کۆساڵان عەبدولمەجید میدیاکار و چالاکوان کە یۆن جە ئەرەمەرزنەرەکانو ڕێکوزیاو وارانی سەبارەت بە ڕێکوزیاکەی واتش: ئامانجامان پارێزنای فەرھەنگی ھۆرامی - کوردی و هەرمانێ ڕوشنویریێ و پێوەرەژیوایەن.
جە ڕێککەوتو ١٨و سێپتەمبەری ویەردەیەنە، جە شارو سلێمانیێ ژمارێو چالاکوانێ و ڕۆشنویرێ و نویسەرێ جە ژەنێ و پیێ هەورامانی گلێرێ بیێ بێنێوە و (ڕێکوزیاو وارانی)شان مەرزنابێرە.
سەبارەت بە ڕێکوزیاکەی و ئامانجەکەیش ئاژانسەکەمان فوڕات نیوز (ANF) دیمانێوش چەنی کۆساڵان عەبدولمەجید میدیاکار و چالاکوانی ئەنجام دان کە یۆن جە ئەرەمەرزنەرەکانو ڕێکوزیاو وارانی.
ڕێکوزیا وارانی چی مەرزیارە و سەر بەکام لایەن؟
- یۆن جە ڕێکوزیا مەدەنیە سەردەمیەکا کە تازە مەرزیانەرە، بە پاو یاساو کارو ڕێکوزیای ئێراقی، جە چوارچێوەو ئا یاساو ڕێنماییانە کار مەکەرو کە حکومەتی عێراقی ڕاپنەدێنی.
ڕێکوزیا وارانی ڕیکوزیێوی بیلایەنا و تەنھا کارش پاریزنای کەلەپور و فەرھەنگی کوردی-ھۆرامی و گرنگیدایەن بە کارو ڕوشنویری پێوەرەژیوای.
ئامانج و کارەکێش چیشنێ؟
- پێسە ئیشارەتما پنەدا کارو پاریزنای کەلەپوری مەکەرو و ناوچەو ھۆرامان-یچ یون جە ھەرە ناوچە دیرۆکیەکا دنیای و وەرکۆتی میانی (ڕۆژ ھەڵاتی ناوەڕاست)، یاگێ داخێن کە جە ئی سەردەمەنە بەھۆکارو کۆمەڵێو فاکتەراوە بەتایبەت پارچەکەردەی ھۆرامانی کارێوش کەردەن، ھەڕەشێ دروسێ بیێنێ سەرو ئەوەمەنەی ھۆرامانی پیسە وێش، تەنانەت نەک پێسە ویش نەمەن، بەڵکو فرە بە شێوێوی دڕندانە و بێڕەحمانە سروشت، ژیوگە، کەلەپور و فەرھەنگش تێکدریان و مەتەرسی دلێنەشیەیش هەن.
پەوکەی ئامانجمانە پێسە ڕێکوزیای وارانی ھەوڵدێمی پەی پاریزنای ئی سەروەتە بەشەریەیە و پاڵیچشەنە خەباتی نەتەوەیی پەی پاریزنای ڕەسەنایەتی میلەتەکێما بکەرمێ. ئومێدەوارێنمێ بتاومێ بێمێ بە ئا ئەرکیە هۆرزبزمێنە و ئامانج پێکمێنە.
