رۆناهی سەرحەڎە سەرنجش وست سەرو پەیوەندی بەینو ژنۆلۆژی و کۆمەڵناسی و ئانەش وست ڕۋە کە چەمکەکۍ دیموکراسی، سیاسەت، ژیای تەنیا بە ژنۆلۆژی مەیانەدی. رۆناهی سەرحەڎە ۋاتش، "ۋېش جە ۋېشەنە ژنۆلۆژی کۆمەڵناسیا. کۆمەڵناسیچ بنەڕەتو گرڎو زانستەکان.
ئەنڎامەو ئەنجومەنو پاژکی رۆناهی سەرحەڎە بەشڎاریش جە بەرنامەو خۆبوونی ژن تی ڤینە کەرڎ. رۆناهی سەرحەڎە سەرو مژارو ژنۆلۆژی جوابو پرسیارەکا رۆنامەوان ئارژین بایسەلییش داوە.
ئامانجو زانستی ژنۆلۆژی چېشا؟
ژنۆلۆژی زانستو سۆسیۆلۆجیاو ژەنېن، بەڵام پرۆسېوە هەن کە ئا پێناسەشە ئارڎ کایۊ. پۍ ئانەیچ سەرەتا سڵام جە ڕابەر ئاپۆی کەرو کە ئا چەمکەشە خوڵقنا، پێشکەش بە جەهانیش کەرڎ و کەرڎش بە چەمکێوە گەردونی. جەهەمان وەختەنە گەشمەرڎە لەیلا ئاگریە، هێلین گارە و هەڤالە مالدا کە راسەوخۆ چا خەباتەنە بەشڎارۍ بیۍ و جە هەرمان و خەباتەکا ۋەرنیشتینە درێژەشا پنەدا،یاڎشا کەروە و جە کەسایەتی ئا یەرە هەڤاڵە شۆڕشگێڵەینە کە چا خەباتەنە بەشداریشا کەرڎ و گەرەکشابۍ با بە جواب پۍ ئا خەباتەیە سڵامشا ۋنەکەرو. بە ئامای کایەو ژنۆلۆژی سەرۆکایەتی بە تایبەت سەرو ئەوەکۊڵیای پەیوەست بە ژەنا راوەسەش کەرڎ. وەختۍ ئینسان ئەوەکۊڵیای جە کەسایەتی سەرۆکایەتی، ئەرەمەرزناو پەکەکەی و ڕاکەرڎەیۊ پۍ ئاخېزو کورڎسانی کەرۊ بە ئاسانی ۋینۊ کە بەرەو ئاخېزو ژەنا سەرجە نۊ ئا تاریخەشا نۋیستەنۊ. بەتایبەتی جە رێبازەکا سەرۆکایەتینە ژەنی، پیا، گلېرگە، کەسایەتی، بەها ئەرێنی و نەرێنییەکۍ وزیېنۍ ڕووە. شێوازو ژیای، شێوازو ۋیرکەرڎەیۊ پېسە سەلەمناو ئایدۆلۆژیکی پېسە پارتیبیەی بە نامۍ کریا، بەڵام نەواخنەکە نەک هەر کادر یاخوڎ راسەوخۆ ئەرکی سەردەم، یانیچ پۍ سەرکەوتەی جەنگاوەرا ئی پارتەیە نەبۍ. رەنگە پی جۆرە بەرکۊتەبۊ، بەڵام ئەوەکۊڵیای جە زانستو کۆمەڵایەتی بەشێۋېوە فرە قووڵ ئەنجامدریا. بەتایبەتی جە ٨٧ بەدماوە جە شیکاری ژەنېنە قووڵبیەیۊۊ ئاما ئاراوە. حەرپاسە جە چەمکەکا بەئیراڎەبیەی ژەناوە، تا زانابیەی و هوشیاری رەگەزی، وەشەویسی رەگەزی، ئەرەکۊشای رەگەزی، چەمکەکۍ پېسە 'ئەرەبڕیای'، 'فاڕای پیای، 'ئازاڎکەرڎەی بێکۆتایی'، ژنۆلۆژی بە بۍ ئانیشا بە شێۋۍ کتوپڕ وەش نەبیەن. وەشبیەی حەر چېۋېوە پەنەوازش بە ماۋېوەن. بڕۍ چېو هەن، بەجەم سازۍ با. وەختۍ یۊترینی تەمام کەرا، فاڕیا پۍ چېۋۍ تەری. ئەگەر چا لایەنۊ و حەرپاسە جە پارێزنامەو ئەسینایۊ رشدۍ بیمۍ جە تەمامو پارێزنامەکانە سەرۆکایەتی باس جە فاڕیای پاڕادیگمای کەرۊ. ئەگەر گېڵاوە پۍ وەڵۍ پارێزنامەو ئەسینای، رەنگە بە تەمامی نامەکۍ پاڕادیگمایچ نەبیەبۊ، جە کۆنگرەو ٥و پەکەکەینە وەنەپېتەیۊ جددی سەرو پراتیکی سۆسیالیزمی، سەرو پراتیکی کۊشیای نەتەوەکا و سەرو راسی هەنوکەیی کۊشیای ژەنا، ئەرەکۊشای چینایەتی سازکریابۍ. بەراسیچ ئا گوزارشتۍ سەرۆکایەتی پێشکەش بە کۆنگرەیش کەرڎۍ بۍ جە سەرو پلانسازی سەربازی و سیاسیوە گېڵای و پەیجوریۍ بۍ سەرو تازەبیەیۊ هۆشمەندی. ئینۍ گرڎ جە پارێزنامەکانە بیۍ بە پاڕادیگما، جە گرڎوو پارێزنامەکا ئەسینا، ئورفا، ئایهم، ۋەرگیریی جە گەلۍ، سۆسیۆلۆژیای ئازاد، هۊرسەنگنای سەرمایەداری، شارستانیەتی دیموکراتیک و پارێزنامەو ٥ ی و هتد..) ئێمە گرڎو ئا پارێزناما پېسە نەواخنو ژنۆلۆژی منیەیمېرە.
ژەنۊلۊژی زانستوو ژەنێن. چی پێویست بە زانستوو ژەنۍ هەن؟ هەڵا پێناسەکەرڎەی ژەنۍ پێویستیین. جە ڕووەو زانست، فەلسەفە، ئایین و میتۊلۊژیایۊ جە پێناسەکاو ژەنێنە ویرکەرڎەیۊی فرە خراپ هەن. چی ژەنی چا دۊخەنە کۊیلۍ یاخود دیلەنە؟ وەرووو ئانەی وێش چانەیە ڕزگار کەرۊ و سەرجەنۊ شناسنامەو ژەنی یاگەدار کەرۊ. زەروورش بە زانستێوە کۊمەڵایەتی هەن. ژەنیۊلۊژی چندە کۊکوشیی ژەنا ڕۊشن کەرۊوە ئانڎەیچ درک بە کۊکوشیی گلێرگەی کەرۊ. چی لایەنەوە پەنەواز بە کۊڵیایۊی کەرۊ و هەم ئانەیچ کە کە ژەنیشا پێسە تەنیا پێسە قوربانی و ستەموەنەکریای نیشان بدریۊ ڕاس نییا، ژەنیشا سەرباروو گرڎوو هجووم و کۊکوشییەکا جە گرڎوو قۊناغەکاو تاریخینە دەورشا بییەن ، وەلۍ چە وەختێوە زیادتەر ئانە وزیان ڕووە؟ زانستەکاو پۊزیتیڤیست و سۊسیۊلۊژیای ماچا کولتوورێوە خوداوەندی بییەن وەلۍ بێمانا بییەن. یانۍ بەسەرەتایی بەشێوەو کلانی بییەن. ئا قۊناغە چێشش بونیات نیا باسوو ئانەیە مەکەرا. سەرشرە بازی مدا، گرڎ تاریخی جە سۊمەرییەکاوە دەس پەنە کەرا. ئینسان مشۊم سۊمەری پێسە ئەوەڵوو خراپەکارییەکا دەسنیشان کەرۊ. ئا بەهۍ تا ئیساتێچ وێگێری کەرۊ. پێسە چەنی کولتووروو خوداوەندەکا شۊڕشوو گلێرگەیش ساز کەرد، ئامانجوو ژەنیۊلۊجیچ ئانەنە کە بوار پەی دووەم شۊڕشوو ژەنا بڕەخسنۊ.
