاوە سەرو بەهمەنەکا دووەمی و یوەمی . (١
ماوەو دەسەڵاتو جافر سانی ٤٧ ساڵیٛ بیەن، یانی میانو ساڵەکاو ١٨٩٤ - ١٩٤١ ی عیسایینە سان و فەرمانڕەواو هەورامانو بەشەو لهوٙنی بیەن و شارەکڵەو نەوسوڎیٛنە نیشتەنەرە . (٢
بەپاو بڕێوەتەر جە سەرچەما ٣٩-٤٠ ساڵیٛ جافر سان حوکمڕانو شانزە دەگایا لهوٙنی بیەن، ویٛش شارەکڵەو نەوسڎیٛنە نیشتەنەرە و دەگێکیٛ تەریٛش سپارێنیٛ بە کوڕەکاش یام برازایەکاش . (٣
جافر سان ساڵەو ١٣١٢ ی کوٙچینە و بە هامکاریی مەحمود بەگی ماموزایش و ونەو محەمەد بەگی برایشەنە، محەمەد ساڵح سانی برازایش کوشوٙنە و چا وەختەنە ویٛش هەڵای بەگو نوٙتشەی بوٙ و دمای کوشتەی محەمەد ساڵح سانی ڕاسەوڕاس ویٛش سەرو دەسو شیٛخ عومەر زیائەدینو بیاریٛرە بوٙ بە سان و فەرمانڕەوا و ناوچەو لهوٙنی و شارەکڵەو نەوسوڎیٛنە ئەرەنیشتە بوٙنە .
ئەگەر کوچێ گیٛڵمیٛوە پەی وەڵتەری ڕازەو جە ئەڎابیەی جافر سانی پی جورەنە : تاتەو جافر سانی یانی محەمەد سەعید سان و عەبدوڕەحمانی کوڕە گەورەش، جوانڕوٙ و بە تەشکێوە نامەردانە و بە دەسکیسەو عەلی ئەکبەرخانی کاربەدەسو ئا وەختەو قاجارەکا کوشیا، چا وەختەنە هەڵای جافر سان لەمەو پیروٙزە خاتوونی ئەڎێشەنە بیەن و دماو کوشیای میٛردەکەیش، پیروٙزە خاتوونە جوانڕوٙوە لوێنە پەی دەگێوە لاو ڕوانسەری بە نامیٛ دەوڵەت ئاوای و چاگە جافر سان پیٛڎا بیەن و دماتەر هەردوی گیٛڵێنیٛوە پەی نەوسوڎیٛ و نزیکو ڕوٙسەم سانو براو جافر سانینە دریٛژەشا دان بە ژیوای . (٥
دماو ئانەی هەکە پیروٙزە خاتوونە جوانڕوٙوە لوێنە پەی دەگاو دەوڵەتئاوای چاگە ساڵەو ١٨٧٢ عیسایی وەراوەرو ساڵەو ١٢٨٩ کوٙچی جافر سان جە ئەڎێ بیەن . (٦
جافر سان شش برێش بینیٛ و ئەڎاش نامیٛش پیروٙزە شیٛخ ئەبا عوبەبدوڵا و جە بنەیانە شیٛخەکا دەگاو عەبابەیلیٛ بییٛنە، جافر سان شش ژەنیش ئاردیٛنیٛ، یەریٛشا بیٛوەرژەنی بییٛنیٛ و یوە چا یەرەیە براژەنەو ویٛش بییٛنە و دمای مەردەی براکەیش مارەش کەردیٛنۆ، دویٛچشا جە بنەیانە شیٛخەکا عەبابەلیٛ و یەریٛچشا خەڵکو نەوسوڎیٛ و یوەیچشا نوٙدشەیە بییٛنە، چا شش ژەنەیە ٣٦ زاڕوٙڵیٛ، ٨ کناچیٛ و ٢٨ کوڕیٛش بییٛنیٛ، یوە جە کناچەکاش بە نامیٛ ئامینیٛ هەکە جە فاتمە خانیٛ عەبابەیلەییٛ بییٛنە، ژەنەو عەوڵاخانو کوڕو مەحمودخانو دزڵییٛ بییٛنە، جافر سان خوٙنڎەواریش نەبیەن و تاخایتێ فارسیچش خاس نەزانان، وەلێم کەسێوە وریا و زرنگ و سەربەرکەر بیەن . (٧
"سەردەمو حوکمڕانی جافر سانینە چنڎ قومیاێوە قومیێنیٛ پیٛسەو" :
*سەرهوردای جوڵیایۆ مەشروتەوازا هەکە جافر سانیچ هەوادارو ئا جوڵیایۆ بیەن، ١٩١٤عیسایی .
