هۊرامان ئا جوغرافیا کە کۊتەن دلې زنجیرە کەشەکا زاگرۆسی. وەختارې باس جە کولتوورو هۊرامانی مکەرمې، پا مەعنې مې کە باس جە شێوە ژیۋایې و فەرهەنگێوە مکەرمې، کە تەوەرو ئەڎێنە شێوەش گېرتەن. پۊکەی جە هۊرامانەنە وەختارې تەماشەو ئی کولتوورەیە مکەرمې، زەحمەتی چانەینە نمەوینمې کە بیاومێنە جە لاو ئینسانی و گلېرگەو هۊرامانیۆ، چی ئاڼنە ڕەهەندی مەعنەوی ئینا ۋەرۆ.

زاگرۆس بەتەنیا سەرچەمەو ژیاری و ئەرەنیشتەبیەو ئینسانی نەبیەن، جە سەرسەعبو تاریخێوە هەزاران ساڵەو چێوەڵینە، ئاڼنە مېیانێوە شێوەگېرتەی و وەیکەردەی کولتوورێوە ئازاڎانە و سروشتی بیەن. پەی ئەنەیاوای جە بەشێوە چا حەقیقەتەی کە جە هۊرامانەنە سەرپا کۊتەن، سەرنجتا وزمې سەرو ئەرەمەرزنای یووەمین سیستەمی دیموکراسی سەرو ئاستو دنیێنە کە ئشناسیان بە هۊرچنیەکا ژیرلا و مەرێ. "ژیرلا" بە ماناو "دەستێوە یان جەمې جە ئینسانە ژیرەکا دلې گلېرگەی" مې. حەرچی "مەرێ"چا بەماناو ئا یاگې مې کە گلېرۊبیەکەیش چنە مەکریۆ.

بیەو ئەنجومەنەکا ژیرلاو مەرێ جە هۊرامانەنە و مافو بەشداریکەردەی گرڎو ئەرەنیشتا ئا دەگایا کە پېوەسې بێنې بە ئەنجومەنەکا، بەبێ جیاوازی پێگەو کۆمەڵایەتی و ڕەگەزی، گوزارشت چا جۊرە ژیۋایە مکەرۆ کە دوور جە هەرجۆرە زیهنیەتێوە پیاسالاری و دەسەڵاتگەرایی سەرپا کۊتەن. هەر چوار ساڵ جارێوە جە مېیانو وەرزە دڵگیرەکەو ۋەهارینە ڕاوەبەر کریان. تا بە ڕۊو ئارۊیچ جە هۊرامانو تەختینە مەڕاسیمو کۆمسای کە دەرەنجامو هۊرچنیەکا ژیرلاو مەرێن، ملۊڕاوە. سەرەڕاو ئا فاڕیایا کە سەرشەرە ئامان. کۆمسای بەماناو گلېرۊبیەی و ڕاوێژ کەردەی مې، پەی هەرمانو کارو کۆمەڵایەتی و کشتوکاڵی و ئاژەڵداری.

جە ئەنجومەنەکاو ژیرلاو مەرێنە کە هەر چوار ساڵ جارێوە لوان ڕاوە، ئانەی یاگې سەرنجیا جە ڕاوەبەرا ئی پڕۆسە دیموکراسییەینە، سەرپەرشتیکەردەی هۊرچنیەکا جە لایەنو ژەنا و پیایا خاوەن ئەزموونی و بە تەمەنەکاوە کە بە پلەو "پیر"ی یاوێنې بیەن. پیر مەعنێوە مەعنەویش هەن، کە گوزارشت جە پنەیاوای زیهن و ڕۆحی مکەرۆ. تاریخو بەرکۊتەی ئی چەمکەیە گێڵۊوە پەی سەرەتاو بەرکۊتەی ئایینی میترای، کە ئینسان پەی یاوایش بە پێگەو پیری پەنەوازا جەمېوە قۆناغې بڕۆ کە بریتینې جە "کولاغ، هامسەر، سەرواز، شێر، ئاییندار، پەیکو ۋەری، دما پلەیچ یاواین بە مەقامو پیری".

ئەرکی سەرەکی ئی کەسە بە ئەزموونا دیاریکەردەی و هۊرسەنگنای ئاستی مەعریفی و تواناو بەڎەنی ئا کەسا بیەن کە ویستو ئانەیشا بیەن، ۋێشا پەی هۊرچنیەکا ژیرلاو مەرێ هۊرچنا. پەی لوای ڕاوەو ئی ئەزموونە دیموکراتییە، هۊرسەنگنای ئا کەسا کە ۋېشا کاندید کەردەن، جە لایەنو ڕاوەبەرا ژەنا و پیایا بە ئەزموونیوە دۆسییەو قبووڵکەردەی و نەکەردەی ئانیشا گەرەکشا بیەن ۋێشا کاندید بکەرا، مانگێ چاوەڵی تەمام بیەن.

