چیدەم دۆغووە ئەندامەو کوردیناسیۆنەو کەژەکەی بەشدارەو بەرنامەو 'خۆبوون'وو ژەن تیڤی بێ و جوابوو  پەرسەکاو ئارژین بایسالێش سەبارەت بە سروشتوو ژەنێ داوە.

ئێمە باسوو سروشتوو ژەنێ مکەرمێ، باسوو سروشتوو پیای مکەرمێ. سروشتوو ژەنێ چەنینا؟

پێسە چەنی بوونەوەرێوە سروشتش هەن، ژەنیچ سروشتوو وێش هەنش، ناچارێنمێ ئینەیە بواچمێ. چی؟ چونکوم تارێخوو هەژموونوو پیاینە باس جە بییەی ژەنێ کریان، ژەنی بە جەستە هەنە، بەڵام ئەنجامەنە ئێمە ئینسانێنمێ. جە جۆروو ئینسانینە ژەنی و پیا هەنێ. فرەو جارا باس چانەیە کریان، کە ئایا ژەنی ئینسانەنە یا نا. بە جەستە، ویرۆکەردەی و هەستەکاشا، گولانێ کریێنێوە، پێسەو ئینسانی نەوینیێنێ و ئی ویرۆکەیە پێسەو ویرۆکەی سەردەسوو پیای وەڵا بییەنۆ. ئێمە پینەیە ماچمێ ڕەگەزپەرەسیی کۆمەڵایەتی. ڕەگەزپەرەسی پێسەو  کولتوورێوە وەڵابییەنۆ. باسوو سروشتوو ژەنێ فرە گرنگەن. ئینە یۆن چا بابەتا کە ژەنیولۆژیینە سەرنجەش وزیێنە سەر. کۆشیای ژەنا، بەرهەمی تیۆری - فێمینیستەکایچ کۆشیای گرنگا، چا ئاستەنە بڕێ چێوێش ویەرنێنێ. پەرسەکاو پێسەو " ژەنی نییەنە، ژەنی ئینسانەنە یا نا" جوابێ دریێنێوە. ئینێ ئا ڕاسی و حەقێقەتێنێ، کە ڕاو کۆشیایوە وەشێ بیێنێ. بەڵام مشۆم کێشەکەی قووڵتەر بکەرمێوە. چونکوم  چەنی سیستموو سەرمایەداری، بابەتیکەردەی ژەنێ، بە کاڵاکەردەی ژەنێ بی بە کێشێوی فرە جیددیتەر. دۆخێوا پاسنە هەن: ژەنی پێسەو بوونەوەرێوە، پێسەو ئینسانی قبووڵە مکریۆ. تەنانەت جە یاسا دەستوورییەکانە یاگێ مگێرا، ماچا گلێرگەنە یاگێ وێشا هەنە، یەکسانێنێ، ئادێچێ هاموەڵاتێنێ؛ هەرپاسە ژەنی متاوا هەرمانە بکەرا و بوانا و ...هتد. یانێ ئانەیە پیاێو متاوۆ بکەرۆش، لاو کەمیوە سنووروو یاسێنە، ژەنیچ متاوۆ بکەرۆش، حەرچندە ژیوای کۆمەڵایەتیینە پاسەیچ نەبۆ، بەڵام یاسانە هەن. بەڵام ئینە تەرسیدارتەرین چێوا. ئادێ پاسە نیشانە مدانە کە ئازادی و یەکسانی هەن، بەڵام ڕاسیینە جەستەو ژەنێ، ڕۆحوو ژەنێ، هەستوو ژەنێ، ویروو ژەنێ، زوانوو ژەنێ پێسەو موڵکی و ماڵی موینا و مامەڵەش چەنی مکەرا و سروشتوو ژەنێ پێچەوانەو ئا چێوا موینیا، کە یاسانە نیانشارە. وەڵێ ئانەینە ڕاو ئەفسانەکاوە دژایەتیی بکریا، بە ئارگیومێنتە دینییەکا دژایەتییشا کەردەن، بە هیچ نریێنێرە، بەڵام سەردەموو زانستیچنە ئاستێوی پیشەیی گێرتەن وێش. پێکئاماو دەوڵەت نەتەوەینە، وەختیێو ژەنی و گلێرگەی بە دەوڵەتیوە لکی دریێبێنێ، ئی دۆخە ئاستێوی خراپتەرش وێشۆ دییەن. بۆنەو ئئینەیوە پێناسەکەردەی سروشتوو ژەنی، واوەی بەرکەوتەیشاوە کۆشیاێوەن پەی ئازادی. پێویسا فرە بەڕۆشنی ئینەیە بەربوزمێ. مشۆم ئێمە ڕاسیی ژەنێ کە پاسە شێویان و بابەتی  کریانۆ خاس وربسەنگنمێ. سروشتوو ژەنێ چەنین بییەن و مایی چێش ڕووەش دێنە؟ چێش ورشانیانۆ، چێش کەم کریانۆ و چێش دلێنە بریان؟ پێویسا چی چوارچوەنە کۆشیای سەروو ژەنا بکریۆ. ئێمەی ژەنا چێشما جەدەس دان؟ ژەنیۆلۆژی ستراتیژیێوی گرنگش هەن. پێویسش بە کۆشیاێوی جیددی و ورسەنگنای هەن. مشیۆم کۆشیاێوی تارێخیی، ئێکۆلۆژیک بکریۆ. جە پەروەردەی ژەنیوڵۆژیینە یاواینێوە بەکار بێ، ئانەن کە "شۆنەوارشناسی ژەنێ". ئینە پێناسێوی بێوێنە و تایبەتا. ڕێبەرایەتیما ئیمرالیینە باسوو ئانەیش کەرد. پەروین بوڵدانە شاندوو ئیمرالیینە بێ، پەنەش واتەبێ. : "پێسەو ژەنێ پێویسا شۆنەوارشناسیی بکریۆ ". باسوو نۆ چینا و قۆناغاش کەرەبێ.  مشۆم پێسەو ڕێبازێوە ورش بگێرمێ. پێسەو ژەنێ مشۆم واوەی بلمێوە تارێخیرە و ئەوەکۆڵیاێوی شۆنەواریی بکەرمێ. ئێمە گلێرگەی ئەوەڵەنە چێشێ بیێنمێ؟  خوداوەند بییەی ژەنێش گلێرگەی نیۆلۆتیکەنە جەوهەروو ڕاسی بییەن. ئینە چە جۆرە ڕاسیێوە بییەن بووە و چەنی دماتەر جە پڕۆسەو خوداوەندییوە کۆیلایەتی بە سیستمی باڵادەسوو پیایا پەرەش سانان؟ ئەفسانە چەنی بەکار ئاما، ئارگیومێنتە دینییەکێ، فەلسەفە، زانست چەنی بەکارێ ئامێ؟ مشۆم ورکۆڵیاێوی شۆنەوارشناسی سەروو ئینەیە بکەرمێ. ئینە چێوێوی ئاسان نییەن، مشۆم بگێڵمێوە پەی تارێخی. وەروو ئینەیە تاریخ سەردەموو ئێمەنە مژیوۆ. ڕابەرایەتی ماچۆ: "تارێخ سەردەمو ئێمەنە شاریانۆ و ئێمە قووڵایی تارێخینە شاریێوەنمێ". ئینە ڕاسییەکەن. ژەنی ئیساتێ بیێنە ئۆبژەێوە. بەڵام ئێمە گەرەکمانە زیندێەش بکەرمێوە، بەڵام وەخت مویەرۆ، هەلومەرجی تازە وەش مبۆ، مشۆم چی هەلومەرجانە ژەنی وێشا بنیات بنیاوە.