*هامسەردەمو ناسرەدین شاو قاجاری بیەن هەکە ئا سەردەمە کاریگەریش بیەن سەرو گردو ئیٛرانیۆ، ١٣١٣کوٙچی .
*سەردەمو حکو جافر سانینە عوسمانیەکیٛ تەپشاکوان سەرو وەرنیشتو ئیٛرانی، ١٩١٤ع .
*پەلاماردای ئیٛرانی لاو ڕوسیای و ئینگلیزیۆ وەختێنە هەکە عوسمانییٛ و ئاڵمانەکیٛچ ئیٛرانەنە بیٛنی،ٛ ١٩١٥ع .
*هورگیسیای یوەم جەنگی جەهانی، ١٩١٤ع .
*مەڕیای هامپەیمانەکا و بەلشیفیەکا ڕوسیانە، ١٩١٧ع .
*کوتایی قاجارەکا و سەرەتاو سەردەمو پەهلەوی یوەمی (ڕەزاخان) .
*سەرهوردای کوردەکا و داواکاری دروسکەردەی دەوڵەتی، بەتایبەت شیٛخ مەحمودی بەرزنجی هەکە هامسنورو جافر سانی بیەن .
*بەرپا بیەی شوڕشی جە هەورامان و کوردەسانەنە (سمکوٙی شکاک ).
*دەسبەکاربیەی پەهلەویەکا .
ڕووبەڕووبیەیۆ چەنی خیٛڵ و ئیٛلەکا سەرانسەرو ئیٛرانی لاو دەوڵەتی پەهلەویۆ ( ٨و ٩.
میانو ئا قوٙمیایانە و دلیٛ ئا گیٛجاویٛنە جافر سان حکومەتو دەسەڵاتی سەربەویٛ هورسوڕنیٛ و دەسەڵاتەکەش یاسا و تەشکیلاتی ئیداریی و سوپا و نائیبولحکومە و مونشی تەحریراتش بیەن، هەکە نامیٛش عینایەت بەگ بیەن . (١٠
پەی ئانەی کوچێ نزیکیٛ گنمیٛوە و یاومیٛنە سروشتو ژیوای ئا سەردەمیە و کەسایەتی جافر سانی، ئی چنڎ بڕگەما کەردەن بە هەورامی و منیەیمیٛشەرە :
*موکەڕوم تاڵەبانی سیاسەتزان و پیای دنیا دیدە و هامسەردەمو جافر سانی بارەو کەسایەتی جافر سانیۆ نویستەنش: سان پیێوە قسەزان و ژیر و فامیڎە و قسەوەش و بیٛدەعیە بیٛ، پەیوەندیش چەنی فرەو شیٛخە تاڵەبانیەکا و خەڵکو دلیٛ تەکیەکا وەش بیٛ و شوٙخیش بیٛ چەنیشا .
