سەرۊکی وەڵینوو سی پی تی مارک نیڤۍ واتش، کە ئیمراڵی ناوەندێوە گۊشەگیریین و زینڎانیکەرڎەی ماوەدرێژوو عەبدوڵا ئۊجالانی مایۍ قبووڵکەرڎەی نییا و واتش، " بێدەنگیی سی پی تی وەراوەروو دۊخوو ئۊجالانیوە خۊفناکا، مشۊم سی پی تی واوەی سەرۍ ئیمراڵی بڎۊ".
رێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۊجالان ماوەی ٢٥ ساڵە لە زینڎانی ئاسایشی بەرزی ئیمراڵی لە هەلومەرجی دژواری گۊشەگیریدا زینڎانی کراوە و ماوەی نزیکەی سۍ ساڵە هیچ هەواڵێک لەبارەیەوە نازاندرێت. بە ئامانجی شکاندنی گۊشەگیری دژوار و مسۊگەرکردنی ئازادی جەستەیی ڕێبەری گەلی کورد عەبدوڵا ئۊجالان کە بە هیچ جۊرێک بنەماڵە و پارێزەرانی ناتوان بیبینن لە ١٠ی تشرینی یەکەمەوە لە ٧٤ ناوەندی جیهان بە کۊنفڕانسی ڕۊژنامەوانی هاوبەش و هاوکات دەست بە کەمپینی 'ئازادی بۊ عەبدوڵا ئۊجالان، چارەسەری سیاسی بۊ پرسی کورد' کرا.
چوارچوەو هەڵمەتەکێنە ڕێکخوزیاێوە سەرمەشق و سەرەکی، کە پەی دماییئارڎەی بە گۊشەگیری ئیمراڵیینە داواکاریش ئاراستە کریان، کۊمیتەو ڕاگێری جە ئەشکەنجەو سەر بە یۊبییەی ئەورووپای (سی پی تی)ین، کە متاوۊ سەرۍ ئیمراڵی بڎۊ. حەرپاسە ئایندە و وەرپەرسیی گۊشەگیریی زیاتەری ئینا دەسوو سی پی تی-وە. وەلی ئا ڕێکوزیا تا ئیساتێچ ڕاپۊرتەو دمایین سەردای وێش پەی ئیمراڵی ئەیلوولوو ٢٠٢٢، ئاشکراش نەکەرڎەن و وەراوەروو ئا داوێنە پەی ماڕای گۊشەگیری جە سەرتاسەروو جیهانیوە ئاراستەش کریا بێدەنگا.
حەرپاسە جگە جە ڕاپۊرتەکاو سی پی تی بارەو سەردایەکاشۊ پەی ئیمراڵی، دلێنەو ئا دیداراشە بەرڎەوام شاریێنێوە. ئێمە چەنی پارێزنەری بەلجیکیی نامییەی مارک نێڤۍ قسێما کەرڎە، کە بەینوو ساڵەکاو ٢٠٠١-٢٠٠٣ و ٢٠١٠ سەروو ئیمراڵییش دان و سەرۊکی وەڵینوو سی پی تیین.
سەرۊکی وەڵینوو سی پی تی مارک نێڤۍ جوابوو پەرسە هامبەشەکاو ئاژانسوو هەواڵوو فوراتی و بەرنامەو ڕوانگەو ئەورووپاو سەرکال دەمیرەلیش دێوە، کە بەرنامەکە کەناڵوو میدیا خەبەرینە پێشکەش کریۊ. مارک واتش، کە ئیمراڵی ناوەندێوە گۊشەگیریین، هەلومەرجەکە ئیمراڵیینە مایۍ قبووڵکەرەی نییا و ڕاو چارەسەری دیالۊگا نەک فشار و گۊشەگیری.
مارک نێڤی واتش، کە بێدەنگیی سی پی تی وەراوەروو دۊخوو عەبدوڵا ئۊجالانیوە خۊفناکا و داواش وەنەو سی پی تی-ی کەرڎە، کە واوەی سەرۍ ئیمراڵیی بداوە. نێڤی قەرارەکاو دادگاو مافەکاو ئینسانوو ئەورووپایش بارەو ئاستەیۊی درێژخواینیوە زینڎاننە یاد کەرۊ و واتش، "ئاشکران، کە ئۊجالان زینڎانیێوە ڕەمزی و هێمایین و پەنەوازا چارەسەر بۍ ئاراوە. زینڎانیکەرەی پەی ماوەی درێژخواینی مایۍ قبووڵکەرڎەی نییەنە".
