ئه‌دەبیاتی هه‌ورامی کۆگه‌وه ملۊ
ئه‌دەبیاتی هه‌ورامی کۆگه‌وه ملۊ و گێچه‌ڵێ وه‌ره ڕایش کامێنێ و ئینا چ ئاستێوەنە و پەی وەڵێوستەیش پنەوازیش بە چێشی هەن؟
ئه‌دەبیاتی هه‌ورامی کۆگه‌وه ملۊ و گێچه‌ڵێ وه‌ره ڕایش کامێنێ و ئینا چ ئاستێوەنە و پەی وەڵێوستەیش پنەوازیش بە چێشی هەن؟ جە ئی وتارێنە نویسەر ئۆمید حەبیبی هۆرسەنگاییش پەی مەکەرۆنە و ڕۆشناییش بوزۆنە سەر.
ئەرەچکیاو وتاره‌که‌ی:
وه‌ڵێ ئانه‌یه باسه‌که‌یم بنه ده‌وره و بلوو بنکڵیشه‌شه‌ره، په‌نه‌وازا دوێ خاڵێ ڤزوه‌وه سارا په‌ی وه‌رده‌نگی وه‌شه‌ویسی، یۆ ئانه که یاوگە جه ئه‌ده‌بیاتی چی وتاره‌نه دنیا پان و پۆڕه‌که‌و ڕۆمانێن، ئا ئه‌ده‌بیاته وه‌رهه‌ڵا، هێقم و نه‌مره‌نه که زوانوو خه‌ڵکیا و شانازی پانه‌یه که‌رۆ که وه‌راوه‌ر به سووک که‌ردٚه‌ی ئێژانە ئینسانیه‌کا چه‌مێش نه‌قووجنه‌ینێ و ده‌مش قوتش نه‌گێرته‌ن، ئا ئه‌ده‌بیاته جیاکاره که یاگێوه‌نه په‌ی واته‌ی ئاواته به‌رزه ئینسانیه‌کا و وێش گیرۆدٚه‌و هیچ مه‌رزیوی مه‌که‌رۆ و خرووکش مه‌ی ونه بۆ به وه‌یوڵۆ ده‌سوو کۆنه پرێسی و دماکەوتەی و ڕازۆ نۆقم و پێوار نه‌بیه‌یش دلێ ته‌پ و تۆزوو ویه‌ردٚه‌ینه هه‌ر ئانه‌نه. یۆچ ئانه پنه‌م وه‌شا تا وا یاگێ خامه‌کەم یاوه‌ریم دۆ ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆ هه‌ورامانی چنی ئا جۆر ئه‌ده‌بیاتیه گیروو پێوه‌ره و نۆقسانیه‌کاو ئه‌ده‌بیاتوو مه‌حاڵه‌که‌یم کلکه نیشان که‌روو.
وه‌ڵینه:
حه‌شاش چنه مه‌کریۆ ئه‌ده‌بیاتێو که ئارۆ دنیانه سه‌رله‌به‌را، ئه‌ده‌بیاتێوا که پاڵوو ساده نویسه‌ینه دوورا جه وێ ئه‌رمانای و به‌کار به‌ردٚه‌ی زوانیوی وشک و ڕه‌سمی و چنی سه‌رکه‌وته‌ی و چێرکه‌وته‌ی ئاواته به‌رزه‌کاو کۆمه‌ڵگای به‌شه‌ری به گردٚی و خه‌ڵکوو لاو وێش به تایبه‌تی لاقۆره ڤاڕۆوه، هه‌یان هه‌یان وه‌رپه‌نگێ و گێچه‌ڵێ ئینسانوو سه‌رده‌می زیتێ که‌رۆوه و چڕۆشا گۆشوو کۆمه‌ڵگاکه‌یشه‌ره، ئه‌ده‌بیاتوو ئیسه‌یه گه‌وره‌ته‌رین حه‌زش ئه‌رمانای زامه په‌ترۆک به‌سه‌کاو جه‌سه‌و به‌شه‌ری و ئه‌نه‌ئاردٚه‌ی بەرویرە به‌رزه‌کا پێسه ئازادی، عه‌داڵه‌ت و به‌رامبه‌ریا دلێ تان و پۆ نویسته‌کاشه‌نه، ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆی به پێشکه‌ش که‌ردٚه‌ی فه‌لسه‌فیوی قووڵی و به ئه‌وه‌که‌ردٚه‌ی ده‌لاقیوی وه‌ره چه‌م وازی گه‌ره‌کشا وانه‌ری ژیر و تارسه‌بارش، جه‌هانوو ده‌روبه‌ریش جۆرێوته‌ر