ئەندامی كۆمیتەی بەرێوەبەری پەكەكە دوران كاڵكان لەساڵیادی پیلانگێڕی نێونەتەوەیی لەدژی رێبەری گەلی كورد؛ عەبدوڵڵا ئۆجالان لە ٩ی تەشرینی یەكەمی ١٩٩٨دا، وەڵامی پرسیارەكانی ئاژانسەكەمانی دایەوە و ئەمەش دەقی بەشی دووهەمینی چاوپێكەوتنەكەیە:

ـ رێبەری گەلی كورد پیلانگێڕی ٩ی تەشرینی یەكەمی ١٩٩٨ چۆن هەڵسەنگاند؛ لەبەرامبەر بەو پیلانگێڕیە تێكۆشانێكی چۆن بەرێوە برد؟ چۆنی بۆ ئەوروپا چە پەیوەندیەكی بەو پیلانگێڕیەوە هەبوو؟

رێبەر ئاپۆ، واتای پرسی كورد كە بەشەڕی جیهانی یەكەمین خوڵقابوو بۆ كوردان و هەرێمەكە و هەموو جیهان و بۆ دەوڵەتان و گەلانیش بەباشی دەیزانی، لەبەر ئەوەش دەیزانی كە ئەم پرسە پڕ زۆر و زەحمەتە و پرسەكە كە لەئاستی جیهان و مێژوودایە.

لەراستیدا لەساڵی ١٩٧٣ لەسەر ئەم زانابوونە بوو و رێبەرتی بۆ چارەسەركردنی ئەم پرسە دەركەوت. لێكۆڵین و هەڵسەنگاندنی قوڵ و بەرفراوانی كرد. بەسەدان و تەنانەت بەهەزاران پەرتووكی خوێند. راستی مێژوویی، راستی سیستەمی جیهانی، مێژووی كورد و رۆژهەڵاتی ناوینی لێكۆڵین كرد. لەبەر ئەوەش روونی ویستی بزانێت كە پرسی كورد، پرسێكی چۆن چۆنیە. هەروەها لەسەر ئەوەش لێكۆڵینی كرد ئاخۆ هیوا و دەرفەتی چارەسەری هەیە یا نا. زەحمەتیەكانی بینی. بەڵام بینیی ئەگەر زەحمەتیەكان بەدڵ و گیان پێشوازی بكەین و ئاستەنگیەكان بەلاوە تێپەڕێنین، بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد و دابینكردنی هەبوون و ئازادی كوردان رووناكیەك و هیوایەك هەیە. بەو رووناكی و هیوایە دەستی بەرێبەرایەتی و ژیانی خۆشی تەرخانی تێكۆشانێكی وەها كرد.

كاتێك دەستی بەم خەباتە كرد، بەروونی بۆ خۆی دیاری كرد. بۆ ژیانێكی مرۆڤیانە هیچ رێگەیەكی دیكە بوونی نییە. بۆ ئەوەی گەلی كورد بەشێوەیەكی مرۆڤبوونی خۆی بسەلمێنێت و بگاتە ژیانێكی ئازاد هیچ رێگایەكی دیكە بوونی نەبوو. هەروەها بۆ ژیانێكی مرۆڤانە، ژیانێكی ئازاد و یەكسان و سیستەمێكی دیموكراتیك لەجیهان هیچ رێگە و چانسێكی تر بوونی نەبوو. بەبێ چارەسەری پرسی كورد، مۆممكن نەبوو سیستەمی مۆدیرنیتەی سەرمایەداری جیهانی كەلەسەر بنەمای دەسەڵاتداریەتی  و دەوڵەتپارێزی پێنج هەزار ساڵەی هەژمۆنپارێز، داگیركەر، قۆرخكار و گۆشار، بگۆڕدرێت یا تێپەڕ بكرێت، بەپێچەوانەوە بۆ گەیشتن بەژیانێكی ئازاد و سیستەمێكی دیموكراتیك لەسەر بنەمای ئازادی ژن، بەبێ چارەسەری پرسی كورد، مۆممكن نیە ژیانێكی ئازاد و دیموكراتیك و جێگرەوە بۆنیاد بنرێت.

بۆ ئەوەی گەلان لەجیهاندا ببنە خاوەن ژیانێكی ئازاد و دیموكراتیك، بۆ پێكهێنانی ئەو شتەی كە پێدەگۆترێت شۆڕشی جیهانی، شۆڕشی دیموكراتیك و ئازادی و ئافراندنی جیهانێكی جێگرەوە پێ دەوترێت، هیچ شتێكی دیكە بوونی نەبوو. چارەسەركردنی پرسی كورد بۆ پێكهێنانی هەموو ئەوانە پێویستی و ناچاریەك بوو. بەتێگەیشتن و زانابوون لەسەر هەموو ئەو شتانە لەسەر بنەمای قەبوڵ كردنی زۆر و زەحمەتیەكان و بەئامانجی تێپەڕاندنی هەموو ئەو كۆسپ و تەنگاویانە دەستی بەتێكۆشانی چارەسەری پرسەكە بەو شێوەیە كرد. بۆ ئەوەی دەست بەتێكۆشان بكات و پێشەنگایەتی ئەو تێكۆشانە بكات و بۆ ئەوەی بتوانێت رێبەرایەتی تێكۆشانێكی وەها بكات، هەموو ئەو زۆری و زەحمەتیانەی گرتە ئەستۆی خۆی. لەكەسایەتی خۆیدا بڕیاریدا. رێبەرایەتیەكی وەهای قەبوڵ كرد و لەسەر ئەو بنەمایە دەستی بەتێكۆشان كرد.