جوابەکاو پارێزنەر مارک نێڤێ، کە ئیساتۍ سەرۊکایەتیی دەسەو میاننەتەوەیی چەمداریی زینڎانەکا کەرۊ، بەلجیکانە ئینەن:
پێسە ئەندام و سەرۊکوو سی پی تی شمە یەرۍ جارۍ سەروو زینڎانوو ئیمراڵییتا کەرڎەن، کە دلێشنە ڕابەروو گەلوو کوردی بعەبدوڵا ئۊجالان زینڎانی کریان و دیدارتا چەنی کەرڎەن. گەرکما جە دیای شمەوە پەی سەردایەکا دەس پەنە کەروو. متاوی بڕۍ باسوو ئا قۊناغەیە کەری؟
سەرباروو ئانەیە ماوێوە فرەش سەرەرە لوان، وەلۍ سەدایەکاو ئیمرالیم هۊش نمەشاوە، سەردای زینڎانێوە کە تەنیا یەک زینڎانییش چەنەن ئەزموونێوە گەورە و دۊخێوە نائاسایین. سەروو بنەماو هەرمانکەرڎەی سی پی تی ئشیا ئێمە قەراروو دیدار چەنی ئۊجالانیما بە وردی تاوتۊ کەرڎۍ . ئا وەخت سی پی تی ئشیا سەروو زینڎانەکاو ٤٧ وەڵاتاوە هەرمانەش کەرڎۍ . ئشیا سەرۍ زینڎانیێوەیچما دێ، کە بە تەنیا زینڎانێوە دوورگێوەنە گیریان، پەی ئانەیچ حەوڵۍ فرێما دێ.
وەختۍ من پەی هەوەڵ جاری لوانۍ ئیمراڵی، وەڵتەر بڕۍ هامڕێم شاندی وەڵیننە سەروو ئیمراڵییشا دابۍ و چەمشا بە ئۊجالانی کەوتەبێ. یانۍ من دلۍ ئا شاندەو سی پی تی-ینە بێنا کە پەی دووەمجارۍ سەرۍ ئیمراڵیی دێنێ. ئۊجالان ماوێوە بۍ بەتەنیا بێ، گۊشەگیریێوە قورسش سەرۊ بێ، حیچ پەیوەندیێوەش بە بەریوە نەمەنەبێ. وەختۍ دیما وەزعەش خاسە نەبێ.
متاودۍ بڕۍ باسوو زینڎانوو ئیمراڵی کەرڎۍ ، پەی نموونەی بیناسازی و ئاستەنگەکاو سەردای پەی وای؟
ئیمراڵی دوورگێوە گولانەن سەروو بەحروو مەڕمەرەیۊ. ئەوەڵۊ تەنیا پێسە بارەگای سەروازی و زینڎانی بەکارئامان و ئانەیچ ناکۊکییەکا بارەو ئیندەو ئا دوورگەیوە وزۊ ڕووە.
بارەگای سەروازی ئینا چا فرە گرنگا، چونکوم ئا کەسە ئینا چاگە زینڎانیین ئۊجالانا. حەرچند پێویسا چێروو دەسەڵاتی سیاسیی تورکیاینە بۊ. وەلۍ ئینا چێروو کۊنتڕۊڵوو سوپێنە. ئانە بە ئێمەش نیشانە دا، کە پەی لوای پەی دوورگەکەی پێویستیما بە هەلیکۊپتەروو سوپاو تورکی هەن. بە بەهانۍ شەپۊلەی بەرزەو بەحریوە هاموشۊ بە کەشتیی ئەسەما.
ئێمە بە هەلیکۊپتەری سەروازی لوایمۍ ئیمراڵی. وەختۍ پەی هەوەڵ جاری ئۊجالانما دی، ئاد بە تەنیا و دلۍ گۊشەگیریینە بێ. خاس ئەوەڵ سەردایم ویرا، یەرۍ جارۍ لوانا واگە. گردوو سەردایەکانە ئۊجالان گەرەکش بۍ قسۍ کەرۊ، بۊنەو گۊشەگیریی سەریشۊ، پێویستییش بە قسەکەرڎەی و ڕافاڕایۊ بێ. فرەو چێواش پەیما باس کەرڎۍ .