خاسا جەوهەروو سروشتوو ژەنێ چێش بێ؟  

وەختێو جە دیای ڕاسیی خوداوەندییوە تەماشەش مکەرمێ، ئینە فرە باس مکریۆ بەڵام چێوێوی گرنگا. ڕاسیی ژەنی، چەنی گلێرگەی نیۆلیتیکی بەکردەوە شناسنامێوی خوداوەندییش بەدەس ئاردەن. ژەنی چەنی مبۆ بە کردەوە، چەنی شناسنامەو خوداوەندی گلێرگەنە دا بەدەس مێ؟ تا گلێرگە سەروو پایاو وێشۆ بمەنۆوە و بەردەوام بۆ و وێش بپارێزنۆ ژەنی دەوری سەرمەشق مگێڵنا دلێ هۆز و خێڵ و دەگایەکانە. دەورێوی ستراتیژی مگێڵنا جە کۆکەردەیوە گلێرگەینە دەوروو یۆترینینە. ئینە خوداوەندییەن. ئینە چیوێوی کەم نییەن، کە تەنیا ڕاو فیزیکییوە بتاومێ بشناسنمێش. هەرپاسە بواروو جەستەیی، پێکئامای ئەناتۆمی، جیاوازیی ڕەگەزی دەوریوی فرە گرنگ مگێڵنا جە بنیاتنیای کۆمەڵایەتیبییەینە. دەوریوی فرە گرنگ جە پەروەردەکەردەی زارۆڵانە هەن. بە یۆ جە تایبەتمەندییە ئەدایەتییەکاوە، متاوۆ گلێرگەکا پێوە بازۆوە، پەی گلێرگەی پیمەرەکا منیۆرە. ئیساتێ ویرێ بکەرمێوە، ئەگەر پیمانێوە ژیواینە نەبۆ، ئەگەر ئەخلاق نەبۆ، تەنانەت پەنج کەسێچ نمەتاوا پێوە بژیوا. ئەگەر جە ژیوگێونە ئەخلاق نەبۆ، ئینسان مبۆ بە بوونەوەرێوی وێپەرس و خۆفناک. تاکڕەویی پەرە مسانۆ و ئیتر پێوە ژیوای نمەمەنۆ. پەوکای کۆکوشی فرەن. ژەنی دەوری ئاشتیوازی مگێڵنا. پێکئاماو ئەخلاقی و سیاسەتی وەش مکەرۆ. گلێرگە چەنی خاوەنداری جە وێش بکەرۆ، چەنی واردەیش بپارێزنۆ، چە واردێوە وەش بکەرۆ، چندە واردە پێویسا و... گرد چیوێ ئا وەخت زیاد نییەن. گلێرگەنە پێوە ژیوای وەش مبۆنە و هەرمانەی هامبەشە مکریۆنە. پێویسا بەبێ ئانەیە  پەرە بە تاکڕەوی بدەی، ژیوایت پەرە پەنە بدەی، چێ ژەنی دەورێوی فرە گرنگ مگێڵنا. سروشتوو ژەنێنە هامبەشی و پێوەژیوای هەنێ، ئاشتی هەن، ڕێکوستەی گلێرگەینە شارەزان. زیاتەر تواناو هامسۆزییش هەن. ئینێ تایبەتمەندییەکاو ئێمەنێ، کە نمەمرانە. واتما تارێخ نەتەمامیان. سروشتوو ژەنی بە گردیوە ئازاد نەکریان . گەشوینیی ژەنێ، بەرهەمئاردەی، تایبەتمەندییە هامسۆز و ئاردەینەییەکاش فرە ئینا وەڵێوە. قسێوی چانێ هەنە، "  دلێ ژەنانە زیرەکیی هەستیاری پەرەش سانان، زیرەکیی شیکارییچ  پیایانە". بەڵام پاسە نییەن. وەختێو گلێرگێوی تازە گەشە مکەرۆ، مشۆم بەینوو وەڵێکەوتە تازەکانە بانە، من ئینەیە پەی زانستی فیزیکی و هەرپاسە پەی کۆمەڵشناسی ماچوو. ڕەنگای نەتاومێ پنەش بواچمێ زانست بەڵام وەشکریاو زانستیا. ڕاسیێوە هەن، کە زیرەکیی شیکاری بەرزتەرین ئاستەنە بەکارئامان و زیرەکیی هەستیاری جە هامسەنگیینە بییەن، موینمێ ئی ڕاسییە جە تایبەتمەندیی ژەنانە هاوسەنگی هەن. متاومێ پێسە  جە حەقیقەتوو خوداوەندوو ژەنێ بیاومێنە.