کولتووری نیۊلیتیک و کشتوکاڵی بە پاو سەدەو ٢١، بە پاو ئی سەرڎەمەیە کە ئینایمۍ دلێشنە، بە پاو ویەرنای گرڎوو وەربەسە هزرییەکا، وەختۍ سەرۊکایەتیی سۊسیۊلۊژیاو ئازادییش نویست و کەوت وەرڎەسما و واناماوە گرڎوو قاڵب و چوارچوەکاو دلۍ مەژگیما یۊ دماو یۊی وڕۍ. بەڵۍ پێسە بیرڎۊزوو ڕزگاریی ژەنۍ، کۊشیای ڕەگەزی بنەمێوە قەوەتە بۍ، وەلۍ بڕۍ سەرۊمرڎایۍ وردتەرۍ و قووڵتەرۍ سازۍ بیۍ. وەختۍ زانستوو ژەنۍ و ژەنیۊلۊژی ساز بی، سەروو ئانەیە دەسما کەرد بە واتەواچ. وەختۍ ئا بوو پارێزنامە پەی ئێمە ڕوانە کریا یەک دننە بۍ. ئا شەوە پارێزنامەکەما دلۍ وێمانە بەش کەرد و بە دەسنویس نویستماوە. ڕووبەڕووۍ ئەندێشەی تازەی بیەیمێوە، بەڕاسییچ ژیوایۊ بۍ. زانست فرە پێوەسا بە کۊشایۊ. زانستی پۊزێتیڤیستی فرە خراپەکارییێش کەرڎێنۍ ئۊو جمیەرەکاو ژەنانە. ئا تیۊرییۍ ئێمە بەرەو وەڵێشا بەرمۍ کاریگەری کەرا سەروو ئینسانە ئاساییەکا و کاریگەریچ سەروو شۊڕشگێڵنا و گرڎ کەسیچۊ منیارە. وەروو ئانەیە ژەنیۊلۊژی زانستوو ژیواین، زانستوو ژەنێن، زانستوو ژیوای هامبەشین، زانستوو ئازادیین. سۊسیۊلۊژیا تا ئیساتۍ بێژەن بۍ، دلێشنە ژەنی نەبۍ.
ڕەنگە پێوەس بە فێربییەی و پەروەرڎەێچماوە بۊ، وەروو ئانەیە زانستەکاو ئیساتۍ فرە لای سەریوە ئینۍ جبەروو گلێرگەیۊ. فرە هیرارشیکی و پلەبەندییانە ئینۍ دەسوو چند پیێوەنە. ئا وەختە ڕابەروو گەلوو کوردی عەبدوڵڵا ئۊجالان باسوو بابەتوو ژەنیۊلۊژییش کەرد، شمە تووشوو دژواری و تەنگوچەڵەمەی نەبییەیدێ؟ وەروو ئانەی فاڕیای جە پەروەرڎەنە دژوارا. یانۍ بەکۊمەڵایەتیکەرڎەی و بە ژیوایکەرڎەی زانستەکەی چەنی بۊ، چا ڕووەوە ڕووبەڕووۍ دژواری بیێوە؟
بارەو ژەنیۊلۊژییوە چێش وچیۊ، منویسیۊ، بڕۍ لوایمۍ شۊنیشەرە. بڕێوە پێسە فیمینیزمی کوردی پێناسەش کەرێنۍ، یان چەنی فیمینیزمی بەراوردش کەرێنۍ. گرڎ هامڕۍ نییەنۍ چەنی کولتووری نیۊلیتیکی. ژەنیۊلۊژی زانستێوە تازەن. وەروو ئانەی پێسە زانستێوە تازەی چەسپیۊ هەڵای وەخت و خەباتی فرەش گەرەکا. وەلۍ دەسش پەنە کەرڎەن، پێسە ئەکادیمیایچ ئینا چێروو باڵادەسی و فشاروو پیاینە. یانۍ پەی ئانەیە گرڎ بوارێوەنە مەیدانێوە پەی وێس وێزۊوە ئینا چێروو فشاری و دژوارینە، دلی ئێمەنە فشار و دژواری نەبۍ، بە پێچەوانەوە بە دڵوەشی فرەوە خێرامایما کەرد. جە گرڎوو ئەکادیمیاکانە، دلۍ گرڎوو ڕێکوستەیەکانە گرڎ گەرەکشانە وانەو ژەنیۊلۊژی فێرۍ با. کادرە کوڕەکێچ گەرەکشانە وانەو ژەنیۊلۊژی فێرۍ با. تەماشەو گلێرگەی کوردیما کەرد ئانڎە جمیەروو ژەنا دلیشنە ڕێک وزیان، چایچ وانەکاو ژەنیۊلۊژی بە ژەنا و بە گرڎوو گلێرگەی وچیاوە، چەمدرایی ئەنجامەکش کەرمۍ بەرهەمیچ وەڵا کریانۊ جە پلاتفۊرمی ئازادنە ژەنی و پیا ئینۍ پێوەرە. چی بەگەرمی خێرامایش کەرا؟ چونکوم گرڎ کەس وێشش دلێنە وینۊوە، زانست دوور نییا جە گلێرگەیۊ. زانست مشۊم دلۍ گلێرگەینە بۊ و گنۊ وەروو ئینسانەکا. ئەگەر تۊ نەتاوی پاسە کەریکە بیاواتنە ئا وەختە ئەرەبڕیای وەش بۊ مەودا گنۊ بەینۊ. پێسە ئانەیە خۊیدا وەک ئەوەی چینی باڵادەس زانستشا کەرڎەن بە موڵکوو وێشا، زانست و دەسەڵات پیسە هێزیوە بەراش ڕاوە. گلێڕگەیچ پێسە ئانەی نەزان بۊ بەراش ڕاوە، یانۍ جە ئەنجامنە مامەڵێوە چینایەتی کریۊ. وەڵیوەبەرڎەی زانستوو ژەنۍ، ورچەرخیای و شۊڕشێوە هزری مارۊ ئاراوە. ئیوێرانکارییە ٥ هەزار ساڵە، قاڵبوو هزری غەڵەتیش وەش کەرڎەن. تا ئەوەکۊڵیای چا بارەوە نەکریۊ، زانیاری بارەشۊ بەدەس نۍ، هزر و ئەندێشەی ڕاسیچ بنەدار مەبۊ. خاسا وەلۍ ئا نۊعە ویرۊکەرڎەیۊو ئینسانەکا چەنی ساز بییەن . پەی نموونەی میتۊلۊژی و ئەفسانەشناسی فرە خاس باسوو ژەنۍ مەکەرۊ. دەسدرێژییەکاو سەروو بەهاکاو ژەنێشا، شێوازوو پیای بە شێوێوۍ میتۊلۊژیک وزیێنۍ ڕووە. چیگەنە ڕاسیێوە شاریاوە هەن.
