ئەنڎاموو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی سەبری ئۆک قسێش پەی ستێرک تی ڤی کەردۍ و سەبارەڎ بە پرس و مژارە گەرمەکا هۊرسەنگنایش کەرد.

سەبری ئۆک ئانەش وست ڕووە، کە جەنگوو بەینۇ دەوڵەتۇ تورکی و گەریلاکاو ئازاڎیی کوردسانی بەردەواما و دەسنیشانش کەرد کە ئەردۆغان جە قۆناغەی ئایندەنە جەنگەکەی گەورە تەر مکەرۆ. ئۆک ئاماژەش پانەی کەرد کە گەریلایچ جە گرڎ ڕووێوە ئامادەن، جەختیچش کەردۆ کە پێویسا گەلۇ کوردیچ کەمتەرخەمی نەکەرۆ و واتش، "کێ زیاتەر کۊشیۆنە، ئانە سەرگنۆ".

هۊرسەنگنایەکۍ ئەنڎاموو دەسەو ڕاوەبەری کەجەکەی سەبری ئۆکی پی جۆرەنۍ:

٣ ساڵېن بە حیچ جۆرۍ زانیاری سەروو رابەر ئاپۆیۆ ۋەردەس نییا. گۆشەگیری دژوار کە نە بە پاو ئەخلاقیا، نە بە پاو یاسای و نە بەپاو مرۆڤایەتیا و تەنانەڎ بە پاو یاساکا دوژمنیچ نییا، بەردەواما. بەڵام جە لېوەتەرۆ ئەندێشە و رامانەکۍ رابەر ئاپۆی جە تەرەفۇ نویسەرا، سیاسەڎمەدارا، رۆشنۋیرا، ئەکادیمیسیانەکا و چالاکاوە گفتوگۆشا جە بارۆ مکریا. فرەو وڵاتا جەهانیۆ خەڵک داواو ئازاڎیی جەستەیی رابەر ئاپۆی مکەرا. شمە ئاژەکەی چنی هۊرسەنگندۍ؟

سەرەتا جەژنەو رەمەزانی جە گرڎوو گەلۇ کوردی و جەهانی ئیسلامی پیرۆز مکەرۇ. ئاژەو رابەر ئاپۆی بێگومان بەردەوام ئینا رۆژەڤ و جمیەرەکەیما، گەلەکەیما و دۆسا گەلەکەیمانە. زیاتەر جە یەرۍ ساڵان هیچ زانیاریێوەما جە رابەر ئاپۆی نییا. هەر ئا ئاژەیچە پاڵنەرێوەن پەی ئانەی جمیەرەکەما، گەلەکەما و دۆسەکېما بە گرڎۇ هێزیشاوە هۊربێزا سەرۇپەیا. حەرپۊکەی مشۊم گرڎ کەسۍ هۊربێزۆ سەرۇ پەیا و ئەشکەنجەو ئیمراڵی ماڕا و ئازاڎیی جەستەیی رابەر ئاپۆی مسۆگەر بکەرا. ئانەی رابەر ئاپۆش ئشناسابۆ، محاڵا کە کاریگەریش سەر وەش نەکەردەبۆ. پۊکاتی جە ٤ لاو جەهانیوە بە تایبەتی گەنجا، بە ملوێنان کەسۍ ئایندەو ۋێشا و مرۆڤایەتی جە پاڕادایمۇ رابەر ئاپۆینە موینا. جاران کەس کوردی نەشناسۍ، بەڵام ئارۊنە ملوێنان کەسۍ پەی ئازاڎیی رابەر ئاپۆی، پەی ئازاڎیی جەستەیی ئاڎیی ئینۍ چالاکینە. رابەر ئاپۆ کاریگەریۍ پا جۆرەشە نیانەرە.

ئەگەر پاڕادایم و پارێزنامەکۍ رابەر ئاپۆی زیاتەر وەڵۍ کریاوە، زیاتەر ۋنیاوە ئا وەختە زیاتەر مرۆڤایەتی خاوەنداری جە رابەرایەتی مکەرۆ. ۋەرۇ ئانەینە دەوڵەتۇ تورکی گەرەکش نیا رابەر ئاپۆ هەناسەیچ بڎۆ. هەرپۊکەی فشارێوە پا جۆرەیچە ئیمراڵینە هەن. سەرەڕاو ئا هەلومەرجە دژوارەیچە ئیمراڵینە، مدرامانێوە فرە گەورە مکریۆ. پەی ئانەی ئینسان جە نزیکایەتی و مامەڵەکەردەی دەوڵەتۇ تورکی چنی پرسۇ کوردی بیاوۆنە، پێویسا تەماشەکەرۆ کە جە ئیمڕاڵینە چېش رووەمڎۆ. ئاڎۍ پا زانابیەیۆ مامەڵە چنی رابەر ئاپۆی مکەرا. ماچا ئێمە جە ئەقڵیەت و ئەرەگیری، قڕکەردەی کوردی و ئەرەگیرینە پا گیری مکەرمۍ و درێژە پی جەنگە چەپەڵەیە مڎەیمۍ. ئەقڵیەتوو ئاڎیشا پی جۆرەنە. هەرپۊکەی پەی ئازاڎیی رابەر ئاپۆی جە سەرانسەرۇ جەهانینە کۊشیایۍ ملۆڕاوە. جە ئیساتۍ بە دمایچۆ ئا کۊشیایە بە شێوەی پلان پەی مجیایرەتەر و رێکوزیاتەر بەردەوام بۆ.

