وەختێو باس جە ئاژەو وەرکەوت‌و میامینی کەرمې ڕوو وەڕوو ڕاسیێوە سەراپاگیرو قورسی بیمیوە. بە مەڵامەت‌و ئانەی وەرکەوت‌و میامینی هەم پیسەو نامەکیش و هەم جوگرافیا و تاریخەکەیچش، پەنەوازیش بە هۆرسەنگنای فرەی هەن، جە فرەو لایەناوە؛ هام وەخت چەنی ئی ڕاسییایجە ئێمە ڕوو وەڕوو ئاژەو بیەیچ بیمێ.

پۆکەی چێگۆ ئانەی پەنەوازەن جواب دریۆوە ئا پرسەنە کە بەڕاسی وەرکەوت‌و میامینی چێشەن؟ جواب‌و ئی پرسیاری هامکاریما کەرۆنە تا ئارۆنە خاستەر یاومینە ئا کێشەو وەریۆ کەوتەیە کە دلیشەنە روووەمیۆ، چێشەن؟

هەرپاجۆرەی کە تاریخ‌ و وەرکەوت ‌و میامینی عەوداڵ بییەین شۆنەو ڕاسی ژیانێ ئازادیرە، سەرو بنەما گلیرگەی، هام وەخت چەنی بەرکەوتەو زیهنیەت‌ و دەسەڵاتداریج، تاریخ‌ و ئی مەحاڵەیە بۆنە بە تاریخ‌ و فراوان بییەو ملەملانێ‌و جەنگی و کاولکاری.

ئارۆنە وەرکەوت‌و میامینی واوەی بییەنۆ بە مەیانێوە فرە بێ ڕەحمانەو جەنگ‌و دۆڵەتە ئەرەگیرەکا و، هاموەخت چەم چنۆکی سیستەمو سەرمایەداری. ئانەی جە ئیسەنە ئینسانییەت ئەزموونش کەرۆنە، جەنگ‌و مابەینو دۆڵەت‌و ئیسرائیلی و دۆڵەتو ئێرانیا، کە کریۆ واچمی زەمینەو هۆرگیرساو ئی جەنگەیە، مگیڵۆوە پەی تیرۆرکەردەو قاسمی سلیمانی و تا بە ڕۆزگارو ئارۆی درێژ بییەنۆ.

ئانەی یاگی هۆرسەنگناو فاڕیاکاو مەنتیقەکەین، بیەو زیاتەر جە ٧ پرۆژان، پەی ١٠٠ساڵا‌و ئایندەو وەرکەوت‌و میامینی. هەرچی پڕۆژەو ئەمریکای‌ و ڕۆسیەی‌ و چینین، ئامادەکەردەو سیستەمێوە گۆشگیری‌ و مسۆگەرکەردەو بەرژەوەندییە کاشانی، پەی ئینەیجە تەمام و گلیرگەکاو وەرکەوت‌و میامینی، شایەت‌ و ئی سیاسەتە درۆینەو دەوڵەتە ئەرەگیرەکا هەنی.

تاریخ چن دەیەو وێردەینە ئانەش سەلەمنان کە ئامانج و دۆڵەتە ئەرەگیرەکا، نەک فاڕاو دەسەڵات‌و سیستەم‌و دۆڵەت-نەتەوەی نییەنی، گیرە سەرچەمەو وەیکەردەی‌و پاریزنایشانی تا هەروەخت بانە کیشە پەی سەرو بەرژەوەندییەکاشا.

چی بارۆ ئەزموون هەریۆ جە دۆڵەتاو هامشێوەو "ئەفخانسانی، ئێراقی، سورییەی، یەمەنی، لیبیای..." هەنمی کە چەنی جەلایەن‌و دۆڵەتا ئەمریکای‌ و ئەوروپایۆ، کێڵێشا پەنە کریۆنە. پڕۆژەو ئیبراهیمی کە وەرمش جە چەما دۆڵەت-نەتەوەکاو تورکییە‌و ئێرانی بڕیەن، ئا مەیلەشە نیشانەدان کە چیشیتەر باڵا دەسی دۆڵەتا ئۆروپای جە وەرکەوت‌ و میامینینە نەمەنەن یان فرە زەعیف بییەن، بەتایبەتی هەردووە دۆڵەت‌ی پێسەو فەڕەنسەی‌ و بەریتانیای.