وینۆ، ته‌ژناییش کشۆ و ئه‌وه‌جه(احتیاج) ئێحساسیه‌کاش به‌گا بارۆ، ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆی وێش جه وه‌راوه‌روو وه‌شی و نه‌وه‌شیه‌کاو کۆمه‌ڵگای ئینسانی وه‌رپه‌رس مزانۆ و پنه‌ش وه‌شا تا وا حه‌ننا لیڤیۆ په‌یش هاواروو نه‌دٚامه‌تیه‌کاو خه‌ڵکه‌که‌یش بۆ هه‌رچن ناحه‌زێش هاواریش به گاڵه‌گاڵوو شێتیوی لاساری بزانا و هیچێوته‌ر!! ئه‌ده‌بیات یاگێوه‌نه په‌ی واته‌ی کەلەبەرەکا و نیشاندای هه‌رمانه چڵک و چه‌په‌ڵه‌کاو ئا بنیادٚمه گۆلالا که گه‌وره‌ته‌رین ئاواتشا وشک که‌ردٚه‌ی سه‌رچه‌مه‌و وه‌شه‌ویسیا و چی تووڵه‌ڕاچه‌نه گێرتێنه‌شه‌نه وه‌ر، هیچ، مه‌ته‌رسۆ باره‌گاو زۆردارا و هازۆ نه‌یارا به‌ڵکووم تف که‌رۆنه میاچه‌ماو کۆنسێرواتیزمی و دماگووژی و دۆگماتیسمی، چه‌مکێ چامنێ لاشه‌وه له‌یدٚێنێ و خوه‌ش مه‌ی پنه‌شا، ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆی ئێتر چوارچۆ ته‌سکه‌که‌و ڕۆمانتیسیسمی گلش مه‌دٚۆوه و دنیا فانتێزیه‌که‌شه‌نه که پێسه شیشێ ناسکا و به هه‌ر ڕێزێو مڕیۆ مه‌مه‌نۆوه و خدٚێ مه‌دٚۆنه ئه‌وینوو ویانداریوی لێوه‌ی و دووری نازاره‌کێش و تۆریای جه جه‌هانوو ده‌وروبه‌ریش به‌ڵکووم خه‌ریکا بۆ به چراوێوه که به شۆڵه‌یش فه‌لسه‌فه‌و ژیوای شی که‌رۆوه په‌ی به‌شه‌ری و نازۆ گنۆنه مای گەزەنۆ ویرێ پووچێ و نێهێلیسمی.
ئه‌ده‌بیاتی تازه جه وه‌رنیشته‌نه که‌ی ده‌س پنه که‌رۆ و وه‌روو چێشی :
تاوی واچی ویه‌ردٚه‌و ئی جۆر ئه‌ده‌بیاتیه هۆرگێڵۆوه په‌ی نیمه‌و قه‌ڕنۆ نۆزده‌ی، قه‌ڕنۆ چێره‌وزوه‌ر بیه‌ی سیستمی کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی جه ئۆرووپانه به ده‌سوو خه‌ڵکی و وڕنای پێکئامای فئۆدالی و ویری بینیا و ترۆق نه‌که‌ردٚه که ئاکاموو ئا سه‌رده‌میه بێ، قسۆ ئا زه‌مانیه ئازادی ویری بێ و خه‌ڵک ئه‌خلاقی نه‌ریتی ره‌دٚ که‌رێنێوه، چی به‌ینه‌نه نه‌یارێ ده‌سه‌ڵاته‌کا فره‌ته‌ر جه گردٚ چێوته‌ری به ئه‌ده‌بیاتی ڕه‌سمی، وشک و برێنگ و به ئه‌دیبه درۆزنه‌کا هه‌وکه‌شا(هێرش) به‌رد و هڕوومشا نیه‌ی و یه‌ک که‌ڕه‌ت په‌ی هه‌میشه‌ی ئه‌ده‌بیاتی کلاسیکشا به ویری کۆتا و بینیاشه‌وه، به وه‌شه‌ویسی و قه‌دریوی ته‌مامه‌وه ئه‌سپارا به ویه‌ردٚه‌ی و چۆڵێشا هۆرکه‌ردٚێ په‌ی ده‌سپنه‌که‌ردٚه‌ی قۆناغێوێ تازێ که بنه‌ڕه‌تش ئازادی ویری بێ و تا ئیسه هه‌ر بۆنه‌و ئا ئازادی جه ویر که‌ردٚه‌یه‌نه چننها مه‌کته‌بێ تازێ جه ئه‌ده‌بیاته‌نه ئاماینێنه وئه‌گه‌ر واچوو هه‌ر یۆ لای که‌مه‌وه گەورە پیایوی زاناشا ئه‌ژناسنان به جه‌هانی که به ئاوه‌زی وه‌ڵکه‌وته‌ش دنیاش ئاردٚه‌نه‌نه له‌رزێ درێم نه‌دٚاینه. ئیمیل زۆلا که کریۆ واچی وه‌شکه‌روو مه‌کته‌بوو "ناتۆرالیسم"یا هه‌ر چا قه‌ڕنۆ نۆزده‌یه‌نه ماچۆ «قه‌ڕنۆ ئێمه وه‌ختوو ڤاڕیایا، به‌ڕاسی ویه‌رینیوی قیزه‌ونه‌نه ئامه‌ینمێ به‌ر و ڕوو به دماڕۆیوی نادیاری جمه‌ینمێره». مه‌کته‌بانێو پێسه رئالیسم، سوورئالیسم، ئه‌ده‌بیاتی دمامۆدێڕن ( ئا مه‌کته‌بێ هه‌ر یۆ تایبه‌تمه‌ندی وێشا هه‌نێشا به‌ڵام به داخه‌وه چێگه‌نه یاگۆ باسیشا نیه‌نه) یام ته‌نانه‌ت ئێگزێستانسیالیسم که شۆنۆ شه‌ڕوو دوه‌می جه‌هانیه‌ره به عینوانوو مه‌کته‌بیوی فه‌لسه‌فی وه‌ش کریابێ و مه‌رزیابێره و جه ئه‌ده‌بیاتیچه‌نه نویسه‌ره گه‌ورانێو پێسه سیمۆن دۆبووئار، ژان پۆل سارتر و ئالبێر کامۆی خزمه‌تشا که‌ردٚه‌ن، بنەڕەتیتەرن شۆڕشێ ئه‌ده‌بیێ قه‌ڕنۆ نۆزده‌ی تا ئیسه بیێنێ که بێ هیچ شکێوه متاوی واچی ئه‌وه‌ته‌نای ئه‌خلاقی به‌شه‌ریشا فره که‌ردٚه‌ن و ئا خاڵێشا سه‌له‌مناینه ملوو کۆمه‌ڵگای جه‌هانیه‌ره که ئه‌ده‌بیات سه‌رچه‌مه‌و واته‌ی فه‌لسه‌فه‌و ژیوایا و پێسه ئاو واردٚه‌ی چنی جه‌هانوو سیاسه‌تی و ده‌روونناسی، زانسته کۆمهڵایهتیهکا و.... وێش تێکه‌ڵ که‌رۆ و گۆشێ وه‌رده‌نگیش زرینگنۆوه، داخۆم که‌سێو بۆ دالێو ئه‌ده‌بیاتی بژناسۆ به‌ڵام رۆمانه ئێعتێرازیه‌کێ جه‌یمز جۆیسی ئیرله‌ندیش نه‌وانایباوه، رۆمانانێو پێسه «دووبلینی ها» یام «ئۆلیس» که ئی دماینێشا هه‌رچی ڕه‌خنه‌گیری ئه‌ده‌بی هه‌ن شێتش که‌رده‌ن و ماچا گه‌وره‌ته‌رین رۆمانۆ قه‌ڕنۆ ویسیه‌نه و ئه‌ده‌بیاتی دمامۆدێڕن پا رۆمانێ ده‌سپنه‌که‌رۆ ، سوورئالیسموو ئاندره بێرتۆن و ئاراگۆن یش چه‌م پنه نه‌که‌وتێبا یامکه‌تی وه‌ختوو ئه‌وه‌وانای «قۆمار باز» که‌و داستایووسکی یام «جه‌نگ و سۆڵح» که‌و تۆڵستۆیه‌نه مووچرکێ نامه‌یبا مازیشه‌وره!!، به‌ڕاسی ئه‌گه‌ر به‌یمێ نویستێ ئه‌دیبه گه‌وره‌کاو ئه‌ده‌بیاتی هام چه‌رخی ئێژانه و کێشانه که‌رمێ و ده‌یمێشا پی دیم و ئه‌و دیمه‌ره گنۆ به‌ر په‌یما که ئی ئه‌ده‌بیاته یه‌کسه‌ر جه دنیاو ئه‌ده‌بیاتیوی خه‌یاڵی و بێ مانا و مه‌فهووم یام که‌م مانا که وانه‌ریش نه‌به‌رۆ ویرێره لاش دان و په‌ردٚۆچێ مه‌کینێ و ئارۆیێ و پڕمانای گێرۆنه سه‌ر و ئاواتش یاونای ڕێک و پێکوو قسۆ وێشا.
