تەماکوٙکەردەی جە هەورامانەنە بەتایبەت جە دەگاو گوڵپینە کسمیٛ سەرەکی بیٛ، وەرو ئانەی گەرەکمەن بڕێ ئەچا یادەوەریان بگیٛڵنوە پەی وەچەی تازەی و گمیٛ نەبانیٛ. فرەو ناوچەکان تەماکوٙ کەریٛنیٛ پەی بژیٛوی ویٛشان جە شارەزورنە، وەردەلیٛن و پەشت جوٙگەنە، وەلیٛم ئیسەتی ئی کسمە فرە کەم بیەنوٙ متاوو بواچو کەس تەماکوٙ نمەکەروٙ، بە نونگەو فاڕیای ئاژەو ناوچەکەیمان. ڕەنگەن یاگانی تەر بکەرانیٛش، وەلێم چیٛگە کوٙتاش ئامان.
 تەماکوٙکەردەی یاڎەوەریمەنە یاگیٛوەش گیٛرتیٛنە، ئیسەحەز مکەرو بگیٛڵڼوشەو پیٛسە بەڵگیٛوی بمانوٙ پەی وەچەکانو ئیسەتیٛ و دماتەری، ھەتا بزانان ئەڎاو تاتەشان، باباشان ویەردەنە چیٛششان کەردەن، جاران  ساڵەکانو  1960-1970  چل پەنجا ساڵیٛ چێوەڵتەر خەڵكو دەگاو گوڵپی و بڕێ دەگیٛ تەریٛ ھەورامانو ئیدیمی  ھامنیٛنە لویٛنیٛ پەی سەرو تەماکوٙی یام سەرو مەرەزەی، تەماکوٙکەردەی کسمیٛ سەرەکی دەگاو گوڵپی بی، سەربارو ئاژەڵداری و باخداری و کاسپی سەرو مەرزی، قاچاخی کەردەی میانو ئیرانی و ئیراقینە.
خەڵکو گوڵپی (وەردەگا، چنازەرکیٛ، هانە ژەنان، کاریٛز، باخەتازە، بیٛڵخا، زەمینانو سانی و داروبەرەو مەڕا و ھەسەنەجوٙی، دەرەیاو نزیکو خارگیٛلانی، وەردەلیٛن، دەیمەجوٙی جەدەگاو ئەحمەڎاوای و ئاوایی روٙسەمبەگی، دیٛکوٙن تا بلوٙ گوٙمەلارە)، ئەچی یاگانە ئیٛمە خەریکو تەماکوٙکەردەی بیٛنمیٛ، چون دەگاو گوڵپی دەگێوە فرە گەورێ و حەشیمەتش فرە بێ و خەریکو ئی کسمیە بێنیٛ و نامووریٛ بێنیٛ جە تەماکوٙکەردەینەوە بەرهەم ئاوردەیشنە. 
شەتڵەو تەماکوٙی
وەھاریٛنە شەتڵەو تەماکوٙی دلیٛ "جاڕةشەتڵ" ینە کەریٛنیٛرە (مانگەو یەریٛ شەتڵە شانینیٛ) دویٛ جاریٛ جاڕەشەتڵ بە خاکەنازە، یام پابیٛڵ مەکاڵیش، ئەگەر سەوروٙش بکەری پیٛسەو پەینی خاستەرەن، دماو دویٛ مانگان شەتلە بەرمەیوٙ و حازرە مەبوٙ پەی نیای. زەمینو تەماکوٙی، ئا یاگیٛ هەکە شتەڵکیٛ منیە و مەبوٙنە بە تەماکوٙ، دویٛ جاریٛ مکاڵیوٙنە، (شووم)ش مەبڕی، دمایی(وەرد)ش مەبڕی و ئیجا یەرەم جار "شەسیٛ"ش مڎەی شوٙنیەرە شەسیٛ بەشیٛشان مکەرەی پەی "قەد و ماکاو، نیٛراو" یانی بەشکەردەی زەمینەکەی پی جوٙرە مەبوٙنە پەی ئاودارای، دماو ئانەیچ شەسەکان هورمدەیەو مەبانیٛ بەگوٙلیٛ. یانی ئیسە زەمینەکەمان کەردەن بە چندە بەشێوە پەی ئانەی کاتو ئاوداراینە ئاسان ببوٙنە، نیٛراو گەوەرەتەرینەن، جاری چامنە هەن زەمینەکەی مکەری بە دویٛ نیٛراوێ یام یەرێ نیٛراوێ، ئیجا هەر نیٛراوێ مەکەری بە چندە ماکاوێ، چوار، پەنج، کەمتەر زیاتەر. دماتەر ماکاو مەکەری بە چندە قەڎیٛوە، هەشت، دە زیاتەر یام کەمتەر، ئیجا قەڎیچ مەکەری بە چندە گولیٛوە، دە، تا پانزە، زیاتەر کەمتەر، ئیتر بە زەوق و سەلیٛقەو کشتیارەکەی کەوتەن. سەرنجەو نامیٛ(نیٛراو و ماکاوی دەیدیٛ، جە نیٛرەئاوەو، ئاوی مەلوٙنە پەی ماکاوی، ما، یانی میٛڵیٛ)
گوٙلە، بەرەگوٙل یام دەمگوٙل. قننە گوٙل، باسکە گوٙل. دەگوٙلی یام زیاتەر یام کەمتەر پەنەش مەواچان قەڎ، چنڎ قەڎیو (چوار ھەتا دە) پەنەش مەواچان ماکاو، چنڎە ماکاویٛ (چوار ھەتا دە) زیاتەر، کەمتەر پەنەش مەواچان  نیٛراو، زەمینەکە چنڎ نیٛراویٛن دویٛ یام یەریٛ.
ھەڵبەت چنڎ ھەفتێ وەڵیٛنە بەجیا بامیەو بایجان (بایجانە سورلی و بایجانە سیاویٛ) چنڎ قەڎیو نرییٛ تا پەی وەختو تەماکوٙ پیٛکنای بیاوان پەنە. گجار چەنی بامیەو بایجانی توم تروزی و خەیار و شوتی وکاڵەکیچ نرییٛ، ڕیٛحان، ولە شەسپەڕیٛ، تا بوٙ و بەرامەو کیارەکیٛش وەش کەردێ، هەرپاسە بیبەری شیرین و تونیچ نرییٛ پەی واردەو ویٛشان، یانی مەردمو ئا سەردەمیە هەمەیشە بەشو ویٛش چیٛوش کاشتەن، کاران، کاڵان.