ئەمانە هەمووی بەچە واتایەك دێ؟ رێبەر ئاپۆ دەیزانی كە تێكۆشان پڕە لەزۆری و زەحمەتی، بەزەحمەتی پێشبكەوێت، جەسووربوون و فیداكاریەكی مەزنی دەوێت، لەبەرامبەر بەهەر هەنگاوێكدا لەناوخۆ و دەرەوەدا بەهەزاران ئاستەنگی لەپێشدا بنن و رووبەرووی هەرجۆرە هێرشی تەسلیمكاری، خیانەتكاری، داگیركاری، سەرمایە رووبەروو ببێتەوە. تێگەیشتنی خۆی بۆ تێكۆشان بەگوێرەی ئەوە بۆنیادنا. لەسەر ئەو بنەمایە، رێبازی خۆی تێكۆشانیشی پێخست و بەگوێرەی ئەوانە شێوازی خۆی تێكۆشانیشی بۆنیادنا.

هەمیشە پێشبینی ئەمەی دەكرد؛ ئەگەر دەرفەت و مەجال لەسەدا یەكیش بێ بۆ ئەو رێگە و پێشخستن، پێشخستنی تێكۆشانی شۆڕشگێڕی بەشێوەیەك كە وەكو ئەوەی بەدەرزی بیرێك بكۆڵی، بەرێوەبردنی خەباتی رۆژانە كە هەمیشە رووبەرووی ئاستەنگی، هێرش و لەناوبردن ببیتەوە و لەبەرامبەر بەوە كراوەبوون نزیكبوونەوەیەكی رێبەر ئاپۆ بوو و ئەمەشی بۆ خۆی كردە بنەما. بەئامانجی پێكهێنانی سەركەوتن، بە چەمك و باوەڕی خۆی، بەئامانجی چارەسەری پرسی كورد بەرووناكی و هیوای سەركەوتن دەستی بەتێكۆشان كرد. پێشبینی ئەوەشی كرد لەهەر ئان و ساتێكدا دەبێت رووبەرووی هێرشێك بۆ لەناوبردن و تەسفیەكردنیش ببێتەوە. كاروخەباتی خۆی لەسەر رێبازی سەركەوتن بەرێوە برد. هاوكات خۆشی وەها ئامادە كرد لەهەر ئان و ساتێكدا رووبەرووی هەر چەشنە هێرشێكی لەناوبردن و تەسفیەكردن ببێتەوە. ئەمە چەمك و فەلسەفەی رێبەر ئاپۆ بوو، شێوازی تێكۆشان و ژیانی ئەو بەگوێرەی ئەوە بۆنیاد نا. هەمیشە ئەمانەش باس دەكرد. هاوكات بۆ ئەوەی گەل، كادیر و گەریلا تێبگەن بەشێوەی ئاشكرا دەگوت بۆ ئەوەی تێكۆشان بۆ چارەسەری پرسی كورد بكەن، دەبێت لەكوردستاندا خاوەن چە چەمك و شێوازێك بن. لەو واتایەدا كە لە هەر ئان و ساتێكدا رەنگە هێرشێكی وەهاش پێكبێت، ئەمانەی دووپات دەكردەوە.

لەكات و شوێنی جیاوازیشدا رووبەرووی هێرشی وەهاش بوویەوەو هەمیشە ئەو هێرشانەی پووچەڵ دەكردەوە. پێش هەر شتێك شێوازی خۆی لەسەر بنەمای ئەوە دامەزراند كە پێش روودانی هەر هێرشێك، رێگری لەو هێرشانە بكات. بەگوێرەی ئەوەش كەسایەتی خۆی  بەرێكخستن كرد. ژیانی خۆشی بەگوێرەی ئەو پرەنسیپانە رێكۆپێك و بەدیسپلینە كرد. ژیان و شێوازی خەباتەكەی بەگوێرەی ئەوە بۆنیادنا. لەبەر ئەوەش هەر هێرشێك لەكوێوە پێكبهاتبا، دەبوو بەهەرشێوەیەك بێت، رێگری لێكردبا. بۆ ئەوەی هێرشێكی وەها بەئەنجامگیرنەبن، زۆر بە هۆشیاری جموجووڵی دەكرد. خۆی بەتەواوەتی ئاراستەی ژیانێكی وەها نوێ و شێوازەكەی كردبوو. بەگوێرەی ئەوەش خۆی بەرێكخستن و پەروەردە كرد. بەراستیش تا ئەو كاتە پیلانگێڕی نێونەتەوەیی پێكهات، زۆر هێرشی پووچەڵ كردەوە. ئەو پیلۆت و زۆر هێرشی ناوخۆیی وەكو ئەوی پووچەڵ كردەوە. هەوڵدانی جیاوازی وەكو كردنە ئامانجی شەخسیشی پووچەڵ كردەوە.