با ئیسه به‌یمێوه سه‌روو ئه‌ده‌بیاتوو مه‌حاڵوو هه‌ورامانی و به پاو فاکتێ وه‌شکه‌رێ ئه‌ده‌بیاتی جه‌هانی ده‌یمێش هێڵه‌که‌ره و دوێ په‌رسێ ڤزمێ وه‌روو ده‌میما و واچمێ ئایا ئه‌دبیاتوو ئێمه‌نه شه‌پۆلێ چامنێ گنا وه‌روو چه‌می و وه‌شێ بیێنێ یام ئه‌ده‌بیاتما یاگه ته‌سک و ته‌نگه‌که‌و جارانیه‌نه مه‌نه‌نه‌وه و هه‌واو تازه‌وه بیه‌یش هۆرنه‌لووشته‌ن؟ و ئه‌گه‌ر ئه‌ده‌بیاتوو مه‌حاڵه‌که‌یما نه‌یاوان به تارفیوی ئارۆیانه و زانایانه و جه ڕێسکۆ ئا جۆر ئه‌ده‌بیاتیه مه‌نه‌ن جیا، گێچه‌ڵێ وه‌ره ڕایش کامێنێ؟ و یۆبه‌یۆ جه باره‌شاوه باس که‌رمێ، ڕه‌نگا جوابه‌وه دای به په‌رسێ ئه‌وه‌ڵینێ به بنه‌ڕه‌ت گێرته‌ی ئا به‌رهه‌مه نویسیاریا که تا ئیسه چی بابه‌ته‌وه به زوانی هه‌ورامی نویسیه‌ینێ و باره‌سه‌یشا ئاننه مه‌رمانۆ و دویه‌رێو زیاته‌ر نیه‌نێ و مه‌ترازیا، فره سه‌خت نه‌بۆ و به ئه‌وه‌وانایوی ساده به‌رگنۆ په‌ی وانه‌ری که به داخه‌وه ئه‌ده‌بی هه‌ورامی هه‌رچن چی دویه‌ر ساڵه‌نه ده‌نگه‌ده‌نگوو تازه‌وه بیه‌یش مژنه‌ویۆ و خامه ڕه‌نگینێ و ویرمه‌ندێ ئازیزێ خه‌ریکێ هه‌رمانێنێ و به ئه‌رکوو سه‌روو شانیش مزانوو چێگه‌نه ده‌سوه‌شیشا چنه که‌روو به‌ڵام نا، ئه‌ده‌بیاتما زمنێ چامنێشه نه‌بیێنێ و هه‌رمانێ فرێش گه‌ره‌که‌نه بیاڤۆ به ئا تەشک ڕه‌وته تازا که سه‌ره‌وه باسما که‌ردٚێ، سه‌رش ونه شیویان و گیرش واردٚه‌ن ده‌سوو واخوا کەردٚیوی قیزه‌ونیه‌وه، چی واوەی کەردٚەیە سه‌رپه‌ننام که‌وته‌ن و جه ئه‌ده‌بیاتیوی وه‌سفکه‌ری و نه‌ماد وه‌شکه‌ریه‌نه مه‌نه‌نه‌وه که ئه‌په‌ڕوو ویر و ئاوه‌زیش فره دوور مه‌لۆ و وانه‌ر حه‌زش پنه مه‌که‌رۆ، به باوه‌ڕوو ئی خامه‌یه سه‌رپه‌ننامی چێمنه جه ئه‌ده‌بوو هه‌ورامانیه‌نه هۆرگێڵۆوه په‌ی چوار نوونگه بنه‌ڕه‌تیا که به پاو هه‌میه‌تیشا واره‌نه ئیشاره‌شا پنه مدٚەو. 