دماو واران بڕی و پوش پڕای دەسکرییٛ بە نیای شەتڵەو تەماکوٙی یانی دماو ئانەی گوٙلیٛ ھوٙردریا و حازریٛ مەبانیٛ، سەرێ ئاوی ھوٙرمەکەری جە بەنگاو ئاوەو جوەی سەرەکییٛوە پەی دلیٛ زەمینەکەیت تا بە شیٛنەیی گوٙلەکان پەڕبکەری. پیٛسە واتم وەڵتەر بامیەو بایجانت نیان و یەرە ئاوت کەردەنوە تا برسوٙنە، بدروسیوٙنە. ویٛرەگانە شەتڵە مەکەنی دلیٛ جاڕەشەتڵەکانە، مەشوٙ تاقو سەحبیوە ئاویش بداری تا زەریف و ئاسان بتاوی شەتلەکیٛ ھوٙربکیٛشی و بکەریش دەسە، بەگیواو (قمامە یام زەل) دەسەکەی مەبەسی، یاگیٛنە منیەیشارە فیٛنکو تەڕ تا سەحیٛیٛ زوو ملی سەروھەرمانیٛ بە گوننی یام سندوٙقی تەختە شەتلەکیٛ بە بارو ھەری مەبەری سەرو زەمینەکەی، یام ھەر سەر ویٛرەگا مەبەریش سەرو زەمینەکەی ئەگەر پەردەچیوٙت.
 شەتڵ نیای
فرەو وەختی" شەتڵ نیای" بە دەسەوام و گەل پیٛوەرەکریان، یانی من چنڎە ڕویٛ وەڵتەر ملو یاردەی ھامساکەیم یام قەومەکەیم، ئاڎیچ وەختو ھەرمانەکیٛمەنە مەیوە یاردەیم، ئەشوٙ لانی کەم پەنج تا شش کەسیٛ شەتڵە بنیانیٛ، یوٙیچ تایبەت خاکەنازەش گرتیٛنەدەسۆ ئاوی مەکەروٙ گوٙلەکان، سەروکاری ئاوەکیٛ مەکەرۆ، ھەر گوٙلێ تەمام پەڕە بیە، ئاوەکیٛ مەبڕوٙ، مەوزوٙش سەرو گوٙلیٛ تەری، ئیڎەس و ئەودەسو گوٙلەکیٛ منیە ی شەتلە بە گلکە مەچەقنیشەرە و کەمیٛ ھەڕە مدەی تەمووشۆ تا جوان ڕیٛخەکەش بلوٙ دلیٛ ھەڕیٛرە، مەشوٙگرد شەتڵەکیٛ یەک حاسەنە بنیەی تا بەریٛکو پیٛکی ئاوی بیاووٙ بنەشان، مەسافەو میانو ھەر شەتلیٛوە مەشوٙپیٛسەو یوٙترینی ببان، بموسیٛ، یەسێ خاسەن.
 هەکە قەدەکە تەمامیا، ئاوەکیٛ مەوزوٙش سەرو قەڎیٛ تەری، دماو ئانەی ماوەو چنڎ ڕویٛ شەتڵ نیای متەمامیوٙ، ئەشوٙم یەریٛ ڕویٛ واوەی شەتڵەکیٛ "ویاریوە"یانی یەریٛ ڕویٛ سەرو یوٙی ئاویش بدەی، ھەتا بنجەی تازیٛ و ڕیخەی تازە پیٛکوٙ، بگرسوٙ، ھەرچیش سەوزە ببوٙنە مەواچمیٛ "دروسیان" ھەرچیچش سەوزە نەبوٙ، وشکە ببوٙ  مەواچمیٛ شەتڵەکیٛ "پڕێنوٙ"  ئیر تەماکوٙکە تەنک بەر مشوٙ، نونگەو پرایۆ شەتڵیٛ یام خاس نەچەقێنەرە یام چیٛرش تەوەنینە، یام ڕیخەش نەبیەن، یام ھاڕیەو کرمی مەوەروٙش ئیتر سەوزە نمەبوٙ، نمەڕسوٙ، نمەدروسیوٙ.
مەشوٙ یوٙی ببەری شەتڵ نیای بەڵەڎ و چەنەئامابۊ، کردەبوٙ یانی وەڵتەر ئی ھەرمانیٛشە کەردیٛبوٙ. چی دمایۆ دەسەوام کەمتەربیٛ خەڵک مەجبور بی ھەرمانکەر، هەرمانبەر بگیٛروٙ و شەتڵەش پەی بنیوٙ، ڕوٙانەش (25 فلسێ تا پەنجا فلسیٛ بی، دمایی یاوا یەریٛ پەنجاییٛ سەرتەریچ).
مەینەتو تەماکوٙکەردەی فرە نارەحەتی و سەخڵەتش ھەن، دماو یەرە ئاو کەردەیۆ شەتڵەکیٛ مەدروسیوٙ وردە وردەی زەریفەو سەوزە بیٛ، دماو یەریٛ ھەفتان زیاتەر شەتلە گەوریٛ بیٛ، دیٛ باسکەگوٙل ھەر حەزکەریٛنی تەماشەش کەری، ئیتر بژار گیٛریش و مەینەتو "پاچەکوٙڵە" ی و بژارکەردەیچ ئیٛ وەرۆ.
 پاچەکوٙڵە 
یوٙن جە ھەرمانە سەختەکانو تەماکوٙکەردەی، ھەڵبەت پاچە کوٙڵەکەردەی تەنیا ویٛتبی فرە گولەن، سەختەن، ئیٛدیچ بە دەسەوام و گەل یام ھەرمانکەرش پەی گیٛرینی و ھەقە دەسش دیٛنی، پاچەکوٙڵە یانی کاڵایۆ دلیٛ گوٙلەکیٛ و ھوٙرکیشتەیو ھەر گیواویٛ دلیٛشەنە بوٙ، چەنی ھوٙرکیٛشتەیو گیواو و سەرو "باسکە گوٙلەکان" مەشوٙ وریابی نەوەک وەختو کاڵایۆ دلیٛ گوٙلەکیٛ پاچەکەی بدەی بنەو تەماکوٙکەی و شەتڵە سەوزەکیٛ ھوٙربکیٛشی، بکەنی، چون وریا نەبی بڕێو تەر شەتڵە جە وەختو پاچەکوٙڵینە دلیٛنە مشوٙ، شوٙنەو ئانەیرە مەشوٙ خوٙڵەکی بدەیوە بنەو شەتڵەو تەماکوٙکەیرە تا زەریف ڕیٛخەکەی و بنجەکیٛش بپوٙژیوٙرە و  وەرەتاو کارش وەنە نەکەروٙن. دماو پاچەکوٙڵەی ھەفتێ تا دەڕویٛ منیشی، ئاوەو تەماکوٙکەی نمەڎەی، نمەداری، ھەتا زەریف تەژنەش ببوٙن، ڕەنگەو تەماکوٙکەی سەوزەی دیٛزە و سیسە ببوٙ ئیجا ئاویش مڎەی، دماو ئاودایش ئیتر تەماشەکەردەی تەماکوٙکەی فرە دڵوەشیت پەی ماروٙ، تەماکوٙ سەوز و جوان، پەرداخ، باسکە گوٙلیٛش پوٙژننێنیٛرە، وا مەشوٙکنوٙشۆ، ئانڎەی تەر ساحیبەکەش گەشەمەکەروٙ، دماو یوەم ئاوەو پاچەکوٙڵەی، تەماکوٙ پەرداخ و بەرز مەبوٙوە.
ئیتر بەپاو ئەوەجەی ئاویش مەداری، حەوت ڕویٛ جاریٛ، زیاتەر یام کەمتەر، بە پاو زەمینەکەی مەفاروٙش، زەمین ھەن "کڕیٛن" "خروٙم" ەن،  ڕەق و لماوی وتەوەنیش فریٛنی، ئانە مەشوو زوو زوو ئاویش بڎەی، ھینی چامنەیچ ھەن خاک و نەرمە زەمینەن ئاویش کەمتەر گەرەکەنە.