"بەریتانییەکیٛ چنڎ فشارشا وستەن سەرو جافر سانی و حکومەتەکەیش"
*هاموەخت چەنی شوٙڕشەکاو سمکوٙی شکاکی و شیٛخ مەحمودی بەرزنجی، جافر سانیچ دژو دەوڵەتو ئا سەردەمەو ئیٛرانی هورئیٛستەن و خەباتی چەکدارییش کەردەن، وەلێم دماو ئانەی کومپانیا نەوتیەکیٛ بەریتانیای یاوا بە مەرامەکاشا، کەرا سەرو جافر سانی ماچا مشوٙم فشارەکات سەرو دەوڵەتو ئیٛرانیۆ مردنی. موکەڕەم تاڵەبانی هەمان نویستەیشەنە باسو چەمپەنەکەوتەیێوە ڕوٙنامەوانی کەروٙ هەکە چا وەختەنە ئەنجام دریان چەنی جافر سانی و ڕوٙنامەوانەکە پەرسانش وەنە: شمە ناوچێوە سەخت و دژوارەنە بیٛندیٛ و چەکداریٛ و تفەنگچییٛ ئازێ و چەنەئامێچتا بیٛنیٛ، وەلێم پا تەشکە هەکە پەنەوازبیٛ دریٛژەتا نەڎا بە شوٙڕشی و جەنگیتا چەنی ڕژیٛمی پەهلەوی، هوٙکارش چیٛش بیٛ ؟!
جافر سان پەیواچو ئا پەرسیٛنە واتەنش: حکومەتی ناست !
ڕوٙنامەوانەکەی بە سەرسامیۆ وەنە پەرسانۆ: حکومەت ؟!
جافر سانیچ پەیواچشەنە واتەنش : من حکومەتو بەریتانیای واچوو. ١
پی تەشکە یاومیٛنە هەکە داگیرکارە بەریتانییەکیٛ چنڎ فشارشا وستەن سەرو جافر سانی و حکومەتەکەیش .
*حەرچی بارۆ عه‌لائه‌دین سوجادی به‌رگی پەنجه‌مو كتیٛبو (ڕشته‌ی مرواری) نە و په‌ندە و ئەژماره (1412) ینە باس جه دیمه‌نێ دیوه‌خانو جافر سانو هه‌ورامانی کەروٙنە و ئیٛمەیچ هورماگیٛڵنان پەی سەرو زوانی هەورامی و چیٛگەنە منیەیمیٛشەرە، سوجادی نووسته‌نش : (ساڵەو 1929 عیسایی بیٛ پیێوەم چەنی بیٛ نامیٛش لالوٙ شامار بیٛ، پیرێوە ڕیش چەرمەی تەمام نوورانیی، سنعەش پاڵش دابیٛ حه‌فتا ساڵاوە، كوڵە بنێوە بازوڵه قایم ئەجیٛ پاڵه‌وانا، هەر بەڕاسی چا سنعیٛچەنە چوار جوانیٛ ئازێ چارش نه‌‌كەریٛنیٛ، چەوڎەسو سیروانیۆ ئامایمیٛ پەی شاره‌کڵەو نه‌وسوڎیٛ، من حیچ نه‌‌زانیٛنیٛ، لالوٙ شامار واچیٛ توٙ واچە : من - نِصَابُ الصِّبیَان - موانوو، واتم : خاسا. نەزانیٛنیٛ - نِصَابُ الصِّبیان - یچ چیٛشا، وەلێم كه‌وا و سه‌ڵتێوەم وەرەنەبیٛ پیٛسەو فەقیێوە گولانەی ئەرمانیٛنیٛ.
وەرز وەهار بیٛ، نه‌وسوڎە گردش باخ و باخاتبیٛ، ماوێوە فرە دلیٛ باخه‌كارە لوایمیٛ، پاگەرە خه‌ڵك ئاموشوٙ کەریٛنیٛ و بەیناو بەین میانو ویٛشانە واچیٛنیٛ : سان ئینا باخه‌نه .
وه‌خت دماو عه‌سری بیٛ تەمام مانیێ بیٛنمیٛ، سه‌رو سه‌وزه‌ڵانیێوە نیشتیمیٛرە، لالوٙ شامار سه‌بیله‌كه‌ش بەرش ئارد و سه‌بیلێوەش گیٛرتەرە، وەلێم مقوٙمقوٙ دلیٛ باخەکا حه‌ر ئانەبیٛ هەکە خەڵکەکە واچیٛنیٛ: سان ئینا باخەنە .
