هەردۋێ جە چەمەی ۋیەری " ۋاتەی " هوٙرما گیٛرتیٛنیٛ  ،  ئەگەر نیشانیٛ چەمەیش پۆە لابەرمیٛ مەنوٙۋە ۋاتە  ( ۋاتەی _ ی = ۋاتە)  یاۋەرنامیٛ کریێ  بەر مشوٙ  ، ( ۋاتە  نیٛرەن ،  ۋاتیٛ  میٛڵیٛنە )
ۋات : قەدو چەمەو واتەی 
ۋاچ :  ڕیٛخەو چەمەو واتەی 
پەی دەس کەوتەی قەدو چەمەو ( ۋاتەی)  پی جوٙرە نە : ۋاتەی _ ەی = ۋات  
وەلیٛ پەی بەرئاردەی ڕیٛخەی پیٛسەن : ۋاتەی _ تەی = ۋا
سەرنجە دەیمیٛ فرەو چەمە (تائیەکا ) زۋانی هەورامینە ملچیٛرو یاساو  بەرئاردەو ڕیٛخەی نمەبا ، فاڕیا ، نمونەیچ  ئانەن وینمیٛش  ۋاتەی = ۋا 
 جە قەدو چەمەو  ۋاتەی _ ەی = ۋات    یانی کردێوە ۋیەردەی نزیکو هەواڵیما دەس گنوٙ 
 ۋات  ویەردەی نزیکو هەواڵی   : گوارنیێش ۋاتە ، گوٙرانییٛما ۋاتیٛ ، گوٙرانییٛشا ۋاتیٛ 
وەلێ  ( ۋات) پەی دەمو نەۋیەردەی فاڕیوٙ ، ملچیٛرو یاساو ڕازۋانی نمەبوٙ 
   نەۋیەردە  : گوارنییٛ ماچوٙ ، گوٙرانییٛ ماچای ماچوٙ / گوارانییٛ ماچمیٛ / ماچا 
     داوایی : گوارنیێوەما پەی  بۋاچە     
پەی بەرئاردەی ڕیٛخەو ( ۋاتەی)  مەشوٙ بە یاسێۋە  شازە هەکە پیٛسەو یاساو  چەمەکا تەری نیەنە  . پی جوٙرە :  موٙرفیمو  ویەردەی – ت + چ = ۋات -ت + چ =  واچ 
یانی  ( ت)  کردە ۋیەردەکەی لامشوٙ و  ( چ) یاگیٛش گیٛروٙوە .
وەلیٛ  چەنی بە چ یاسێوە  ( چ) یاگیٛ ( ت) گیٛروٙۋە ، ئانە کەس نمەزانوٙ  ، زوانی هەورامی پاسەن  ،  نمونیٛ فریٛما هەنیٛ جە چەمە تائیەکانە  پاسەشا سەر مەی ( قوٙت – قوٙچ ،  پیٛت _ پیٛچ ،  مت _ مج ، شت _ شوٙر..... هتد  )
ۋات : وشە ، کلمە ، word  
ۋاچ : حرف ، پیت letter   
                                                              د.ناج‌ گوڵپی