تەماکوٙ گەورە مەبوٙ مەترێ یام زیاتەر باڵاش بەرز مەبوٙوە و دە یام زیاتەر گەڵیٛ بەر مەدوٙ، ئیجا سەرۆ گوڵ مەکەروٙ، باقێ ولیٛ زەریفیٛ مکەروٙ ڕەنگەش بە پاو جوٙرو تەماکوٙکەی مفاڕیوٙ، چەرمیٛوی موٙروام، یام پەمەییەنە، بوەش وەشەنەو تامش شیرینەن، پەنەش مەواچمیٛ تەماکوٙکە(سەرەک)ش کەردەن، یانی سەرەک واتیٛوی هەورامیەی پاکەنە. دماو ئانەی گوڵش کەرد ئیتر وردە وردەی گەڵاو تەماکوٙکەی بنۆ ڕەنگە سەوزەکیٛش کاڵە مەبوٙوە و مەیلەو زەردە مەبوٙ، یانی"بن پەل" یاوان، مەشوٙ بماڵیشەرە و باری بپیٛکنیشۆ و وشکش بکەری (ئەگەر ڕەنگەو گەڵاو تەماکوٙی پڕا و مەیلەو زەردەبیە ئانە یانی تەماکوٙکە یاوان)، ئیتر تام و ڕەنگش جوان و وەش بەر مەشوٙنە پەی جگەرەی و جگەرەواردەی. زەمین فەرق مکەروٙ بە جوٙرو تەماکوٙی، زەمینی چامنە ھەن تەماکوٙی خاس ماوەروٙ، یانی شیرەدارەن و فەحسەنە بە پلە یەک بەرمشوٙ، پەی دروسکەردەی سیگاری بەکارش مارانیٛ، ھنی چامنەیچ ھەن شیرەش کەمەن و خاس بەرنمەشوٙ فەحسەنە، تەماکوٙ ھەتا شیرەدار بوٙ شیرەش فرەبوٙ یانی خاسەن
 تەماکوٙ ھەکە یاوا "بن پەل و دلیٛ پەل و سەرپەل) ش ھەن، (بن بەر، دلیٛبەر، سەربەر) ئەوەڵجار بن پەل میاووٙ ئاخرو مانگەو حەوتی بن پەل کریان، دلیٛ پەل یام دلیٛبەر مەگنوٙ مانگەو ھەشتی، چنڎ جار(جارێ تا دویٛ جاریٛ) ئاوەوە تەماکوٙکەی مدەی دماو لابەردەی بن پەلی ئیجا دلیٛبەریچ میاووٙ، ڕەنگا بگنوٙ کوٙتاو مانگەو ھەشتی و ئاوەخت ھەوا فیٛنک مەبوٙنە شەویٛنە،چون گەلاویٛژ مەگنوٙ، مزیوٙ، ھەرپاسە ئاوێ یام دویٛ ئاوی تەرش مداری و سەرپەل میاووٙ و ئاڎیئچی مەماڵیرە و مەپیٛکنیشەو.
وەڵیٛ ئانەی تەماکوٙ بیاووٙ پەنە مەشوٙم کەپرەت حازرە ببوٙ پەی یاگی ژیوایت و تەماکوٙ پیٛکنای "یەری مەتریٛ بە چوار مەتریٛ یام گەورە تەر کەپرە مەکەری، چەولاوە ھەرزەلیٛ گولانی پەی کونەو ھەلیز و چیٛوی یام کونەڵانیوی گولانە چەوڵا تەرۆ، "چەرداخە" پەی ئانەی شریتیٛ تەماکوٙکەیش پوٙ بکەری دارەرە هەتا وشکیٛ ببان.
چەرداخە بە دارچناریٛ دریٛژیٛ پەنج ھەتا ھەشت مەتریٛ دریٛژ ببوٙ و کوٙڵەکیٛ گولانیٛ مەترو نیمیٛ دریٛژیٛ مەکویرە، ھەر داریٛ دویٛ یام یەریٛ کوٙڵەکیٛش لازمیٛنی، چنڎ چەمیٛ چەرداخیٛ مەکویرە و حازریٛ مەبانیٛ پەی ئانەی شریتەو تەماکوٙکەیش بکەری پوٙرە تا وشکە ببوٙ، لاو ئیٛمە دەسورو تەماکوٙی پیسەنەن، وەلیٛم بڕیٛ یاگیٛ تەری تەماکوٙکەی ماڵارە و ماراش بە چەنی پیٛکناشۆ و سەروزەمینیوە مداش وەرەتاو تا وشک مەبوٙ، یام شریتەکا سەرو زەمینیوە یاواوە تا وشکیٛ ببان. کاتو ویٛش لاو ئیٛمە ئەپی دەسورە تەماکوٙشا ئامادەکەردەن پەی ورەتەی، چون عکومەت ئەپیٛسەش گەرەک بیەن، وەروئانەی حکومەت بازرگانیش پۆ کەریٛ پی جوٙرە ئاسانتەر بیٛ پەی بارکەردەی و ئەوەفاڕایش پەی وەڵاتانی تەری.
تەماکوٙ ماڵایرە
ھەرمانێ تەرە و ناڕەحەتەو تەماکوٙی، سەحبێ زوو دماو مەڵڵا بانگدای چنڎ کەسێ ھوٙرمیٛزان و مەلان پەی دلیٛ تەماکوٙی، بوم ولیٛلو سەحبی دەس مکەران تەماکوٙ ماڵایرە ھەتا وەرەتاو کەوتەی بە پاو تەواناو ویٛشان تەماکوٙ ماراوە کەپرە، بەکوٙڵیٛ ویٛشان بە گڵیٛمە یام بە بارو ھەری بەشەڵتە مارانشوە، ئەگەر کەپرە نزیکە بوٙ بە کوٙڵیٛ و بەگڵیٛمە، ئەگەر دوورە بوٙ بەشەڵتە و بارو ھەری، چی دمایوٙ شەڵتەکەی وزیٛنیٛ دلیٛ عەرەبانەو تراکتوٙری تا باروٙشۆکەپرە.
بە دەسی راس چنڎ گەڵێو مەماڵیرە پۆ ساقو تەماکوٙکەیۆ، مەشوٙ بزانی ھەتا چنڎ گەڵێ یاوێنیٛ باریشان، بماڵیشارە، ئەگەر گەڵای سەوز باری ئانە خراپەن و خاس نیەن و  مەگنوٙ دلیٛش چون پەی وشکنای تەماکوٙکەی خراپنوٙ، ڕەنگە و تامش خراپیوٙنە، ھەکە دەست پەڕ بی مدەیش بنەو دەسو چەپیت، چنڎ جارێ مەماڵیرە تا بنەو دەسیت پەڕ مەبوٙنە، ئیجا باوشێ پەڕە، ئتر نمەتاوی فررەتەر ھوٙربگیٛری، مەبەریش پەی دلیٛ گلیٛمەکیٛ یام شەڵتەکەی منیەیشەرە، مەیۆ واوەی دەس پەنە مەکەریوە. ھەرمانەو تەماکوٙ ماڵایرە متاوی ویٛرەگانە شەویچ بماڵیرە و باریشوٙ کەپرە سەحبێ نەمی پیٛکنایۆ، تەماکوٙ ماڵایرەیچ  مەشوٙ بەگەل بکەریش.