ژمارەو کەسە کاندیدکریاکا جە ما بەینو ١٥-٢٠ کەسانە بیەن. حەر یۆ چا کەسا کە کاندیدۍ بێنې پەی هۊرچنیەی، نامې میوێوە ناوچەکەیش ۋنە نریان، بە نموونە هەچکوچی، هەڵوچې، مروې و شێڵانې و هەنجیری و وەزی...

بەگوێرەو گۊرە و گولانەیی ئا دەگایا سەر بە ئەنجوومەنەکەی بێنې، ژمارەو کاندیدەکا پەی هەر دەگێوە دیاریکریان. مەشۊم ئانە ڕۆشن بۆ کە ئی هۊرچنیەیە پېسە سیستەمێوە مېیانی نەبیەن کە گرڎو هۊرامانی گێرۊوە، ئینە پا مەعنې نمەواچمې کە جە جوگرافیاو هۊرامانینە، یەک هۊرچنیەی کریا بۆ، بەڵکم مەبەسمانە باس چا حەقەتینیە بکەرمې کە جە هۊرامانەنە سیستەمو لامەرکەزی بیەن، پۊکەی ئەر بارمێش ۋەرو چەما ۋېما جوغرافیاو هۊرامانی جە پەانج کانتۆن پێک مې کە ئینێنېې؛

١. کانتۆنو لهۆنی.

٢. کانتۆنو ژاوەرۆی.

٣. کانتۆنو تەختی.

٤. کانتۆو شەمیانی.

٥. کانتۆنو ڕۆخانەو سیروانی.

حەریۆ چی کانتۆنا هۊرامانی خاوەن سیستەمو دیموکراسی ۋێشا بیێنې کە نامېش ژیرلاو مەرێ بیەن.

بەپاو ئا سەرچەما کە جە هۊرامانەنە باس چی سیستەمە دیموکراسییە مکەرا ، سەرو ئا پەیلوایە هەمڕێنې کە تاقیکەردەیۆ بەڎەنی پەی هەردووە ڕەگەزەکەی بە بەرزکەردەیۆ تەوەنێوە بیەن، تا ئاستو نەهەیشا، دماتەریچ چن پرسیارێوەشا جە بارەو کتێبو ئاڤێستای و مەعریفەتو پیرشالیاریوە ۋنە کریان، پەنەواز بیەن چا یەرە پرسیارەی کە ۋنەشا کریێنې، جوابو هەر یەرە پرسیارەکەی یان لاو کەمیۆ دووې جە پرسەیارە فەلسەفیەک بزانا، تاوەکو چی پڕۆسەنە ڕاو بەشداریکەردەیشا پنە بڎریۆ.

دماو دمایئامای پڕۆسەو هۊرچنیەکەی، جە ڕاو ئەژمارای دەنگو دەنگدەراوە، کە بە جۆرەکا میوەی دەنگو ۋێشا بە کەسی قبوڵکریاو ۋێشا دان، نامې کاندیدە بەرشیەکا ئەرەیاۋېیان تاوەکو جە ڕاوەبەردەی ئا ئەرکا کە گنۆ ئەستۆشا، پیرۆزبایشا ۋنە بکریۆ.

ئاسایش و مافو بەربڕیەی و ئاستو گوزەرانو ئەرەنیشتا هەر دەگا و کانتۆنێوە، جە ئەستۆو ژیرلاینە بیەن. هەرچی دەورو بەشداریکەردەی ژەنایچا جە ژیرلاکانە مسۆگەر بیەن چ پېسە ئانەی بەشداریشا جە شێوازو دەنگدای و چ پېسە ئانەیچ کە ژەنی ۋێچشا پەی سەرۆکایەتی ژیرلاو مەرێ کاندید کەردەن. نموونەو خاتوو کەتایۆنې، هۆریستا، ئەڎا حەنانێ، تەبریزەی و خاتوو هارونې جە قەڵاو هارونی نزیک بە دەگاو ژیوار و قەڵانی سلێنې جە دەگاو سلێنې و چڼین نموونې تەرێچ، ئا حەقەتینەما نیشانە مڎا کە سیستەمو دیموکراسی کە مەبەس چنەش "ژیرلاو مەرێ"ن تا چڼە وەڵې کۊتە بیەن، وە دەور و پێگەو ژەنا دلې ئی هۊرچنیەینە تا چڼە ئامادەیش بیەن. ئەڎا حەنانە نموونەو ئا ژەنانە کە پەی یەرې کەڕەتا سەرو یۆیۆ پېسە کەسی یووەمې هۊرچنیێنە.

دماجار ماچمې؛"کردەوەی ئەخلاقی" پېسە پەنەوازیێوە بەرکۊت. ئا پراکتیزەی کە بتاوۆ سەرکۊتەی بەدەس بارۆ، گېرتەی ۋەرو هەنگامەو ڕەنگ کەردەی ژیۋاین. پېسە حەزرەتو زەردەشتی ماچۆ؛ "عال ویرکەرۆ، حەقەتینەکا واچە، خاسە بکەرە".