ئانە کە ئێمە پەنەش ماچمێ ژیوای سروشتیی ئینسانی ڕاسیینە ڕێک ئانەنە، کە ئێمە پەنەش ماچمێ وێبییەی. ئانەنە کە پێسەو وێما بژیومێ. وەختێ ئارۆ تەماشە مکەرمێ، فرە دەسوستەینەی جەستەی، دەروونی، سۆز و هەستەکاو ژەنێ بە گردی کریێنێ. ئایا متاومێ بواچمێ ژەنی ئارۆ بە وێبییەی مژیوانە، بە ئشناسای سروشت و جەوهەروو وێشا، بە ئاسایش و ئارامییوە بە جەوهەروو وێشاوە مژیوا؟

وەشڵەی تاوێما پاسەما واتێ. پەنەما وەشەن کە بواچمێ. پێکئاماو ئینسانی و پێکئامای کۆمەڵایەتییچ پێسەو یۆینی، چیوێ فرێ هەنێ کە پێویسێنێ. من جە شێوەو شوناسوو خوداوەندیینە باسم کەرد، کە ئاماژەن پەی واقیعی سروشتی و دەسوەنەنەدریای. ئینێ چێوێوی بنەڕەتیێنێ. ئەگەر ئینێ نەبانە گلێرگە چەنی مەنۆوە؟ با بڵواچمێ ئەگەر ئینسان ئاسایشەنە نەبۆ، دڵوەش نەبۆ، ئازاد نەبۆ، تواناو بەروستەیش نەبۆ، چەنی بژیوۆ؟ ئینە چە جۆرە ژیوایوەن؟ ئینەیچ یۆ جە هۆکارە سەرەکییەکاو وێکوشتەین. ژیوای میاونانە حاڵەتێوە، کە ئیتر ئینسانەکێ نمەتاوا بژیوا. هیچ ئومێدێوە پەی ئینسانی نەمەنەن، هیچ وەشیێوە ژیواینە نەمەنەن. ئینسان پەیوەندییش یۆیوە نەمەنەن. چی ئی قسا مکەروو؟ ئینێ تەنیا ورسەنگنایێ گردینێ نییەنێ. ئینێ دۆخوو ئا ژیوایەنێ، کە چەنی ژیوای دروس و ڕەنگدایوەی شوناسوو ژەنانە سەرە هورمدانە. وەختیو فرسەتەکێ لاببریا، لاببرێت، ئیتر ژیوای ماناش نمەمەنۆ. وەختێو جە دیای ڕاسیی ژەناوە تەماشە مکەرمێ، نمەتاومێ بواچمی ئێمە ١٠٠٪ سروشتی مژیومێ. ڕاسینە ئەگەر ژیوای دماییش ئاما، ئینسانبییەی گرد دماییش مێ. ژەنی چی ڕووەوە مدرامانی فرە مکەرا. ڕەنگای  ئینە ئانە بۆ،کە پێویسا سەرەتا جە ڕۆشنکەردەیەوەی سروشتی ژەنیدا بیڵێین. ژەنی لە ڕووی جەستەیی و دەروونییەوە بەرخۆدانی زۆر مکەرا. هیچ شتێک نەماوە ژەنێنە ئەزموونش نەکەردەبۆ. ژەنی بە درێژایی دەورانەکا تووشوو ئەشکەنجەدای سیستماتیکی بییەن. ئەشکەنجەی دەروونی و جەستەیی چە یانەنە و چە بەریچۆ. وەختێو ماچمێ سیستماتیک، یانێ وردە وردە کاریگەرییەکێشا زیادشا کەردن. ژەنی چند تایبەتمەندییێ بنەڕەتیێش هەنێ. ژەنی بە جۆرێو مپارێزنۆش. تەنانەت ئەگەر بەشێوی تا ڕاددێوە شێویان، بەڵام بەشێوی مەنەنۆ. ئینەیچ خاڵێوی فرە گرنگەنە جە مدرامانوو ژەنانە. ئینە خاڵێوی قەوەتەو ئێمەنە.  گردوو یاگەکانە کوشتەی، کۆکوشیی، فشارێ فرێ هەنێ بەتایبەت یانەنە، یاگێ هەرمانێنە، گرد یاگێونە، بەڵام ژەنی هەڵای هێزوو ژیوای مخوڵقنا، هێزوو وەرگێری. بەڕاسی ئینە گرنگا. نمەتاومێ بواچمێ بە تەمامی دلێنەشییەن، بەڵام تا ڕاددێوی فرە دلێنە بریان. ئێمە هەرمانەما ئانێنە واوەی سروشتوو ژەنێ، بەروستەی زیاتەر، ڕەنگدایوەی، ڕێکوستەی و بەسیستەمکەردەی بوێزمێوە. بێگومان ئینە تەنیا بابەتێوی تیۆری نییەن. هەرمانێوی فرە خوڵقێنەرانێش گەرەکەنە. پەی ئێمە فرە گرنگا هێزوو وێما بوێزمێوە. هەمیشە پەنەما موچیۆ، کە پێویسا شەرم جە جەستەیمان بکەرمێ. پەنەما ماچانە شەرم گردوو جیاوازییەکاما چەنی پیایا بکەرمێ جە ڕووەو شوناسی و ڕەگەزیوە.

بەتایبەت جە جوگرافیایێوە پیسەو وەرکەوتوو دلێڕاسەینە...