1)کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی: شکێوه‌ش نیه‌نه چنه ئه‌ده‌بیاتێو که قسێ کریا جه باره‌شه‌وه، زاڕۆڵه‌و مۆدێرنیته‌یا یانێو مشیۆم کۆمه‌ڵگا جه دیامانوو نه‌ریتیه‌نه به‌ر به‌ی و بلۆ پێوای مۆدێرنیته‌یه‌وه و واوشی که‌رۆوه په‌ی ڤاڕیای به‌روبوومیش تا ئه‌ده‌بیاتی چامنه سه‌ره به‌ر بارۆ و وه‌ش بۆ، به‌ڕاسی دلێ چوارچۆ سیستمی کۆمه‌ڵایه‌تی کۆنه‌نه، ڕه‌وتێ تازێ دلێ ئه‌ده‌بیاتی وه‌شێ مه‌با و نویسه‌ر سووژێش په‌ی نویسته‌ی بنەڕایێنێ و چوونکه‌تی مه‌تاڤۆ جه ئه‌ده‌بیاتشه‌نه دماڕۆیوی رۆشنش بۆ حەیبەتیێ هۆرگێڵۆوه سه‌روو ویه‌ردٚه‌یش و هه‌ر چا ئێلێمانا که ماوێوی فره ئه‌ده‌بیاتوو مه‌حاڵه‌که‌یش پنە پەشۆکیان، که‌ڵک گێرۆ و خدٚێ نه‌دٚۆنه بەرویرە تازه‌کا. به داخه‌وه هه‌ورامانیچ یۆ چا کۆمه‌ڵگا نه‌ریتیانه که جه یاوای به کۆمه‌ڵگای مۆدێرنی کرژ نیا و دلێ سیستمیوی دماکەوتەینە په‌که‌ش که‌وتێنه و ئیسه‌یچه فره‌و جارا پرێنسیبێ کۆمه‌ڵگای ده‌ره‌به‌گایه‌تی دلێشه‌نه پیویا، هه‌ر ئانه بیه‌ن نوونگه‌و ئانه‌یه که ئه‌ده‌بیاتیچ په‌که‌ش گنۆ و نه‌تاڤۆ تازه بۆوه، کۆمه‌ڵگای نه‌ریتی ویریچش نه‌ریتیا و ئاسۆ ئاوه‌زوو نویسه‌ر و ئه‌دیبه‌کاچ فره دووری مه‌وینۆ، مه‌ژگش مه‌گێڵۆ و خه‌یاڵش گێچه‌ڵه کۆمه‌ڵایه‌تی و سیاسی و ده‌روونناسیه‌کا مه‌پێکۆ و ئه‌وپه‌ڕش ئه‌وینیوی ناسکه‌نه وێش په‌شۆکنۆ. کۆمه‌ڵگاو هه‌ورامانی ویرە تازه‌کا مه‌ژناسۆ و خدٚێش داینەنە سه‌ر و واروو کۆمه‌ڵگا دماکەوتەی و شۆڕشیوی کۆمه‌ڵا‌یه‌تیش گه‌ره‌کا که تۆبه‌تۆ چینه‌کاو خه‌ڵکی گێرۆوه به تایبه‌ت ویرمه‌ندێ بواروو ئه‌ده‌بیاتی تا هه‌روه‌ره‌نه نویسه‌ره‌کێ ژیوای ده‌لاقێوته‌ره‌نه وینا و ئاوه‌زشا گنۆ جم وجۆڵ و شۆڕشی ئه‌ده‌بیچ ده‌سپنه‌که‌را و به‌بێ ئا شۆڕشیه و یاوای به دیمه‌نوو کۆمه‌ڵگای مۆدێرنی، ئه‌ده‌بیات حاڵه‌توو کلاسیکیه‌نه په‌نگیۆ!!.