فرە جارێ کە ڕێکوزیایێو مەرزیۆرە، ئا پەرسێ دورستە مەبۆنە کام لایەن ئینا پەشتی شۆ و شمە کێ ئینا پەشتیتاوە؟
- پرسیارەکێت ڕەنگا پرسیارو فرێو جە ئا کەسا بۆ کە پەی یەکەم جاری نامۆ ڕیکوزیا وارانی مژنەوانێ و پێشا گرنگً بۆنە بزانانە کێ ئینارە پەشتیشەوە، چونکە بەدرێژایی ٣٠ ساڵێ جە حوکمڕانی کوردی جە پانیشتو کوردستانیەنە سازی و ڕێکوزێو نەبیەن مەرامیوی حزبی نەبیەبۆنە پەشتیشۆ. پۆکەی یەکەم پرسیار کە جە لا ھاموەڵاتیاوە دروستە مەبۆنە ئانێنە کە کێ و کام لایەن یاردیما مڎۆنە یان سەر بە چ حزبیویەنمێ؟ حەزکەرو چێنە پێ یەکەم جاری بە بێپەردە ڕۆشنای بوزو سەرو ئی بابەتیە بواچونە؛ ئێمە پیسە دەسەو ئەرەمەرزنایی و دەسەو ڕاوەبەری ێکوزیاکەی کۆمەڵێو گەنجێ و ژەنێ و کناچێ و پیێ یاگە جیێ جیێکێ ھۆرامان-یەنێمێ کە بە ھەستکەردەی بە وەرپرسیاریەتی ئەخلاقی و مێژویی و نەتەوەیی بە ئی کارەیە هۆئستێنمێ و بەدور جە ھەر فکریی و حزبی یان ئایدۆلۆژی، تەنھا و تەنھا کەلەپورو ڕەسەنایەتی ھۆرامانی و کۆمەڵگا کوردەواری و ھامخەمیما پێ بابەتەکەی کۆکەردینمێ. ھەر کەسیچ هەر چی بۆنە و سەر بە ھەر حزب و لایەنیوی و ئاینی و ئاینزایێوی بۆنە، دلێ ڕێکوزیاو واران-یەنە ڕاش بۆوە. ھەر پیسە ڕۆی یەکەمی واتەنما؛ سەر بەھیچ گروپ و حزب و ئایدۆلۆژیوی دیاریکریای نییەنمێ و پارێزنای کەلەپور و فەرهەنگو ھۆرامانی ئامانجمانە. پیسە کۆمەک و پشتیوانی هیچ لایەنێوی دیاریکریاما نیا، تەنھا بەھەۆڵ و کۆششو ویێما و دۆسێ و دڵسۆزێ ھۆرامانی ھەنگامەما نیێنە و ئومێد مەکەرمێ جەئایندەنە ھاموەڵاتیێ ھۆرامانی ئازیزی زیاتەر بە یانە بە دەمماوە و گردو ئاستەکانە بەشداری بکەرا، چوون ئینە بابەتییوی گردیەن و تا مەرامی کەسیش نیا. پەوکەی گرد ھۆرامیێو دڵنیا مەکەرمێوە کە ڕێکوزیا وارانی ھەم وێسەر و ھەم بێلایەنا.
ئەجۆم پەیوەندیێو میانو وارانی و (یانەو ژەناو ھۆرامانی) هەن؟
- راسا ساڵێو زیاتەرا ڕێکوزیاو یانەو ژەناو ھۆرامانی مەرزیانەرە و فرە بە شێوێوی کاریگەر تاوانش یاگۆ وێش دلێ ژەناو ھۆرامانی بەتایبەتی جە وەرکۆتو کوردستانیەنە بکەرۆوە. بەڵام دمای گفتوگۆی بڕیارمادا ڕێکوزیاکەی فراوانتەر بکەرمێوە تا بتاومێ فرەتەرین خەڵک جە گردو بوارەکانە بەشدارێ ببانێ. یانەو ژەناو هۆرامانی جە ئیسەنە سەر بەڕێکوزیاو واران-یا و متاوو واچۆ ژەنێ هۆرامانی پێشەنگێ گردو ھەرمانێ و کارەکامانێ.
چوون یانەو ژەنا تەنھا کار سەرو ژەنا نمەکەرۆنە، بەڵکو تاوانش ژەێ ئازێ، دەس ڕەنگینێ، ئەکادیمیێ و زانێ کۆبکەروە جە ڕاو ئاڎیشاوە، کار پەی فەرھەنگ و کەلەپوری و زوانی بکریۆنە، پۆکەی متاومی واچمی بەرھەمو ڕەنجو خەبات و یانۆ ژەنا ھۆرامانی بێ کە ڕیکوزیا وارانی جە ئەڎێ بی ومەرزیارە.
داماڕۆنە متاودێ چێش بکەردێ؟
- ھەر چنڎوڵات و ھەرێمو کوردستانی بە تایبەتی و ناوچەکێچ بەگردی ئینێ دۆخێوی ناھەموارەرەنە، بەڵام ئینسان مشیۆ کۆڵەنە،نەڎۆنە و بەردەوام بۆنە جە کۆشای و جە واڕیایەکانە ھەم یاگە دەسش ببۆنە ھەم بەرنامە و پلانش ببۆنە تا بتاوۆ وێش بگونجنۆنە و ئەڵتەرناتیڤ خوڵقنۆنە. یاگو داخێن جە واڕیاکانو ویەردەیەنە نەتاوانما سود هۆربگێرمێ و خزمەتو هۆرامانی بکەرمێ. بەڵام ئینا بەرنامەمانە ئیتر دەرفەت جەدەس نەڎێمێ و جە ئی چوارچێوەنە دەیان پرۆژێ و فکرێ و بەرنامێما ئامادێنێ و جە ئاستی دلێوێ و جیهانییەنە کارشا سەر مەکەرمێ.