هەڵمەتەو 'ئازاڎیی پەی ئۆجالانی، چارەسەری سیاسی پەی پرسۇ کورد'ی پایێش وستێنۍ قۆناغەی دووەمۆ. شمە چنی تەماشەو ئا قۆناغۍ هەڵمەتەکۍ مکەردۍ؟ ئا چالاکیۍ پەی هەڵمەتەکۍ کریێنۍ، چنیشا هۊرسەنگندۍ؟

ساڵەی ۋیەردۍ جە ١٠و تشرینی یووەمینە هەڵمەتەکۍ دەسشپنەکەرد. بە مژارێوە فرە شکۆمەندانە و گرنگ ئا هەڵمەتۍ دەسشپنەکەرد. هەم جە کوردسانەنە، هەمیچ جە جیهانەنە ڕۆ دماو ڕۆی هەڵمەتەکۍ گەورەتەرە بۆ، پەی وەڵۍ ملۆ. بە دڵنیاییوە هەڵمەتێوە گرنگەنە، بەڵام پېسە واتم پەی ئازاڎیی جەستەیی رابەر ئاپۆی چېش بکریۆ و چێش وچیۆ هەڵای کەما و وەسۍ نییا. تا ئا وەختەی ئازاڎیی جەستەیی رابەر ئاپۆی مۍ دی، پی جۆرە بۆ. ئا هەڵمەتۍ هەڵای بەشێوەی سەقامگیر، بە پلانە و بە قەرارۆ بەردەوامەنە. چی ڕووانە کە مەیا ستراسبورگەنە بە هەزاران وڵاتپاڕێزنۍ کوردی و دۆساشا ۋەروودەم و سی پی تی-نە چالاکی ئەرەنیشتەی ئەنجام مڎا. حەرپاسە جە قۆناغی ئایندەنە جە چنڎینە شارۍ ئەوروپاینە کۆنفڕانس، کۆنسێرتۍ و جە ئاستی جیاجیانە و گلېرۆبیۍ ساز مکریا. ئا کەسۍ کە سەروو ئاستۇ دنیۍ نامېشا هەنە و فرەو مەنتیقانە مشناسیا، پی ئاراسەرە گنانۍ جوڵە و حۊڵەکاشا وزانۍ گەڕ. گەلۇ کوردیچ مشۊم جە بارەو ئانەی کە جە ٢٤ سەعاتێنە ئیمراڵینە چېش ڕووە مڎۆ، ڕشدبیەیۆ و ویرکەردەیۊش بۆ و بە پاو ئانەی چالاکی بکەرۆ.

جە سەرنیشت و تورکیانە گلېرگە هۊرئێست سەرۇ پەیا و چالاکیۍ فرێچ ئەنجام دریۍ. بەڵام دیسان ماچۇ، هەڵای وەسۍ نییا. بە شێوەی رێکوزیا بۆ یان نا، جە ڕاو حزبیوە بۆ یان نا، گرڎۇ کوردی مشۊم ویرکەراوە کە متاوا چېش پەی رابەر ئاپۆی بکەرا و چ چالاکیېوە ئەنجام بڎا. با بزانا کە؛ ئایندەما ئینا چێنە و دوژمن گەرەکشا  چنی رابەرایەتی ئایندەو ئێمەیچ دلېنە بەرۆ. هەرپۊکەی مشۊم گەلەکەما چالاکی زیاتەر ئەنجام بڎۆ، جە روو سیاسی، یاسایی و فرەو بوارانە  کۊشیای ۋەرفراوان بەرا ڕاوە. پېسە مزانیۆ مژارەکە وەختۍ بۆ بە رابەر ئاپۆ و کورد، بەرەکۍ سیستمۇ مۆدێرنیتەی سەرمایەداری و یاساکېش ڕووەمارە وزیارە. ۋێش هەر ئاڎۍ پیلانگێڵنی میان نەتەوەیشا وەڵۍ وست. ئەگەر پا جۆرە نەبیۍ سی پی تی بێدەنگ مەنۍ، تاوۍ ۋەر بە کردەوە نایاساییەکاو دەوڵەتۇ تورکی گېرۆ؟ ئەگەر جە شۊنێوە جیاوازەو جەهانینە مژارێوە پا جۆرە روۇەش دابیۍ، مامەڵەکەردەی و یاساکېشا جیاوازۍ بێنۍ. ئا ئاژە مشۆم ئێمە قین لە دڵتەر و توڕەتەر بکەرۆ. مشۊم بۆ بە مایۍ ئانەی کە زیاتەر گوڕ بە کۊشیای بڎەیمۍ. پېسە ئانەی شمەیچ باستا کەرد، ئا ئەشکەنجەیەی کە دەوڵەتۇ تورکی ئیمراڵینە جە دژۇ رابەر ئاپۆی ئەنجامش مڎۆ، جە یاساکاو دوژمنیچەنە ڕاشا مەبۆوە. دەوڵەتۇ تورکی و ئاکەپە پیلانگێڵنێنۍ. ئاکەپە گەورەتەرین پارتۇ جەنگی تایبەتۇ تورکیایە. فرەو کەسا تووشۇ شۆکی بیۍ کە چنی ئا هەڵمەتۍ پی جۆرە جەهانەرە وەڵابیۆ، گەلۇ کوردی و دۆسایچش هێز و ورەشا هۊرگېرت. جە قۆناغی ئایندەنە ئا هەڵمەتۍ زیاتەر فراوانە بۆ، بە شێوەی رێکوزیاتەر ملۆڕاوە.

جەنگ جە بەینۇ دەوڵەتۇ تورکی و گەریلاکا ئازاڎیی کوردسانینە بەردەواما. دەوڵەتۇ تورکی جە گرڎ مېڎانېنە درێژە بە هجۇمەکاش پەی سەروو گەلۇ کوردی مڎۆ. جە دمادمایی ساڵەو ٢٠٢٣ێنە و جە سەرەتاو ٢٠٢٤ینە گەریلا ئۆپراسیۆنۍ شۆڕشگێڵنیۍ سەرکۊتێش کەردۍ. بە پاو ئا چېوا کە چی ڕووا دماییەینە وچیا؛ دەڵەوتۇ تورکی جە دژۇ هەرێمەکاو پارېزناو مەدیای پلانەش پەی هجۇمی گەورەتەری نیانەرە. جەنگەکە ئیساتۍ ئینا چ ئاستێوەنە و چ جۊرە هجوومېوە مارۆ ئاراوە؟

