جەی بابەتە زانستیەنە هەورامان نێت، بە فراۋانی ڕۆشنایی ۋزۆنە سەر بابەتەکەی و نویستەنش: 

بە پەیلوای پزیشکاو چەمی پەیجۆری و ۋنەکۆڵای و ناوەشیاو چەمی، دماڕو ئازانی و تایبە زارۆڵانێ کە بە فراوانی و جەڕادە ترازیای جە موبایل و تابلیتی کەلک مگێرا،خەیلێ سەرسام ئاوەرا و ئینە یانی توش ئامای بە چەم ئێشەی و نزیک وینی و دماجار کۆری چەمیش ئینا شۆنیوە.
گومانێش چەنە نیا کە تیشکی کەوەو گۆشی هامڕای” موٙبایل” ،بڕشت و کارامەی فرە خرابش هەن سەرو دیەی و زیانێ فرە میاونۆ ئەو چەما.

زانشمەندێ زانشتگاو”تولیدو”ی(UT) ئامریکای شۆنەو تاوتو و پەیجۆری زانشتی یاوای پی ئەنجامیە کە مولوکولێ زیننێ دلێو شەبەکیەی (Retina)،تیشکەی کەوەڕنگەو موبایلی مگێرا و شۆنیەرە مادێ خەتەرناکێش چەنە بەرمەی کە بۆ نونگەو جە بەین بەردەی سلولا و دماجار چن “خاڵێ کۆری”ێ جە دیەنە وەشێ با کە نیشانەو ناوەشی “دژێنوراسیونوماکولای-ا”(AMD) و ئینەیچ بۆ بە هۆکارو کوٙری ئانزانی.

زانشمەندێ مواچا:کارکەردەی بەموبایل دلێ تاریکی شەوێنە،وڵاو بیەی گلینەو چەمیش ئینا شۆنیوە و بۆ بە داڵانێ و ویەرگایە پەی گێرتەی فرەتەرو تیشکیٛ کەوەیٛ پەی دلیٛ چەما.
جە هەرمانەی زانشتیەو ئەنجومەنو نەتەوەیی وینای ئامریکای(NEI)،ئامان: دژێنوراسیون متاوۆ نونگەو کوٙری و ناوینایی ئانزانی بۆ تایبە جە سنعەو سەرو پەنجاساڵی.
توشئامای پی ناوەشیە پیجۆرەنە کە “لەکەی زەرد”یام”ماکولای شەبەکیەی”٫توڕینە(Macula)، کە هەرمانەو وینای چەما فراهەم مکەرۆ،زەربە موینۆ و توشیارێ ئی ناوەشیەی،یام چێوی بە لێڵی و نادیار و تاریک موینا یام بە کۆری چەما جە”وینای گلێرگایی”دوچارێ با.

دوکتر”ئاجیس کاروناراسن”(Ajith Karunarathne)ئوستادیارو شیمی و بیوشیمی زانشتگاو”تولیدو”ی و نویسەرو پایەبەرزو ئی تاوتوزانشتیەی واتش:چەمێ ئانزانی تیشکەو “سەرو وەنەوشی”بە ئاسانی مگێڵنۆوە،بەڵام وەرو تیشکی کەوەی پەی دڵێ چەمی نمەگێرۆ و شەبەکیە بەڕاحتی ئی تیشکەیە گل مدٚۆنه ومگێرۆش.
گێرتەی تیشکی کەوەڕەنگ جە لاو شەبەکیەی،جۆرێ کەردەوە و جواوکەردەوێش ئینا شۆنیوە و دەس کەرۆ بە جەبەین بەردەی سلولێ ئوکسیژنی و شۆنیەرە مکەرۆشا بە مولکولێ خەتەرناکێ. وەختارێ تیشکێ سەوزە و سوورە و زەردەی بدۆ ئەو شەبەکیە،هیچێش سەرنمەی یانی ئی ڕەنگێ زیانێ ئەو شەبەکیەی مەیاونا.

زانشمەندێ جۆرێ مولکولو ویتامینE بەنامێ”ئالفا-توکوفێرول”(alpha-tocopherol)شا ئێستەو کەمتاوۆ جە مەرگو سلولا وەرگیری بکەرۆ.شایەد بە تاقیکاری فرەتەری جە دماڕۆنە ئی ویتامینە بتاوۆ ورو جەبەین شیەی سلولێ شەبەکیەی بگێرۆ.

سەرلوای سنعەو ئانزانی توانای وەرگیری جە تیشکیٛ کەویٛ جە لاو شەبەکیەی کەمتەر مکەرۆ و ئینە توش ئامای بە ناوەشی”دژێنراسیون ماکولای”یچ ئینا شۆنیوە.
کەڵک گێرتەی جە چەمیلێ ڕۆجیاری و وەرگیر و فیلتێرێو تیشکەی کەویٛ سەرو سەفحەو موبایلی و تماشا نەکردەی موبایل و تابلیتی دلێ تاریکی جە ڕاکارێ وەرگیری و وێ پارێزنای چی ناوەشیە.

بەڕاسی متاومێ بواچمێ کە چەم وستەی بە سەفحەو موبایلی جە تاریکیەنە و جە یاگای کە ڕۆشنایی نیەن،بۆ سەبەبو وڵاو بیەی گلینەو چەما و گێرتەی فراوانو تیشکەی کەویٛ و دماجار زیان بە چەما و مشیۆم ئی بابەتە کرێڵیە عانو ئیستفادەی جە موبایلی بە جیدی لەحاز بکەرمێ و بەرمێش ڕاوە.

ساختار و چەمی