پێنجوێنی ڕایگەیاند، لە دوای کۆمەڵکوژیی زاخۆ عێراق و پەدەکە هۆشیان هاتەوە بەر. دەربارەی داگیرکاریی تورکیا، پەدەکە لەوە تێگەیشت ئەگەر ئەو ڕەوشە بەم شێوەیە بەردەوام بێت هیچ ڕۆڵیکی نامینێت لە هەرێمەکەدا.
بەشی دوومی چاوپێکەوتن لەگەڵ سیاسەتمەداری دیاری کورد محەمەد ئەمین پێنجوێنی دەرباری ڕەوشی باشوری کوردستان، ئاڵۆزییە سیاسییەکان و پەێوندییەکانی نێوان هەرێمی کوردستان و حکومەتی ناوەندی.
حکومەتی هەرێمی کوردستان نزیکەی ٣٠ ساڵە ئەزموونی حکومرڕانیی هەیە، پێتوایە کێشە بنەڕەتیەکانی باشوری کوردستان چین؟
لە باشوری کوردستان دو هێزی ئەساسی هەن، کە هەریەک لە یەنەکە و پەدەکە یە. تا ئێستا ئەو دوو هێزە هەرێمەکە بەرێوە دەبەن. ئەو دوو هێزە لە نێوان خۆیان ناگەنە ڕێکەوتن ئینجا چۆن بتوانن ئەو هەرێمە بەڕێوە بەرن، ناکۆکیەکانی نێوان ئەو دوو هێزە لەسەر داهات و بەرێوە بەردنی هەرێمەکەیە. یەکێتی کەوتۆتە ژێر کاریگەری سیاسەتی ئێران، پەدەکە-ش کەوتۆتە بن کاریگەری سیاسەتی تورکیا. ناکۆکیی سیاسی، سەربازی و ئابوریان هەیە. لە لایەکی تریشەوە بەشێکی گەورە گەل لەگەڵ حکومەت بۆچونی جێاوازە و لێ دوور کەوتۆتەوە و باوەڕیان بەو دەسەڵاتە نیە. بەڵام هەردوو هێزەکە لەو بوارە یەکتر تاوانبار دەکەن. ئەوە هەمووی دەبێتە هۆکاری ئەوە، کە نەتوانن بەرێوبەرایەتیکی باش بکەن. هەرەها یەكێک تر لە هۆکارەکان کە وایکردوە دۆخێکی باش لە هەرێمی کوردستان نەبێت هەبوونی دەستێوەردانی دەرەکیە لە ناو کاروباری هەرێمی کوردستان هەموو ئەوانە وایکردوە گەل لە دەسەڵات دوور بکەوێتەوە.
لە دەستوری بنەرەتی عێراقدا ڕۆڵی کورد چیە، ئایە وەک نەتەوە بوونی هەیە لە دەستوردا، یاخود وەک قەوارەی هەرێم؟
لە دەستوری بنەرەتی عێراقدا نەتەوەی کورد جێیەکی تایبەتی هەیە. دروستکردنی سیستەمی فیدراڵی لەسەر بنەمای دوو نەتەوەی ئەساسی، کە کورد عارەبە دروستکراوە، بەڵام بەداخەوە حکومەتی ناوەندی بە گوێرەی دەستور مامەڵەی لەگەڵ کورد نەکرد، بۆ نموونە ئەو هەرێمانەی، کە لە چور چێوەی مادەی ١٤٠ دەستور دیاریکراون دەبێت هاوڵاتیانی ڕەسەنی ئەو ناوچەیە بگەڕێنەوە جێگا و واری خۆیان، بە فەرهەنگ و کلتوری خۆیان بە ئازادنە لەو هەرێمە بژین، دوایە ئەوە دەبوو ڕێفراندۆم کرابایە، کە ئایە خەڵکانی ئەو ناوچەیە دەیانەوێت سەر بە هەرێمی کوردستان بن یاخود حكومەتی ناوەندی، بەڵام ئەو بڕگەیەی دەستور پێک نەهات، لەو بوارەش حکومەتی ناوەندی بەرپرسیارە. حکومەتی ناوەندی نایەوێت کوردان وەک نەتەوە بژین و لە هەرێمەکانی مادەی ١٤٠ فشارێکی زۆر لە کوردان دەکەن، هەتا دەسەڵاتی ناوەندیش هێزی هەبێت ڕێگا نادات ئەو هەرێمانە بگەڕێنەوە سەر هەرێمی کوردستان، ئەوەش کێشەکەی گەورەتر کرد، دەستی تورکیای کراوەکرد، کە بانگەشەی ئەوە بکەن موسڵ و کەرکوک سەر بە تورکیان و بە خاکی خۆیانی بزانن و دەستێوەردان لەو ناوچانە بکەن.
