ئی بابەتە سەرو دەگاو زەڵم نوسیان بەڵام ئەگەر زەڵمەکەی لابەری هەر دەگێوە تەرو هەورامانو دیمو ئێراقی وزی یاگێش هەر گونجیۆ، بەتایبەتی دەگاکاو یاڵانپێ، هانەوقوڵی، دەرەو مەڕێ، ئەحمەئاوا، سەرگەتە، هانەودنێ، و تا رادێ گوڵپ چون ئی دەگێ هەم جە روو جوگرافیای هەم جە روو مێژوو و سیاسیەوە یۆۆ نزیکێنێ). 

لاو زانست و کۆمەڵناسیوە نامە نیای گرنگی وێش هەن، هەرپاسە لاو کۆمەڵناسەکاوە ئانە گرنگ نیا فڵانە نامێ چگۆوە ئامێنە و یان ماناکێش یانی چێش، بەڵکوم ئایێ ئانەشا لاوە گرنگا  کە پرۆسەو نامە نیاکەی چێشا و رەنگدانەوەو  نامێ سەرو تاک و کۆمەڵگەی چەنینا؟ یانی پێسە مەسەلێ کەلتوریی و شوناسی یاگێ اهتماماتیشانە.  بەتایبەتی وەختێ مێ سەرو نامێ پەیوەست بە چین و توێژ و هەرپاسە مەسەلێ جێندەری.  من چی کورتە نوسیتەینە گەرەکما واچو نامێ جە زەڵمەنە رەنگدانەوە و کۆمەڵگەکەین و شوناس و دەگێش کێشتەن رەنگا ئینەێچ راس بوو پەی گرد و دەگاکاو گێرە تەمامو کۆمەڵگەی کوردی. من ئی رەنگدانەوەی شوناسەم نامێ نیان سوڕی بازنەیی پرۆسەو نامێ نیای کە ماوەو ١٥٠ ساڵێش پەنەمشۆ، یانی زەڵمنە پرۆسێەوە هەڕەمەکی دەسش پەنە کەردەن پەی نامە نیایی ئا پرۆسە ملۆ دلێ کۆمەڵێ گۆڕانکاریێ و دماتەر گێڵۆوە پەی هەمان سوڕو سەرەتایی کە مەسەلێ هەڕەمەکی و خۆبەخۆیین ( spontaneously  ). 
دەگاو زەڵمیینە پێسە گردو دونیێ نامەکێ بەهۆ و  کاریگەری ئاینی، و چین و توێژی کۆمەڵایەتی و ئایدیۆلۆژیای ئاینی و نەتەوەیی وهەرپاسە مەسەلێ ژینگە و شێوەژیانی لادەگا و شار کاریگەری وێش نیانەرە. بەداخەوە ئێمە رەنگا بەهۆ ئانەیۆ دکۆمێنتما نیا وەردەسەنە ،چونکە مەنتیقەو ئێمە کەشی و دوورە دەست و حدودی بیەن تۆمار و نامێ جیلە کۆنەکاما نیا، مەسەلەن هنو لانی کەم ٢٠٠ ساڵێ چێوەڵتەر. بەس نامێ ئا جیلەی من  ویرم مێ وئەژنەوێنم جە نامێ پیای: حەمە لاو، حەمەڕەحیم ، حەمە مین ، حەمەجان، حەمە کەریم، حەمە سەعی، حەمەخان ، حەمە ساڵح، ئی نامێ هنو ئاوەختەین کە قۆناغی ئاینی زاڵا بەڵام ئاینی میللی، پەوچی پاڵ و نامە ئاینەکێ یا پاشگرێ وێمانەش چەنین یانی زوانوهەورامی (پێسە حەمە خان، حەمەلاو) یا گۆڕنکاری ئامان سەرو نامە ئەسڵەکێرە ، هەورامیان، ( پێسە حەمە مین کە محمد امینا وێش). بەنسبەت و ژەناوە، چێوەکە جیاوازا هەڵای قۆناغە هەورامی و خۆبەخۆیەکە زاڵا ، کاڵێ، لەیلێ،  جەهانە،  سۆسەنە، پەسەنە ( کە فرە نامێ وەشەنە)،  رەعنا،  گەوهەرە،  مینا،  ئاڵتونێ، خاتوونە، گوڵێ، خۆشێ، 
 دماتەر چەنی جیلو چلەکا و پەنجا و شەستەکا و نامێ پیایا فراوانتەر بوو واڕیاش مێ سەرەرە. حەسەن و حسێن و سدیق، کەمال، عومەر ، عوسمان، محمد، ئەحمەد، فاروق، بکر، هادی ، عەلی ، رفیق، ایوب،  هتد.. نامێ ژەناش فاڕیا پەی فاتمە، عایشە، مەحسێ، کوبرا، توبا، سەیفورا، سرەیا، زەهرا، حەسیبە، خەدیجە. یانی چێگەنە ئی جیلە کەوتێنێ چێر تەئسیرو مەڵاو یا باوباپیر وێشا یا دەگاکاو دەوروبەری