مژارێوە گرنگا، هەپەگە سەبارەت پانەی ڕووانە رای گرڎیی و گەلۇ کوردی ئاگاڎار مکەرۆوە. جە مابەینۇ ٧-٨ و مانگەی ۋیەردێنە گەریلا بە گیانبازانە دژۇ دەوڵەتۇ تورکی ئۆپراسیۆنی شۆڕشگێڵنیش کەرد و ئەنجامی فرە گرنگش بەدەسئارد. تەکنەلۆجیا و هێزۇ ئاڎیشا هەرێمەکاو پارېزناو مەدیاینە دلېنەبریا. ناچارۍ بیۍ کە فرەو شۊنانە کیشیاوە، فرەو شۊنایچەنە پاکتاو کریێنۍ. بەڵام دەوڵەتوو تورکی جەنگېوە ۋەرفراوان وزۆ ۋەرۇ دەمیما. سەرۇ ئانەیچ پا گیرا. ماچا درێژە بە جەنگی، نکۆڵیکەردەی جە گەلۇ کوردی و ستەم و ئەشکەنجەی جە ئیمراڵینە درێژە پنە مڎەیمۍ، ئەقڵیەتۇ ئاکەپەی و دەوڵەتۇ تورکی ئینەنە. ئێمە مەزانمۍ تا کۊ ملا، بەڵام ئێمە مزانمۍ کە ۋەرۇ دەمیمانە جەنگېوە دژوار هەن. دەوڵەتۇ تورکی جە گرڎ ڕووێوە ئاماڎەکاری پەی ئانەی کەرۆ. گەریلایچ گرڎ وەختۍ ئاماڎەن. پرۆسېوە فرە دژوار و تن مۍ ئاراوە. تا ئیساتۍ ۋەرا ۋەر بە گەریلای ئەنجامشا بەدەس ناردەن، رۆڵەکۍ گەلۇ کوردی بە شێوێوە گیانبازانە و بە قارەمانیەتی ۋێڕاگری مکەرا. هجوومەکۍ سوپاو تورکیایشا ماڕۍ، بەڵام جەنگ بەردەواما.

ئا ئەنجامۍ دژوو دوژمنی سەرکەوتانێچ بانێ، بەڵام مشۊم گەلەکەما ویرۍ بکەرۊوە و کە گەریلا چە هەلومەرجێوی دژوارنە گژیۊ، وێگێری مکەرۊ و ئەنجامش بۊ. پەوکای مشۊم ئێمەیچ ئاسوودۍ نەبیمێ، ئێمە ناچارێنمۍ هەرمانەو وێما بکەرمێ. جگە جە مەیدانی سیاسی، یاسایی مشۊم ڕاو سەرەوردایچوە سڵام وەنەو گەریلای بکەرانۍ و بێمردای دلۍ چالاکیینە بانێ. ئیتر قۊناغێوی چانەنە کە ئیرادەو دەوڵەتو تورکی مەڕیۊ. پەوکای زیاتەر هجووم مکەرۊ. پەوکای ئەگەر ئیرادەشا بمەڕیۊ سیستم و ئەقڵیەتو ١٠٠ ساڵەیشا مەڕیۊ. تا ڕاگێری جە چیوێوی چانەیە بکەران تا ئاخر وێشا مگێرانۍ و گردو فرسەتە ئابووری و سیاسییەکاشا موزانۍ ئامادەباشییوە. پەوکای جەنگەکە شەڕەکە گەورەتەر مبۊنێ، ئەنجامەکێچش فرە گرنگۍ مبانێ. ئیتر دۊخەکەپیسەو وەڵۍ نمەبۊ، ئایندەو تورکیای و پەرسەو کوردی ساڵەو ٢٠٢٤ینە شاریانوە. کۍ وێش خاستەر ئامادە بکەرۊ، وێش ڕێک بوزۊ، زیاتەر پۍ گێرۊرە، بە جۊشوخرۊش و ورە بۊ، جە ڕووەو تاکتیک و تەکنەلۊژیایۊ خاستەر کۊشیۊ، ئانە سەرمگنۊ. جمیەرەکەما و گەریلا ساعیبۍ ئا تایبەتمەندیانێ. بە ئیرادە، بە ورە و بە قەرارێنۍ و ئانەیچە بییەن مایۍ ئانەیە هەم ڕووەو تاکتیکی و هەم ڕووەو تەکنەلۊژیایوە چی ئاستەنە باڵادەسی و دەسوەڵیوزییشا لاوە بۊ. ئەرەیاونایەکایچوە وەڵا کریاوە، هامڕا جەمال مزانییش دا، گەریلا تارێخو کۊشیای ٤٠ ساڵەیشنە یەکەم جارا سیستمی مووشەکیپەی بێکاریگەرکەرڎەی فڕۊکەی بێفرۊکەوانی و هجوومبەری بەدەس بارۊ، پینەیچ تووشو سەرەسڕمەنەی بیێ. 

دەوڵەتو تورکی گەرەکش بۍ ئا درۊنە سیخوڕی و هجوومبەرا بورەشۊ، بازاڕێوی گەورەشا پەی وەشبکەرۊ، بەڵام جیهان گێج نییا. چەمداریی مکەرۊ کە گەریلا تا ئیساتۍ ١٠-١٥ درۊنی ئیهای و سیهایش وستێنێرە واری، باری دەرونییشا تێک شییەن. ئێمە مشۊم متمانێما بە وێما بۊ. مشۊم فرە بە مانادار بوینمێش، کە دەسوەڵیوستەی ئینا لاو ئێمەوە، بەڵام مشۊم بزانمۍ کە دەوڵەتو تورکی و ئاکەپە وێگیری مکەرانێ، گردو دەرفەتەکاو وێشا بەکارۍ مارا. دڕندانەتەر هجومۍ مکەرا. پەوکای ئێمە پەی قۊناغێوی دژوارتەری ئامادێنمێ.پێسە واتم دەسوەڵیوزی ئینا لاو گەریلایۊ، داراو ئەزموونو جەنگو ٤٠ ساڵەینێ. پاڕادایمو ڕابەر ئاپۊی هەن، کەشەکاو کورڎسانی، گەلو کوردی و دۊسێشا هەنێ. زیاتەر جە ٤٠ ساڵان گەلو کوردی و جمیەرەکەما پەی دۊزە ڕەواکەیما بەرڎەوام سەرو پایاوە مەنەنوە، پەکەکە جە سفرۊ دەسش پەنە کەرد و یاوا ئی ئاستە. دەوڵەتو تورکی و ئاکەپە چندەیچ وێگیری بکەران، دماجار ئی قۊناغە بە سەرکەوتەی گەریلای میاوۊ ئەنجام. بەدڵنیاییوە ئانەیچ بەئاسانی نمۍ دەس، گرد ڕوۍ و قوربانیۍ مدریانێ. گەریلا پی ڕۊح، ڕێکوستەی، داوا و ئیرادەوە سەرمگنۊ.