'بۊنەو گۊشەگیرییوە پێویسش پانەیە بۍ جە ڕاو قسەکەرڎەیوە پەیوەندیی بە جیهانوو بەریوە ساز کەرۊ'
هەڵوێستوو ئۊجالانی وەراوەرتاوە چێش بۍ و باسوو چێشی کەرێ؟
یوەم تایبەتمەندییش کە سەرنجکێش بێ، ئانەبۍ کە بەرڎەوام گەرەکش بۍ قسۍ کەرۊ. پەنەش واتا کە چەنی باڵدارە گولانەکا قسۍ کەرۊ، بەڕاسییچ حەوڵۍ دۍ چەنی باڵدارە گولانەکا قسۍ کەرۊ. پەوکای سەردایەکاو ئێمە دەرفەتێێوە بێنۍ تا ئۊجالان چا ڕێوە پەیوەندیی چەنی جیهانوو بەری ساز کەرۊ، پەوکای ئشیا هەست پا دۊخیشە کریێ.
نەک بارەو وێشۊ، بەڵکوم بارەو گەلەکەیشۊ نیگەران بۍ
خەیاڵش بۍ فرەو چێوا باس کەرۊ، نەک بارەو وێشۊ، بەڵکوم بارەو گەلەکەیشۊ نیگەران بێ. ئینە گەورەتەرین تایبەتمەندییش بێ، خەیاڵما واچوو ئۊجالان فەرتەر باسوو دۊخی گردینی کەرۍ تا باسوو دۊخی سیاسی گردینوو وێش. چونکوم زانێ، کە زینڎانیێوە سیاسیین.
دیدارەکانە چەنی ئۊجالانی گەورەتەرین چێو، کە کاریگەرییش سەرتاوە نیارە چێش بێ؟
سەردایەکامانە ئانە کە فرەتەر کاریگەرییش سەروو منۊ نیارە ئانەبێ، کە ئۊجالان فرە باسوو هەلومەرجوو زینڎانیبییەیوێش نەکەرۍ زیاتەر باسوو گەلوو کوردی و پەکەکەی کەرێ. ئا هەڵوێستەو ئۊجالانی فرە سەرنجکێش بۍ ئاخر زینڎانیۍ عادەتەن گلەیۍ و جە دۊخی سیاسی مەکەرا، زیاتەر قسۍ سەروو دژوارییەکاو وێشا و ژیوای ڕوانەی کەرا و ئا بابەتا باس کەرا. دیدارەکامانە چەنین ئۊجالانی دۊخێوە تەمام پێچەوانە بێ،ئا هەڵوێست و مامەڵە پەی ئێمە فرە گرنگ بێ.
'داواما کەرڎە کە ئۊجالان فاڕیۊوە پەی زینڎانێوە تەری'
گیریای ئۊجالانی ئیمراڵیینە پا منیۊ ساڵەو ٢٥ەمینیوە. ئیمراڵیینە ویەرنای ئا گردوو ساڵا مشۊم فرە دژوار بۊ، پاسە نییا؟ بەدڵنیاییوە ئانە حەرگیز ئاسان نییا. بەڕۊشنی واچوو، ئەوەڵۊ من و هامپیشەکام ویرێما کەرڎۍ وە کە دمایی پی گۊشەگیرییەو ئی دوورگەیە مارا. پەوکای بڕواما چانۍ بێ، کە کاربەدەساو تورکی بە ئەگەری فرەوە ئۊجالانی فاڕاوە پەی زینڎانێوە تەری وشکایینە. وەلۍ پاسە نەبی، دماو ماوێوە دیاریکریای زاناما، کە زینڎانەکە گەورە کریان و چند زینڎانیۍ تەرێچ فاڕیێنێوە پەی واگەی.
'ئیمراڵی پێسە شۊنۍ پەی زینڎانی گونجیا نییا'
شمە ماچدۍ یاگۍ ئیمراڵی پەی زینڎانی گونجیا نییا، ئایا وێش پەی وێش بۊ بە ناوەندێوە گۊشەگیری؟
بەڵۍ ئینە دۊخێوە فرە ئاشکران. پەوکای ئێمە هەر ئەوەڵۊ ویرێما کەرڎۍ وە و داواما کەرڎە، کە ئۊجالان فاڕیۊوە پەی پەی زینڎانێوە وشکایینە و بەروو دوورگەکەیۊ.
دەوڵەتوو تورکی داواکێش قەبووڵە نەکەرڎە؟
نا. کاربەدەساو تورکی قەبووڵشا نەکەرد.