کە بەگشتی دینداریێ میللی زاڵا، رەنگا دلێ ئی جیلەینە جگە کاک نەریمان و لالۆ حەمەسەعی ( خوا عەفوەش کەرۆ) کەسی تەر نەبوو نامێ جبەرو ئاینداری باویش بۆ. بەڵام ئینە بە ئاسانی واڕیۆ جە جیلەکاو دماتەری، شەستەکا و حەفتاکا تا ئاوەختە دەگا گیریۆرە پەی خورماڵی. یانی وەختێ زەڵم بەهۆ سەیرانگاکەیشۆ یا بەهۆ مەسەلێ کوردایەتی یا بەهۆ هاتوچۆ و تێکەڵی هەرمانێ، ئیتر  گنو چێرو ئا تەئسیرەیە، مەسەلەن لالۆ شەمسە خوا (ع.خ) ، سامان و سیروانش هەنێ، چونکە کابرێوە تجار بیەن و هاتوچۆش بیەن،  لالۆ عەلی مینەلەی ئاوات (خ.ع)  هەن بەهۆ ئانەی پارتی بیەن جە شۆڕش و ئەیلولینە، مەلا قار شاهۆ،  لالۆ حاجی حسێن نۆشیروان و بەختیار، لالۆ حەمەسەعی دیسان مەریوان و کەیوانش هەنێ، لالۆ حەمە خۆشە سەرکەوت و لالۆ حەمەو مەتی خۆشەی دیاری، کاک حەبیب بەختیار. جە کناچانە ، ئانەی من بزانوو لالۆ عەلی دیسان، رووناکەش هەنە، حاجی حەسەن پەخشانە، نەسرینە، لالۆ مەعە گەلاوێژە و زارا، لالۆشەمسە شەهلا،  مام تۆفیق نازێ، حاجی محەمەد شەبۆ، نەسرینە،  ئێمە سروەما بێ، یانەو مام سدیقی شەرمینە و نەرمینە، دڵنیانا فرەتەر هەن من رەنگا نەشناسوشا. 
بەڵام دماتەر کە دەگا مێرە خورماڵ پەی ماوێوە کووڵی ئاجیلەی کۆتایی حەفتاکا کە جە  مجمع جە ئەیی با هەر سەرو هەمان ریتمو ئا ناماو سەری ملا رارە نامێ کوردیێ منیا. ئینە دیارا فرە مەخاینۆ، ساڵەو هەشتاکا دماو ئانەی شۆڕشو گەلاو ئێرانی سەرگنوو و بۆ بە پاڵ پەشتێ خاسی پەی سەر وردای جموجوڵی ئیسلامی و بەتایبەتی زینە کەردەیۆ خانە وتەکێ اخوانی جە هەڵەبجە و شارەزوور و خورماڵ دماو ئانەی جە لاو حزب و بەعسیەوە  هەرمانەشا مرددرابێ دلێ راسە و حەفتاکا. ئیتر تەوژمێ تەر جە ناما دلێ زەڵمیانە سەرش وردا کە رەنگدانەوە و ئا سەردەمەی بێ و هەتا ئەخیرو نەوەدەکاش خاینا، ئانە بێ وەڵێنە جە راو ئیخوانی و دماتەر حرکەی ئیسلامی و جنداللە و دماتەر کۆمەڵ،  زەڵمیێ فرێ بیێ لایەنگرو ئی حزبا و نەک هەر زارۆڵێ وێشا هنو کەسو کاریشا نامێ ئیسلامێ عەرەبیێ نیێ، ئانەبێ شەپۆلێ فرێ جە زوبیر و عوزێر، سوهەیب ، احسن، احسان، اسامە، خوبیب و سەعد، بلال، مسعب، حمزە،مومن و مسلم   هتد... پەیێ بێ  ( جا بەسەرهاتێ هەن هنو لالۆ عابیی (خ ع) ئاوەختە فەراش بیەن خەسخانە و خورمالینە ئیسە وەختش نیا  سەرش بلمێ بەس پەیوەندیش بە باسەکەیۆ هەن) جە نامێ کناچاشنە، نوسیبە، ئەسما، خەولە، کەوسەر، خەنسا، هدێ و هدیە، بشرێ، شەیما، رقیە هتد.. چیگەنە گێڵایۆ سەیر هەن یاگێ وێشا ئاماژەش پەنە دەیمێ هەر چەنی جە جیل و دەیەکاو سەدەو ویسی و ویسەکا و سیەکا و چلەکا تێکەڵی بێ جە بەین و ئاینی میللی و فەرهەنگ و هەورامی پێسە نمونە و حەمەخانی، چی جیلەچنە، تێکەڵی بێ بەڵام بەین و ئاین و زوان و هەورامی نا بەڵکو بەین ئیسلام و کوردینە، پێسە: ئاسۆ،  نەورەس ، پەیام ، راستگۆ، ئاسودە، سپێدە، بەخشندە و مهرەبان، ریناس، باوەڕ، بڕوا،  هتد.. 