سەرنیشتنە و تورکیانە مشتومڕەکۍ سەرو ئەنجامەکاو ورچنیەی ٣١و ئاداری بەرڎەوامێنێ. چا ورچنیەیانە گەلو کوردی چە پەیامێوەش دا؟

ورچنیەیێوی فرە گرنگ دماییش ئاما. گەلو کوردی ئەنجامێوی سەرکەوتانەش دەس وست. هێزە دیموکراتیکەکۍ ئەنجامی سەرکەوتانش بەدەس ئارد، نمەتاومۍ ئا دۊخەیە بە جیا جە یۊی بزانمی. وەختێو ماچمۍ هێزە دیموکراتیکەکێ، گەلو کوردی و کۊشیای گەلو کوردیچ ئینۍ چا بەینەنە، وەختێو ماچمۍ گەلو کوردی هێزە دیموکراتیکەکێچ بەشێوەنۍ چانەیە. پێوە پەیامی گرنگشا دا. ئا پەیامۍ کامۍ بێنێ؟ یەک؛ دەوڵەتو تورکی داگیرکەری و ئاکەپەی بە گردو تواناکاشۊ چندە ستەمیچ بکەرا، چندەش دیکتاتۊرێچ با، دمایی دەسەڵاتیشا ئامان. ئیسە بەدماوە تەنیا متاوۊ وەرگێریی جە وێش بکەرۊ. ئیتر پێسەو وەڵۍ نمەتاوۊ درێژە بە دیکتاتۊریەتییش بدۊنێ. ئا پەیامە بەئاشکرا دریا. دووێ؛ فشار، کۊکوشی و هجوومەکۍ چێشۍ با، با با، گەلو کوردی هێزە دیموکراتیکەکۍ هەرگیز سەرە نمەکۊمنارە، بەرڎەوام سەرو پایاوە بانۍ و مکۊشیانێ. 

بەتایبەتی چا شارەوانییانە کە گەلو کوردی بەرڎەبێشۊ، وەڵتەرۍ قەیومشا پەی نیارە، گەلو کوردی واتش قەیومیچ دیاری بکەردێ، فشاریچ باردۍ نمەتاودۍ ئەنجامتا بۊ، ئێمە ساعیبۍ ئیرادەینمێ، شمە شکس ماردۍ و پێسە قەیومشا ماڕا. گەلو کوردی واتش، ئی جارە پێسەو وەڵۍ شمە بەئاسوودەیی نمەتاودۍ قەیومۍ بنیەیدێرە، شمە دیارییچشا بکەردۍ ئێمە وێگیری مکەرمێ، ئێمەدژش مدرمۍ و ماڕمێشا. بەتایبەتییچ جە ڕووەدایەکاو ئادیشانە ئا دۊخە ئاما ئاراوە. دەوڵەتو تورکی گەرەکش بۍ واننە تاقیکەرڎەیۊ بکەرۊ. ئەگەر پلانەکێش پەی لوۍ وەرۊ دمایی ورڎە ورڎە قەیوم پەی گرد یاگێو نیێرە. بەڵام ئا سەرەوردایە فرە گرنگ بێ. گرنگتەرین چیویچ ئانەنە کە کۊشیای چەنی هێزە دیموکراتیکەکاو تورکیای وەرش بە نیایرای قەیومی گێرت. بەڵام مشۊم ئانەیچ بواچمۍ کە؛ دەوڵەتو تورکی دەوڵەتێوی داگیرکەرا، گەلەکەما، هێزە دیموکراتیکەکۍ گرد وەخت مشۊم دژشا ئامادۍ بانێ. ئەگەر جارێوی تەر گەرەکشابۊنۍ قەیومۍ بنیارە پێویسیش بە سەرەورداێوی تندتر و رادیکاڵتەر مبۊ. چی ڕووەوە نمەبۊ کەمتەرخەمی برمانمێ.

چی پڕۊسەنە گرد لاێو باس جە جەهەپەی مکەرانێ، جەهەپە بە تەنیا وێش ئا سەرکەوتەیە بەدەس نارۊ. بڕێو هەنۍ کە کورد بە ناسیاسی موینانێ، بەڵام یۊ جە گلێرگە هەرە سیاسی و زاناکا کوردێنێ. ستراتیژێوی پاسنەشا گێتەرە وەر؛ کە فرێشا شۊکۍ بێنۍ و تاسیێ. بە ستراتیژییانە ویرێشا کەردێوە، بە ستراتیژییوە مامەڵەشا چەنی ورچنیەی کەرد و ئاکەپەشا ماڕا. فرەو هێزە دیموکراتیکەکاو تورکیایچ مامەڵێوی چانەشا کەرد. چا ماوەیە زیاتەر جە ٤٠ ساڵان پەی یوەم جاری جەهەپە بۊ بە یوەم پارت. ئیساتۍ بار و جەهەپەینە هەن. جەهەپە چێش بکەرۊ، پێسەو وەڵۍ بۊ یا چا پەیامەو گەلو کوردی هێزە دیموکراسییەکا میاوۊنە و بەپاو ئانەیە وێش تازە مکەرۊەوە؟ بە ڕاو من گەلو کوردی و هێزە دیموکراسییەکۍ چی ڕووەوە مشۊم فشار بوزانۍ سەرو جەهەپەی. گەلو کوردی و هێزە دیموکراسییەکۍ پەرسەو 'بەرنامەتا چێشا و ئاخۊ دیموکراتیکبییەی تورکیای لە بەرنامەتانە هەن' وەنەو جەهەپەی مکەرانێ. بواچدۍ ئێمە گەرەکمانە بزانمۍ و بیاومێنە. 