لە حكومەتی نوێ عێراق، کە کوردیش بەشێکن لەو حکومەتە، بەڵام کورد بە جیا دەچن بۆ بەغداد. ئایە ئەوە بە واتای ئەوە نایە، کە هێزە سیاسیە کوردەکان پلانێکی ستراتیژیان بۆ کوردان پی نیە لەگەڵ حکومەتی ناوەندی؟
یەكێکی تر لە خاڵە لاوازەکانی کورد ئەوەیە، کە لەناوخۆیان ڕێک ناکەون، هەر لایەنکی سیاسی کورد دەچێت بۆ بەغداد بە گویرەی بەرژەوەندییە سیاسی و ئابورییەکانی خۆی هەڵسوکەوت دەکات. ئەو شێوازە کارکردنەش لایەنە سیاسیە کوردیەکانی لە یەکتر دوور کردەوە، ئەوەش وایکرد دەسەڵاتی ناوەندی یاری بە قوت و بوجەی کوردان بکات لە بەغداد، ئەو سیاسەتە چەوتەی کوردان تا ئێستاش لە بەغداد بەردەوامە، لەسەر پرسی سەرۆک کۆمار ڕێک ناکەون.
ئەگەر پەیوندی نێوان لایەنە سیاسیەکان و کورد بەم شێوەیە بەردەوام بێت، ئایە نابێتە هۆی لە دەستدانی دەستکەوتەکانی باشوری کوردستان، ئەوەش کاریگەریی لەسەر دەستکەوت و تێکۆشانی پارچەکانی تری کوردستان دروست ناکات؟
ئێمە بۆ پارچەکانی تری کوردستان نەبووینە نموونەیکی باش. ئێـمە شەڕی براکوژیمان کرد، دەسەڵات گەلی لە خۆی توڕە کرد، ئێمە نەمان توانی لەگەڵ گەل و باوەڕیەکانی تری هەرێمی کوردستان بەباشی بژین و نموونەێکی جوانی بەرێوەبردینیان پێشان بدەین. ئێمە نەمان توانی کەس بۆلای خۆمان ڕابکێشین لە نەتەوەکانی تر، نموونە لە کەرکوک تورکومان، مەسیحی، شێعە و سونە دەژین، بەڵام ئێمە نەمان توانیوە هێچ کام لەو پێکهاتانە بکەینە دۆستی خۆمان. ئێمە نەمان توانی وەک ڕۆژئاوای کوردستان نموونەیكی مرۆڤایەتی بونایت بنێن، کە بۆ هەموو دونیا بۆتە نموونە. هۆکاری ئەو هۆشمەندە خراپە، کە بوونیشی هەیە پەێوەندیی بە هیزە سیاسیەکانەوە هەیە نەک گەلی کورد.