بەرڎەوامیی زینڎانیکەرڎەی ئۊجالانی، کە زینڎانیێوە ڕەمزی و هێمایین، کێشەو کوردی کە مەکریۊ نکۊڵییش وەنە کریۊ ، مارۊ ئاراوە'
ماوەو ٢٥ ساڵی ویەرڎەینە دۊخوو گۊشەگیری ئیمراڵیینە هیچش نەفاڕیان. ماوەو ٣ ساڵان هیچ زانیارییێوەلاو ئۊجالایوە وەرڎەس نییا. ئۊجالان کە بەتەمامەتی جە مافوو دیداری چەنی بنەیانەی و پارێزنەراش بێبەش کریان، گۊشەگیریێوە ڕەهاش ملەرە سەپییان. شمە چەنی گۊشەگیری سەروو ئۊجالانی ورسەنگندێ؟
بڕوام پاسنێنە کە مشۊم ئێمە هەردووە لایەنەکەی جە یۊترینی جیا کەرمێوە، لێوە هەلومەرجی گۊشەگیری هەن، ڕاسیینە من نزیکۊ نەلانا شۊنەو پەرەسانایەکارە، ماوەو چند ساڵان نزیکۊ چەمدارییم نەکەرڎەن. وەلۍ تا مۍ گۊشەگیری دژوار بۊ و قورستەر بۊ، ئینە گومانیش نییەنە.
بەتایبەتی بابەتوو درێژخواینای گێرتەی زینڎانی، یاساکاو دادگای و مافەکاو ئینسانوو ئەورووپای بارەو دۊسیەکێوە بەڕۊشنی ئانەش وستەن ڕووە، کە مشۊم گۊشەگیری و ماوەی درێژوو گێرتەی مانادارۍ با.
ئایا هەڵای مانێوە پەی گێرتەیش ماوەو ئا گردوو ساڵا زینڎاننە هەن؟ ئی پەرسێ، بابەتێوەنە کە دادگاو مافەکاو ئینسانوو ئەورووپای جە چوارچوەو ماوە درێژەکاو گێرتەینە ئارڎۍ نەش ئاراوە. ئانە نەک حەر پەی ئۊجالانی، پەی زینڎانییای تەروو تورکیایچ و یاگەکای تەریچا. بارەو ئۊجالانیوە کە پێسە زینڎانیێوە کە قورسایی هێمایینیش نکۊڵییش چەنە مەکریۊ، ماوەی درێژ و بەرڎەوامی زینڎانیکەرڎەیش قۊرتێوەش ئارڎەن ئاراوە، کە نکۊڵییش وەنە مەکریۊ، ئینە دۊخێوە فرە ئاشکران.
'گۊشەگیریی ماوەدرێژ کریۊ فاڕیۊ بە ئەشکەنجە'
متاومۍ واچمۍ کە گۊشەگیرییەکی درێژخواینی چینە فاڕیان پەی ئەشکەنجەی؟
گۊشەگیری چندە درێژ بۊ، ئاندە دژوو شکۊمەندیی ئینسانەکا پێسە پاشێلکاریێوە قەبووڵ کریۊ. هەڵبەت ئێمە متاومۍ گۊشەگیری سەروو ئۊجالانی پێسە ئەشکەنجەی وینمێ.
'بێدەنگیی سی پی تی مایۍ نیگەرانیینە'
پێسە مزاندۍ تاکە ڕێکوزیایێ، کە مافوو سەردایش پەی ئیمراڵی هەن سی پی تیین. دمایین جارنە ئەیلولوو ٢٠٢٢ سەرێئیمراڵیتا دا. سەرباروو ئانەیە وەختش سەرە لوان و گردوو داواکارییەکاو کوردا، هەڵای ڕاپۊرتەکە ئاشکرا نەکریان. شمە هەڵوێستوو سی پی تی وەراوەروو ئیمراڵیینە چەنی ویندێ؟
نکۊڵیی جە دەوروو سی پی تی مەکریۊ، وەلۍ ئەرکەکەیچشا دژوارا. نکۊڵییش چەنە مەکریۊ ئشیا دۊخوو ئۊجالانی بەریچۊ چەماریی کریێ. ئۊجالان داراو تایبەتمەندیی فرە گرنگین کە پەی جیهانوو بەری بیاونیۊ. پەوکای هەم پەی ئۊجالانی و هەمیچ پەی بۊ پارێزنەری و قەومەکاش کە گەرەکشانە ئەنجاموو سەردایەکا بزانا، ئا دۊخە فرە دژوارتەرا، کە ئێمەیچ چەمداریما کەرد و تێبینییما کەرد و دیما.
ئانە جە چەنەوینییەکات (تێبینی)یەکاتۊ فێر بییا، دمایین سەردای ساڵەو ٢٠٢٢ بۍ و هەڵای ڕاپۊرتەکۍ وەڵا نەکریێنۊ. ئی دۊخە گەلی نیگەران کەرۊ. وەروو ئانەیە ئی بێدەنگییەو سی پی تی-یە بڕۍ تێکەڵبییەی وزۊ تەرسیوە.