رێبەر ئاپۆ هەمیشە لەسەر كاروخەباتێك كە ئەو بەشێوەیەكی سەركەوتوو لەپرسی كورددا بگەنێتە ئامانج راوەستەی دەكرد. ئەمەشی كردە بەرنامە و بەگوێرەی ئەوە خۆشی ئۆرگانیزە دەكرد. ستراتیژ و تاكتیكی تێكۆشانیشی بەگوێرەی ئەوە پێشخست. بەڵام هەمیشە پیشبینی ئەوەشی دەكرد كە رووبەرووی هێرش ببێتەوە، بۆیەش دەیتوانی هێرشەكان مایەپووچ بكات. دەبوو كە خۆی لەهەر ئان و ساتێكدا رووبەرووی هێرشی لەناوبردن ببایە. ئەوەشی هەمیشە وەكو گۆمان باس دەكردو هەروەها ئەوەشی دەستنیشان دەكرد كە ئەگەر لەسەر بنەمایەكی وەها كاروخەبات بەرێوە بچێت، ئەوا بێگۆمان دەتوانین سەركەوتن بەدەست بخەین. بەڵام هەمیشە خۆی بەشێوەیەك كە لەهەر ئان و ساتێكدا رووبەرووی هێرش ببێتە دەبینیەوە.

لەسەر ئەو بنەمایە چەمك، ستراتیژ و تاكتیكی تێكۆشانی بۆنیادنا. قۆناخی بەرخۆدانی ساڵی ١٩٧٦ بەدواوە بەئامانجی پێخستنی بزوتنەوەكە، بزوتنەوەی گەنجانی كوردستان و دوابەدوای شەهیدخستنی هەڤاڵ خێری، هەڤاڵ  حەقی كە لە ١٨ی ئایاری ١٩٧٧، پاراستنی خۆی لەسەر ئەساسی پارتیبوون و خۆپاراستن كردە رۆژەڤ و پێشیخست. ستراتیژی تێكۆشان لەسەر بنەمای توندوتیژی شۆڕشگێڕی لەدژی دامەزراوە و دام و دەزگا سیخۆریەكان پێشخست و تێكۆشانێك لەسەر ئەساسی ستراتیژیك بەو شێوەیە، قۆناخی بەپارتیبوون بەشێوازێكی سەركەوتوو بەرێوە چوو. لەو باوەڕەدا بوو بەدامەزراندنی بەرەی كوردستانی و توركیایی لەدژی كۆدەتای فاشیستی ـ سەربازی ١٢ی ئەیلوول و بۆ بەربەستكردنی ئەو كۆدەتایە تێكۆشان و پەرەسەندنێكی شۆڕشگێڕی پێشخست و ئەوەشی وەكو پێویستی و مەجبوریەتێك لەسەر بنەمای گەریلاتی لەبەرامبەر بە هێرشی فاشیستی ـ سەربازی بەرخۆدان بكەن. هەموو پەرەسەندنەكان تەنیا بەو رێگەیە مۆممكن بوو پێكبێت. بەوەش باوەڕی هێنا و بەهەموو هێزی خۆی رووی لەبەرخۆدانیەكی گەریلایەتی وەهای كرد. لە ١٥ی ئابی ١٩٨٤دا بەسەراستكردنی كەم و كۆریەكان لەسەر ئەو بنەمایە دەست بەقەڵەمبازێكی گەریلایەتی كرا و بەشێوەیەك لەبەرامبەر بەهەر چەشنە پێكدادان و لەناوبردنێك هەوڵیدا بەشێوەیەكی سەركەوتووانە پێشكەوتن بەدەست بهێنێت.

ئەوەی لەپلەی یەكەمدا هێرشی بەرنامەبۆ دارێژراوی دۆژمنی لەساڵانی ١٩٨٧ ـ ١٩٨٨ لەسەر ئاستی جیهانی مایەپووچ كرد، شێوازی رێبەر ئاپۆ بوو. پاشانیش هەر خودی رێبەر ئاپۆ بوو كە هێرشی سەر باشوری كوردستان لەساڵی ١٩٩٢دا پووچەڵ كردەوە. لەئەنجامدا پێشكەوتنە جیهانی و هەرێمایەتیەكانی هەڵسەنگاند و لەئاداری ساڵی ١٩٩٣دا یەكەمین ئاگربەستی تاكلایەنەی راگەیاند و بەوشێوەیە رێگەی لەبەردەم چارەسەری سیاسی و دیموكراتیكی پرسی كورد كردەوە و دەستنیشانی كرد بەستراتیژی تێكۆشانی سیاسی و دیموكراتیك وەكو ستراتیژیەتێكی نوێ دەتوانێ سەركەوتن بەدەست بهێنێت. پێشبینی ئەوەشی كرد كە شەڕ كێشە درۆست دەكات، ئەوەش بەسە و دەبێت چارەسەری بەسیاسەتی دیموكراتیك پێكبێت و رووی لەقۆناخی تێكۆشانێكی وەهای كرد.

كاتێك دۆژمن بەهێرشێكی هەمەلایەنە بەمەبەستی تەسفیەكردن و لەناوبردنی فاشیستانە و قڕكەر وەڵامانی دایەوە، بەرخۆدانی گەل و گەریلاش پێشكەوت و بەو شێوەیەش رووبەرووی بەرخۆدانیەكی بێ وێنە بوونەوە. ئەوەش هەموو نزیكبوونی چەتەگەریەتی پووچەڵ كردەوە. هێرشی چەتەگەری لەلایەن هەندێ كەسەوە وەكو دۆغان گۆرەش، تانسۆ چیلر و محەمەد ئاغار پێشكەوتن و لەلایەن دەمیراڵیشەوە بەكۆردینە كرا، پووچەڵ كرانەوە و مایەپووچ دەركەوتن.