لە درووستبوونی هەرێمی وکوردستان تا ئێستا هێرشەکانی تورکیا لە سنور بەردەوامیی هەیە. هەتا ئێستا حکومەتی هەرێمی کوردستان بە هیچ شێوەیک پێشی لەو هێرشانە نەگرتوە. هۆکار چییە؟
هەتا کۆمەڵکوژیی زاخۆ پێک نەهات، هەندێک پارتی سیاسی کوردی دەیانهێشت سەربازی تورکیا بێن بۆ هەرێمی کوردستان. بۆچوونێکی وا مەترسیداریان هەبوو. دوای ئەوەی کۆمەڵکوژیی زاخۆیان بە چاوی خۆیان دیت. لە باشیک و زیلکان زۆر ناوچەی تر تورکیا بارەگای سەربازیی داناوە و فڕۆکەخانەی کردووەتەوە، لەدوای هەموو ئەو شتانە تازە دەسەڵات باوەڕیکرد، کە تورکیا ١٠٠ بنکەی سەربازی داناوە و تورکیا بە قوڵایی ٢٠ بۆ ٢٠٠ کیلۆمەتر هاتۆتە ناو باشوری کوردستان، جگە لە فڕینی ئەو هەموو درۆنەی تورکیا بە سەر ئاسمانی عێراق، کە هاوڵاتیان کۆمەڵکوژ دەکەن. لە دوای ئەو هەموو شتە بەڕێوبەرانی عێراق و هەرێمی کوردستان باوەڕیان بەوەکرد، کە تورکیا دەیەوێت لە ساڵی ٢٠٢٣ موسڵ و کەرکوک داگیر بکات. تورکیا لە ناوەندانە، کە بنکەی سەربازی لێداوە تەنها ٢٠ تا ٣٠ کیلۆمەتر لە ناوەندی موسڵەوە دوورن. تورکیا لە ڕێگەری ئەو ناوەندە سەربازییانەوە بە دوو کاتژمێر لە ڕێگەری زرێپۆش و هەلیکۆپتەر موسڵ داگیر دەکات. تورکیا هەدەفی یەکەمی موسڵە و هەدەفی دوومیشی کەرکوک، تازە پەدەکە و حکومەتی ناوەندی لە مەترسییە داگیرکاریەکانی تورکیا تێدەگەن، پەدەکە لەوە تێگەیشت ئەگەر بەم شێوەیە هێرشەکانی تورکیا بەردەوام بێت ئەوە ڕۆڵی خۆیشی نامینێت وەک پارتێکی سیاسی، ئەگەر تورکیا موسڵ و کەرکوک داگیر بکات، هەولێر بە تەنها خۆی چی بکات؟
لە یادی ١٠٠ ساڵەی لۆزان دا، کورد بۆ ئەوەی لەو ڕەوشە ڕزگاری بێت کێشەی کورد بە ڕێگای ئاشتی و دیموکراسی چارەسەر بکات، دەبێت پلان و پرۆژەی کوردان چی بێت؟
کێشەی کورد کێشەیەکی جیهانییە، هەبوونی کێشەکە و کوردان لە جیهان ئیسپات کراوە و گەلی کورد بۆ پرسی ڕەوای خۆی بە دەیان ساڵە شەڕ دەکەن. لە سوریا و ڕۆژئاوای کوردستان داعش ببویە مەترسی بۆ هەموو جیهان، بەڵام کوردان تێکیانشکاندن و لە ناویان بردن، لە ئاستی نێو دەوڵەتی حیساب بۆ ئەوە دەکرێت، لەبەر ئەوە دەبێت یەكێتی و یەکڕیزیی نێوان خۆیان دروست بکەن، دەبێت کوردەکان ختابێکی سیاسی هاوبەشیان هەبێت ، بە ئەقڵ و ڕوح یەکێتی دروست بکەن. ئەگەر ئێمە ئەوانە بکەین، دەتوانین لە گۆڕانکارییە نوێکانی جیهان دا جێگە و پێگەى خۆمان بگرین وەک نەتەوەی کورد.
ژ.ت