بەبۍ جوابوو تورکیای، سی پی تی مەتاوۊ ئا ڕاپۊرتا وەڵا کەرۊوە، پاسەن؟
نەخێر، سەبارەت بە وەڵاکەردەیۊ ڕاپۊرتەکێتۍ وەختێوە ڕاپۊرتەکۍ بەینوو سی پی تی و تورکیاینە تەمامۍ با، ئینە مەتاویۊ ئەگەر ڕێککەوتەی سەروو بنەماو ڕێککەوتەینامەکەی نەبۊ. لکەبەسەی هامشێوۍ چەنی بڕۍ وەڵاتا کریان. وەلۍ فرەو وەڵاتا ئی جۊرە هامپەیمانییاشا قبووڵ نەکەردەن. حیچ ڕێککەوتەێوە چانە چەنی بەلجیکای نییا.
ئایا مشۊم ئی ڕێبازە دۊسیۍ عەبدوڵا ئۊجەلانینە جیاواز بۊ؟
دۊخوو ئۊجالانی جە ڕووەو دیداریوە کەمێو جیاوازا. بێگومان سەردایەکەی سی پی تی پەی ئێمرالی فرەش مەشۊنە، سەردایەکاو سی پی تی بڕۍ جارۍ ١٠ یا ١٥ ڕوۍ خواینا، وەلۍ دۊخەکە پەی ئۊجالانی پێسە یۊی نییا. سەبارەت بە سەردای ئیمرالی مزانمۍ چە کۊبییەیۊێوە کریۊ و چە سەرداێوە کریۊ. ئەنجامەنە چی حاڵەتەنە ئامادەکەردەی ڕاپۊرتەکۍ زووتەر بۊ. وەلۍ گرنگا دەسەڵات زووتەرین وەختنە جواب بدۊووە.
دەوروو ئەنجوومەنوو ئەورووپای جە هەلومەرجوو زینڎانیکەردەی ئۊجالانینە چێشا؟
ئجۊم ئەنجوومەنوو ئەورووپایچ ئیسفادە کەرۊ جە ڕاپۊرتەکاو سی پی تی سەبارەت بە ئیمرالی. سی پی تی یۊن جە ئەرەمەرزیایەکاو ئەنجوومەنوو ئەوروپای. ئەنجوومەنوو ئەورووپای، ڕێکوزیایۍ گەورەن کە جگە جە سی پی تی، جە لوجنەو وەزیرا و ئەنجوومەنوو نوێنەراو پەرلەمانیو دادگاو مافوو ئینسانوو ئەورووپای وەش بییەن. سەرجەموو دامودەزگاکا بارەگاشا شاروو ستراسبۊرگینە هەن و نزیکۊ هەرمانە کەرا. سی پی تی ڕێکوزیایۍ ئەنجوومەنین کە ئینا مەیداننە. چی ڕووەوە، ئا هەرمانۍ کە سی پی تی کەرۊشا، جیا جە هەرمانەو دادگای، کاریگەرییش سەروو هەرمانەکاو لوجنەو وەزیراو ئەنجوومەنوو ئەورووپای هەن، کە متاوۊ هەڵوێستش بۊ بەپاو ئا ڕاپۊرتا، کە سی پی تی وەڵا کەردێنیوە. چی ڕووەوە، پێویسا ڕاپۊرتەکاو سی پی تی لاو ئۊرگانەکای تەروو ئەنجوومەنیوە لوایۊپۊرەشا پەی کریۊ.
"سی پی تی ڕێکوزیاێوە سیاسیین"
پەنەت پاسەن هەڵوێستوو سی پی تی وەراوەروو ئۊجالانی و ئیمرالیوە سیاسیین یا کریۊ بوچیۊ فشاری سیاسی سەروو سی پی تی-یوە هەن پەی دۊخوو ئۊجالانی؟
بەدڵنیاییوە سی پی تی ڕێکوزیاێوە سیاسیین. ئێمە لاو لوجنەو وەزیراو ئەنجوومەنوو ئەورووپایۊ ورێچنیەیمێ، یانۍ ڕێکوزیاێی سیاسیین. سەروو ئاستوو ئەنجوومەنوو ئەورووپای، ئەکتەرۍ فرێنۍ پەی ئاسانکاری یا ئاڵۊزکەردەی هەرمانەو ئەرەمەرزیایەکا پێسە سی پی تی. ئینە فرە ئاشکران.