لەئەنجامی هەموو ئەمانە لەنێوان ساڵانی ١٩٩٥ تا ١٩٩٨ بۆ ئەوەی قۆناخی ئاگربەستی تاكلایەنە بۆ ئەوەی رێگە لە بەردەم چارەسەری سیاسی و دیموكراتیك بكاتەوە هەندێ پلانی تاكتیكیشی پێشخست. كاتێك نەیتوانی بەو رێگایانە ئەنجامێك بەدەست بهێنێت، بارودۆخی ساڵی ١٩٩٨ی هەڵسەنگاند و بەوە باوەڕی هێنا كە پێویستە ئەم قۆناخە بەو ئاگربەستە بەردەوام بكات و بەرخۆدان بەو شێوەیە كە هەیە هیچ ئەنجامێك بەدەستناهێنێت و بەو شێوەیەش ئاگربەستی یەكی ئەیلوولی ١٩٩٨ی پێشخست. بۆ تێپەڕاندنی ئەو بن بەستەی درۆست ببوو، بۆ ئەوەی رێگە لەبەردەم قۆناخی چارەسەری سیاسی و دیموكراتیكی پرسی كورد بكاتەوە، ئەو هەنگاوەی هەڵهێنا. هەڵوێستێكی وەها دەربڕی.

لەبەرامبەر بەوە، كاتێك رێككەوتنی واشنگتۆن لە ١٧ی ئەیلوولیدا پێكهات و پاشان هێرشی پیلانگێڕان كە بەگۆشار خستنە سەر بەرێوەبەرایەتی حافز ئەسەد بەپێشەنگایەتی میسر و توركیا، ئەو نزیكبوون و رووداوانەی هەڵسەنگاند. پیلانگێڕان بەهەڕەشە و چاوسوركردنەوە وەڵامی ئاگربەستەكەیاندایەوە. بەراستی پەیمان و نزیكبوونێكی دۆستانەیان رابەر كردبوو. لەبەر ئەوەش و لەسەر ئەساسی بەردەوامكردنی قۆناخەكە لەساڵی ١٩٩٣دا و بۆ پووچەڵ كردن ئەو هەوڵانەی پیلانگێڕان، وەڵامێكی ئەرێنیدا بانگەواز و چوون بەرەو ئەوروپا. لەراستیدا ویستی بەپێشخستنی ئاگربەست و قۆناخی چارەسەری سیاسی و دیموكراتیك زەمینەی پیلانگێڕیەكە پووچ بكات و پێش ئەوەی پیلانگێڕیەكە بخرێتە بواری جێبەجێ كردنەوە پووچەڵی بكاتەوە. واتا ویستی بۆ ئەوەی پیلانگێڕیەكە بەشێوەیەكی مردوو لەدایكببێت هەوڵیدا.

بەڵام هەندێ دەرنگ ببوو. هێزە پیلانگێڕەكان لەپۆزسیۆنی"پێگە"ی ئاگربەستەكە سوودیان بینی، بەپلانسازی و بەرێكخستنكردنی خۆیان بەپەلە كەوتنە جموجووڵەوە. قۆناخی هەڕەشە و هێرشیان دەست پێ كرد. رێبەر ئاپۆ بۆ ئەو قۆناخەی كە بەئاگربەستی یەكی ئەیلوولی ١٩٩٨دا دەستی پێكردبوو و چارەسەری پێشبخات و بسەپێنێت، بۆ ئەوەی قۆناخی چارەسەری كە لە ساڵی ١٩٩٣ دەستی پێكردبوو، بەڵام نەگەیشتبووە ئەنجامێكێ چاوەڕوانكراو و ویستی ئەوە قووڵ بكاتەوە و بیگەینێتە ئەنجامێك، چوونی بەرەو ئەوروپا بەباشتر بینی. ئامادەكاریەكان لەسەر ئەو بنەمایە پێكهاتن. دەوروبەرە جیاوازەكان لەئەوروپا هەمیشە بانگەوازیەكی وەهایان دەكرد. وەكو ئەوەی كە ئەوروپا دیموكراتیك دەبینرا، هەمیشە باسی ئەوەیان دەكرد كە ئەوروپا لایەنگری چارەسەری دیموكراتیانەیە.

لەلایەكی ترەوە سیاسەتی ئەوروپا خۆی لەخۆیدا پرسی كوردی خۆلقاندبوو. لەئەنجامی شەڕی ئینگلیز و ئەڵمانیا ئەو پرسەیان خۆلقاند. لەنەخشەی رۆژهەڵاتی ناوین كە بریتانیا و فەرەنسا دایانڕشت، جێگایەكیان بەكوردان نەدا و هیچ حیسابێكیان بۆ كوردان نەكرد. ئینگلیز و فەرەنسا پەیمانێكی وەكو پەیمانی لۆزان كە كوردان وەكو نەبوو دەبینێ و لەناوبردنی كوردانی كردۆتە ئامانج و دەرگا بۆ داگیركەران دەكاتەوە واژۆ دەكەن. چونكە ئەوروپا پرسی كوردی خۆلقاندبوو. پێشخستنی چارەسەرییش لەسەر ئەوروپایش كارێكی عاقلانە، لۆژیكیانە و راستتر بێت. ویستی دەرفەتێكیان پێ بدات تا هەڵە مێژوویەكەیان راست بكەنەوە. ویستی نیشان بدات كە ئاخۆ ئەوانە چەندە راست و درۆستن و بۆ چارەسەری پرسی كورد دەتوانن چە كاروخەباتێك بكەن.