بەڵێ. ئینە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە هەن و بەپێچەوانەوە وەرنیشتنە ماچا شەرم جە جەستەیت مەکەرە. ئینە هەرمانێوی خاسەنە، بەڵام دۆخێوی فرە کارەساتبارا وەختێو جەستە مبۆ بە کاڵایێوە، نیشانگاییێوە، و بە تەمامی سەروو بنەماو خزمەتکەردەی پیای بەکارمێ، پەی تێرکەردەی پیای و خزمەتکەردەی مەیلەکاو پیای. پێسە چەنی شەرمکەردەی جە جەستەی چێوێوی خراپا، هەرپاسە پێشکەشکەردەی تەماموو جەستەیچ بە پیای کارەساتێوی تەماما.

سیستم گەرەکشەن بکەرۆش بە ئامرازێوی بەکارئاردەی

ڕاسیینە مکەرۆش بە ئامرازێوە پەی بەکارئاردەی. ئینێ دووێ زیادەلوایێنێ، بەڵام هیچ کامشا پەیوەندییشا بە سروشتوو ژەنێوە نییەن، نمەبۆ شەرم جە جەستەیما بکەرمێ، پێویسا پەیوەندیما چەنی جەستەیما قەوەت بۆ. یۆ جە یوەم هەرمانەکاو ژەنێ، کە گەرەکش بۆ ئازادە بۆ پێویسا جەستەو وێش بشناسۆ و چەنییش بەئارامی بژیوۆ. گردوو بوونەوەرا هۆکارێوەشا هەن پەی بیەیشا. چی جیهانەنە هۆکارێوە هەن پەی ژەنێ و مێڵەبییەی، ئی هۆکارە بە بییەی مانێ و جیاوازیما مایێ شەرمەزاری نییەن. هەرپاسە سەرچەمەو بەرکەوتەیەکا نییەن. سەرچەمەو ژیواین، حەر وەروو ئی هۆکارەیە "ژەنی، ژیوای، ئازادی" زوانی کوردیینە فرە مانادارا. ژەنی و مێڵەیی سەرچەمەو ژیواینێ سروشتەنە. ئا تایبەتمەندیێ، کە مبانە بە سروشتوو ئێمە پێناسە بکەرا، ئا وێگێرییە کە هەنما، یانێ سەرچەمەو ژیواین. جە ڕووەو متافیزیکیچۆ ئینە ڕاسەن. ویرۆکەردەی و هەستوو ژەنا هەردووی فرە بەنرخێنێ. جە قسەوباس بە هەمان شێوە. ژەنێوە کە جەوهەروو وێش جەدەس نەدابۆ، وەختێو موناقەشە مکەرۆ، قسەکێش بەرهەمدارێنێ. خاستەر گۆش مگێرۆ، بە خاسی و وەرفراوانی جە سەرەنجەکاشنە قووڵە مبۆوە.

فرە سنووردار نییەن

سنووردار نییەن و کاریگەرییشا سەرو یۆیوە هەن. ئینەیچە بەرهەمش هەن. پەیدابییەی تەنیا چیوێوی جەستەیی نییەن، هەرپاسە لایەنی فکرییوە مەژگوو ژەنێ جیاوازییش هەن. هەرپاسە ئینە بەشێوی گرنگوو ئەناتۆمیی ئێمەن. هۆرمۆنەکێما کەمێوە جیاوازێنێ. من گەرەکم نییەن فرە سەرقاڵوو بایۆلۆژی بوو، بەڵام فیزیکما فرەو جارا مفاڕیۆ جە متافیزیکنە. مشۆم ئی پەیوەندییەیە وەش بکەرمێ. بڕێ ئەوەکۆڵیایێ هەنێ، کە سەرەنجە بە مەژگوو ژەنی و پیای مدانە، جیاوازی هەن. نەک ئانە یۆشا چەویتەری ئەویتر باڵاتەر بۆ، بەڵکوم جیاوازی هەن. پێویسا بتاومێ  ئینەیە پێناسە بکەرمێ. تا ژەنی متمانێشا بە وێشا بۆ، بتاوا پاڵپشتی قەوەتتەر پەی ئازادیی وێشا بوێزاوە، ژەنی مشۆم جەستەو وێش بشناسۆ. بێگومان نمەبۆ تەنیا پینەیچەوە سنووردارە بۆ،  هەرپاسە پێویسا تاریخوو وێت بزانینە، متافیزیکوو ژەنێ پەیوەندیێوی ڕاستەوخۆش چەنی تارێخوو ژەنێنە هەن. ئایا متاومێ بەبێ تاریخی ڕاسییەکاو ژەنێ هوربسەنگنمێ؟ وەختێو ماچمێ سروشوو ژەنێ واوەی وێزیاوە، ئاوەخت شۆنەوارشناسی ژەنێ فرە گرنگ مبۆ. پێسەو ژەنێ مشۆم سەردەموو نئۆلۆتیکی بشناسمێ. ژەنی ئەوەڵۆ کێ بێ، چەنینە بێ؛ فاڕیایەکێ لایەنی نەرێینە چەنی ڕووەشا دێنە؟ لاێێوی تەرۆ جە چە لایەنێوە سروشتوو وێش پارێزنان؟ منیچ بڕوام چانێنە؛ ئەگەر ژەنی ئارۆ بتاوۆ دژوو دەسەڵاتی و دەوڵەتا بجەنگیۆ، ئانە بەدڵنیاییەوە پەیوەندییش بە کارەکتەروو مدرامانوو وێشۆ هەن، ڕاسا هەمیشە سەرۆکەکێ پیێ بیێنێ، ئینە جە کۆشیای سۆسیالیستی و ئەنارشیستیچنە هەن. فرەو سەرۆکەکا پیێنێ. سیستموو دەسەڵاتداریی پیای ژەنیش خنیکنێنە، بەڵام ژەنی و ئەدێ حەرگیز وێگیرییشا جەدەست نەدان. سەرچەمەو ژیوای و مدرامانیشا جەدەس نەدان. گێرا دەرفەتەکێشا تەسکێ باوە، بەڵام وێگێریی وێشا جەەس نمەدانە، هەمیشە نموونە و سەرچەمەو مدرامانینێ پەی نەوەکاشا. مشۆم جە دووێ لایێوە تەماشەو تارێخی بکەرمێ. چەنی کۆیلایەتی و بەکارئاردەیشا ئێمەنە وەشکەردەن؟ مشۆم بیاومێنە و قەدرش بزانمێ تا بتاومێ جیاش بکەرمێوە. چونکوم ئانێ پەیوەندییشا بە ئێمەوە نییەن. وەختێوە ئی هەرمانێ مکەرمێ، سروشتیبییەما زیاتەر بەرمگنۆ. ئینە فرە بەڕۆشنی کۆشیای گەریلاینە موینمێ. پەی نموونەی هامڕاێوە تازە بەشدار مبۆ. وەختیو مێ هەزار و یەک دژایەتی مەژگشنە هەن، پەروەردەو سیستمی، ڕەگەزپەرسی فرە قووڵا. ئینەیچ هەم هامڕای ژەنێ و هەم پیای مگێرۆوە. ژیوایما سادەن، سروشتییا؛ ئینا چێروو بۆردومانی تەکنەلۆژی و ئینتەرنێتینە. تۆ زانستیی نییەنی. ئێمە یاسا و پیمەرێما هەنێ پەی بۆ ژیواێوی ئازادی، وەختیو دەس بە ژیوای مکەرمێ ئا چێوا موینی کە هینێ تۆ نییەنێ، ئیتر تۆ ماچی "سیستم پاسەش پنە کەردانە، مەکتەبی ئینەشە پنە کەردا". ئینە پۆژنایرەێوا. پێویسا ورکڕناێوە شۆنەوارشناسی بکەرمێ گرد لایێوە. پەوکای فرە گرنگا ژەنی چەنی ڕۆح و دەروون و هێزوو دەروونیش و هەرپاسە جەستەیش ئاسایشەنە بۆ.