گەلو کوردی و هێزە دیموکراسییەکێ بزانمێ پەی بەدیموکراتیکبیەیی تورکیای چێش بەرنامەو جەهەپەدینە بێ. پێوەس پانەیە مامەڵەو جەهەپەی پەی پەرسەو کوردی و چارەسەرو پەرسەو کوردی چێشا؟ تا ئارۆ شاریاوە بییەن، بە تەرسیوە جمێوە. بەڵام ئیسە ئایا جەهەپە پەیوەست بە پەرسەو کوردی چەنی ویرێ مکەرۊەوە، مشۆم سیاسەتو وێش بە ئاشکرا پەی ڕای گردینی ئاشکرا بکەرۆ. ئەگەر چا بارەوە ڕاس، دروس و ڕژد بۆ، بە ئەرێیی مامەڵە بکەرۆ بێگومان گنۆ قۊناغێوی گرنگی تازەوە. بەڵام ئەگەر وێش دووبارە بکەرۆوە، دیسان وێش بشارۆوە، مەیدان و جادەکانە ئۊپۊزسیۊنی ڕادیکاڵ بەرەوەڵێ نەبەرۆ، ئینە پەی جەهەپەی یاگێ داخێ بۆ. بابەتو وانینە و پەیوەس بە مامەڵەو ئاکەپەی وەراوەر بە بە ورچنیەییچ وینیا، کە بنکە و قاعیدەو جەهەپەی پەی دیموکراسی کریاوەن، دژو دڕندایەتی، دژو دەسەڵاتداریی ئاکەپەی بەهەڵوێستا. ڕاوەبەرایەتیی جەهەپەی مشۆم ئا ڕاسییا وەرەچەم بگێرۆ و واوەی وێش مجۆرە. 

ئۆپۆزسیۆن بی بە یووەم و ئاکەپە-مەهەپەیچ بیۍ بە دووەم، ئا ئەنجامە چ کاریگەریێوە سەرۇ سیاسەتۇ تورکیای منیۆرە؟

چا وەختۆن ئاکەپە ئامان سەروو حوکمی ئینە یووەمجارا بۆ بە پارتی دووەم. ئینە پەی ئاڎیشا گرنگا. بە مەڵامەتۇ ئانەی جە ڕوو دەرونیوە ۋەرگەو ئینەی مەگێرا. ئیسفاڎەشا جە گرڎۇ خێر و بێرۇ وڵاتەکەی هۊرگېرت. مەهەپە جە گرڎ جومگە و بروکراسیێنە بنەش وستە، بیۍ بە دەوڵەت. بەڵام ئینەیچ هەن؛ پېسە ئانەی دەوڵەت باخچەلی، ئاکەپە ساحیب و دەوڵەتی و تەنانەڎ ساحیب و تورکیاینۍ قسۍ مکەرا و کەس پنەشا مەواچۆ باسۇ چېشی مکەرا، هێزۇ شمە و راسی شمە چېشا. دژۇ ئاڎیشا مشۊم هەڵوێسی تنتەر گیریۊنە ۋەر، کۊشیای بکریۆ.

ۋەرۇ ئانەی بیۍ بە پلەی دووەم هەڵبەتە ئانە ئاژېوە گرنگا، ۋەروو ئانەی ئینە دۆڕیاین، ئاستەنگېوە ۋیەرد. جگە جە گلېرگەو تورکیای، فرەو کەسا و تەنانەت سیاسەتمەدارا میان نەتەوەییچ تامەزرۆو ئانەی بێنۍ کە ئایا ڕاش مشۆنە ئاکەپە-ئەردۆعان دۊڕناش یان نا. چنی ڕاش مەشۊنە؟ ئاکەپە تەمامۇ چېوەکاشۆ چەپەڵی و گڵیاوینە نوقم بیەن، گرڎ چێوێش پەی ۋێش و کەسا دەوروبەریش بەکارئارد، گردوو کەسا دەوروبەریش دۊڵەمەنڎۍ کەردۍ، ڕاش پەی کەردێنێوە و جە ئاکامەنە تورکیاش شپرز و پەرێشان کەرد، ئابوری تورکیایش وڕنا، سیاسەتەکەش یاوان بنبەس و دەرون و گلېرگەیش سەروبن کەردەن. جە ڕاسینە ئەگەر ئۆپۆزسیۆنۍ راس، جدی، رادیکاڵ و دیموکراتیک بیەبیۍ، نەک هەر گنێنۍ پلەی دووەم، بەڵکم پەی ڕووێوەیچ نەتاوێنۍ سەروو دەسەڵاتیۆ مەناوە. مەجالېوە کە دەسەڵات سەروو ئانەی دەسەبەرش کەرۍ وڕا، بەڵام تاکەی سەروو حوکمیۆ با، تاکەی ۋێشا گېرا، جوابەکەش پەیوەسا بە کۊشیای دژوو ئاڎیشا.

ئەگەر کۊشیای گەلوو کوردی و پەکەکەی نەبیۍ، هێزوو ئاکەپەی نەمەڕیۍ و بە رۆژەڤی ساختۆ گلېرگەی خەڵەتنێنۍ. گرڎ چێوۍ ۋێشا پەی جەنگی دژۇ گەلۇ کوردی وست ئامادەباشیوە، نامێشا زڕیا و ۋێنە و قورسایی و کەسایتیشا سیاو بی. هەڵای پا گیری مکەرا سەرۇ جەنگی دژۇ گەلۇ کوردی، بەڵام یاوێنۍ بە حەدێوە کە مەتاوا هەناسە بڎا. ئانێچ کە تا ئیساتۍ دەنگشا پنەدێنۍ چاڎیشا بڕیێنێرە. ئەگەر ئاکەپە پا گیری سەروو ئا ئەقڵیەتەیە بکارۆ و ئۆپۆزسیۆنیچ دەورێوە دیموکراتیک گێڵنۆ، ئی دەسەڵاتە زووتەر مەڕیۆ.