بڕێ یاگیٛ پیٛسە مەنتەقەو باڵەکایەتی وەختێ تەماکوٙ میاووٙ گردی یەکجار بنەنە مەبڕان، دمایی گەڵاکاش مکەناوە و بە دارێوە(شیش) یٛوە مەپیٛکناوە و پاڵش مەوزان، میاواشەو تا  وشک ببوٙنە، یانی فەردە گیٛرتەیرە نیەن، ئی جوٙرە تەماکوٙ پەی بەکارئاوردەی دلیٛن و نمەتاوی بکیانیش بەرۆ.
تەماکوٙ پیٛکنای
تەماکوٙ پیٛکنای ئەوەجەش ھەن بە (چەنەو تەماکوٙ پیٛکنای کە "نیم مەتر" دریژە ببوٙ، تیژەو سافە بوٙ، چەنی بەنی ،بەنی تایبەو تەماکوٙی مەکەری بەشریتە دویٛ مەتریٛ زیاتەر دریژەن) کەپرەنە تەماکوٙ بە جەم و چنڎ کەسێو مەپیٛکیوٙوە، ھەر کەس چەنێ بەدڵو ویٛش ھۊرمەچنوٙ، دیاریەش مەکەروٙ پەی ویٛش بەدریژایی ھامنی تەماکوٙش پەنە مەپیٛکنوٙوە، نامیش منیوٙ، بەنێ مەکەروٙ وڵەو چەنەکیٛرە کە ئینا دماوە "قننەو چەنەکیوە" گەڵا تەماکوٙکە یوەیوەی مەپیٛکیٛوٙوە چەنەکیٛ مکەری دەمارو دلیٛراسەو گەڵا تەماکوٙکەیرە، ھەرکەس چەنەکیٛش پەڕە کەردە یام بەنیمەیی مەماڵیشەرە دلیٛ بەنەکەی و شریتەکیٛ، ئەو سەرو بەنەکەی وەڵەفێش مدەی وەنە، پەی ئانەی تەماکوٙکە نێرە و دمایچ  مکەریش چەرداخەکیٛرە، ئی سەرەکەیچ متاوی بکەری وەڵەفی یام ھەر پاسە بمانوٙوە، ھەتا ویرەگا پەنجا شریتی زیاتەر، سەد شریتیٛ، یام کەمتەر بە پاو کەمو فرەی تەماکوٙ پیٛکنەکان، چەنەئامای و ئازایی مەپیٛکیوٙوە، شریتەکان ھەمیشە فیٛنکو ویٛرەگایەو  ھورمەوزی پۆ چەرداخەکیٛوە، نمەبوٙ بە گەرما تەماکوٙی فرە تەڕ ھوربوزی چون وەرەتاو خراپنوٙش، ڕەنگە سیاوە دیٛزە مەبوٙوە پەی فەحسی بە خراپ ئەژمارش مەکەرانیٛ. وەڵەفەکیٛ مەکەری پسمارەکیٛرە و ئەو سەرەکەیش ماری پەی پسمارەو دارەکەی تەری ئیتر شریتەکیٛ پۆ چەرداخەکیٛوە مەئاڵوٙچیوٙرە، بەرزەنە و ھەوا مەلوٙ چیٛرشەرە، تا وشکە مەبوٙنە، ھەتا سەحبیٛ تەماکوٙکە پۆ چەرداخیٛوە سیس مەبوٙ شەویٛ و گەرماکەیچ ڕوٙیی دماین کاریگەری خراپش نیەن سەرشۆ.
وەختو تەماکوٙ پیٛکنایۆنە دلیٛ کەپرەکیٛنە گجار بڕ برانی، وەڵاوبڕکیٛ، کیٛ وەڵکیٛ مەکەران ھەتا بزانان کیٛ ئازان و زیاتەر شریتیٛ مدوٙ وەنە، زوزو دەس و برد مەکەروٙنە تەماکوٙ مەکەروٙ پوٙرە. ئیجا پەی تیژ کەردەی چەنەکان ئەوەجەد بە مەبرەڎی هەن.
وەختێ تەماکوٙ مەپیٛکنیوٙ بڕێ گەڵا تەماکوٙی ورد ھەن نمەپیٛکیوٙوە، ئیتر بەجیا هورش مەگیٛری و مدەیش وەرەتاو و مەورەشیش پەنەش باچیٛنمی(پیخوڵە) دمایی بە نرخێوی کەمە ورەشییٛ، یام  ھنو بنەو چەرداخ و گورزەیچ ھەکە گنیٛ، ماشیٛنمیٛشۆ و ئادیچ قیمەتش جیا بیٛ.
وەختو تەماکوٙ ماڵایرە و تەماکوٙ پیٛکنایۆ، یام ھەروەخت دەسبڎەی ئەو تەماکوٙیۆ پەی ماوەو چنڎ سەعاتیو، دەست پەڕ مەبوٙ شیرەو تەماکوٙی، شیرەو تەماکوٙی مادیوی شیلەیی بوٙری سیاو وامەن، بوەو تەماکوٙی مەدوٙ تامش تاڵەن دەسو گولک مەپوٙژنوٙرە، مەشوٙ دەسیٛت خاس بشوٙری ئیجا متاوی نان بوەری چون تامش فرە تاڵەن، ئیسە ئی شیرە مەکەرانیٛش بە بوەی وەشە، عەتری تایبە بەپیایان.
فرەو وەختی بەرو یەرەمو تەماکوٙی "سەرپەل" گنیٛ مانگەو نوٙی یانی پایزیٛ، ئیتر ناڕەحەت وشک بیٛ یام  واگژەو سیاوا خراپنیش، ئەوسا زوو وران واریٛ پیسەو ئیسەی نەبی، مانگەو هەشتی گەلاویٛژ گنیٛ و دنیا فیٛنکەو نمدارەبی، زەمین شوٙکیٛشیٛوە، پەوکەی تەماکوٙ وشک نەبی.