ئانڎه‌ما زانا یەریٛ پیێ كه‌ڵه‌گه‌تیٛ باڵا به‌رزیٛ دلیٛشانا پانیٛ پیٛڎێ بییٛ و ئامێ ڕووه‌و لاو ئیٛمه، هه‌ریوٙ کەواوپانتوٙڵێوە مراڎخانیی ماوتی سه‌وزی تازه‌شا وەرەنەبیٛ، بیبینی په‌شمی عه‌جه‌میشا میٛنەبیٛ، هه‌ریوٙ خنجه‌رێوە ده‌سە چەرمیٛ وەرو بیبینەکەیشاوە بیٛ، کیٛش و کڵاوشا بینابیٛ سەرەشاوە، یوٙ فەرەنجیێوە هه‌ورامییانە شانەشا‌وه‌بیٛ، فەرەنجییەکیٛ جە مه‌ره‌زی قاوه‌یی دروسیٛ كریێبیٛنیٛ، هه‌ر یاوێ لاما یوٙشا فەرەنجیەکەو شانەیش گیٛرتشەرە و لاشانو ئیٛمەنە سەرو گیواوەکەیۆ وستش چیٛرش و چوارمیٛشقیی نیشتەرە، دووەکەی تەریچ وەرانوەرشۆ پایێوە مردێرە، وەرو ئانەی نەزانیٛنمیٛ کیٛنیٛ ئیٛمه فرە ڕوەما نەڎێ پەنە .
ئانەشا هەکە سەرو فەرەنجیەکەیۆ لامانە نیشتەرە پەرساش ئەو من و واتش : فه‌قیە گولانە چکوٙوە ئامێندیٛ ؟ واتما: چەوڎەسو سیروانیۆ ئامێنمیٛ .
واتش : ده‌نگوباسو عه‌جه‌ما چیٛشا ؟ واتما: ئانێ پارە پەی ویٛشا گیٛڵا .
ئاڎ مەرامش بیٛ پەرسەکیٛشەنە و ئێمه‌یچ گیٛلانە جوابما داوە .
ڕوٙ دیٛرش کەرد و ئاڎ هورئیٛست لوا، وەختو لوایشەنە واتش: هەکە ئامایدیٛ دلیٛ دەگێ لوٙدیٛ دیوەخانو سانی .
ئاڎیٛ لوێ و ئیٛمەیچ شوٙنەو ئاڎیشارە هورئیٛستیمیٛ و فرە پەروٙشیٛ بیٛنمیٛ سانی وینمیٛ .
كابرێوە پا نزیكاره بیٛڵێوەش ده‌سۆ بیٛ کوزەماڵ کەریٛ، چەمش چۆبیٛ ئا پیا لاو ئیٛمەنە نیشتەرە .
پەرساما وەنە : ئەریٛ گردتا هەر ماچدیٛ سان ئینا باخەنە، کوٙن خوٙ مەپیٛویوٙ ؟
كابرا موٙڕێوەش کەرد ئەو من و نە ئاردش و نە بەردش، تفێوەش وەنە کەردا و واتش: یانه‌ت ویٛران بوٙ ئانه سان بیٛ لاته‌نه نیشته‌بیٛره .
تومه‌ز ئانه جافر سان بیەن و ئیٛمه نەژناسان و نەزانانما ئاڎا .
وەلێم لاو ئا كابرایۆ چیٛوێوە زل بیٛ هە كه جافر سان لاو ڕووته‌ڵێوە پیٛسەو ئیٛمەنە نیشوٙرە، پاسە دیاربیٛ تا ئا وه‌خته چیٛوی چامنەشە نەڎیەبیٛ .
لوایمیٛ دلیٛ دەگێ و ڕووەما نیا دیوه‌خانی .
دیوه‌خانه‌كه وەرده‌مەکە‌ش حه‌وزێوە زل بیٛ سەرو حەوزەکەی و دەوروپشتش گرد دار و درەخت و دارەسان بیٛ .
وەر لوابیٛ سەرو کەلی .
كوٙشك و سه‌راكەیچ پیٛسە ماچا، كوٙشك و سه‌راکەو خەسره‌و په‌روێزی شیٛ .
ئا دەورو پشته جمەش ئیٛ چەنی کوڕە هەورامیا هەکە هەریوٙ فەرەنجیێوە کەشخەشا وەرەنە بیٛ و گردیچ تفەنگشا شانەوەبیٛ .