بە پاو هەواڵێوە کە جە ئەرەیاۋناکانە وەڵا کریانۆ؛ جە دمادماییەکا منگەو نیسانینە ئەردۆغان سەردای عێراقی مکەرۆ. دماتەر جە مانگەو ئایارینە چنی سەرۆکوو ئەمریکای جۆ بایدنی کۆبۆوە. دیارا کە چا سەردای و دیڎارانە دژوو پارتەکەیتا سات و سەودا مکەرۆ. ئەردۆغان جە چوارچێوەو چ پلان و کۆنسێپتێوەنە ئا سەردایا مکەرۆ، بە بڕواو شمە چا دیڎار و سەردایانە ئانەی گەرەکشا بەدەسش مارۆ؟

مەژگی فاشیست و دەسەڵاتداری گرد وەخت پەی وێش هەرمانە  مکەرۊ، ماچا چێش بۊ با بۊ، ئێمە گرد وەخت سەرو حوکمیوە بیمێ. گەرەکشانە بڕوا پانەیچ بکەرا. تا ئا یاگۍ ئایندەی وێشا سەرو دلێنەبەردەی گەلو کوردی متەنەرە، جەنگەنە پا مگێرارە و هەوڵۍ مدانۍ  ڕا و ڕێبازێوی تازەش پەی بوێزانیوە. گردو گێڵای و هەوڵەکاشا سەرو ئا بنەمێنەنە. ئەردۊغان  سەردایەکەشنە پەی عێراقی پەی ماڕای پەکەکەین هەم فشار موزۊنۍ سەرو دەوڵەتو عێراقی و هەم گرد جۊرە سازشێو مکەرۊ. پەوکای ئاکەپە متاوۊ گرد چێوێو بکەرۊ. بەڵام ئاکەپە-ئەردۊغان درۊزنێنێ، پراگماتیستێنێ، ڕوێشا چەنی ڕوۍ تەریشا یۊی مەگێرۊوە، حەرپاسە جە ڕووەو ئایدۊلۊژییوە تەرسینێ. گەرەکشانە پێسەو عوسمانیی تازەی هەرێمەکەرە وەڵۍ باوە. پێوەس بە وەرکەوتو دلێڕاسەی لەیەکدایۊێوی  چانەشا هەن. ئەردۊغان هەڵای عێراقی پێسەو ویلایەتێوی عوسمانی منیۊرە. پی جۊرە ویرۍ مکەرۊوە، حەرچندە جە دۊخێوی خراپ و ڕسوایچنە بۊ حەر پا جۊرە مامەڵە مکەرۊ. عێراق هەڵبەتە ئا ڕاسییا موینۊ. وەرکەوتو دلێڕاسەینە و عێراقنە چە خراپەکاریێوش بۊ دەسو ئەردۊغانی و دەوڵەتو تورکیش چەنەن. کەرکوک و موسڵۊ تا لیبیا گەرەکشانە قۊرتۍ بنیاوە و بقۊزاشۊ. سیاسەتشا ئینەنە.

ئێمە گەرەکمانە باوڕ پانەیە بارمێن، کە عێراق نمەگنۊنۍ ئا گەمەو دەوڵەتو تورکیوە. ئەگەر بگنانۍ دلۍ گەمەکاو ئەردۊغانیوە خاس نمەبۊ. چی؟ چونکوم پەکەکە حیچ زەرەرێوی بە یاساکاو عێراقی نەیاونان و بەتایبەتیچ بە گلێرگەی و گەلاو عێراقی نەیاونان. بەپێچەوانەوە پەکەکە جە کۊشیای دژو داعشینە دەورێوی تارێخیش گێڵنان. ئەگەر پەکەکە نەبیێ، شەنگال، موسڵ، مەخمور، کەرکوک و هەولێر گردشا گنێنۍ دەسو داعشی. عێراق خاس پانەیە مزانۊ. هێزو پەکەکەی و ئانەیە بە چە شێوێوی جەنگ مکەرۊ. ئینە ڕاسیین، پەوکای مشۊم چی ڕووەوە عێراق سیاسەتی ڕاستەر و گونجیاتەر بگێرارە وەو. چەنی ئانەیچ مشۊم ڕاسیی دەوڵەتو تورکیچ بوینۊ. ٤٠ کیلۊمەترۍ ئامان دلۍ خاکو عێراقیوە، دەیان یاگێنە بارەگۍ سەروازیێش وەشۍ کەردێنێ. بە هەزاران سەروازێش ئاردێنۍ سەرو خاکو عێراقی. دەوڵەتێوی سەربەوۍ و هەڵبەت ئانەیە قبووڵ نمەکەرۊ. مشۊم نەک دژو پەکەکەی، بە پێچەوانەوە چەنی پەکەکەی دژو دەوڵەتو تورکی چیوۍ بکەرا. مافو ئانەیشا هەن، کە سەرو  ئاستی میاننەتەوەیی دژو دەوڵەتو تورکی چیوۍ بکەرا. چی ڕرووەوە بڕێو لاوازێنێ.

پەی نموونەی مشۊم ئەرەیاونای عێراقی دژو هجووم و داگیرکەری دەوڵەتو تورکی زیاتەر کۊشیۊ و گلێرگەی هورزنۊ سەروو پایا. ئینۍ بڕێو هەندێک شاریاوێنۍ و دیارۍ نییەنی. بەڵام هومێد مکەرمۍ کە؛ دەوڵەتو عێراقی دژو پەکەکەی نەبۊ هامبەشو دەوڵەتو تورکی. ئێمە دژو پەیوەندیی ئابووری، بازرگانی و سیاسیی میانو دەوڵەتا نییەنێ، بەڵام پەکەکە و گەلو کوردی قبووڵش نمەکەرانێ، چەنی دەوڵەتو تورکی بۊ بە بەشێو جە پیلانگێڵنی، گەمەی و جەنگی. عێراق ئارامییش بە وێشۊ نمەوینۊ، ئا ئینەیە مزانۊ. ئا کێشەو دەوڵەتو تورکی  عێراق، سوریای و وەرکەوتو دلێڕاسەینە نیانشۊ، ئینا وەرەچەماوە و ڕۊشنا. مشۊم هەوڵەکاو ئاکەپەی وەراوەرو پەکەکەی پووچەڵۍ بکریاوە. ئەردۊغان دماو ئامایش پەی عێراقی ملۊ ئەمریکایچ. دماو ئانەیە بایدن بییەن بە سەرۊکو ئەمریکای، ئەردۊغان فرە داوێش بێنۍ بلۊ کۊشکەی چەرمێ، بەڵام قبووڵ نەکریا. ئیساتۍ کتوپڕ ئا دیدارە پەی ئەردۊغانی ڕێک وزیا. هۊکارەکە چێشا، ئەمریکا چی سەردایەکەیش قبووڵ کەرد، مشۊم چانەیە بیاومێنە. فرە بابەتۍ پێسەو جەنگو ئوکرانیای و ڕوسیای، وەرکەوتو دلێڕاسەی و سوریای تاوتۊ مکریانێ. هەرپاسە بابەتو فڕۊکەی جەنگی ئێف-١٦ بەردەوام جە پەرسەو ڕۊو دەوڵەتو تورکینە بێ.