 
چەرداخە
 دماو ئانەی بە چناریٛ و کوٙڵەکیٛ چنڎ چەمیٛو چەرداخەمان کوارە پسماری وردیٛ مەکوٙمیٛ دارەکەیرە لای سەریشۆ، ھەر میانو پسماریٛوە ئینڎەو پانی چوار گولکان دەسی مەبوٙ. چەرداخە حازرە بیە، گرد ڕویٛ دماو تەمامیای تەماکوٙ پیٛکنای بە بنەو دەسی یام بە سەرو شان و ملی شریتەکان مەبەرمیٛ لاو چەرداخەکیٛ و یوٙ ھوٙرشان مەوزوٙن، مەشوٙ ئانڎە چەرداخەت ببوٙ ھەکە بەشو تەماکوٙکەی بکەروٙن، چنڎ ھەفتێ(چوار تا پەنج) شریتەکیٛ وشکیٛ مەبانیٛ، دماو ئانەی ھەر پەنج شریتیٛ پیٛوەرە مەکەرمیٛ یەک "گورزە"  گورزەو تەماکوٙی، گورزەکانیچ چنڎ ڕویٛ زەمینەنە منیەیرە، تا زەریف وشکیٛ ببانیٛ، دماو ئانەی گورزەکان مەبەرمیٛ مەوزمیٛ زیننان"زیندان" مەشوٙ گورزەکیٛ تەمام وشکیٛ ببان، ئەگەر شوٙ تەڕیشان ببوٙ، تەماکوٙکەش مەخراپیوٙ و سور مەبوٙنە دلیٛ زیندانی و فەردەکەینە. تەماکوٙی وشک ڕەنگەی زەردەی ئاڵتونیەش ھەنە، مەشوٙ بن پەلی ماڵیرە و بکەریش گورزیٛ و بوزیش زینڎان و بکەریش فەردە ئیجا نەمی ھەرمانەو دلیٛ بەری و ھەر پاسە پەی سەرپەلی.
 
زینڎانو تەماکوٙی
 زینڎانی گەورە و گولانەیچ ھەن، گەورە دویٛ فەردیٛ تەماکوٙ مداروٙ، گولانە یەک فەردە مداروٙ، ویرم مەیوٙ چنی لالوٙ عیزەتیم، گوڵپ پیٛوەرە زینڎانیٛمان کەند، یەک فەردەیی، مەشوٙ شانزە ھەتا ویس گورزیٛ بداروٙ یانی یەک فەردە تەماکوٙ، دوە فەردە یانی سی و دویٛ تا چل گورزیٛ مداروٙ، دماو ئانەی زینڎان کنیا، دویٛ مەتریٛ قوڵ، دریٛژیش یەریٛ مەتری زیاتەر و پانیش دویٛ مەتریٛ ببوٙنە، لاو کەمی چوار داریٛ قایمیٛ سەرش مگیٛری و بەرێوی گولانە ھەکە بەشەر بتاووٙ بلوٙ دلیٛش و بەربەیوە، سەرو بانو زینڎانەکەی بە خیزەرەو پوشو گیواو مەپوٙژنیرە و ھەڕەبانش مەکەری و خاکی خاس مەڎەی سەرشەرە، نمازی ھیچ یاگێوە ھەوا بدوٙ، دلیٛوە پۆ دارەکانوە بە ڕیکو پیٛکی ویس پسماری مەکویرە پەی ئانەی گورزەکانش پوٙ بئاڵوٙچنیرە. کاتێ گەرەکمانەن گورزیٛش بوزمیٛنە، تەنەکێ ئاوی مشانمیٛ دلیٛ زینڎانەکەی پەی ئانەی شوٙدار ببوٙنە. مەشوٙ گورزەکیٛ نەڎان دیوارو زینڎاکەی، چون تەڕی ئاوڕشینەکەی مەخراپنوٙشان، دمای ئانەی گورزەکان مەبەرمیٛ دلیٛ زیننانەکەی، یوٙ مەلوٙ دلیٛوە، یوٙیچ سەرۆ مەدوٙش دەسۆ و ماڵوٙچنوٙشارە پۆ پسمارەکانوە، ھەتا زینڎاکە پەڕ مەبوٙ، شانزە گورزیٛ. مەیۆ سەر و ئیتر بەرەکەیچش مەگیٛری و بە خاک مەپوٙژنیشەرە. پەی ماوە 24 سەعاتان گورزەکیٛ دلیٛ زینڎانینە مەبان، وەختاو وەخت، ئیجا ملی بەرەو زینانەکەی هورمدەیەو سەرنجە مدەی گورزەکیٛ نەرم و نوٙڵیٛ بییٛنیٛوە، ماریشان بەرۆ مەکەریشان بە فەردە.
فەردە تەماکوٙ گیٛرتەیرە
لاو ئیٛمە دەسور پاسە بیٛ کە تەماکوٙکەی مەکەری بەفەردە، یاگێوەنە زینڎان کەنیٛنی، هەر چاگەیچ پاڵشنە فەردە تەماکۆکەی گیٛریٛنیرە، گردی بەریٛنیٛوە یانە تا پایزیٛ وەختو فەحسکەردەی حکومەت چەنەت ھوٙرگیریٛ و ئەسانیش، وەلیٛم یاگا تەری جیاواز بی، یانی فەردە گیٛرتەیرەش نەبیٛ، چون ئینەو ئێمە حکومەت داواکەریٛ با پاسە بوٙ، چون سانیٛش و کیانیٛش پەی بەرو وەڵاتی.
 سننوٙقیٛوی تایبەت بە فەردەگیٛرتەیرە چوارلای لاکیٛشەیی دروس مەکەری نزیکەو مەترو نیمێ دریژ و حەفتا سانتیمی پان و بەرزیش نزیکەو مەترێ بیٛ، ھەروەخت ئەوەجەت بگنوٙ پەنەش، یانی کاتو فەردە گیٛرتەیرەینە ھورش مەبەسی و دماو فەردەگیٛرتەیرە ھوٙرش مشانیوە، یاگێ تەختەنە و چیٛرو سیٛبەرە و تفیٛنە سنڎوٙقەکەی منیەیرە، یام سیٛبەرو کەپریٛنە، ئەوەڵجار گونیێو میاویرە چیٛرو سنڎوٙقەکەینە دمایی یوە یوەی یام چن گورزیوە پیٛوەرە ماری بەروٙ دلیٛ زیننانەکەینە بەرەکەیش پوٙژنیراوە، ماریشان نزیکو سنڎوٙقەکەی منیەیشارە و چیٛرە خەرێ یاویرە چیرشان و مەپوٙژنیشانرە تا  وشکیٛ نەباوە و بەنەرمی بمانان، کەسێ ئوٙساو فەردە گیٛرتەیرە دەس مەکەروٙ بە ھەرمانەکیٛ، یوٙتەریچ یاردەیش مەڎوٙ گورزەکان مەکەروٙنوە (گورزیٛ پەنج شریتیٛنە) ھەرشریتێ مەکەروٙ دویٛ لتیٛ بەڕز منیوٙشان دلیٛ سنڎوٙقەکەی، ھەر چینێ پەنج نیمە شریتیش مەوزینە، یوەمجار دویٛ نیمەشریتیٛ ساقو تەماکوٙکەی مەکەری دیمو بەریوە مەلکنیشان دیواروسننوٙقەکەیرە، یانی جە هەردویٛ دیمیٛ سندوقەکەی کە شریتەکیٛ ساقەکەشا بگنوٙنە بەرۆ کاتێ فەردەکەی مەگیٛریرە، یەریٛ نیمەشریتیٛ تەریچ دلیٛشەنە ھەر یوٙیشان ڕووە مەکەری دیمیٛو بە تەرتیب میاویشارە، ئیجا  نیمەو گورزەکەی تەریچ ماری منیەیشارە، گردجاریٛ دویٛ نیمەشریتیٛ ساقەکەیشا مەکەری دیمو بەریوە چی پەڕ و ئەوەپەڕەوە، تا فەردەکە زەریف دەق بووەروٙنە، یەرە نیمە شریتەکەی تەریچ ھەرجاریٛ باریٛوەرە میاویرە، پەنج گورزیٛ منیەیرە و ئیجا سەرو سننوٙقەکەیش مەوزی سەر و چنڎ تەوەنیٛ زلیٛ کە سەد کیلویٛ ببان(سەنگ و بەردش منیەی) چەنی ئانیەچ دویٛ کەسیٛ ملانیٛ سەرو سەرە سنڎوٙقەکەی زوٙر مەکەران و تا زەریف شریتە نەرمەکان بشیٛلان و خاس دەق بگیٛروٙن و کەبس بوٙ(فەردە شیٛلتەی) دماو ئانەی مەوەزیرە و تەوەنەکان لامەبەری و سەرەکەیچ لامەبەری، ئیجا پەنج گورزیٛ تەر ماری بەرۆ و بە ھەمان دەسور منیەشان دلیٛ سنڎوٙقەکەی و مەشیٛلیش، ھەتا شانزە گورزیٛ متەمامنی یام زیاتەر، ئیتر "سەنگ و بەرد" و سننوٙقەکەی منیەی تا ماوەو 24 سەعاتان پەی ئانەی جوان فەردەکە بلکوٙ و دەق بگیروٙ و قەوارەش گولانە ببوٙوە، دمای ئانەی سنڎوٙقەکەی هورمەکیٛشی پۆ فەردەکەیوٙوە، فەردەکە جیا مەنوٙ یاگیٛ ویٛشەنە، ئیجا نیمە گونیێ تەر مەدەی ملو ئی سەرەکەیشەرە، چەنی ھنەکەو چیٛریش بە "خلیٛنە" جوان ئیسەر و ئەوسەرو گونیەکەی مەپیٛکنیەو، ماریشاوە یوٙ، ئیتر فەردە تەماکوٙ حازر مەبەری یاگێ فیٛنکەنە هورش مەگیٛری تا وەختو فەحسو تەماکوٙی (وشکنای، فەحس) مەبەریش حکومەت مسانوٙش چەنەت، مەلی بانکەنە زەڕەکەیش هوٙر مەگیٛری. مەشوٙ یاگیٛ ھوٙرگیٛرتەیش فیٛنکەو وشکە بوٙ، ئەگەرگەرمە ببوٙ  تەماکوٙکە مەخراپیوٙن، ئەگەرتەڕ ببوٙنە مەخراپیوٙ، یانی کاتو هوٙرگیٛرتەینە مەشوٙ چەمداری خاسش بکەری تا زیان ناروٙنە ڕەنجت ئاوبەردە ببوٙنە، فەردە تەماکوٙ بەپاو خاسی و خراپی تەماکوٙکەی کیٛش و وەزنەش فەرق مەکەروٙ، مەشوٙ ئانڎە ببوٙ ھەکە بەشەر بتاووٙ بدوٙش کوٙڵیٛشەرە، یام بتاوی بەرزش بکەریوە (55-65) کگم.
پایزیٛ گرکەس لویٛ نوٙرە نویسیٛ تا تەماکوٙکەیش ببەروٙن پەی "ئینحسار"و ھەڵەبجەی یاگیٛ وشکنای تەماکوٙی، فەردە تەماکوٙکە چاگە لاو بەڵەڎانوە وشکییٛ و پلەبەندی کرییٛ (تەماکوٙی پلە یەک، پلەدوو، پلە یەریٛ و پلە چواریچ بیٛ ھەکە فرە خراپبیٛ) قیمەتکەیچ بەپاو پلەکەیەش فەرق کەریٛ، چەکو زەڕەکەیش دیٛنیٛ دەسو خوتانەکەیش و لویٛ  بانک زەرەکەیش ھوٙرگیٛری. بڕێ خەڵکیچ ھەر یانەو ویٛشنە یام سەرو تەماکۆکەیوە، دەسشتەکیٛنە ورەشیٛش بە کاسبکارانی تەری، کە بازرگانی کەریٛنیٛ و تەماکوٙ سانیٛنیٛ. جاری جامنەیچ بیٛ خەڵکی فەقیر تەماکوٙکەیش کەریٛ سەلەم، گردش یام چنڎ فەردێوش. "سەلەم" یام وەڵیٛنە، ئی واتیٛ جە عەرەبیوە ئامیٛنە، یانی بازرگانێو ئیٛ وەڵیٛ ئانەی تەماکوٙکەت بیاووٙ پەنە زەڕو دوی فەردان تەماکوٙیت بە وەڵیٛنە دیٛ پەنە، چون کابرا کەم دەس و ئەوەجەش بە زەڕی ھەن، تەماکۆکەی بە زەڕێ کەمتەر دیٛ بە بازرگانەکەی تا یاوێ پەنە، ئیتر وەختێ تەماکوٙکەش یاویٛ پەنە پایزیٛنە، بازرگانەکە ئیٛ تەماکوٙکەیش بەریٛ، ھەڵبەت ئا قیمەتە کە بازرگانەکەی دان فرە کەمتەرەن چانەی کە بازارەنە قیمەت مکەروٙن. کاتێ زەڕو تەماکوٙی هوٙرگیرییٛ ئیتر بەرهەمو ڕەنجو ئا ساڵەیتە ئیٛ مشتە زانیٛنی ئایا سودش هەن هەرمانەکیٛت یام نیەنەش، ئیتر هەریوٙ خەرجش کەریٛ بە چیٛوێرە، جلیٛ و پوٙشاکی زمسانە پەی گردو کڵفەتەکەی ئەسنییٛ، ئەگەر یویچ ژەنیش ئاردێ زەڕەکەی بەریٛنیٛ دیٛنیٛ بە ئاڵتون پەی دەسگیرانەکیٛش تا فاڕیٛشۆ، یام قەرز و قوڵەش چەنە دیٛنیٛوە، ئیتر پایزیٛ و زمسانیٛ وچانی و ئیسراحەت بیٛ تا وەهارو هامن ئامێوە، هەڵبەت پایزو زمسانیچ مەینەتو ویٛشان بیٛ وەلێم کەمتەر بیٛ جە وەهارو هامانی.
تەماکوٙی بوٙ وەش
تەماکوٙی بوٙ وەش یام تەماکوٙی بۊندار. جیا جە پەڵە تەماکوٙی، ھەرکەسێ جگەرەوەر بیێ بە جیا قەڎێ یام زیاتەر تەماکوٙی تەوەس یام بوٙندار کەریٛ پەی ویٛش، ھەروەخت یاوێ وردە وردەی کەنیٛشەو وشکش کەریٛ، دمایی بەتاقەت وردشکەریٛ و دلیٛ کیسیٛونە، فەردێوەنە ھورشگیٛریٛ یانەنە، هەرکات کوچیٛش بەرئاریٛ و کەریٛش دلیٛ (کیسەو تەماکوٙی) کەریٛش لاقەڎشرە و چیٛرو بیبینەکەیشرە، چەنی پەڕە سیغاری، سیگاری، چی دمایۆ قتوێ جوانەی گولانیٛ ستیلە پەیدا بیە پەنەش واچیٛنیٛ (قتوە جگەرە، قتوەو جگەران) تەماکوٙی وردش کەرینەو چەنی پەڕە سیگاری ھەر وەخت ئارەزوو جگەریت ببوٙ، یوٙ مەپیٛچیوە و منیەش دەمتوٙ و نەفەسیش مڎەی وەنە، ئی جوٙرە تەماکوٙوە تام و بوێ وەشش بیٛ، کەم کەس تاویٛ بکەروٙشوٙ چون مەشیێ فرە ئامێنی کەش و قننشەرە.