"سی پی تی تەماما جە بەیاگەیاونای هەرمانەکاشنە، ئانە ڕاسییەکەن"
خاسا مەبۊ سی پی تی بەپاو دەستوورەکەیش ڕێز جە فرەو پەرسەکاو مافوو ئینسانی گێرۊ؟
پەنەم خاسا. پێسە ئەندامۍ وەڵینوو سی پی تی هەستم بە فشارێوە فرەی نەکەرد بەرۊ، ئانە کە هەستم پەنە کەرد، ئا سکاڵۍ بێنێ، کە پارێزنەرا و ئەنداماو بنەیانەکاوە ورشا گێرێنمێ. ڕۊشنا کە ئەنجوومەنوو ئەورووپای پێویسا سەریەمەی پێویس بۊ ڕێکوستەی و زیادکەردەی ژمارەو سەردایەکاو سی پی تی دابین کەرۊ. بێگومان ئینە داواکاریێوە ڕەوان. جبەرۊ پاسە دیارا سی پی تی زوو مەجمۊوە و پێویسا فرەتەر بیاوۊ وا. ئینە بابەتێوەن کە نکۊڵییش وەنە مەکریۊ.
'مشۊم جارێوە تەر سی پی تی بلۊوە ئیمرالی"
پەی فاڕای بارودۊخوو عەبدوڵا ئۊجەلانی و دماییئاردەی بە گۊشەگیرییەکەیش چێش کریۊ؟
پێویسا سی پی تی جارێوە تەر گێڵۊوە پەی ئیمرالی و سەرۍ تازە بدۊ، ئا ڕاپۊرتۍ کە وەختوو وێشنە ئاشکرۍ با ئەگەر پاسە ڕۊشنۍ با، کە گۊشەگیری و ....تاد شەرمەزارێش کەرا، پێویسا ئی ڕاپۊرتۍ لاو بریکارەکاو بەریوە پێسە ئەنجوومەنوو ئەورووپای بەکارۍ بەیا. لایۍ تەرۊ ئەگەر گەرەکت بی ڕووە بدۊ. سی پی تی ئامرازێوەش هەن، بە نامۍ Public Disclosure کە متاویۊ وەختێوە دیاریکریانە بەکار بێ. قسۍ گردینۍ سەبارەت بە بڕۍ وەڵاتا و بەتایبەتی سەبارەت بە تورکیای دریێنێ.
ئەگەر پەرسەکۍ پاسە گرنگە بۊ، سی پی تی متاوۊ بەیاننامێوە گردین بەرکەرۊ، وەلۍ بەس مەزانوو، ماوێوە فرە سی پی تی-ینە نەمەنەنا. یانێ، ئیساتۍ مەتاوو پەنەتا بواچوو کە دۊخوو باسەکەی سی پی تی-ینە چێشا.
گەرەکتا چێش واچی دەربارەو دەوروو ئۊجالانی جە چارەسەرکەرەی کێشەو کوردینە، ئایا گۊشەگیری بەشێوەن جە جەنگی دژوو گەلوو کوردی؟
بێگومان گۊشەگیری و یاگۍ ئۊجالانی ڕاستەوخۊ پەیوەندییشا پێوەرە هەن. ڕۊشنا، کە بەینوو دەوروو ئۊجالانینە پێسوە ڕابەر و نوێنەروو پەکەکەی و مەرجەکاو دەسبەسەرکەردەی ساڵامیانەن ڕووبەڕووش بییەنۊ. ئێمە وەڵۍ قۊناغوو دیالۊگینە پەی قسەوباسوو ئاشتیی چاگە بێنمێ. دماتەر دایوسانایەکۍ بەئاشکرا دەسشا پەنە کەرد. چا وەختەنە تورکیا کاندیدێوە قەوەتش بۍ پەی لوایدلۍ یۊبییەی ئەورووپای. پەوکای ڕەنگا ڕاپۊرتەکاو ئێمە ئیمرالییوە لاو ڕاسیوە کاریگەرییش سەروو هەڵوێستوو دەسەڵاتداراو تورکیای چا وەختەنە بیەبۊ. چا وەختەنە چونکوم تورکیا ئی پرۊسەشە دلێنە بەرد. پاڵپەشتیی یۊبییەی ئەورووپایش کەردەن و یۊبییەی ئەورووپایچ پەشتیوانیی تورکیایش کەردەن. دایوسانای چەنی پەکەکەی دماییش ئاما.