نیەتی خاس و فکری خاس ھەن، ھەتا کەرداری خاسیشا چنە بەرھەم باورمێ. بە ھیوێنمێ، گرد لایەنە پەیوەندیدارە ھۆرامیەکێ و ھۆرامانیی بە دڵگەرمی بەیا پێوایماوە.
شمە متاودی جیاوازی بێدی، چوون جە ویەردەنە بە سەدان ڕێکوزیێ بیێنێ و هەمان چێوشا واتەن، چێش شمە جە ئاڎیشا جیا مەکەرۆوە؟
- وەڵتەر ڕێکوزیێکێ پەی مەرامی حزبی و کەسی دروسێ کریێنێ و حەدێوی دیاریکریاشابێ. بەڵام ڕیکوزیاو وارنی تەمام جیاوازەن و ئامانجی کەسی و حزبی نیا پەشتیشۆ. ھۆرامان و هەورامیەکێ فەرەشا کەرد پەی کەس و حزبەکا و فرە کەسێ و لایەنێ تاواشا نامۆ ھۆرامانی پێسە براندی پەی مەرامی کەسی و حزبی بەکار باوەرانێ، بەڵام ئیمە قۆڵمادان کار بکەرمێ پەی بەرزمەنەی نامێ و تایبەتمەندیەکێ ھۆرامانی. جە ئا ێچەنە کات و ژیوای و بەرژەوەندی وێما کەردەن بە قوربانی. هەڵبەتە کار و کەردەوەما جە ئایندەنە سەلەمنۆش ئێمە کێنمێ و کار پەی چێشی مەکەرمێ.
ھۆرامان جە وەرنیشتەنە یاوان ئاستی بەرزو کۆشای و شمەێچ جە پانیشتەنە کۆشای هامشێوە ڕاوەمەبەردێ؟
- یاگۆ داخێن ھۆرامانو پانیشتی ھەر جە دماو بەزۆر بارکەردیش جە ساڵەکێ ١٩٧٨—١٩٧٩ و شۆنیشەرە سەردەمو جەنگو ئێراق - ئێرانی ڕووبەروو کاولکاری و چۆڵکەردەی بییەوە. دماتەر جە سەرهۆردای ساڵەو ١٩٩١ و ئەرەمەرزیای حکومەتی کوردیەنە وردە وردە خەڵک گێڵاوە ناوچەکە، بەڵام ئانڎەش نەبەرد جەنگی دلێوێیێ و لایەنە سیاسیەکا شۆنیەرە ئوما و جارێوتەر هۆرامان کاوکاریش سەرە ئاوماوە. سەرجەم ئانێچە جە گردو بوارەکانە زیانێ گەورەی قەرەبوونەکریاش جە هۆرامانیدا.
یاگو داخێن کە گردو ھێزێ و لایەنە سیاسیە حاکم و ئۆپۆزیسیۆنەکێ پانشیتو کوردستانی بەقسێ وێشا بە قەرزارو ھۆرامانی مزانانێ، بەڵام جە واقیعەنە هیچشا پەی نەکەردن و بەڵکو جە ساشانە ناوچەکە ویرانتەر بییەن. ئینە بابەتێوی دوور و درێژا ک چنی ھۆرامانشا کاول کەردەن. بەڵام پەشت بەخوای جە ئایندەنە ئاکاولکاریەیە جەگردو ئاستەکانە بوزمێ ڕووە و هەوڵ بڎێمی ئاسەوارێ کاولکاریەکەی کەمێ بکەرمێوە.
چەنی سپاسی دماین قسێ و پەیامت چێشا؟
- کۆتایینە مەواچمێ: ئێمە (ڕێکوزیاو وارانی) پەی دوژمنایەتی هیچ کەس و لایێ دروسێ نەبینمێ، بە پێچەوانەوە خەمی گردی و دڵسۆزی ئیمەش دروسێ کەردێنمێ و ئاوردێنمێشنە مەیڎان. وەشبەختانە خەڵکی وشیار و ڕۆشنویر ڕۆانە پەیوەندیما پۆوە مەکەرانێ و ئامادەیشا چنەن هەر کەس بوارەکەو وێشەنە دەسبەکار ببۆنە. گردیچ مەسەلێ ھامخەمیا پەی پاریزنای کەلەپور و سروشت و فەرھەنگ و زوانو ھۆرامان-یەن و هیچی تەر.