چی دمایوٙ باوو تەماکوٙی تەوەسی نەمەن چون چنڎ جوٙریٛ تەماکوٙی تەر پەیدا بی ئیتر خەڵک ھەر چی جوٙرەیە وەریٛ. یام وردەتەماکوٙ چیٛروچەرداخی یام پیخوڵەکەی وشک کەریٛنیٛ و وەرینیش، دەم جگەرە و سەبیل بەکار ئارینی یام بیٛ ھیچ نینیش دەموٙ. دەمجگەرەی درێژ جە دارو براڵوێ وەش کرییٛ پەی ئانەی نیکوتینەکەیش بگیٛروٙ تا دەمجگەرەکەرەملوٙ کەمێ جە نیکوتینەکەی نیشیٛ دیوارو دەمجگەرکەیوەوٙ سەبیلەکەیوە، جۆرێ تەر سەبیل بیٛ کە کوڵ بیٛ، وەرۆ پان و هوکڵاشیا بیٛ، تەماکۆش کەرێنینە و گڕش دیٛنی و نەفەسیش دیٛنی وەنە.
سیگار یام جگەرە، تەماکوٙ مادەو نیکوٙتینیش چەنەن کە مادیوەن فیرش بیەی نمەتاوی تەرکش بکەری، نیکوٙتین مادێن ماساوڵەکانو بەدەنی خاو مەکەروٙوە، وەختێ مەلوٙنە دلیٛ ونیٛ شوٙنی منیوٙرە سەرو ماساوڵەکانوە، ئیتر پیٛسەو مادەیوە سڕکەری ئەژمار مەکریوٙ، فیٛرش بیەی تەرک کەردەیش سەختەن، ھەرپاسە نیکوٙتین شوٙنەمای خراپەش ھەنە سەرو نەوەشی گەڎیٛ و کوٙئەندامو ونیٛ و دڵ و لولەکان ونیٛوە، ڕەقیٛشان مەکەروٙن.
کەپرە و بنیٛ ھامنی
بنیٛو هامنی، ھەرکەس تەماکوٙش کەردێ ئەوەجەش بە کەپڕیٛ و بنیٛ بیٛ، دەگاوە بارکەریٛ سەرو تەماکوٙی. کەپرە ڕوٙنە یاگیٛ وچانیٛ بیٛ و تەماکوٙش دلیٛنە پیٛکنیٛنیوە، شەویٛچەنە لویٛنیٛ سەروکەپریٛ پەی وتەی، چون خەڵک تەرسەو مار و دمارەکوٙڵیش بیٛ شەویٛنە، ھەتا ھەرمان و کار مەنیٛ کەپرە مەنیٛ، ئیتر پایز ئامێ کەپرە و چەرداخەو بارگەو بنیٛ، دار و چوٙ، یاگەو بان گردی پیٛچیٛنیٛوە لویٛنیٛوە دەگا و پایزو زمسان دەگانە بیٛنی.
سەرداو
فرەو وەختی چنڎ کەپریٛ نزیکو یوٙینە جەمیٛ بیٛنیٛ ساناڵیٛ و چەرداخەو زینڎان و سەرداو و کەلە و پەچەو گاو و ئاژەڵەکەیشان نزیکشاوەبیٛ، یام هامبەشیٛ بیٛنیٛ، چیگەنە گەرەکمەن باسو سەرداوی بکەرو.
سەرداو: یانی ئاوی سەردە، وەختێ بنیٛ بەریٛنیٛ سەرو تەماکوٙی ھامنیٛنە فرەو جاری دووریٛ بیٛنیٛ جە سەرچەمەو ئاویٛ (ھانە) ی، ئیتر خەڵکەکە ناچار بیٛ سەرداو ھورکەنیٛ، ئی چنڎ کەپرە پیوەرە سەرداوێ ھوٙرکەنیٛنی پەی ئانەی ئاوی فیٛنکەشان ببوٙ پەی واردەی و حاجەت شتەیو سیپاڵ شتەی. چاڵێ کەنیٛنیٛ دویٛ مەتریٛ قوڵ دویٛ مەتریٛ پان، سەرش گیٛرینی بە دار و قاشاخ و ھەڕە یام گیواوی تەر پەی ئانەی فیٛنکە بوٙ، لایێوە ئاویش وزیٛنی سەر تا چاڵەو سەرداوەکەی پەڕەببوٙ لاکەی تەرۆ ئاوەکیٛ واژاوش سەرکەریٛ وەختێ سەرداوەکە پەڕ ببوٙنە، ئینە بەرەو سەرداوەکەی بیٛ، پەی ئاو گوستەی، ئیتر ئاوەو ئی سەرداویە ھامنیٛنە فیٛنکە بیٛ، پەی واردەی و دەس و پل و قاپو قابلەمەو قوٙری وپیاڵە شتەی بەکار ئیٛ. ئەگەر ویریٛ بکەرمێ ئی ئاویٛ جە ڕووەو زانستی و تەندروستیوە فرە پیسەبیٛ وەلیٛ خەڵك ناچار وەریٛش، بەچنڎ شیوازیٛ پیسە بیٛ، ئەسڵ و ئاوەکیٛ بە جوٙوە ئیٛ سەدان کیلوٙمەتریٛ دورۆ ئیٛ، کەریٛنیش سەرداو، ھەرچی سورپیاز و زەردەواڵە، قورواقی، رەقە بیٛ سەرەکەریٛنی ئی سەرداوە، نمەزا ئی قڕواقیٛ چکوٙوە پەیڎا بیٛنیٛ؟ جارو باریچ وەختو نیمەڕوٙینە بیٛدزیوە تووتەو یانێوی لویٛ دلیٛش، وەختێ لویٛنی ئاوی باری ئینڎە زانینی توٙ بەرەو سەرداوکەیوٙ ئاوی ئارینی سەرەکەی تەرۆ تووتەکە شڵپ و ھوٙڕ بەرشی بەرۆ، ئیتر ئی بەزمە چنڎ جار واوەی بیٛوە، ھەرچی تووتەکان کوشیٛنیٛ و دورشان وزیٛنیٛوە، چار نەبیٛ وەرو گەرمای تووتەی داماگ ھەم پەی فرسەتی گیٛلیٛ حەر وەختی چوٙڵبیٛێ لویٛوە دلیٛ سەرداوەکەی. پەوکای ھەر یانیٛو وەڵاخش بیێ، ئەر پەردەچییٛش لویٛ بەکونە ئاوی ئاریٛ پەی واردەیوٙ و هەڵیز ژەنتەی.