لەراستیدا رێبەر ئاپۆ هەمیشە بەدوو ئاڵتەرناتیڤان نزیك دەبوویەوە. لەبەرگرینامەكانیدا و لەقۆناخی دوای ئەوانەش باسی لەوە كردوە. ئەویش دەربازبوون بۆ وڵات یا چوون بۆ ئەوروپا بوو. بۆ دەربازبوونی وڵات زۆر دەرنگ بوو. بەراستی ئەو هەنگاوە، شتێك بوو كە دەكرا لەساڵی نەوەدەكان هەنگاوی بۆ بهاوێژرابا. لەبەرگرینامەكانیادا بەشێوەیەكی ئاشكرا ئەوەی باس كردوە. قۆناخەكە هەندێ گۆڕانی بەسەردا هاتبوو. ئەوەش دەستنیشان كرد كە چوونی بۆ وڵات لەو هەلومەرجانەی لە ٩٨دا لەسەرەتای ٩٠ەكانیشدا دەرفەت ناڕەخسێنێت. بەپێچەوانەوە دەتوانێت بەشێوەیەكی نەرێنی ناكۆكیەكان قووڵتر بكاتەوە. لەئەنجامی ئەو قۆناخەی لە ساڵی ١٩٩٣ و دوابەدوای ئەوەش، ویستی بچێتە ئەوروپا و ئەو پەیمان و بەڵێنانەشی كە درابوون، ببینێ. لەسەر ئەو بنەمایە رێگە لەبەردەم چارەسەری سیاسی و دیموكراتیكی پرسی كورد بكاتەوە و بەرێگەی ئەوروپاش كاروخەباتەكانی پێشبخات. لەبەر ئەوەش رووی لەئەوروپا كرد. بەڵام هیچ كاتێك دەستی لەهەستیاری و هەستەكانی پشتگوێ نەدەخست. چونكە دیار نەبوو كە رەوش چۆن، چۆنی بێت. لەسەر بنەمای چارەسەری پرسی كورد هەڵسوكەوتی كرد و پرسی كوردیش ئەو جیهانە خۆلقاندبووی. چونكە قازانجیان لێ دەكرد، كێشەكەیان بەردەوام و بێ چارەسەركردن دەهێشتەوە. لەبەر ئەوەش كاروخەبات بۆ چارەسەركردنی پرسی كورد، هەر لەسەرەتاوە دیار بوو كە رووبەرووی ئاستەنگی ببێتەوە، هەر هەنگاوێك لەبوارەدا بنرێت رووبەرووی ئاستەنگی دەكرایەوە و ئەوەشی لەو بوارەدا كاروخەباتی كردبا، پەلاماریان دەدا. كارێكی وەها ئاسان نەبوو. چوون بەرەو ئەوروپا و بەدوای چارەسەری سیاسی پرسی كورد گەڕان، كارێكی هەرە زەحمەت بوو. رێبەر ئاپۆ ئەو رێگە زەحمەتەی ئەزموون كرد. لەكوردستان دامەزراندنی پارتیەكی شۆِشگێڕ چەندە زەحمەت بوو، بەڵام رێبەر ئاپۆ ئەو كارەی كرد و سەركەوتووش بوو. لەكوردستان بەرێكخستن كردن و پێشخستنی گەریلایەتیش پڕ زەحمەت بوو. بە قەڵەمبازی ١٥ی ئابی ١٩٨٤ رێبەرایەتی گەریلایەتی پێشخست، زەحمەتیەكانی بەلاوە نا و لەبەرامبەر بەو زەحمەتیانەش سەركەوتنی قازانج كرد.

هەروەها لە ساڵی ١٩٩٨دا رۆیشتن بۆ ئەوروپا سەخت بوو، گەڕان بەدوای چارەسەری سیاسی بۆ پرسی کورد پڕ بوو لە سەختی و زەحمەتی، بەڵام دیسان تروسکایەکی هیوا هەبوو و بۆ ئەوەی هەڵیسەنگێنێت دووبارە سەختی دایەوە بەر چاوی خۆی و بە هەوڵی ڕۆیشتن لە ئەوروپا سیستمی ئەوروپا تاقی دەکاتەوە، ئەوەیکرد و بڕیاریدا و ئەنجامیدا. وەک ڕوونمان کردەوە، چونکە ئەو دەیزانی قورسە، بۆیە لە هەموو هەنگاوێکدا وریا و هۆشیار بوو. ئەو هەمیشە لە بەرامبەر هێرشی چاوەڕوانکراودا هەمیشە وریا و خاوەن ڕێوشوێن بوو. ئەمە دەبێتە بنەمای تێکۆشانی رێبەر ئاپۆ، بۆیە کاتێک لە یۆنان ڕووبەڕووی ئاستەنگی یەکەم دەبێتەوە، پێشبینیی کرد، کە یەکسەر و خێرا نەگەڕێتەوە، بەڵکو زیاتر هەنگاو بنێت و بەرەو پێش بڕوات، ڕۆیشتنی بۆ ڕووسیا لە بنچینەدا پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەمی پوچەڵ کردەوە. ڕێگریی لە پلانی لەناوبردنی ٩ی تشرینی یەکەم کرد.