2)چێرکه‌وته‌ی ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری: ئه‌گه‌ر به شیویوی گردٚین ئه‌ده‌بیاتی به‌ش که‌رمێ کریۆ واچمێ بۆ به دوێ به‌شێ؛ ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچ و ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری، مه‌رجی بنه‌ڕه‌تی وه‌رلوای ئه‌ده‌بیاتی چی سه‌رده‌مه‌نه پڕهاز بیه‌ی ئه‌ده‌بیاتی نویسیاریا تا نویسه‌رێ بتاوا به هازێوە که جه نویسته‌ی ئه‌ده‌بیاتیشانه وینا ده‌س دا هه‌رمانه‌وه، په‌ی نموونه‌ی ئه‌ده‌بیاتوو وەڵاتە وه‌رنیشتیه‌کا ته‌نیا به شێوه‌و نویسیاری گێڵۆ و قسه‌که‌ردٚه‌ی په‌ی ئادٚیشا ته‌نیا سه‌ره ئێشنه‌یا و مشیۆم هه‌ر که‌سێو ئا هازێ وینۆ وێشه‌نه ویریش بنویسۆ و ڤزۆش وه‌روو ده‌موو وانه‌ری به‌ڵام به داخه‌وه ئه‌ده‌بیات جه هه‌ورامانوو لاو وێماوه فره‌ته‌ر به ته‌رزوو ئه‌ده‌بیاتی ده‌مواچیا و که‌مته‌ر هه‌میه‌ت دریان به ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری و فره‌و وه‌ختا هه‌ورامیه‌کێ په‌ی واته‌ی و نویسته‌ی په‌یلواکاشا جه زوانێوته‌ری که‌ڵکشا هۆرگێرته‌ن و زوانوو وێشا به کڕۆڵی مه‌نه‌نه‌وه و ئا خزمه‌ته که مشیۆم په‌ی ترۆقوو زوانیوی کریۆ تا بتاڤۆ گه‌مه‌ی زوانیش پنه کریۆ و چێوش پنه بنویسیۆ نه‌کریان په‌ی زوانی هه‌ورامی، به‌پاو ئا قسێ زوانی هه‌ورامی حاڵه‌توو ده‌مواچیه‌نه مه‌نه‌نه‌وه و ئه‌ده‌بیاتی تازه‌یچ یانێو بڕه‌ڤوو زوانی و پڕهازی ئه‌ده‌بیاتی نویسیاری که داخه‌کێم مه‌شۆ هه‌ورامانه‌نه نویسته‌ی به زوانی هه‌ورامی خاس خاس گه‌ره‌شێل کریان!!.
3)حه‌ز به مۆنۆلۆگی: ئه‌ده‌بیاتوو ئارۆی جه نویسته‌کاشه‌نه دیالۆگوو چن تاکاش پنه وه‌شا و به ئه‌وه‌وانای رۆمانێوێش گۆشت ئینا قسه‌وباسوو یه‌رێ چوار تاکه جۆربه‌جۆرا که هه‌ر یۆ ویرێوش هه‌ن و خه‌ریکێ ده‌مه‌ته‌قێنێ، نویسه‌ر به ئاردٚه‌ی دیالۆگوو چن نه‌فه‌را گه‌ره‌کشا ڕه‌حه‌تته‌ر ئا فه‌لسه‌فه ئینا مه‌ژگشه‌نه واچۆش به وه‌رده‌نگی و وانه‌ری به‌رۆ خه‌یاڵێره، نویسه‌ر هه‌ر یۆ چا بنیادٚما به نه‌مادوو نه‌وعێو فه‌لسه‌فه‌ی منیۆره و ئینه نیشان جه ترۆقوو ئه‌ده‌بیاتیویا که بتاڤۆ فره‌و وه‌رپه‌نگه ئینسانیه‌کا بارۆنه تان و پۆ نویسته‌کاش و به‌شه‌ری وه‌راوه‌ر پا مه‌سه‌لا ژیر که‌رۆوه به‌ڵام ئێمه جه هه‌ورامانه‌نه چوونکه‌تی فره‌ته‌روو ئه‌ده‌بیاتیما کلاسیک بیه‌ن ئادٚیچ به شیوه‌و شێعرێ، نویسه‌ر ته‌نیا چنی وێش قسێش که‌ردٚێنێ و ویریوی وه‌رته‌سکش دان به وه‌رده‌نگی، نویسه‌رێما خدٚێشا داینه‌نه مۆنۆلۆگی و متاوی بێ سێ و دوو واچی تا مۆنۆلۆگ نه‌بۆ به دیالۆگ ئه‌ده‌بیاتی جه‌دیدیچ مه‌گنۆ ڕا و نویستێ هه‌میه‌تدارێ نمه‌یانه وه‌ر و ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامیچ تا چینه‌یه زیاته‌ر دێرش نه‌که‌ردٚه‌ن مشیۆم ده‌س دۆ پاهه‌رمانه به‌پیتێوه.