وەختێو سیستم ژەنا بێگانە مکەرۆوە بە وێشا، خراپەکاریی گەورە ئەزموون مکریۆ. هۆشیارییێوی پاسنە هەن، وەختێوە موینمێش. پێسەو کێشەی دەروونی، خەمۆکی، وێکوشتەی، بارودۆخی هیستریکی گردشا پەیوەندییشا بە ژەناوە هەن. چێش ماچی سەروو ئینیشا؟ سەروو زانستی پزیشکی دەروونی کە بە گردیی پێسەو هجوومێوە ڕووەش ژەنا نیێنە چێش ماچی؟

با ئەوەڵ ئینەیە بواچوو، فرە ئەستەما چی سیستەمەنە هۆشیاری جەدەس نەدەینە و شێت نەبی. هەمیشە ڕووەبەڕوو قسە گولا مبیوە. جەستەت گولانە مکریۆوە، پێسەو ئامرازێوی دەسدرێژی موینیۆ. پێسە مکەرا، ئی جۆرە بارودۆخێ سۆشیال میدیانە سەرە ورمدانە. وەختیو ملی سەروو هەرمانەکێت، پاسە بارودۆخێوە هەن؛ وەختێو مگیڵیوە ڕووبەڕوو بارودۆخێوی چانەیە مبیوە  دلێ بنەیانەینە. بە مانێوە تەرە گردوو بوارەکاو ژیواینە شیتت مکەرا. پێسە ئانەی گەرەکشا بۆ ڕووبەڕوو مەردەیت بکەراوە. پەوکای واتم ژەنی فرە وێگیرێنێ. بێگومان کەسانێوە هەنێ ئیتر تەسلیمێ مبانە و وێشا مکوشانە.

ئی مدرامانە ڕاش پەنە مدۆ سەرەنجە بە وێش بدۆنە. چونکوم هەست پا تندوتیژییە ئابووری، جەستەیی و دەروونییە مکەرۆ، کە تووشش بییەن.  

مەحاڵا چەمپۆشییش وەنە بکریۆ. بەڵام وەختیو نمێ بەرۆ، دۆخی دەروونییش تێک مشۆ، تووشوو قەیرانی مبۆ، سیستەم پاسە ڕەفتار مکەرۆ پێسە واچی بە هیچ شێوێوی وەرپەرسییش نەبۆ. پێسەو کێشە شەخسییەکاش ژیوای نیشانە مدریۆ. ماچا ژەنی وێشا ئی چێوا ئەزموون مکەرا. پێسەو کێشەی تایبەتیی ژەنێ موینیا، ژەنی بەردەوام ئینا قەیرانەنە، ژەنی  بەردەوام تووشوو حەسادەتی مبانە، پەنەش موچیۆ "قەیرانوو حەسادەتی". ئەگەر تەماشەو فیلمەکا بکەری، ژەنی هەمیشە ئینێ چا دۆخەنە، عەقڵیشا جەدەس مدانە، هاوار مکەرا. پی  شێوەیە نیشانە مدریانە. هەم تۆ وەشش مکەری و هەم ژیوای سەرتەرە مسەپنۆ. هەرپاسە کایەی دەروونی فرە مکریۆ. ژەنی هەمیشە ئینێ دۆخوو هیستریا و قەیرانینە. بەڵام شمە پێسەو سیستمێوە ژەنی موزدێنە دلێ  قەیرانیوە. دەرووشنناسەکێ زیاتەر ژەنا موزانە قەیرانۆ، ژەنی ملانە لاو پزیشکی دەروونشناسی، وەڵێنیاروو من ئانەنە کە بە هیچ شێوێوە نەلا. دەروونشناسی سەرەکیی کێن؟ هامڕا ژەنەکێتەنێ. ئا هامڕایەتی چەنی ژەنا وەشش مکەری، لکەدریاو تۆن، کۆمەڵایەتیبییەیت پەیوەندیی هەقەتینوو تۆن چەنی گردوو ئینسانەکا. پەیوەندییە ئینسانییەکێت پاسە تێکێشیێنێ، کە بیێنێ ناوەندوو تندوتیژی.