بە ڕۆیشتنی بۆ ڕۆما بە بەر چاوی یەکێتیی ئەوروپاوە جێبەجێکردنی چارەسەری دیموکراتیک - سیاسی بۆ پرسی کورد بوو بە بەرنامەی کار و ڕۆژەڤ. ئەو دەرفەتەی ڕەخساند، کە ئەوە بەسەر دێموکراسی ئەوروپادا بکات بە ناچاری. لە بنەڕەتدا پرۆسەیەکی گرنگ بوو. دەرفەتێکی زۆر هەبوو بۆ پوچەڵکردنەوەی پیلانگێڕییەکە و تێکشکاندنی، بەڵام هەموو دواکەوتوەکان وەک قاڵاو و داڵەکەرخۆرە هێرشیان کردە سەری. دەکرێت بڵێین، ئەوان بە تەواوی بەڕێوەبەریی دالێما-یان خنکاند. فاشیستە ئیتالییەکان بە هێز و پشتیوانییەک، کە لایەن کۆماری تورکەوە پێشکەشیان دەکرا، هەموو جۆرە هەڕەشەیەکیان دەکرد. هەم لەسەر ڕێبەر ئاپۆ و هەم لەسەر  بەڕێوبەرایەتی ئیتالیا گوشارێکی زۆر دروستکرابوو. بۆ ئەوەی ئەو گوشارانە لەناوببات، بەو تێگەیشتنە، کە زەحمەتی و بارگرانی بۆ هەڤاڵەکانی خۆی دروست نەکات ڕازی بوو بە جێهێشتنی ڕۆما.

پێشکەوتنی نێگەتیڤی پرۆسەکە بە ڕۆیشتنی ڕێبەر ئاپۆ لە ڕۆما ڕوویدا، چونکە هاتنە دەرەوە، وەک جۆرە پاشەکشەیەک بوو. بۆ  جاری دووەم گەڕایەوە بۆ ڕۆما و دیسان گەڕایەوە بۆ ڕووسیا. دەکرا لەوێ هەموو جۆرە پلانێکی دواکەوتوو و پیلانگێڕانە ئەنجامبدرایە. پێویست بوو ئەوان زۆر باشتر ئەوەیان لەبەرچاو بگرتایە. ڕێبەر ئاپۆ وتی، ئەو هەڵسەنگاندنەی لە بەرگرینامەکانیدا بۆ ئەوێ و ئەو دۆخەی کردووە و ڕایگەیاندووە، کە بە ناوی دەوڵەتی ڕووسیاوە دڵنیایی و گەرەنتی درابوو. هەروەها ڕایگەیاند، ناتوانێت بەبێ ئەو دڵنیایی و گەرەنتییە ڕوونە بگەڕێتەوە.

دەڵێن لە ئیمپراتۆریەتی عوسمانیدا فێڵ و تەڵەکەیەکی زۆر هەیە. لە سیستمی دەسەڵات و دەوڵەتدا فریودان و تەڵەکەبازیی زۆر هەیە. لە سیستەمی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریدا هەموو شتێک لەسەر درۆ و فێڵ و گەمە بنیاتنراوە، بۆیە ئەو فێڵبازی و ساختەکارییە لەوێ خرایە کار و کاتێک ڕێبەر ئاپۆ گەڕایەوە ڕووسیا توانیان بیخەنە ژێر کۆنتڕۆڵ. دەیانویست لەژێر ئەو کۆنتڕۆڵەدا یۆنان، بیلاڕووس و کینیا لەناوبەرن. ڕێبەر ئاپۆ بە شێواز و ڕێبازێکی زۆر وریایانە و هەستیاریانەوە ڕێگری لە هەموو ئەمانە کرد. بە شێوازی خەبات و تێکۆشانی خۆی هەموو جۆرە هێرشێکی لەناوبردنی پیلانگێڕییەکە تێکشکاند. لەسەر ئەم بنەمایە پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات ئەنجامدرا. لە کاتێکدا بەرەو ١٥ی شوبات دەڕۆیشت، لە ڕاستیدا بە تەواوی تەنگاویش کرابوو. لە هەموو لایەکەوە پەیوەندیەکانی بڕابوون. ئەو هیچ پەیوەندیەکی لەگەڵ ڕێکخستن و گەل دا نەمابوو.

بێگومان بینین و ڕێگریکردن لە ١٥ی شوبات لە ڕێبەر ئاپۆ زیاتر، کاری دەرەکی و هێز دیکە و بزووتنەوە و گەل بوو. پرۆسەکە وەرچەرخا بۆ پیلانگێڕانی ١٥ی شوبات. هەڵوێستی بزووتنەوەکە و گەل لە پرۆسەیەکی ئاوادا چی بوو؟ دەبێت ئەوەش بڵێین: ڕێبەر ئاپۆ بە تەنها لە دژی پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەم شەڕی کرد. دوای ئەوەی چوو بۆ ڕوسیا پیلانەکەی ئاشکرا کرد. هەڵسەنگاندنێکی کرد و بانگەوازی ئاگادارکردنەوەی بۆ ڕای گشتی بڵاوکردەوە. گەل بۆ پشتیوانیکردن لە رێبەر ئاپۆ ڕژانە سەر شەقامەکان. ئەمەش لە بەشەکانی کوردستان و لە ئەوروپاش پەرەی سەند و بڵاوبوویەوە. گرنگ ئەوەیە، کە شۆڕشگێڕان و وڵاتپارێزان دەستبەجێ هەستیان بە راستیی ٩ی تشرینی یەکەم کرد، کە بەسەر ڕێبەر ئاپۆدا سەپێنرابوو و بۆ پشتیوانیکردن لە ڕێبەر ئاپۆ دەستیان بە چالاکی کرد.