4)زانایی که‌م: چی سه‌رده‌موو «جه‌هانی بیا»یه‌نه هه‌ر ئینسانێو گه‌ره‌کش بۆ متاڤۆ به که‌ڵک گێرته‌ی جه ئینتێرنێتی زووته‌رین وه‌خته‌نه جه باره‌و ئا چێویه‌ره که دڵش پوه‌ن فره‌ته‌رین و تازه‌ته‌رین زانیاریێ به‌ده‌س بارۆ به‌بێ ئانه‌یه که جه مه‌رزیوی دیاری کریای دلێ دنیای هه‌ره‌قه‌تینیه‌نه ویه‌رۆ، کرژی ئی ڕه‌وتیه تا ڕادێوا که دنیای چێمنه‌شا نامێ نیان «دێهاتی جه‌هانی» و هه‌واڵێ زوو زوو میاوا ده‌سوو خه‌ڵکی و به بیه‌ی یاونه‌ره(رسانه) کۆمهڵایهتیهکا پێسه فه‌یس بووکی،یووتیۆبی و تووئیتێری فره که‌م ڕێک گنۆ رووداوێو قۆمیۆ و پۆژیۆره و نه‌یاڤۆ گۆشوو خه‌ڵکی، شه‌پۆلێ ئێنه زله که گردٚش تازه‌وه بیه‌یا تا ئیسه نه‌بیێنه، په‌یوه‌ندی یام با خاسته‌را واچوو ئه‌وه‌بینیای بنیادٚمه‌کا پی دنیاوه تا ڕادێوا که هه‌ر که‌س به گێرته‌ی هه‌واڵا، ئه‌وه‌وانای وتاره‌کا و ڕه‌وته تازه‌کا وێش تازه نه‌که‌رۆوه بێ سه‌وادیێنه مه‌نۆوه و په‌یوه‌ندییش چنی جه‌هانوو ده‌وروبه‌ریش فره سه‌خت بۆوه به‌تایبه‌ت که‌سانێو که ئینه‌ی شۆنۆ یاوگیوی(مه‌به‌ست) تایبه‌تیه‌وه که یۆ چانیشا ئه‌ده‌بیاتا، ئارۆ ئه‌دیبه‌کێ و نویسه‌ره‌کێ زانانشا بڕه‌ڤوو یاونه‌ره ئینتێرنێتیه‌کا فره فره‌ته‌را جه باقی یاونه‌را پێسه وه‌ڵاکریایا،کتێبا،گۆڤارا،رادیۆ و..... چوونکه‌تی به‌شه‌رێ زیادٚته‌رێ چه‌مشا گنۆ به‌رهه‌مه تازه‌کاشا، مواناشاوه و میاوانه ویریشا، ئیسه ئێتر هه‌ر تاقمێوه یام ڕێکڤزیایێوی ئه‌ده‌بی مه‌رزیۆره یەکەم که‌ڕه‌ت جه ئینتێرنێته‌نه وێش مژناسنۆ و هاگاداری وه‌ش بیه‌یش مدٚۆ، به داخه‌وه مشیۆم واچمێ هه‌ورامان چی فاکته بنه‌ڕه‌تیه‌چه‌نه تا ئه‌ندازیوی فره بێبه‌شا و نویسه‌رێ و ئه‌دیبه‌کێما که‌مته‌ر وێشا په‌شۆکنا به دنیاو ئینتێرنێتیه‌وه و ئاکامش ئانه‌نه جه ڕه‌وتێ تازێ ئه‌ده‌بیاتی جه‌هانی مه‌نا جیا و جار هه‌ن شۆنۆ چن ساڵاره تازه نویسه‌ری هه‌ورامی کتووپڕ چه‌مش گنۆ به‌رهه‌میوی ئه‌ژناسیای جه‌هانی که ئینه شۆنه‌ماش خرابه‌نه سه‌روو ویر و ئاوه‌زوو نویسه‌ره‌کاماره و چوونکه‌تی نویسه‌ره‌کێما که‌مته‌ر زانیاریێ مه‌یا ده‌سشا هه‌ست به تازه‌وه بیه‌یچ مه‌که‌رانێ. ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی گه‌ره‌کش بۆ وه‌رده‌نگش بۆ و خه‌ڵک حه‌زش پنه که‌رۆ مشیۆم شۆنۆ تازه‌گه‌ریه‌وه بۆ نه‌ک خجڵیۆنه سووژانیوی که ئیسه کۆنێنێ و ماوه‌شا ویه‌ردٚه‌ن!!.