میتۆد و ڕۆحوو کۆشیای سەرکوت مکەرۆ.

بێگومان سەرکوت کریان. هەمیشە نەوەشت مکەرۆ. هەمیشە نەوەشییە ئازاربەخشەکێ بەرێ مگنا. لایێوە هانیت مدۆ و نەوەشت مکەرۆ. هەرپاسە هجوومێوی پاسنە مکریۆ سەروو جەستەو ژەنێ. جە بەرنامەکای تەریچەنە واتەنم؛ سیستم بە شێوازی جیاواز ژیوای بە ژەنا مبەخشۆ. پەی نموونەی؛ عەقڵیەتوو نەوەشبییەی، قەڵەوبییەی، سووککەردەی، شەرمکەردەی جە وێت و... ئی عەقڵیەتێ کاریگەریی سەروو تەندروسیی ژەنا مکەرۆ. سۆزێک دروس مکەرۆ. پیمەرێوەشا دروس کەردەن، کە پێویسا ژەنی فرە لاوازێ با. تاکە ئامانجوو ژەنێ ئانەنە "چندە لاوازە بوو، چند کیلوێم وەستەنرە، چند کالۆریێم سۆچنێنێ... و هتد". سەرەو ژنێشا هەمیشە سەرقاڵوو ئینیشا کەردەن.  

ئینە کەمئەندامییا. شەرم جە جەستەو وێش مکەرۆ، شەرم جە سروشتوو وێش مکەرۆ؛ بەڵام بەردەوام  چەنی جەستەو وێش ئینا پەیوەندیینە.

 ڕاسینە کەمئەندامییە. یانێ سیستموو سەرمایەداری سیستمێوی ڕزگارکەرا، بەڵام کۆیلایەتیێوی شاریاوەن، مکەرۆتبە  کۆیلەو جەستەیت. نەک هەر مکەرۆت بە کۆیلە؛ جەستەتا مکەرۆ بە کۆیلە. پێویسا جەستەت وەش بسیۆ، بشناسیش و چەنیش ئاسایشەنە بی. بەڵام نمەبۆ کۆیلەو جەستەیت بی. پێویسا بپەرسمێ چی سیستەمەنە باڵادەسەو پیایا پیمەروو ناحەزیش چێشەن؟ پێناسەش مکەرا، ماچا ئینە جوانیین. هەمیشە هەوڵێ مدانە بە دەستکاریی جوانکاری، بە بۆیاخ، بە شێوازوو جلوبەرگی، بە جووڵە ئا ستانداردەیە بەدەس باردێ، جوانیی پی پیمەرا دیاریی مکریۆ، ئینە ڕاسیینە  مەیلوو پیایان. پەی پیایا جوانی چێشەن، پیمانەو ناحەزیی چێشەن؟ چی ئینەیە ماچا؟ ئینە ماناش چێشا؟" جە گرد بوونەوەرێوەنە جوانی هەن. پێسە جمیەرەکەیما وەختێو جوانیی موینمێ، کە چێوێ سروشتی بۆ. قژێ چانێ، باڵای چانە، کێشی چانە و... ئێمە ئینیشا نمەوینمێ. پەی ئێمە شوناس گرنگا. پەی گردوو بوونەوەرا ڕەوان. پەی ژەنێ و پیای زیاتەر. چونکوم ئی نەشتەرگەرییێ پەی پیایایچ مکریانە. پیمانەو جوانیی سروشتی، کۆمەڵایەتیبییەی، جوانی و ئەخلاقی دەروونییا. ئینە پیمانەو  جوانین لاو ئێمەوە. بەڵام نمەتاوی ئینە تەنیا پەی جەستەو ژەنێ ڕۆشن بکەریوە، گردوو ئینیشا ڕاسیینە پەیوەندییشا بە سروشتوو ژەنێوە نییەن. هجوومێوی گەورە دژوو سروشتوو ژەنێ مکریۆ. نەشتەرگەریی جوانکاری پێسەو هجوومێوی سەروازیین. جەنگیوی جیددییا دژوو جەستەو ژەنێ.

ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵا ئۆجالانی ماچۆ، "شناسنامەو ژەنێ شوناسێوا ئینا قەیرانەنە". چونکوم دەسوستەینە فرەن سەرش. پیا دەسش وستەن دلێ، خەڵک دەسوەردایشا کەردەن، دەوڵەت و سیستەم و  زانست فرە دەسوەردایشا کەردەن، ویەردەنە ژەنی زیاتەر لوێنێ بواروو پزیشکییوە. مشۆم کەمێوە بگێڵمێوە دماوە. ئایا ژەنی بواروو پزیشکیینە پاسە پێویسە بێ؟ ژەنی وێشا نەتاوێنێ چارەسەروو وێشا بکەرا؟ نەتاوێنێ جە ئێشوو یۆترینی بیاوانە؟ نەتاوێنێ چارەسەر پەی یۆترینی بوێزاوە؟