 

ئەمریکا تا بەرژەوەندییش نەبۊ چنەش، دەسو دەوڵەتو تورکی و ئەردۊغانی قەوەت نمەکەرۊن. بەداخۊ واوەی پێوەس بە پەرسەو کوردی و پەکەکەی زیاتەرین هامکاریی مدۊنێ بە دەوڵەتو تورکی. ئەردۊغان چا بابەتەیچنە جارێویی تەر چە سازشێو پێویس بۊ مکەرۊنەش. ئامانجش ئانەنە جەنگو دژو گەلو کوردینە فرسەتێو پەی وێش بەدەس بارۊنە. گەرەکشا ئەمریکا بە پلانەکێش پەی هجوومەکاو پانیشتی و عێراق قایل بکەرۊ و گڵۊپی سەوزش چەنەورگێرۊ. ئیساتێ گردو کایەی عاسمانیی عێراقی ئینا چێرو کۊنترۊڵو ئەمریکاینە. بەبێ گڵۊپی سەوز وڕاپەنەدای ئەمریکای نمەتاوۊنی فڕۊکەکاش بفڕنۊ و نمەتاوۊنێ عێراقی و پانیشتی بۊردومان بکەرۊ. کاریگەریی ئەردۊغانی تورکیانە پێسەو وەڵێ هورچنیەی ٣١و ئاداری نمەبۊنێ. پەی سیاسەتوو بەریچ بە هەمان لەون. ورچنیەی کاریگەرییش سەرو هەڵوێستو ئەردۊغانی و دایوسانایەکا، کە گەرەکشا بکەرۊشان، منیۊرە. ئەردۊغان پەی جەنگی دژو گەلو کوردی گرد چیوێو مکەرۊ. مشۊم ئەمریکا پەشتیوانی وەنەو داواکارییەکاو ئەردۊغان نەکەرۊ. بەڵام ئەگەر جە جەنگو دژ بە گەلو کوردی و پەکەکەینە هامکاریی ئەردۊغانی بکەرا، ئانە ئەوە بە ماناو ئانەیە مێ، کە پێسە چەنی پیلانگێڵنییەکەو وەڵێ ٢٥ ساڵا بە دەسوەڵیوزی و قەرارو ئادیشا کریا، ئارۊیچ سەرو هەمان خەتێوە پا مگێرارە.

ئەمریکا مزانۊ؛ حەرچندە کوردسانشا کەردەن بە چوار پارچێوە، کورد داراو یەک دڵی و یەک مەژگینێ. چارەنویس و ئایندەو گەلو کوردی ١٠٠ ساڵێ چێوەڵتەرۊ کۊنفڕانسو قاهیرەینە دیاری کریا. دماتەریچ سەرو چوار پارچارە دابەش کریا. جە ٨و ئادارینە، نەورۊز ڕۊو پەیدابییەی ڕابەر ئاپۊینە وینیا، کە کورد داراو یەک مەژگ، یەک دڵی و یەک ڕۊحینێ. دڵو گەلەکەیما وەرنیشتنە، سەرنیشت، پانیشت و وەرکەوت و ئەورووپانە و وەڵاتای تەرنە پێسەو یۊی مدۊ وەنە. نمەتاوۊنێ سەرو پارچێوە لەیەکدایۊی جیاجیا بکەرۊن. وەڵاتا پێسەو ئەمریکای مشۊم بە دیاێوی وەرفراوانۊ پەیش بدیانێ. مشۊم ئەورووپا و ئەمریکا جە پەرسەو کوردینە سیاسەتێوی گردینشا بۊ. مشۊم سیاسەتێو کە خاس مامەڵە چەنی پارچێوە بکەرا و پارچێو تەرنە پەی دڵوەشکەردەی دەوڵەتی هامکارێ بانێ جە قڕکەردەی کوردانە، چێولای مشۊم ئەمریکا سیاسەتی گردین بگێرۊنە وەر و هجووومە قڕکارییەکاو دەوڵەتو تورکی دژو گەلو کوردی قبووڵ نەکەرۊ.

باستا چانەیە کەرد کە دماو ورچنیەی ئەردۊغان دلێنە و بەریچۊ ئاسوودە نمەبۊ. جە ئەنجامو ورچنیەیەکانە بییەن بە دووەم پارت، ئینە چو کاریگەریێو سەرو دیپلۊماسیی تورکیای منیۊرە؟

پەیوەندییەکاو دەوڵەتی بەینوو دەوڵەتانە بەرەووەڵێ ملانێ، حکومەتەکێچ گرنگێنێ، بەڵام بەرژەوەندیی دەوڵەتەکا ئینا چنی یۊترینی. حکومەت بە شێوێوی ئەرێیی یا نەرێیی کاریگەری ساز مکەرۊ. فرە دەوڵەت و هێزێ جە ئاکەپە-ئەردۊغانی ناڕازیێنێ. بەڵام بەرژەوەندییشا چێش بوازۊ ئانەیە مکەرانێ. دماو ورچنیەی ٣١و ئاداری ئەرەیاونای ئەورووپای و تەنانەت وەرکەوتو دلێڕاسەی واتشا، کە ئاکەپە- ئەردۊغان دۊڕنانش. ئیتر ئەردۊغان پێسەو وەڵێ هێزش نەمەنەن. ئانە کاریگەرییش سەرو دایوسانای، دیپلۊماسی و دیدارەکا مکەرۊ، بەڵام بنچینەیی نمەبۊ. ماوەی ئایندەنە ئیتر ئاکەپە نمەبۊنێ دەسەڵاتدار و ڕەنگە پێش ئانەیەنە تێکومەکان بدریۊ، بەڵام بەدڵنیاییەوە دەوڵەتێ جە کوڵمەودانە و درێژمەودانە بەرژەوەندیی سیاسی، ستراتیژی، جیۊپۊلیتیکیی هەمەلایەنەشا هەن.