قسۆ ئاخری پێسه ئه‌نجاموو وتاره‌که‌ی :
جه ئاخره‌وه پنه‌م وه‌شا واچوو به سه‌ره‌نج دای به ئارۆ ئه‌ده‌بیاتی هه‌ورامی گنۆ به‌ر په‌یما که جه وه‌ش که‌ردٚه‌ی نه‌وعێو تازه‌گه‌ریه‌نه فره ئینا دماوه و به هۆرلووشته‌ی هه‌وایوی تازه ئه‌وه‌جه‌ش هه‌ن که ئادٚیچ به بێ ویری ترۆق که‌ردٚه و ئاوه‌زی وه‌ڵکه‌وته مه‌کریۆ و مه‌لۆ ڕاوه. به‌ڕاسی ئه‌ده‌بیاتوو ئیسه‌و هه‌ورامانی گێڵۆوه بڕێو به‌رهه‌ما که تاک و تووک مه‌یاوه به‌ر، تێکراری زیاته‌ر چێوێوته‌رش نیا، په‌نه‌وازا ئینه‌یچه واچوو زینندٚه‌وه که‌رده‌ی به‌رهه‌میوی فۆلکلۆر یام په‌یجۆریێو سه‌روو ئه‌ده‌بیاتی کلاسیکی چنی باسوو تازه‌وه بیه‌ی ئه‌ده‌بیاتی زه‌مین تا ئاسمان فه‌رقش هه‌ن و دوێ خاڵێ جیاکارێنێ. ئاواته‌وازه‌نا پرزێ تازێ هه‌ورامی که هه‌روه‌ره‌نه خه‌ریکا هۆرمه‌یا و سه‌ره به‌ر مارا چه‌مشا چا چێوا بۆ تا ئه‌ده‌بیاتوو ئێمه‌یچ بلۆ وه‌ره‌وه و گه‌شه‌نه بۆ، به ته‌ماو ئا ڕویه.
ئۆمید حه‌بیبی
سه‌رچه‌مێ:
1) ماکسیم گورگی- الگاکنیپر چخوا- کورنی چوکوفسکی – ولادیمیر یرمیلوف، نقدی بر زندگی و اڤار انتوان چخوف، ترجمه‌ی کتایون ێارمی، تهران 1369، انتشارات پدیده
ایزایا برلین، ریشه های رومانتیسم، ترجمه عبدالله کازرونی، تهران 1385، نشر ماهی
3) میشل لووی، درباره تغییر جهان، ترجمه حسن مرتڵوی، تهران 1376، انتشارات روشنفکران و مطالعات زنان
4) ویتالی شنتالینسکی، روشنفکران و عالیجنابان خاکستری (دفتر هفتم تا چهاردهم)، ترجمه غلامحسین میرزا ێالح، تهران 1379، انتشارات مازیار
5) فئودور داستایوسکی، قمار باز، ترجمه ی ێالح حسینی، تهران 1381، انتشارات نیلوفر
6) فئودور داستایوسکی، جن زدگان، ترجمه ی علی اێغر خبره زاده، تهران 1380، انتشارات نگاه
7) ولادیمیر ایلیچ لنین، مقالاتی درباره‌ی تولستوی، ترجمه‌ی یوسف نوری زاده، تهران 1388، نشر مرکز
8) جیمز جویس، از دوبلینی ها و نقد دوبلینی ها،ترجمه‌ی منوچهر بدیعی، تهران 1386، انتشارات نی
9) اولوف لاگِرکِرانس، درباره‌ی اولیس جیمز جویس، برگردان مرتڵی ڤقفیان، تهران 1379، انتشارات نی
10) جعفر کازرونی، اڤار علی اشرف درویشیان در بوته ی نقد،تهران 1377، انتشارات ندای فرهنگ