بێگومان کە تاوێنێ. ئاخر یوەم پزیشک تارێخەنە ژەنینێ. سەردەمێوە، کە زیرەکی شیکاریی پەرەش پەنە دریا، دمایی ڕێبازێوی پێسەو "ژەنی زیرەکە نییەنە، بێزوانەنە، نمەتاوۆ قسێ بکەرۆ، ویرێ بکەرۆوە، سنووردارەنە، تەنانەت وچیێ ئینسانە نییەنە" بەرکەوتەی. پینیشا مەیدانوو عەقڵی و ویرکەردەیوە تەسک بیوە. عەقڵی شیکاریی ژەنێ فرە گەشەش سانان و قەوەتا، شێوازوو چارەسەروو ئا سەردەمەیە ئارۆ دلێ ئا گەلانە کە تایبەتمەندیی گلێرگەی سروشتییشا جەدەس نەدان – کوردستانەنە، دلێ گەلاو ئابیا یالای، گەلاو ئەفریقا- ژەنی چا گلێرگانە بە شێوازی سروشتی تێکەڵە کیمیاوییەکێ وەش مکەرا و چارەسەر مرمانا.  بەشێوو گلێرگەیی هەڵای باوڕشا پی شێوازەیە هەن، چونکوم هێزوو چارەسەرکەردەی هەن. ئی تارێخە هەڵای زیندەن، نەریتوو چارەسەرییش بە گردی مەنەنۆ، پەوکای ژەنی گلێرگە سروشتییەکانە دەورێوی فرە گرنگشا بییەن. ئەوروپانە، سەدەو ١٤ینە، بە ڕۆشنی نویسیان بە ملوێنان ژەنیشا بە نامێ بێوەژنێوە کوشتەن. ئەشکەنجەشا دێنە، یۆ جە ئەرەمەرزناو زانستی وەرگێریی چی بابەتەیە مکەرۆوە. زانیاریی ژەنا ڕاو  ئەشکەنجەدایوە بەدەس مێ و ڕاپۆرت مکریا. بەڵام هجوومەکاو ئا وەختی پەشتیوانیی ژەناش وەنە کەوتۆ، سەردەموو ڕاوکەردەی جادووگەرەکانە، کێشەو ژەنا پێسە "نەوەشیی ژەنا" بییەن. ئادێ بەینوو وێشانە ئا کێشا چارەسەر مکەرا. گلێرگەنە کەسێ نەوەشێ و زارۆڵێ هەنێ. ژەنی هەرپاسە دەورشا هەن گلێرگەنە پەوکای ژەنی سەرمەشقێ و زانێنێ. چە ئەوروپانە و چە وەرکەوتوو دلێڕاسەینە، ژەنی فرە یاگە جیاوازاو جیهانینە دەورێوی چانەشا هەن. چونکوم جوابوو بنەڕەتیتەرین کێشەکاو گلێرگەی موێزانێوە. ئێمە ئی ڕاسییا موینمێ. ژەنی خاس جەستەو وێشا مشناسا. ئەگەر جەستەو وێشا نەشناسا چەنی چارەسەرش مکەرا؟ چونکوم ژەنی جەستەو ژەنا مشباسا، چارەسەر و پەشتیوانییش وەنە مکەرا.

بەڵام سیستم نمەتاوۆ چێگەوە بڕێ چێویێ بەدەس بارۆ، کێشەکە چێوە دەس پنە مکەرۆ.

ئینەیچ وەڵتەرێ فاڕیان پەی بوارێوی بازرگانیی فرە جیددی، ئەگەر تەماشەو خەسەخانەکا بکەرمێ، فرەو  پزیشکە سەرەکییەکا حەر پییێنێ. هەڵای ئینێ دەسوو ئادیشانە چێگەیچۆ دیسان ئاماژەکەشا ئاردەن چێروو وێشاوە و مەنتێقێوە بازرگانیی فرە گرنگشا وەش کەرد، بۆنەوە ئینەیوە هەمیشە نەوەشیی هەین. لاێوە سیستم بە بەردەوامی نەوەشی وەش مکەرۆ، لایێوە تەریچۆ دەرمان وەش مکەرۆ. پیشەسازیێوی چانەشا ئەرەمەرزنان، ژەنیچ بیێنێ قوربانیی گەورە. قبووڵکەردەی جەستەیت چارەسەرکەردەی وێت هەمان وەختەنە. ئینسان تا زیاتەر جەستەو وێش بشناسۆ، زیاتەر متاوۆ وەرگێریی ئی سیاسەت و عەقڵییەتەیە بۆوە، کە سیستم مسەپنۆش، تا زیاتەر هێزوو زانای و یاواینەش بۆ، بواروو ئەناتۆمیینە خاستەر مبۆ. بەڵام ئەگەر چارەسەر نەوێزیۆوە، هەمیشە لاو ئینیشاوە بۆردومان مکریۆ. بەڵام دەروونوو ئینسانی سەروو ئینەیرە زاڵە. هەرپاسە متافیزیک فرە گرنگا. وەختیو جە چیوێ میاوونە، یاگیوی مەژگیمنە مدرنووش و نمازوو کاریگەرییش سەرمۆ بۆ. نە جە ڕووەو جەستەییوە و نە جە ڕووەو دەروونییوە کاریگەرییش سەرو من نمەبۆ. پەوکای فرە گرنگا ژەنی سروشتوو وێش بشناسۆ.

سەرەتاو بەرنامەکەینە دا باست چانەیە کەرد کە قسەوباسی پێسەو "ژەنی ئینسانەنە یا نا" وەڵتەر کریان. بەڵام ئی باسێ تا ئارۆیچ بەردەوامێنێ. سەدەو ٢١ینە سیمینارێ سەروو ئی بابەتەیە سعودیەنە مکریا. هەوڵێ هەنێ ئی باسێ بیاویا سەردەموو ئەرستۆی و ئەفلاتونی. ئی جەنگە چەنی مکریۆ؟ ئێمە باسوو سروشتیما کەرد و شمە جەدەسفای-تا قبووڵ کەرد. چەنی بگێڵمێوە پەی ئی سروشتە گومبییەیە؟

