دلێ هەورامانینە کەسێ فرێما هەنێ کە بە قسەوەشێ نامێشا لوێنە و روانە خەڵکو هەورامانی و دەوروبەریش جە فرە و بۆنە  مەجلیسەکانە قسەکاشا دوبارە کەراوە. لالۆ مومن و لالۆ سەعەی  نۆتشەی و حاجی کەرەمە و سایب بەگ و عەتا بەگ و سەرگەتێ و بارام بەگ و سۆسەکانێ و لالۆ سەعەو هێڵانپێ و حاجی حەمەسور و زەڵمی و مام نەسرەدینو بیارێ و لالۆ حەمەعەلی ئەحماوای و مزەفەری دەگاشێخانی،  نمونێنێ چی کەسە قسە وەشانێ. دیارا مەسەلێ قسەوەشا و نوکتە و گەمە و گاڵتە کەردەی دیاردێ جیهانیا و گرد کلتورێ جۆر و شێواز و قسەوەشا و وێشا هەن و تایبەتا بەوەێشا. ئانەی من چێگەنە گەرەکما بە کوڵی سەر واچوو ئانە نیا کە قسێ سەرو دیاردەو قسە وەشا کەرمێ بەڵکو قسە کەرەدەیا سەرو دیاردێ کە تایبەتا بە هەورامانی و زوانو هەورامی و کلتورو هەورامی. ئی دیاردە کە واتەی لۆژیک و حیکمەتین بە شێوازێ گاڵتەئامێز و قسەوەشا رەنگا رەگوریشەو وێش بوو من پسپۆر و بوارو مێژوو ئەدەب و فەرهەنگی نیەنا هەتا بلمێ رەگوریشەکەش وێزمێ دلێ دەقە کۆنەکانە، بەڵام ئانەی بوارو منا وانایۆ سۆسیۆلۆژی ئا دیاردەیەن و چی هەورامیەکێ بە فرەیی ئا شێوازە بیەن بە هەڵسوکەوتێ کۆمەڵایەتی دلێشانە؟ سۆسیۆلۆژەکێ یا کۆمەڵناسەکێ هەمیشە ئانەشا لاوە گرنگا چی گروپێ ئاکتێوە کۆمەڵایەتی بەجۆرێ کەرا و گروپێ تەر بەجۆرێ تەر، چاگەوە تایبەتمەندیەکا و ئا گروپە کۆمەڵایتیە و جیاوازیەکاشا مایێ وانایۆ و لێکۆڵینەوەیشا بیەن. رەنگا ئێمە نەتاومێ هۆکاری سەرەکی ئانەی وێزمێ بەڵام خۆ تاومێ لانی کەم تایبەتمەندیەکا و ئا شێوازەی دلێ هەورامانینە هەن وزمێ رووە چێ گەنە ،ئیتر خەڵکی تەر تاو هەرمانەش سەر کەرو جە بوارەکاو تەرینە. 
ئانەی من ئاگادار بوو دلێ مێژوو شعرە و مەدرەسەو گۆرانی بە گشتی و هەورامی بەتایبەتی ئا جۆرە جە واتەی حیکەمەت و دانایی بە شێوازو گاڵتەئامێزی وەڵینەش هەن، مەسەلەن مەڵا خدری رواری و مەڵا حەسەنو دزڵیێ و ئەحمەد بەگی کۆماسی و مەولەوی تاوەگۆزیچ بەسەرهات و نمونێ شعرێشا چی بارۆ هەن. بەهەرحاڵ پێسە واتم ئینە بوارو من نیا، ئانەی پەیوەستا چی بارۆ واچیش ئا دیاردە چ کۆننە و چ ئێسایچ هەر بیەن و هەن. جە تایبەتمەندیەکاو ئی دیاردەی ئانەن: 
یۆ: جە ئەنجامۆ واتەیێ یا رووداوێ حازری ئامان کە واتەر (قسەکەر) بارو دۆخەکەش بەدڵ نەبیەن و رەخنەش چەنە گێرتەن، یانی رەخنەکە فرە واقعی و حازر بەدەست بیەن نەک پیسە نویستەی یا جە پەشتە ملە وچیا بوو. بە مانا راستگۆیانە و بێ روتوش و مجامەلە و روپامایی وچیان، ئینەیچ ئانەتەر گرنگی و راسواتەی میۆ بە قسەکێ چونکە خەڵک چاگە بیەن و شاهیدحاڵ و واتەکەی بینێ. 