متاومۍ واچمۍ میتۊلۊژیا پێسەن عەینەکاو تاریخی؟ یاومێنۍ کە تاریخنە چێش بییەن؟
بەڵۍ، ئا ڕازۍ وێشاوە وەشۍ نەبیێنۍ. ڕاسیێوە شاریاوەن. ئینسانەکۍ پەی ماوێوە فرەی بە میتۊلۊژی ویرێشا کەرڎێنیوە، لوێنۍ ڕاوە. هەرپاسە جە لایەنی ئایینیچۊ مۊرەو وێش دێنەش وەنە. تەنانەت ئینسان متاوۊ تا ئارۊیچ وەرهەرمانا، فرە درێژ کریاوە و قاڵبێش وەشی کەرڎۍ. تەنانەت تا ئارۊیچ پێسەن. گرڎ چیوۍ پێسە قسۍ ئیلاهیی ئشناسیان و پاسە مەنەنۊ، نمازا هیج شرۊڤە و شۊنیرەلواێوە بۊ. بدیەیمۍ پەی فەلسەفەیچ ئادیچ ژەنیش فرە گولانۍ کەرڎێنۊ.'ژەنی ئینسانەنە یان نا، ژەنی کەمتەرەنە جە ئینسانی، ژەنی کەمئەقڵەنە' ئانۍ گرڎ فەلسەفەی سازۍ کەرڎێنۍ. یانۍ فەلسەفەیچ دەوری نەرێییش گێڵنان. ئانەیچە پەنەوازییش بە سەرەڕاسکەرڎەیۊ هەن. وەروو ئانەیە میتۊلۊژی، ئایین، فەلسەفە بەرجەسۍ نییەنۍ، وێشا جە زانستی بڕیرە، وەلۍ زانستیچ گرڎ چێوێش بە پۊزیتیڤیستیانە گێرت دەس. یانۍ ئەگەر 'بۊ'، 'وینووش'، 'بەرجەسە بۊ' . ڕاسینە زانستی پۊزێتیڤیستیچ ژەنیش پێسە ئۊبژێوە نیێنەرە و هیچ بەهێوەش پەی ژەنۍ نەنیانرە، تا ئەوەکۊڵیای بارەشۊ کەرۊ.
شێواز و ڕێبازەکاو ژەنیۊلۊژی پەی یاوای بە ڕاسی کامێنێ؟
ژەنیۊلۊژی چا چوار بەشەو هزری کۊڵۊوە. هەڵبەت ژەنیۊلۊژی پەیوەندییش بە فەلسەفەیۊ هەن. یانۍ ئانۍ جە بوارێوە خراپنە فەلسەفەشا بەکار ئارڎەن، فەیلەسووفەکۍ بیێنۍ. وەلۍ ئایا ئامانجوو فەلسەفەی چێشا؟ جە ڕووەو هزری و ڕۊحییوە، گێڵاین شۊنەو هەقیقەتیرە وێیاوناین بە ڕاسیی، نۊعەکە پەیجۊرکارین. یانۍ پەیوەندیی ئادی بە ژەنیۊلۊژی و سۊسیۊلۊژیوە گرنگا. وەلۍ ئاشکراکەرڎەی ئا فەیلەسووفا جە ڕاشاوە ئەقڵیەتوو گلێرگەی بریا ڕاوە و مجیارە، پێویسا. یانۍ ئێمە چوار شێوۍ زانستیما بە بنەما گێرتێنۍ، غەڵەت و ڕاسەکێما جە یۊی جیۍ کەرڎێنیوە. ڕاسەکێما پەی وێما کەرڎێنۍ بە میراتی بنچینەیی، ئانەیچ گرنگا. چێگەنە مامەڵێوە پارادیگمایی گرنگا. هەر زانستێوە پەشتی بە پارادیگماێوە بەسۊ. پیسە وچیۊ 'زانست بێلایەنا' ڕاس نییا، زانست بێلایەن نییا. زانست تا ئیساتۍ لایەنگێروو