دیارا پەی جیلو دووە هەزارەکا جە فرە بوارێوە گۆڕانکاری ئامان سەرو زەڵمیرە و ناوچەکەی بەگشتی، مەسەلەن کۆمەڵی ئیسلامی و جند ئسلام و ئەنسار چا مەنتیەقەنە نەمەنێ هەرپاسە خەڵک رووەش کەردە سلێمانی و بەجۆرێ جە جۆرەکا کریایۆ رووەش دا. هەرپاسە مەسەلێ گەشتوگوزاری ( دیارا من تێبینم فرەم هەن سەرو ئینەی بەڵام ئێگەیاگێش نینە) وە مەسەلێ ئاوەدان کەردەیۆ و مەسەلێ ببیەی ئەندام جە حزبەکای تەرینە جگە ئیسلامیەکا و مەسەلێ مەرزیاریە و واڕایای فکری و فەرهەنگی کاریگەریشا بی سەرو نامە نیای. سەربارو ئانەیشا مەسەلێ تەرە کە یاگێ سەر مرداینە ئایچ حەملە و راگەیاندن و کەلتوری گێڵایۆ پەی رەسەنایەتی هەورامانی و کەلتورو هەورامیەکا و زوان و شێوە ژیان بی بە یاگێ راگەیاندن و نویستەی جە لایەن نوسەرێ فرێ و دەزگاکا و راگەیاندن و سەنتەرە کەلتوریەکا، ئینەیچ هۆشیاری گرنگش دروست کەرد . من بزانوو ئیسە دلێ زارۆڵەو جیلو هەشتاکا و نەوەدەکا  ( یانی ئەیا و تاتە موالیدی ١٩٨٠ تا ٢٠٠٠) نامێ زارۆلەکاشا تا رادێوە هەورامێنێ پێسە ( هۆرام، ئارۆ،هۆنیا، ژیوار، ژیوا، دریان ، داریان ، دامگا، شکار ، شنیەر ، لالۆ، هامنۆ، ) یانی  گێڵینێ پەی سەردەمو خۆبەخۆیی بەڵام ئیجارە بە هۆشیاریی و ستراتیژیەوە. جە ماوەو سەد ساڵانە سوڕێ نامە نیای وینی دلێ زەڵمینە و ئا سوڕە رەنگدانەوەو باری سیاسی و کۆمەڵایەتی و ئاینی و جوگرافی دەگێ و ناوچەکەین. دما قسە ، یەک چێو هەن کە تایبەتا بەزەڵمیا جە مەسەلێ نامە نیانە و من وەڵتەر باسمکەردەن، ئایچ پاشگر و (حەمە) چەنی نامێ یەکەمی کە ئینە تەقریبەن دلێ گرد جیلەکانە دیارا و فرە زەڵمیانەن فرە کەم وینیۆ یاگێ تەر ،رەنگا هەر موسیقا و زوانی بوو، ئیتر هەرمانەش گەرەکەنە  بزانی چگۆوە ئامان. ( حەمە زاهیر، حەمە دارا، حەمە نۆشیروان، حەمە جەوهەر، حەمە غازی..). 

تێبینی: رەنگا نامێ با نەگنا دلێ ئی دابەشکەردە مێژوویە، بەڵام چێگەنە باس و حالەتی کەرمێ نەک چێوی دەگمەن.

نویسەر: دکتۆر عەلی زەڵمی