له‌شكرێوە فرە پاگەرەبیٛ، ئیٛمەیچ ئاگاما جە حیچی نەبیٛ .
ڕوەما كەرده دیوه‌خانی، ناستشا بلمیٛ چووەر، تومه‌ز جافر سان ویٛش چەمش چۆن، خوڕیش ملشارە و واتش: ملشا گندیٛ با بەیا چووەر، ئیٛتر ڕاشا دایمیٛ و لوایمیٛ چووەر و بەردیمیٛشا دیوەخان .
دویٛ قاڵییٛ لاكیٛشی زلیٛ و درێژیٛ و ناوکیٛشێوە باریکیچ دلیٛڕاسەشانە یاوێبیٛنیٛرە .
وردیٛ بیەیمیٛوە مڎیەیمیٛ ئا پیا هەکە دلیٛ باخەکەینە لاماوە نیشتەرە، ئانا سەراونڎۆ چوارمیٛشقیی نیشتەنەرە و واتش: نیشدیٛرە .
پاینۆ ڕا بیٛ نیشتیمیٛرە .
مەکینیی یاگەکیٛ نەزەرەش کیٛشتا، هەکە ورد بیانیٛوە مڎیەو جافر سان دویٛ زاڕوٙڵیٛ وەشڵیٛش وەرو دەمو ویٛشەنە نیێبیٛنیٛرە، چیڎەس و چەوڎەسو هودەکەیۆ هەر دەسێشۆ چواردە کەسیٛ نیشتیٛبیٛنیٛرە، گرد پوٙشتە و پەرداخیٛ و فیشەکلوٙخەشا بینێبیٛ و هەریوٙ تفەنگێوە باوشیشانە بیٛ، ئانیٛ هەکە نیشتیٛبیٛنیٛرە ویسو دویٛشا کوڕەکیٛ سانی ویٛش بیٛنیٛ، ششیچشا برازێ و قەومیٛ فرە نزیکیٛش بیٛنیٛ، جە کوڕەکاش پیٛسەو : كه‌ریم به‌گو خانه‌گای، حه‌مه‌ڕه‌شیڎ به‌گو پاوەی، قادربه‌گو ته‌ویٛڵیٛ، قەومەکیٛچش پیٛسەو: ئه‌فراسیاوبه‌گو هانه‌گه‌رمڵەی .
قسه و باسشا باسوخواسو لەشکەرو ئیٛرانی بیٛ، تومه‌ز ئینه پیٛسەنە کونگرێوە و گرد گلیٛریٛ بییٛنیٛوە، کوڕەکیٛش و قەومە نزیکەکیٛش چڕیٛنیٛش و باس و ئا جەنگیە کەرا، نزیکەو پەنجسەڎ تفەنگچیێوەیچ پارە بیٛنیٛ .
شەویٛ هەکە نان ئاما هەر دویٛ کەسیٛ و سینیێوەنە نانشا پەی ئاردیمیٛ پەڕبیٛ برنج و کەرگی و گوشتو ئاژەڵی) . (١١)
جافر سان دمای ئانەی چەنی دەوڵەتو ئا وەختەو ئیٛرانی پەیوەندیش شیٛویوٙنە و سوپاو ئیٛرانی بە یاوەریی ئا بەگزادا هەکە وەڵتەر ویٛشا دابیٛ دەسو دەوڵەتیۆ، تەپ کوا سەرو هەورامانو لهوٙنی و ڕوٙ ویسو مانگەو کەڵەهەرز و پایزو ساڵەو ١٣١٠ کوٙچی ڕوٙجیاریی سوپاو ئیٛرانی شارو پاوەی گیٛروٙنە و فەرماندەو سوپێ هەکە نامش (ڕەزمارا) بوٙ ڕاو کەسێوە بە نامیٛ شیٛخ نەسرەدینیۆ نامێوە کیانوٙ پەی جافر سانی و قەولش مڎوٙ پەنە حیچ خراپێوە نەکەرا وەراوەرش و ژیوایێوە شەرافەتمەندانەش پەی دابین بکەرا ئەر بیٛجەنگ ویٛش بڎوٙ دەسۆ، جافر سانیچ پەیواچو نامەکەیشەنە منویسوٙ: ئەگەر ئی زمسانە سوپا نێ هەورامانو لهوٙنی، وەهاریٛ ویٛش و گرد تفەنگچییەکاش مڎوٙ دەسۆ.