ئی سیاسەتەیجە چەنی ویش ئانەش نیشانەدان چێشیتەر ڕۆڵ‌ و پیگەو نە دۆڵەت‌ و تورکیای‌ و نە دۆڵەت ئێرانی نەمەن و، ئینێ وەردەم و دوو ڕیان‌ و جە بەین شییە یان فاڕیایشا. چەنی هجوم کەردەی سەرو ئێرانی جە لایەن‌ و دۆڵەت‌ و ئیسرائیلیۆ، باخچەلی هاوارش چەنە هۆرست‌و ئەرەیاوناش، دایوەنەو ئێرانی بەواتاو قەیرانێوە فراوانی مێ پەی تورکییەی.

چوون باخچەلی زانۆنە چەنی کۆتەو سورییەی سەرەتێوەبێ پەی دای وەنەو ئێرانی، هەمان جۆر دایوەنە‌و ئێرانی زەنگێوە مەترسیدارا پەی دۆڵەت‌و تورکییەیج. مدرامان‌و ٢٠١١و گەلاو مەنتیقەکەی کە نامیش نریا وەهاری عەرەبی، جەلایەن‌و ئەمریکایۆ تیرۆر کریاو دەس‌و کار وەدەساو تورکییەی‌و سورییەی‌و قەتەری و سعودیەیش وەڵاکەرد پەی هۆرگیسناو لافاو ونێ.

هەرچی کار وەدەسێ ئەنقەرەی بێنێ وەرم پانەیۆ وینێنی کە واوەی خەلافەت‌ و عوسمانی تازەی ئاوا کەراوە. ئارۆنە وینمی کە چەنی ئی وەرمەشە بییەن بە سەرابێوە، هەر پاسە وینمی کە چەنی ڕیاز بیەن بە یاگەگیرو ئەنقەرەی، بە جۆرێو ئەنقەرە جە ئاژەکاو مەنتیقەکەینە کریان بەرۆ، کە هەرگیز خەیاڵشارە نامان.

سەرپا وزتەو ئاژێوە چێرو نامی ئاشتینە، جە تورکیانە بە سەرمەشقایەتی ڕابەر ئاپۆی و، جواب دایشۆ جە لایەن ‌و باخچەلیوە، پەی ئا ڕاسییەیە مگیڵۆوە کە وەرکەوت‌و میامینی ئینا وەردەم‌ و فاڕیایێ فرەینە.

ڕابەر ئاپۆ جە ئەرەیاونا ٧خاڵییەکەشەنە؛ ماچۆ؛ "ئانەی کە جەنگ ‌و ئازادیش کەرۆنە، تاوۆنە ئاشتیج کەرۆنە"! ئارۆنە ئانەی جە ئیرادەو دۆڵەت-نەتەوەکا موینیۆ، ئانەن کە هیچ ئیرادێوەشا نییەن، پەی ئاشتی و بە دیموکراتیزە کەردەو، سیستەمەکەیشا.

ڕەنگای ئینەیج پەیوەست بۆ پا ڕاسییەیۆ کە ڕابەر ئاپۆ ماچۆ، "پۆزەتیفیزم گرنگێوە فرەش دان پانە کە دۆڵەت-نەتەوەی پیسەو ئاژیوە بەرجەسە ‌و زانستی و هونەری نیشانەدۆنە".

واوەی ڕابەر ئامۆ ماچۆ؛ "کیشەو ئاریشەکاو مابەینو ئێرانی‌ و ئیسرائیلی، فەڵستینی‌ و ئیسرائیلی، بە ئەقڵیەت‌ و دۆڵەت-نەتەوەی چارەسەرشا نمێنە، کە ویش بییەن سەرچەمەو تەمام‌ و کیشەکا.

فەلسەفەو ڕابەر ئاپۆی بە واتاو فاڕیاو ڕوانگەو ئینسانی‌و گلیرگەی مێنە، بە بییەو خەیاڵێوە فراوانی، پەی ئاواکەردەو ژیواێوە ئەخلاقی و سیاسی.

ئارۆنە کورد بە ڕابەرایەتی ڕابەر ئاپۆی متاوۆ سەرمەشقایەتی پەی وەرچەرخانێوە زیهنی کەرۆنە، بەجۆرێ ئا نەوەشییە دەسەڵات ویستەیە، کە ژیۋای کوشۆ، فاڕۆش بەی ژیۋایې واتاداری.

دماجار پیسە ڕابەر ئاپۆ ماچۆ؛ "هەرپاجۆرەی کە گرد پڕۆژێوە خەیاڵێوەن پەی ئایندەی. ئانە پەی یاوای پی خەیاڵەیما پەنەوازما بە فکرو فەلسەفێوە تازەین".