دۊزو فەلەستینی گرد وەختێ لاو ئاکەپەیۊ بەکار مێ و هەمیشە پەی بەرژەوەندیی وێش مقۊزۊشۊ، بەڵام جەنگو حەماسی و ئیسرائیلینە ئاشکرا بی، کە ئا کەرەسێ جەنگنە دژوو فەلەستینی بەکارێ ئامێ لاو تورکیایوە ڕوانە کریێنێ. ئانەیچە دووەڕوویی ئەردۊغانی نیشانە مدۊنێ، شمە چەنی ئا دۊخەیە ورمسەنگندێ؟

وەرکەوتو دلێراسەینە دوێ پەرسێ سەرەکیێ هەنێ، پەرسەو فەلەستینی و کوردی. تا پەرسەو گەلو کوردی و فەلەستینی بە دیموکراتیکانە چارەسەرە نەبۊ، وەرکەوتوو دلێڕاسەی هەرگیز دیموکراتیک نمەبۊنێ. ئینە سەلەمییان. ئی جەنگە چندە خزمەت پانەیە مکەرۊنێ یا نا ئانە بابەتێوی تەرا. ئاکەپە بەتایبەتی ئەردۊغان پراگماتیستا، داراو پرەنسیپی و ئەخلاقی نییا، بە پاو بەرژەوەندیی وێش چێش پەیش دەس بدۊ مکەرۊنێش. پا جۊرە نیشانەش مدانێ، کە شەو و ڕۊشا پەی فەلەستینی وستەن سەرو یۊی و هەوڵەکێشا پەی فەلەستینینێ تا بیاوۊ بە ئامانجەکاش، بەڵام هەمان ئاکەپە و ئەردۊغان شش مانگی ویەردەنە بارزگانیی وێش چەنی ئیسرائیلی دووەقات کەردەن، یانێ ئەوەڵو جەنگیوە. ئینە دووەڕوویین. هەڵسی ساختێ مجانێ. لایێوە هەوڵێ مدۊ کۊمەڵگای بخەڵەتنۊ و قۊرخش بکەرۊ، لایێوی تەریچۊ بازرگانییش فرە زیاتەر کەردەن. موچیۊ گرد دەورێوی تا یاگێو ملۊنە سەر، چێششا کەرد گرد ئاشکرا بی. ئیساتێ ئینێ دۊخێوی ئەرەمەنەیرەنە.

کوڕو ئەرباکانی سەرۊکو پارتو یەنیدەنو ڕەفای سیاسەتێوی ستراتیژیک و ژیرانەش کەرد و دەسش پەی لاوازتەرین خاڵەو ئەردۊغانی بەرد. هەم تۊ هەڵسی پەی فەلەستینی مجی و هەم بە شێوێوی شاریاوە چەنی ئیسرائیلی بازرگانیی مکەری. واتش ئەگەر تۊ ڕاس و دروس بۊ، چەنی موسڵمانا بی، مشۊم دەس چا بازرگانییە وربگێری. یانی ئەردۊغانش ڕووگیر و سووک کەرد. بە بەروستەێوی تەر ئەردۊغانش تەنگەتاو و ڕسوا کەرد. بەڵام پێسەو من واتم، پەی تورکیای و بەتایبەتی پەی ئاکەپەی بەرژەوەندی گرد چێوا. ماوەکاو وەڵێنە ئۊزال، دەمیرەل، ئەرباکان و ئەجەڤیت پرەنسیپ و پیمانێشا بێنێ، وەختێو ئینسان کەسایەتییشانە ژیوایشانە، وەنەو بنەیانەکاشا ورد مبۊوە، پیمانێ و پرەنسیپێشا بێنێ، بەڵام ئەردۊغان پیمانێ و بنەما و پرەنسیپش پاسە نیا. کوڕ، کناچێ، زەماکەش، بنەیانە، قەومەکێش گرد ئینێ دلێ دەوڵەتینە و گردو سامانو دەوڵەتی بەکارمارانێ. بەداخۊ کۊمەڵگاو تورکیای ئاگادارێ نییەنێ، بەڵام ئیساتێ وردە وردە ئانەیچە مفاڕیۊنێ.

ماوێو دمای گێڵایوە جەنازا پەی گلێرگەو تورکیای کاردایۊی گەورە ڕووەش دا. تا ئا کاردایۊیا بێدەنگ بکەرانێ فشارشا وست سەر و بڕێچشا بە زەڕ کپێ کەردێوە، بەڵام ماتەوزێوی قەوەت هەن. وەڵێو چند ڕوێنە پەیامکیانو هەپەگەی واتش، کە جەنازەو سەدان سەروازە تورکا سەرو سنورو کورڎسانی و تورکیایۊ بەخاکی ئسپاریێنێ. فرە بنەیانێ نمەزانا زاڕوەکێشا زیندێنێ یا نا، ئینێ چکۊ. بە زەڕ کاردایۊکا بێدەنگێ مکەرا، بەڵام ئانەیچ تا ئاستێوا،متەقۊوە. سەرتاسەرو جیهانینە پێسنەن، دەسەڵات بە یەک جار قەوەت مبۊ، دمایی یا متەقۊوە یا چەنی لوان سەر پا زووییە مێراوە وار، دەسەڵاتداریی ئاکەپەیچ یاوان لووتەکێ؛ چارە نییا، پا زووییە مێرە واری.