دەسەڵاتداران، وەروو ئانەی نەک سەروو ئامراز و کەرەسەکا گرڎ چێوێوە پێسە ئۊبژەی وزۊ چێروو ئەوەکۊڵیایۊ. وەختۍ بابەتەکە ئینسان بۊ بە ئەقڵیەتوو وێشۊ شرۊڤەش کەرۊ. بەتایبەتی جە ڕاو زانستی کۊمەڵایەتیوە بە ئەقڵیەتوو وێشۊ ڕاڤەش کەرۊ. ئا پاڕادیگما کە ڕا وەرڎەموو ژەنیۊلۊژینە کەرۊوە پارادیگماو 'دیموکراتیک، ئیکۊلۊژیک و ئازادی ژەنێن'. ژەنیۊلۊژی پیسە بییەی ژەنی بە بنەما گێرۊ و سەرشۊ نیشانۍ منیۊرە. وەروو ئانەیچە زانستوو ژەنێن. گلێرگەی ئەخلاقی – سیاسی چەنی متاوۊ زیندە بۊ؟ وێشۊ زیندە بۊوە؟ نا. چندە ژەنی زیندۍ بۊ، ئاستووو خوداوەندەکانە بە مبارەک وینییا وتاریخەنە دەوری یوەمشا گێڵنان شۊڕشێوە هزرییشا ئارڎەن ئاراوە، ئیساتۍ سەرجەنۊ پێویسش بە شۊڕشی دووەمی هەن.
پەیوەنڎیی ژەنیۊلۊژی چەنی سۊسیۊلۊژیاو ئازاڎیی چەنینا؟
وێش ژەنیۊلۊژی سۊسیۊلۊژیا و کۊمەڵشناسیین. وەلۍ ژەنی چەق و ناوەنڎەنە منیۊرە و جە دەسلوایۊ تا ئابووری و ئیکۊلۊژی گرڎ چیوێوە ورسەنگنۊ. دەسەواچۍ، چەمکە بەکارئامێکۍ، دیموکراسی، سیاسەت گرڎ چێوۍ سەرجەنۊ دلۍ ژەنانە تەنیا جە ڕاو ژەنییۊلۊژیوە مسۊگەر بۊ. هەڵبەتە سۊسیۊلۊژیا پەی وێش زانستێوە سەرەکیین. گرڎوو زانستەکا پەشتی بە سۊسیۊلۊژیای بەسا. نەک هەر ئێمە ئەکادیمیێچ کە کۊڵیایۊ کەرا پاسە ماچا. وەروو ئانەیە ئانە کە نیشانۍ سەروو گلێرگەیۊ منیۊرە سۊسیۊلۊژیان. ئانۍ کە خەباتی ژەنییۊلۊژی کەرا زیادتەر ئانەیە وینا. ئێمەیچ پێسە پاژکی ئانەیە بەهەند ورگێرمۍ. بەینوو ئایدۊلۊژیای و سۊسیۊلۊژیانە مەودا نەمەنێنە. سەدەو ٢٠ گرڎکەس کەس واچێنۍ ماوەو ئایدۊلۊژیاکا سەرشییەن. سەرۊکایەتییچ واتش، "مەوداو بەینوو سۊسیۊلۊژیای و ئایدۊلۊژیای کەم بییەنۊ ". واتە یۊ نکۊڵی جە گرڎ چێوێوەنە کەرۊ وەلۍ ئایدۊلۊژیا وەرهەرمانا، ئاندە پێچەوانەش کەرۊوە. سەرۊکایەتییچ ماچۊ:"هەر بیرڎۊزێوە بە بۍ سۊسیۊلۊژیای وێش بەرۊ ڕاوە مەتاوۊ سەر گنۊ، مەتاوۊ بیاوۊ بە ئامانجەکاش. هەڵبەت گێرا بەرنامەو تۊنە بنەما و دەسنیشانکەرڎەیەکاو تۊ نەبا. وەلۍ وەروو ئانەی چێروو نامۍ سۊسیالیزم یان ئازاڎینە