ئێمە بە زانستیوە دەس پنە مکەرمێ. هیچ چێوێو بەبێ هۆشیاری ڕووە نمەدۆ. مشۆم جیاوازێ بیمێ، ژەنی مشۆم بزانۆ چی ئازادا، چەنی بەبێ ئازادیی مەنەنۆ، چەنی کۆیلە مبۆ و چەنی مبۆ بە کاڵا. ئی هۆشیارییە چەنی سەرە هورمدۆ؟ ئەگەر زانات هۆشیار مبیوە. زانای و درککەردەی پەیوەندییشا پێوە هەن. پەرەپەنەدای هۆشیاری، ئشناسای تارێخوو وێت فرە گرنگەن. فرە گرنگا تارێخوو ژەنێ و ئینسانبییەی بزانا، بەڵام پێسە تاکی پێویسا جە تارێخو وێما بیاومێنە. "ئایا من زارۆڵەیینە بنەماڵەیەکەمەنە ژیوێنا؟ کام جوگرافیانە مژیوو، کام پێکئامەی کۆمەڵایەتی-کولتوورینە  گەورێ بیێنا؟

سیستموو حکومەتی چەنین بێ؟ من ڕووبەڕوو چێشی بیێناوە، چە کاریگەرییێوەم سەرۆ کام ساڵەنە، چەنی پڕۆسەکاو فاڕیایتا ئەزموونێ کەردێنێ؟ مشۆم بە شێوێوی شەخسی ئەوەکۆڵیایش سەر بکەرا، ورکڵاشتەی شۆنەوارشناسی وێشا بکەرا. ئینەیچە پێویسییش بە زانیاریی هەن. مشۆم بە پەیوەندیی ئینسانییوە ئی هەرمانێ بکەرمێ. ژەنی نمەبۆ تەنیا وێش بشناسۆ، بەڵکوم پێویسا دەوروبەروو وێچش بشناسۆ. دۆسایەتیی بەینوو ژەنێ و ژەنا فرە گرنگا. فرەو جارا پەنەش موچیۆ "واڵەیی". ڕاسا ئینەیچ ماناش هەنە، بەڵام کەلیمێ واڵەیی وەسێ نییەنە. واڵەیی پێناسەی بنەیانەیین. بەڵام هامڕایی ژەنا ئاسۆو ئینسانی فراوانتەر مکەرۆ. پەوکای پێویسا ژەنی ئازاراو یۆترینی بزانا و جە کێشەکاو یۆترینی بیاوانە و پاسە مامەڵە بکەرا. مامەڵەکەردەی بە ڕای ئەخلاقییە و ویژدانیوە. پێویسا چەنی ڕێکوستەی تێکەڵ بکریۆ. پێسە ڕێکوستەی وەش مبۆ، ڕاسیی ژەنێوەن، کە سروشتی لاش دان بەراورد مکریۆ بە پیایوە، ئاد چەنی ژەنێبییەی ئینا ملەملێنە، بەردەوام ئینا حاڵەتوو توڕەیینە، هەمیشە گۆشگیرەنە، زوو قبووڵ مکەرۆ ئایا ژنێوی پاسنێ متاوۆ وێش ڕێک بوزۆ؟ ئایا مکریۆ هامڕایی ژنێوی پاسنێ بکەری؟ تۆ چێ بی و ڕۆشنکەردەیۆت بۆ. "سروشتوو من چیش بێ، چی حەسادەت بە هامراکەیم بەروو کە ژەنینە؟" ئینە زانستێوا. ژەنی پێویسا گرد قۆناغێوەنە وێش پەروەردە بکەرۆ، گۆشگێریی چێشەن، چارەنویس چێشەن، تا چند جە سروشتوو وێم دوورم موزۆوە، چی ئی دڕندەییە قبووڵ بکەروو؟ ڕاسا من ئینساننا، ئی سەردەمە باس جە ئینسانبییەی من مکەروو. بەڵام شمە نمەتاودێ مشتومڕ سەروو ئانەیە بکەردێ. نمەبۆ بواچمێ نەخێر، ئێمەیچ ئینساننمێ، ئینە پەی گەلوو کوردیچ پاسنەنە.

بەردەوام هەوڵێ سەلەمنای وێشا مدانە.

بەڵێ. چی بۆ کە وێم بسەلەمنوو؟ من ئیساتێوە هەنا، پێویس نمەکەرۆ جارێوی تەر بواچووشۆ، من هەنا و شمەیچ قبووڵم مکەردێ. بەڵام چەنی قبووڵش مکەری؟ ئەگەر وێم ڕێک بوزوو، بە شێوێوی ڕێکوزیایی بکۆشییەو، کۆشیاێوی هۆشیارانە بکەروو، هامڕایێوی قەوەت چەنی ژەنا وەش بکەروو. وەختێ ئیرادەو وێت، کۆشیایت، هێزوو مدرامانیت، ئازایەتیت، هەستەکێت، جوانترینوو هەستەکات، نیشانە مدەی ئیتر پێویس نمەکەرۆ وێت بسەلەمنی. بەڵام مشۆم ئی بییەیە ڕێک بوزوو، جە ڕووەو پەروەردەی ژەنولۆژییوە باس جە بییەی-زاتی و وێما مکەرمێ. یانێ تۆ هەنی، بەڵام مشۆم بە یاواینەیوە ئانەیە بیاونی بە ماناییوی گەورەتەرە. ئا وەختە مبی بە وێت، یانێ وێبییەی "وێبییەی". ڕۆشنکەردەیەوەی سروشتوو ژەنێ بەدڵنیاییەوە پەیوەندییش بە کۆشیایوە هەن. پەیوەندییش بە هێزوو مدرامانی و ڕێکوستەیوە هەن، سیستم ڕێکوستەی و هەمیشەییا. تەماشەو تارێخوو حاکمەکا بکەردێ، کەم و کەسری نییەن. ئەگەر یاگێوەنە یاگێ بەتاڵە بۆ، بەدڵنیاییوە کەسێوی تەر پەڕش کەردەنۆ. ڕۆشنکەردەیوەی سروشتیی ژەنێ بە ئازادیی ژەنێوە مکریۆ. وەختێو تەماشەو کۆشیای ئازادیی ژەنا مکەرمێ، مشۆم دیالێکتیکێوی پەروەردەی و ڕێکوستەی بنیات بنیەیمێ، کە نەبۆ بایسوو هاڵیگای.