جەی بابەتەنە هەورامان نێت زانستیانە باس بەڎەنی مەکەرۆنە و لایەنە شارایێ و نهێنیەکێ بەڎەنیش پە شێۋازە وستێنێ ڕووە:

بەڎەن چێشەن و ئایا بەڎەنو ئێمە سەرو ۹۹٪ی پووکەن و هاڵییەن؟ ئینە یانی ئێمە هیچێنمێ و هاڵیێنمێ؟ ئەی گردو شانازیکەردەیە بە وێ جە چێش و جە کۆۋە سەرچەمەش گێرتەن؟ ئەنڎازەو ئەتومێ بەسیان بە ئاژەو یاگەگێرتەی ئیلیکترۆنەکانشەۋە، جە واقع ڕادەو خەرمانەو میانو[تۆمێ-هستە]و تۆ بەرینو بێحەڎ ئەتومی، ئەنڎازەو ئا ئەتومیە دیاری مکەرۆ.
تۆمێ(هستە)، نزیکو ۱۰۰ هەزارجارێ وردیتەر جە ئا ئەتومیەنێ کە ئینای دەرونشەنە. ئەر تۆمێو بە ئەنڎازەو بادٚەم زەمینیێو بنیەیمێرە، ئەتومەکەش بەئەنڎازەو ئیستادیومو بەیسباڵی بەرمەیۆنە، وەش ئینەن ئەر ئێمە گردٚو هاڵیگاو دەرونو ئەتومی جە دەس دەیمێ، بە ئەنڎازەو زەڕێۋ تەپوتوزی بەرمەیمێ! و پیجۆرە گردٚو ئانزانەکان جە دلێ کڵۆیوە قەنڎ-ێۋیەنە یاگێشان مەبۆوە!

ئێسە ئی پەرسێ مەیۆنە ۋەرۊ کە ئی گردٚو جرمو بەدٚەنو ئێمە چکۆوە ئامان؟ بەڕاسی تەنو ئانزانی بەشێ فرەش جە ئینیرژی دروس بیەن،یانی ئانزان فورم و ساختارو ئەندامیش جە ئیلیکترون و پروتون و نوترونی دروسێ بیەنێ و هەرپاسە ئی پروتون و نوترونێ کە فورم دەهەندەو جرمو ئێمەنێ،وێشا جە زەڕێ بونیادی و ڕیشەیی یەرە قوڵیێ بەنامێ”کوارک”ی سازیاینێ.
جرمو ئی “کوارک”ا تەنیا بەشێ گولانە جە جرمو پروتون و نوترونیەنێ و بە کومەکو”گلوئونێ”گناپاڵو یۆی.
ئی گلوئونێ بێ جرمێنێ و بە پەیلوای خەیلێ جە زانشمەندا،ئاخێزگەو کەم تا فرەو گردٚو جرمو بەدٚەنو ئێمە جە ئینیرژی جموجۆلکەرو کوارکا وهەرپاسە ئینیرژی پەیوەندی”گلوئون”یەنێ و چینیشا سەرچەمە مگێرا.

بنیەیمێرە دلینەو گردٚو ئەتومێ جهانی جە خەرمانەی هاڵی دروسێ بییٛبا،دەی چی گردٚچێوێ ڕەق و سەخت و سفت مگنۆ وەرو چەمی؟ ڕەنگا داواچ پی پەرسێ کە وەختارێ ئی ئەتومێ هاڵیێ پاڵو یۆینە کۆی با و پسەو درەخت و ساختمانی، بەدٚەنو ئانزانی شکڵ مدٚا،تۆزێو سەخت و دشوار بۆ.
ئەر فرەو خەرمانەو دلینو ئەتومی،هاڵی بۆ،چی ئانزانێ نمەتاوا پسەو ڕۆحێو (ڕوان)جە دلێ دیواریەنە بویەرا!؟چی ئوتوموبیلێ نمەتاوا چەقا دلێ جادەی و جە سەرێو تەرو گۆزەمینی سەرە بەربارا!؟ چی دەسێ ئێمە جیاتی ئانەی دلێ یۆینە بویەرا و ڕەدێ با،ساویا یۆترینیەرە!؟

ئایا بەڕاسی خەرمانەی هاڵی،هاڵی و پوچەن؟ خەرمانە و فەزا هیچ وەختێ هاڵی نیەنێ. جەواقع پەڕێنێ جە چێوای پسەو[تابعو شەپۆلی]و مێدانێ کوانتومی نادیارێ. خەرمانەی هاڵیو دلێ ئەتومی پسەو “فەن”ێوا(پەنکە,Fan) کە تێخه و پەڕێش هەنێ. وەختارێ کە فەن نمەچەرخیۆ،ئێمە متاومێ دلێش بوینمێ و بەئیتمینان و دڵنیایی کامڵ بواچم کەدلێش هاڵیا و بێ تەرس و ئەمان و به ئاسانی دەس بەرمێ دلێ فەنەکێ . بەڵام وەختێ گیسنمێشەنە ئیتر پاسە نمەمانۆ،چون ئەر دەس بەرمێ دلێش،مدٚۆ ئەو دەسیما و زامڎرش مکەرۆ.

ئایا بەڕاسی ئێمە تا ئیسەتێ دەسما دان چیویوە و یام لەمسما کەردن و پرونانما؟ ئیلیکترونێ جە ئەسڵەنە نمەتاوا هیچ یاگێوە پەڕکەراوە،میانی داراو چێوێ بەنامێ[تابعو شەپۆلی]یەنێ،کە داگیرکەرو بەشێ فرە گەورەی جە ئەتومانەنێ و میکانیکو کوانتومی پیجۆرە پەردە جە سەرو نهانێ جهانو ئەتومی لابەرۆ ؛ئیلیکترونێ،هامزەمان جە گردٚو خەرمانەو ئەتومی بەشدارێنێ و پەڕێ فەنی(پەنکە)هەر پسەو ئیلیکترونا دەورو ئەتومی جوڵەشا مەی و فەزا و دەرەتانێوەشا بە[توابع شەپۆلی]گێرتەنەرە.
ڕەنگا ئا چیوێ کە جە دید و خەیاڵو ئێمەنە دلێشا هاڵیەنە و چەپوانەش متاوۆ چێوێ سەخت و سفت بۆ،جۆرە تەرس و نگرانیما پەی بارۆ وەرۆ. 
جە واقع ئێمە جه ژیوایمانەنە تا ئیسەتێ هەرگیز هیچێما لەمس و دەس ساو نەکەردەن،یانی هەرگیز دەسما نەتەقنان ئەو هیچ چیویوە.!؟
یانی وەختارێ ئێمە چێوێو دەس ساو مکەرم،ئانە توانو ئیلیکترومیغناتیسو ئیلیکترونێو بەدٚەنیەنێ کە خەریکو ڕەمناو ئا ئیلیکترونێ چێوە لەمس کریایەنێ نە ئەتومێ ئا چیویە. پی جۆرە بەدٚەنو ئێمە کۆمەڵێ گومڕا کەرێ جە خەرمانێ هاڵیەنێ کە ئینای سەرو گۆیە هاڵی جە جەهانێ هاڵیەنە!!

گلوئون,Gluon
جِرم٫هاز و ڕادەو گیرایی قۆرسیکوارک,Quark

سەرچەمە:هەورامان نێت