نەبا بە دۊگما، وەروو ئانەی پەی وێت وێت نەسازنی، مشۊم جە قۊناغێوە تازەنە ئانەیە وەرەچەم وزی نیشانێش سەرۊ بنیەیرە. بارەشۊ کۊڵیەیۊ و خەتەو کۊشیایش دیارییە کەری. وەڵێوەلوای ژەنییۊلۊژی هەم پێسە ئایدۊلۊژیکی و هەم پێسە پراتیکی و هەمیچ پێسە سیاسیێوە هێز بە پاژکی بەخشۊ. هەڵبەت ژەنییۊلۊژی بەرژەوەنڎیی ژەنێن، ئازاڎیی ژەنۍ و ژیوای بە بنەما گێرۊ. ئێمەیچ سەروو بیرڎۊزوو ڕزگاریی ژەنۍ خەبات کەرمۍ. ئێمە جە تیۊروو ڕزگاری ژنێوە دەسمان پەنە کەرڎ و ئیسەیچ کۊشایایما سەروو ئانەیە بەرمۍ ڕاوە. ماچمۍ ئێمە گرڎوو میراتوو کۊشیای ژەناو دنیۍ پەی وێما بە بنەما گێرمۍ. هەڵبەتە ژەنیی ئەکادیمیک، نویسەر، فەیلەسووفۍ هەنۍ. ئادێچ تیۊروو فیمینیزمیشا فرە قەوەت کەرڎەن. هاگایچشا چا میراتییە بیەن و وێشا بە ساعیبوو نیۊلیتیکی زانان ئانەیچ پەی ئێمە و پەی ژەنییۊلۊژی بنەمانە.
متاۋمۍ پی جۆرە واچمۍ، پۍ ئانەی جە بوار و پانتایی زانستینە تازەبیەیۊ ساز کریۊ پەنەوازش بە تەماشا کەرڎەیۍ ژنۆلۆژیانەی هەن. چ بوارو سۆسیۆلۆجی، ئارکۆلۆجی کەرتەکا تەندروستی، جە بیرکاری و گرڎ چېۋېنە تەماشاکەرڎەیۍ ژنۆلۆژیک پێۋیسا. یاۋایمۍ بە دمای بەرنامەکەیما. ئەگر چېۋۍ مەنەن فەرماودۍ واچدېش..
بەڵۍ، ئامانجو ژنۆلۆژی چارەسەرکەرڎەی قۊرتەکا سەڎەو ٢١ییا. جە سەڎەو ٢١ینە جە گرڎ یاگېنە هاوارو ژەنا، جمیەرو ژەنا بیەیش هەن. پا رادە تنوتیژی جەنگی جەهانی یەرەمی ملۊڕاوە. ژەنی چېش پۍ ۋېش بە بنەما گېرۊ، بەراسیچ دەرفەت و تواناو ئاخېزو ژەنۍ هەن یان نا، هەڵبەت ژنۆلۆژی قسېش سەرو گرڎ ئینیشا بۊ. ئێمە متاومۍ پېسە پاژکی جە بەرنامېوە تەرەنە سەرو مژارو سەڎەو ٢١ی، چېشما پنەماچۊ، دەرفەتەکۍ ئاخېزی هەنۍ یان نا راوەسە کەرمۍ. بە دڵنیاییوە ژنۆلۆژی جوابو ئانیشا مڎۊوە. بەڵام ئێمە متاومۍ پېسە پارتێوە سەرمەشقی مرڎای سەرو ئانەی کەرمۍ. جارێوە تەر ماچمۍ قەناعەت و گرڎوو ژەنان، ۋەشەویسی ژەنا ژنۆلۆژیین. گرڎ ژەنۍ چی زانستەنە یاگۍ ۋېش گېرۊ. ئێمەیچ قەناعەتما پاسەن ژنۆلۆژی بە هێزۍ فرە گۊرۊ چی سەڎەنە دەورو ۋېش گېڵنۊ.
هـ . ش / س . ز