"گلێرگەی میاندەوڵەتی متاوۊ دەورێوە گێڵنۊ پەی ئازادییە مەدەنییەکا"
نیلسۊن ماندێلاو سەرۊکوو ئەفریقاو پانیشتی دماو ٢٧ ساڵا ئازاد کریا. گلێرگەی میاندەوڵەتی دەورێوە گرنگش بۍ جە ئازادیی ماندێلاینە. ئایا گلێرگەی میاندەوڵەتی متاوۊ دەوروو وێش جە ئازادکەردەی ئۊجالانینە گێڵنۊ؟
بەڵۍ بێگومان چون زینڎانیێوە سەمبۊلیکا، ئانە ڕۊشنا کە چارەسەری سیاسی چارەسەرێوە ڕەوا و گرنگا. ئینە چارەسەرێوەن، وەلۍ هەڵای مشۊم چەنی چوارچوەو باسەکەی ڕاس بۊ. ئی دۊخەت بەراورد کەرد بە پانیشتوو ئەفریقای. وەختێوەنە پانیشتوو ئەفریقای، سەرۊکوو حکومەتوو ئا وەختی، فرێدریک دە کلەرک، ڕەزامەندییش نیشانە دا سەروو دایوسانای و یەکلاییکەردەیۊ بابەتەکەی. ڕازی بی کە شۊنیرەلوای پەی چارەسەرەکەی کەرۊ. ئینە تورکیانە پاسە نییا.
"پەرسەو ئۊجالانی هەڵای پرسێوە سیاسییەنە"
هامپیشەتا، یۊ جە وەرپەرسە وەڵینەکاو سی پی تی، ماورۊ پاڵما، واتش کە پەرسەو ئۊجالانی پەرسێوە سیاسییەنە و چارەسەرەکەش مشۊم سیاسی بۊ. ئایا شمە بەشدارۍ ئینەیە بیدێ؟
بەڵێ، بێگومان. بە بڕواو من ئا هەلومەرجەو ئارۊیە کە ئۊجالانش دلێنە گیریان و هەلومەرجوو ئیمرالیین و ئی دۊخەیە زیاتەر ئاشکرا کەرۊ. بە مانێوە تەرە، زینڎانیێوە ئاسایی ڕووبەڕوو ئا بارودۊخەیە مەبۊوە کە ئۊجالانش چەنەن و تاکە کەسێوە کە پەی ماوێوە فرەی ڕووبەڕوو ئا بارودۊخا بۊوە، ئۊجالانا. هۊکاروو ئی دۊخە درێژخواینەیە ئانەنە کە پەرسەو ئۊجالانی هەڵای پەرسێوە سیاسییەنە.
"ئازادیی پەی هەڵمەتەو ئۊجالانی گرنگا"
١٠و تشرینوو یوەمینە هەڵمەتێوە جیهانییە ٧٤ ناوەنداو جیهانینە دەسش پەنە کەرد، داواو "ئازادیی پەی ئۊجالان، چارەسەری سیاسی پەی پەرسەو کورد"ییش دەس پەنە کەردێبێ.
گەرەکتا چێش سەروو ئی هەڵمەتۍ بواچی و پەیامێوەتا هەن پەی ئازادکەردەی ئۊجالانی؟
من ئجۊم کە هەڵمەتێوە چانۍ گرنگەنە و پێویسا بیاویۊ یاگۍ و پێسە وەڵتەرێچ واتەنم و هامکارێچم ئەرەیاونانشا ڕۊشنا کە چارەسەری سیاسی پەی پەرسەو ئۊجالانی مومکینا و گرنگا.
"ڕاکاروو مردنای چەمەڕواننەکریا و درێژخواین قبووڵ مەکریۊ"
پێسە وەڵتەرۍ واتم دادگاو مافوو ئینسانوو ئەورووپای ماچۊ دەسبەسەرکەردەی وەختۍ نادیارنە مەبۊ بە جواب، جە دۊخێوە پاسنەنە دادگا بە ڕۊشنی واتش، کە پێویسا چارەسەرێوە وێزییۊوە چی ڕووەوە فرە ڕۊشنا کە جە دۊخوو ئۊجالانینە پێویس بە چارەسەری هەن. پڕۊسەو وستەیرەی نادیار و درێژخواین یاگۍ قبووڵکەردەی نییا.
"چارەسەر نیا جە فشار و گۊشەگیریینە، بەڵکوم ئینا قسەوباسی سیاسیینە"
من ئجۊم چارەسەر نیا سەرکوت و گۊشەگیریینە، بەڵکوم ئینا قسەوباسی سیاسیینە. مشۊم چارەسەرێوە جە ڕووەو دیالۊگیوە سیاسی دروس کریۊ. سی پی تی یۊن جە ئەرەمەرزیایەکاو ئەنجوومەنوو ئەورووپای. ئەنجوومەنوو ئەوروپای متاوۊ بەشداری کەرۊ جە چارەسەرێوە چانەینە.