ئەم پرۆسەیە بە هەڤاڵ خالید ئۆراڵ و ئاینور ئەرتان دەستی پێکرد. ئەو هەڤاڵانە بە دروشمی "ئێوە ناتوانن ڕۆژی ئێمە تاریک بکەن" لە زیندانەکاندا چالاکیان کرد. ئەوە هەڵوێستێکی فیدایی و بەرخۆدانی بوو. ئەوە لە دەرەوە و بە بەسەرتاسەری زیندانەکان دا بڵاوبوویەوە. دەیان چالاکی فیدایی لە پارچەکانی کوردستان، ڕووسیا و لە دەرەوەی وڵات ئەنجامدران. ئەمە جێبەجێکردنی هێڵی زیلان بوو.

لە سەرەتاوە ئەوە زیلان بوو، کە بۆ یەکەم جار خاوەنداری لە ڕێبەر ئاپۆی کرد، لە ٣٠ی حوزەیرانی ١٩٩٦دا لە دێرسیم چالاکی خۆی ئەنجامدا. ئەوە وڵامی هێرشی لەناوبردنی ڕێبەر ئاپۆ، کە لە ٦ی ئایاری ١٩٩٦دا لە دژی ڕێبەر ئاپۆ ئەنجامیاندا، بۆیە زیلان دەریخستووە، کە پێویستە بەرخۆدانی خاوەنداری و پاراستنی رێبەر ئاپۆ بەشێوەیەکی فیداییانە بێت. زیلان هێڵی فیدایی ئەوەی ئافراند و رێگای بۆ کردەوە. لە ٩ی تشرینی یەکەمدا، جەنگاوەرانی شۆڕشگێڕی هێڵی زیلان، گەریلاکان لە چیا، گەنجان، گەل و ژنان لە شەقامەکاندا بەرخۆدانی "ئێوە ناتوانن رۆژمان تاریک بکەن" پێشخست.

ئەوان ڕاستیی ڕێبەرایەتییان بیست و هەستیان پێکرد. بە پرۆسەیەکی زۆر قورس و دژواردا تێپەڕین. هەرکاتێک ڕێبەر ئاپۆ بانگی دەکرد، گۆڕەپانەکانیان سەڕێژ دەکرد و چالاکی فیداییان پەرەپێدەدا و لە دەوری ڕێبەر ئاپۆدا بازنەیەکی پاراستن و بەرگرییان لە ئاگر دروست کرد. ئەمە لە هیچ بزووتنەوەیەکدا و لەناو هیچ گەلێکدا نەبینراوە، بۆ پاراستنی هیچ سەرۆکێک شێواز و میتۆدێکی لەم شێوەیە بەکارنەهاتووە. ئەوەندەی لە کوردستان ئەمە یەکەم جار بوو، لە جیهانیشدا ئەوە یەکەمجاربوو، کە ڕووی دەدا. ئەوان کاریگەریان لەسەر هەموو کەسێک لە ئاستی جیاوازەکاندا دروستکردبوو. لێرە بەرخۆدانێکی گەورە هەبوو و لە بنەڕەتدا ئەم هەڵوێست و بەرخۆدانە لە تێکشکاندنی پێلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەم دا، کە دەیانویست سەری بخەن،  تاوەکو ١٥ی شوبات، گەورەترین پشتگیری بوو کە لە رێبەر ئاپۆیان کرد.

ئەگەر سەرنج بدەیت، پیلانگێڕییەکە بۆ ماوەی زیاتر لە ٤ مانگ پوچەڵکرایەوە و سەرکەوتوو نەبوو. رێگری لە هێرشی قڕکردنی وەک ١٥ی شوبات، یان ٩ی تشرینی یەکەم کرا. ئەوە ڕوون بوویە، کە دەکرێت بە ڕێبازێکی ڕاست و تێکۆشان پیلانگێڕییەکە پوچەڵ بکرێتەوە و بەربەستی بۆ دروست بکرێت. ئەگەر پرۆسەکە باشتر بەڕێوەببرایە و ئەگەر تێگەیشتنی باشتر لە ڕاستیی ڕێبەرایەتی هەبوایە، ئەوا ڕێگری لە پچڕاندنی پەیوەندیی رێبەرایەتی لەگەڵ گەل و بزووتنەوەکەدا دەکرا. بە دڵنیاییەوە دەکرا ڕێگری لە ١٥ی شوبات بکرێت. دەتوانرا تێکۆشان لە دژی پیلانگێڕی نێونەتەوەیی بە شێوازی جیاواز و بە شێوازی سەرکەوتووتر پێش بخرایە. ئەم پرۆسەیە ئەمەی سەلماند.

لێرە هەڵە و کەموکوڕی هەبوو. ڕێگری لە پچڕانی پەیوەندیی ڕێبەر ئاپۆ لەگەڵ رێکخستن و گەل نەکرا. مەترسی ئەمە لەلایەن ڕێکخستنەوە نەبینرا. لەمەدا گەل هیچ تاوانێکی نییە. کەموکوڕی و ناپێویستی لە ڕێکخستنو بزووتنەوەکەدا هەبوو. ڕێکخستن مەترسیی بڕینی پەیوەندیی ڕێبەرایەتیی نەبینی و هەستی پێنەکرد، بۆیە نەیتوانی بە تەواوی لە واقیعی پیلانگێڕی و مەترسییەکەی تێبگات و لەگەڵ خەبات و تێکۆشانی ڕێبەرایەتی دا لە دژی ئەوە پیلانگێڕییە ببێت بە یەک. ڕێبەرایەتی لە واقیع دابڕێنرابوو. ئەگەر نەتوانرا رێگری لە ١٥ی شوباتی ٩٩ بکریت ئەوە هۆکارەکەی ئەوە بوو. لە راستیدا ئەگەر دانەبڕایە، ئەگەر ڕێکخستن و گەل بە تێکۆشانی ڕێبەر ئاپۆ لە یەکێتیی و یەکگرتوویەکی تەواودا بونایە و ڕاستی تێکۆشان بەڕێوەببرایە، دەیانتوانی ئۆپەراسیۆنی ڕفاندنی ١٥ی شوبات ئاشکرا بکەن و رێگریی لێ بکەن.