" دەسەڵاتو ڕەزاشای کەوت، جافر سان ڕاسەوڕاس ئاماوە پەی هەڵەبجەی"
داواکاریەکەو سانی قبوڵ نەکریا و پا زمسانە ڕەزمارا و ئوٙردوەکەش تەپشا کوا سەرو هەورامانی و ڕوٙ ویسوحەوتو کەڵەهەرزی نوٙتشە و ویسوهەشتیچ نەوسوڎە کەوتیٛ دەسو دەوڵەتی و جافر سان و پانزە کوڕیٛش و چل کەسیٛ جە تفەنگچییەکاش ڕاو دەگاو پاڵانیایۆ بە پەنابەریی ویٛشا دا دەسو دەوڵەتو ئیٛراقیۆ و دمایی دەوڵەتو ئیٛرانیٛ حەولیٛ فریٛش دێ ئیٛراق سانش بڎوٙوە دەس وەلێم ئینگلیزەکا ناست چون وەڵتەریچ چەمڎاریی جافر سانی کەریٛنیٛ و دەسشا دەسشۆ بیٛ، جافر سان و کەسوکارش دووریٛ وزیێوە پەی شارو ڕومادی پاینو ئیٛراقیۆ هەتا ساڵەو ١٣٢٠ کوٙچی ڕوٙجیاریی چاگە مەنیٛوە، هەکە دەسەڵاتو ڕەزاشای کەوت، جافر سان ڕاسەوڕاس ئاماوە پەی هەڵەبجەی و چاگە کوڕەکیٛش گلیٛریٛش کەردیٛوە و کەریم بەگی کوڕە گەورەش نیاش یاگیٛ ویٛش. ساڵەی دمایینە یانێ ساڵەو ١٣٢١ کوٙچی ڕوٙجیاریی وەراوەرو ساڵەو ١٩٤٢ عیسایی، جافر سان دمای گوزەرنای ٧٢ ساڵا شارو هەڵەبجەینە کوٙچو دماییش کەرد و زیارەتڵانو دەگاو عەبابەیلیٛنە ئەسپەردەو خاکی کریاو تا ئیسەیچ مەزارش حەر ئینا چاگە . (١٢
ئینە هەکە وچیا مشتێن جە خەرمانێوە بارەو جافر سانی ڕەحمەتیۆ هەزار ئیٛنڎە و فرەتەریچش بارۆ وچیانو نویسیان .
...............................................................
١- فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل١٥ .
٢- عبدالرزاق عبدالرحمن محمد، سەربوردێکی هەوران و سەردانێکی تەوێڵە، ل١١٢.
٣-فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل١١ .
٤ - محەمەد ئەمین هەورامانی، مێژووی هەورامان، یوەم بەرگ، ل١٣٧.
- قازی عەبدوڵا شەیدا، مێژووی سانەکانی هەورامان، سەریاس محەمەد، ل٣١٥-٣١٦ .
- فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل١٨-٢١ .
- ئێبراهیم شەمس، تارێخوو هەورامانی، ل٢١٧ .
٥) - شیخ محمد مردوخ کُردستانی، تاریخ کُرد و کُردستان، ج ٢، ل١٩٣-١٩٥.
- فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل١٥-١٦ .
٦-ئێبراهیم شەمس، تارێخوو هەورامانی، ل٢١٧ .
٧- فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل١٥-١٧ .
٨-فهمی مرادی مولودی، جافر سان، ل٢٢-٢٣ .
٩-هردی مهدی میکە، سیاست إیران در قبال کردها، ل٥٤٦ .
١٠- فهمی مرادی مولودی، جافردسان، ل٢٦ .
١١- سەرچەمەی وەڵین، ل٢٧ .
١٢-عەلائەددین سەججادی، ڕشتەی مرواری، ل٧٢٢-٧٢٣ .