دوێ:  گرد جارێ ئی قسە وەشێ کە وچێنێ ئیتەر هەر چاگەنە کۆتایش نامان گێرە قسەکێ دەردەو وەختو کاتو تەریش واردێنە، چن جار دووبارە و چن بارە کرێنۆ، هەر ئینەن سیفەت و حکمەت و دانایش پەنە دریۆ. رەنگا هۆکارو ئانەی کە ویرە نەشێنۆ دلێ خەڵکینە ئانە بۆ بە وەشی و سوعبەتۆ واتێنەش یانی تش و مەکش کەردیێنە پۆرە. 
یەرێ: زوانوو بەکار ئاردەی زوانێ تیژ و ئاسان و بێ پێچ و پەنا بیەن ( سهل ممتنع) فرە جار بە دەست پێک و تەڵاقێ یا قەسەمێ حەڵا و خوایم لا حەرام بۆ یا قەسەم بەخوا ئیتر ئاپاسە، دەستش پەنە کەردەن. یانی جۆرێ جە بڕوا بە وێ بیەی بیەن دلێ قسە کێنە لاو کەسی قسەکەری وە. 
چوار: یۆ تەر جە تایبەتمەندیە گرنگەکا ئانە بیەن ئا قسێ ئەجۆ جە باکگراوندێ قوڵی زانستو سایکۆلۆژیاو کۆمەڵایەتی وە وچێنێ، یانی چەنی سەهلی و ئاسانی دەربڕیەی  کەچی دلێوە ورگیرو ماناو دەلالەتی لۆژیکی و ئەقڵی قوڵینێ. بە مانێوە تەر دەربڕینی فەلسەفە و مەنتیق بیەن بە زوانێ بازاڕی و گشتی. 
پەنج: بە گشتی ئا قسێ رەخنە بیەن یا هۆشیار کەردەیەۆ جەیۆ چی بوارانە؛ ئاداب و روسمی کۆمەڵایەتی و کەلتوری، بواری رەخنەی ئاینی، رەخنەی چینایەتی و رەخنەی سیاسی. 
ئەنجامگیری : تاومێ واچمێ ئی جۆرە جە واتەی حکمەت و دانایی بە شێواز و قسە وەشا سەبک و تایبەتمەندی هەورامیانەن و فرە کەما دلێ زوانوو کەلتورەکاو تەرینە. ئا کەسێ قسەکێشا کەردینێ سەر بە یەک جۆر چین و توێژ و کۆمەڵایەتی نیەنێ مەسەلەن، خوینەوار، سان یا بەگ، فەقیر یا هەژار و دۆڵەمەن، لادەگای یا شاری، پیر یا گەنج، مەلا یا شێخ هتد.. ئا کەسێ قسێ وەشێشا هەنێ باکگراوند و کۆمەڵایەتیشا تێکەڵا و فرە رەهەندا.  من تا ئیسە نامێ ژەنێم نە ژنینێنە  پێسە ئا کەساو سەری نامێما بەردێنێ بۆ، رەنگا با و من ئاگام نیا چەنە . بەڵام تاوو ئانەی دووپات کەروە کە هەورامانەنە جیاکاری جەندەری فرە کەما یا هەر نیا، گەر چێوێ بوو هۆکارو ئینەی رەنگا پەیوەندیش بە حەیا و حورمەت و ئاینیی و داب و نەریتیەوە بۆ. 
دما قسە ، ئانە جە توانا ئی باسەی نیا کە چی هەورامانەنە ئا جۆرە جە قسە کەردەی باوا و  خەڵکە قسە وەشەکێ چی پاسە موچیاری و حکمەت و دانایشا باس کەردەن، پەی لوای شۆنەو ئی پرسیارێ رەنگە پێویستما بە لێکۆڵینەوەی ورد و مەیدانی بوو.

دکتۆر عەلی زەڵمی/دکتۆرا جە کۆمەڵناسینە