شەتڵ گیٛرتەی
 
دماو ئانەی ئاخر بەرو تەماکوٙی سەرپەل تەمامیا، ئیتر گردو تەماکوٙکەی گوڵ مەکەرونٙ، دماو نزیکەو دوانزە روان گوڵەکەش مەڕیٛزوٙ ومە بوٙ بە بەر(توٙم.شەتڵە) ئیترکاردیٛوی تیژە مەبەری هەرگوڵێوی تەماکوی یاوابوٙ مەبڕیش، مەوزیش "وەرلەشیمە، وەرچاکە " کیٛت، مەبەریش یاگیوی پاکەنە هورشمجی تا وشکە ببوٙ ئیجا مەکویش و پاکەش مەکەری پوش و پلەکەی پۆ توٙمەکەیۆ جیا مەکەریوە، مدەیش وارە و هورش دەمنی، ئیتر شەتلە  وشکەکیٛ "توٙم"  کەی هورمەگیٛری پەی ساڵێ تەر وەهاری واوەی مەشانیش و مەزیوٙوە. هەڵبەت وەڵیٛنە باسو جاڕەشەتڵیما کەردەن، شەتڵەکیٛ چاگەنە مشانی و پەڕچینش پەی مەکری و پاسە مریچڵەش مەکری تا مریچڵیٛ توٙمەکەی نەوەرانیٛ، کاتێ تەماکۆکە گوڵ مەکەروٙ و وەختەن شەتڵەکیٛ بیاووٙ جوٙرەها مریچڵیٛ ملان منیشان شەتڵ واردەی، فرە حەزشان جە شەتڵەو تەماکوٙینە، تەماکۆ گوڵێ جوان مەکەروٙ هەر حەز مکەری تەماشەش بکەری.
میراو
میر+ ئاو یوٙتەر جە کیٛشەکان کە ئیٛ ڕاو تەماکۆ کەردەی بەشکەردی ئاویٛ بیٛ، جە ویرو منەنە ئاوی جە دەرو بیاریٛوە ئیٛ پەی زەمیناو سانی و لاو دارو بەرمەڕای و بیٛڵخای، پەی ڕیٛک وستەی ئی هەرمانیٛ میروا نریٛرە، سەرئیٛشێ فرە پەی میراوەکەی و خەڵکەکەی، فرەو جاری نا عەدالەتی ڕووە دیٛ، کەسی چامنە بیٛ دوویٛ جاریٛ ئاوەو تەماکوٙکەیش داریٛ، هەڵای کەسێ تەر وەرش نەگنیٛ، ئینە دلیٛڕاسەو هامنینە، وەلێم وەهاریٛنە و سەرتاو هامنی ئاوی فریٛ بیٛ، ئی میراوێ سەردەمو شوڕشو کوردینە بیٛ، هەر پیٛسەو ئیدارەو وەڵاتەکەیشا میراویەکەیچ گەندەڵ بیٛ.
نیمەکاری
کاتێ گوڵپ بیٛنمیٛ بڕێ یانیٛ ئێنیٛ پەی وەردەلیٛنی، ئاوایی روسەم بەگی و دیکونی و گومەلاریٛ، تەما کۆ کەریٛنیٛ بە نیمەکاری، نیمەو بەرهەمەکەی بە ساحیب زەمینەکەی و نیمەکەی تەرش پەی ئانەی هەکە کەریٛش، کشتیار، مەشوٙ ئانەیچ بزانمیٛ هەکە فرەو خەلکو گوڵپی ویٛش زەمیو تەماکوٙیش بیٛ، کەمتەر نیمە کاری کەریٛ. چی دمایەو کە بارکریایمیٛ ساڵەو 1978 ئتر گوڵپییٛ زەمین و زارو ویٛشان نەمەن دەسشانوە، ناوچەکەو ویٛشان بی بە قەڎەغە، هەرکەسش لوێ پوٙرە حکومەت گیٛریٛش و کوشیٛش، وەروئانەی پەی تەماکۆکەردەی ناچار شارەزورەنە بە نیمەکاری، سێ یەک، یام زەمین بە کریٛ گیٛریٛنیٛ تەماکوٙش چەنە کەریٛنیٛ، تا ئاوەختیچە حکومەت بیٛ ئیراقنە و ئی بەرهەمیە سانیٛوە، دماو جەنگو ئیرق و ئیرانی و سەردەمو دەسەڵاتی کوردینە تەماکوٙ کەردەی توٙمش بڕیا، گردکەس بی مووچە وەر، بی بە کوٙیلەوە زەڕی گرد وازشان ئاورد جە زەمین و بەرهەمو زەمینی، هەر چەمەڕاو دەسو یوٙتەرینی، ئاوەختە خەلک بەدەس و پەنجەو ویٛش بەرهەمو ویٛش وەریٛ، پەی کەسی نە نامنیٛ.
دماقسیٛ: پەوکی ئی باسمە نویست چونکە مەردمو دەگاو گوڵپی فرەتەر خەریکو ئی کسمیە بێنیٛ، یادوەری تایبەم بیٛ چەنی ئی هەرمانیٛ، ئیسەیچ کەس تەماکوٙ نماروٙنە بەرهەم، پەوکی واتم با ویرمان نەشوٙوە کە زەمانێ، ئی کسمە دەگاو ئێمەنە، ناوچەو ئێمەنە باو بیەن.
کریٛڵواتیٛ key words 
تەماکوٙ، شەتلە، جاڕەشەتڵ، شەتڵەو تەماکوٙی، نیٛراو، ماکاو، قەڎ، گوٙلە، دەم گوٙل، بەرەگوٙل، قننە گوٙل، باسکەگوٙل، بەنگا، جوە، تووٙ، بامیە و بایجان، بایجانە سیاویٛ، کولەکیٛ، کولەکە ئاویە، کولەکە خەیاریٛ، کولەکەخانمانیٛ، تروٙزی، خەیار، شوتی، کاڵەک، لوبیا، بیبەر، چەرداخە، شریتەو تەماکوٙی، بەنو تەماکوٙ پیٛکنای، چەنەو تەماکوٙ پیٛکنای، زینڎان، گورزە، گورزەو تەماکوٙی، سنڎوٙقو فەردە تەماکوٙ گیٛرتەیرە، فەردە تەماکوٙ، فەحسو تەماکوٙی، کەپرە، کوٙڵەکە چەرداخ، کونەڵان، سەرداو، نوٙبە ئاو، نوٙرە ئاو، میراو، کەلە، پەچە، کونەبەس، سەنگ و بەرد، ویارایۆ، پڕایۆ، شەتڵەی لیٛقە، هاڕیە، دەسەوام، گەل، گڵیٛمە، وەرلەشیمە، وەرچاکە، شەڵتە، تەماکوٙی تەوەس، بوٙوەش، قولە ڕووتە، بنپەل، دلیٛپەل، سەرپەل، بنبەر، دلیٛبەر، سەربەر، سەرەک، سەرەکو تەماکوٙی، گوڵو تەماکوٙی، تەماکوٙ ماڵایرە، بن کەش، بن دەس.

د.ناجح گوڵپی 

سەرچەمە: هەورامان نێت

٭٭ وێنەکە جە ئەنتەرنێتەنە هۆرگیریان