نەتەوە یۊگێرتەکۍ و ئەنجوومەنوو ئەورووپای متاوا پەی چارەسەری فشار وەش کەرا
ڕەنگە کێشەکە بەتەمامی چا یاگێنە بۊ، کە سەرچەمەش گێرتەن. مەزانمۍ چی، سەرەڕاو گردوو داواکارییەکاو کوردی، ئەنجوومەنوو ئەورووپای وەراوەروو مەرجەکاو گۊشەگیریینە هەنگامە مەنیۊ و بێدەنگا. ئجۊم گرنگ بۊ هامکاری وەش کریۊ سەروو ئاستوو ڕێکوزیایە میاندەوڵەتییەکا پێسە نەتەوە یۊگێرتەکا و ئەنجوومەنوو ئەورووپای. وەختۍ ئۊرگانێوە میاندەوڵەتی پێوە فشار وەش کەرا، ئی هەڵوێستە متاوۊ دینامیکییوە ئەرێیی وەش کەرۊ، کە زەمینە پەی چارەسەری سیاسی کەرۊوە.
بە پێچەوانەوە تورکیا هەڵای گەرەکشا ئۊجالانی پێسە "تیرۊریست"ی لاو ڕێکوزیایەکاە وتەماشە کریۊ.
مشۊم خەڵک تەماشەو تارێخی کەرا. تۊ باسوو نێڵسۊن ماندێلایت کەرد. جمیەروو ANC بە سەرۊکایەتیی ماندێلای چا وەختەنە بە جمیەرێوە تیرۊریستی نریێرە. وەلۍ ئیساتۍ کەس ئینەش ویر نەمەنەن. ویرما شی، چونکوم تارێخ ئا جۊرە چێوا ویر کەرۊ. جمیەرە سەربەوێکۍ فرەتەر ئەوەڵۊ لاو بڕۍ کەساوە پێسە جمیەرێوە تیرۊریسی ئشناسیێنۍ و بە یاگۍ نیگەرانی نریارە. وەلۍ ڕەنگا ئی پێناسەشە بە ویەردەی وەختی فاڕیۊ.
"خاوەندارێتیکەردەی جە ئۊجالانی فرە گرنگا"
ئاخرۊ ئایا چێوۍ هەن کە حەز کەری زیادش کەری؟
چێوۍ تەر کە سەرنجەش کێشتا ئانەنە کە سەفەربەری و پەشتیوانی جە ئۊجالانی ماوێوە فرە بەردەواما. ئینە هێزێوە گەورەن. ئی هەڵمەتۍ فرە کاریگەرییش سەروو منۊ بێ.
باسوو سەفەربەریی کەری پەی ئازادکەردەی ئۊجەلانی؟ لاتۊ چانەن داواکاری و چالاکییەکۍ پەی ئازادکەردەی ئۊجالانی بەردەوامۍ با؟
بەڵێ، چونکوم من ئجۊم دیسان چارەسەری سیاسیین، فرە گرنگا جمیەرێوە پەشتەو ئۊجالانیوە بۊ. ئەگەر جمیەرێوەش پەشتیوە نەبۊ، ئەگەروو چارەسەری سیاسی فرە کەم بۊوە.
مارک نێڤۍ کێن؟
پارێزنەر مارک نیڤۍ سەرۊکوو ئەنجوومەنوو چەمداری ناوەندوو زینڎانە نەتەوەییەکاو بەلجیکاین، شارەزێوە ئشناسیان بواروو سزادای و زینڎانی و مافوو زینڎانییەکانە. مارک نێڤ کە هاموەخت پارێزنەرا جە دادگاو تاوانە میاندەوڵەتییەکانە و سەرۊکوو دەسەو زینڎانەکاو کۊمەڵەو مافوو ئینسانی و پارێزنەرە بێسنووران. مارک نێڤ جە بواروو شارەزایی وێشنە وانەواچ بییەن، بەتایبەتی زانکۊو لیێجوو بەلجیکاینە و چندین زانکۊیانە.
مارک نێڤۍ بەشێوە فرە ژیوای پیشەییش بەینوو ساڵاو ١٩٩٩ پەی ٢٠١١ جە لوجنەو ئەورووپیینە پەی ڕاگێریکەردەی جە ئەشکەنجەو (سی پی تی) بەردەن سەر. چی ماوەنە سەرۊکوو سی پی تی بییەن. سەروو ئیمرالیی و سەدان زینڎانییاش سەرانسەروو جیهانینە دان، دلێشانە زینڎانەکاو تورکیایچ.