لێرە کەموکوڕییەکی ڕێکخستنی هەبوو. ڕێبەر ئاپۆ ئەو کەموکوڕییەی بە "دۆستایەتیی درۆ و هاوڕێیەتی لاواز" وەسفکرد و بە ئاشکرا ڕایگەیاند، ئەمە خزمەتی سەرکەوتنی پیلانگێڕییەکە و جێبەجێکردنی ١٥ی شوباتی کردووە و تێکۆشانی دژ بە پیلانگێڕییەکە لاواز بووە. ئەوەی پێی دەوترێت "هاوڕێیەتی لاواز" لەسەر ئەم بنەمایە بوو. ڕێبەر ئاپۆ بەرخۆدانی "ئێوە ناتوانن رۆژمان تاریک بکەن" بە تێکۆشانی ڕاستەقینە و سەرکەوتووانەی ئەو پرۆسەیە، کە رێگریی لە ناوچوون و لە ناوبردن گرت، بەڕێوەبرد. بونیاد و پێکهاتەی  ڕێکخستن، کە نایتوانی لەگەڵ ئەوانەدا ببێت یەک و یەکبگرێت، ن نەیتوانی ڕێگە لە پەرەسەندنی پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات بگرێت. ئەگەر ئەو کەموکوڕییە لاببرایە دەکرا رێگری لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ بکرێت و بە شێوازی جیاواز تێکۆشان لە دژی ئەو  پیلانگێڕییە بە شێوەیەکی سەرکەوتووانە ئەنجام بدرایە.

پیلانگێڕیی نێونەتەوەیی سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیریی لە ئیمراڵی دروستکرد. سیستمی قڕکردن و پاکتاوکاریی ئیمراڵی لە هێرشە پیلانگێڕییەکەی دژ بە تێکۆشانی ئازادیی کورد گوزارشت چۆن لە واقیعێک و ڕاستییەک دەکات؟ بۆچی دامەزراوە و تا ئەمڕۆش لەسەر پێ ڕاگیراوە؟

پێش هەموو شتێک پێویستە سەرنج بخەینە سەر پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات، واتە ئەو ڕووداوەی ڕێبەر ئاپۆی لە کینیا تیادا ڕفێندرا و ڕادەستی تورکیا کرا. لەبەر ئەو ڕووداوە هەندێک تووشی هەڵەیەکی گەشبینانە بوون و وتیان "ئەوە بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد لە ژینگەی ئیمراڵیدا دروستکراوە". هەندێکی دیکە وتیان: "کاتێک ئەمریکا ڕێبەر ئاپۆی ڕادەستی تورکیا کرد، مەرجی ئەوە بوو، کە لە سێدارە نەدرێت". بە واتایەکی تر، تێڕوانینی زۆر جیاواز لەسەر ئەم ڕووداوەی ڕفاندن و ڕادەستکردنە هاتنەپێشەوە.

پێویستە ئەوە بڵێین، هەموو تێڕوانییەکانی ئەو چوارچێوەیە هەڵەن و بەس نین، واتە ناتەواون. ئەوانە پشتبەستوون بە تێگەیشتن و هەڵسەنگاندنی تر. ئەوان نزیکبوونەوە و ڕەفتاری مەبەستداریان هەیە. باشە ڕاستی چیە؟ لە ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٩ ئەمریکا، کە دەیویست ڕێبەر ئاپۆ بخاتە دۆخێکەوە، کە لێی بدات و کەسیش نەیدەزانی کێ لێیداوە و ئەو کارەی کردووە، بەڵام تاوەکو ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ شکستی هێنا و لەو کار و هەوڵەیدا سەرنەکەوت. ئەمجارەیان لە بەرامبەر چەند سەودا و مامەڵەیەکدا ڕادەستی تورکیای کرد. ڕادەستکردن و لەسێدارەدانیان لە چوارچێوەی ئەو پاکتاوکاری و لەناوبردندا بوو. ئەوە ڕاستییەکەیە. نابێت هیچ دوودڵییەک لەم بوارەدا هەبێت. بۆ ئەوانەی لەم مەسەلەیە دا دوودڵن و ئەوانەی بیروڕای جیاواز دەردەبڕن، پێویستە بپرسین: لە ٩ ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٨دا پێویست بوو چی بکرێت؟ باشە داواکرا، کە ڕێبەر ئاپۆ ببەن بۆ ئەوروپا؟ ئەگەر وا بووایە، ئەوە پێشتر ڕووی دەدا. بەڵام پشتیوانی و خاوەنداریی لێنەکرا. بۆچی پشتیوانیی لێ نەکرا؟ ئایا ئامانجیان ئەوە بوو، کە ڕێبەر ئاپۆ بڕوات بۆ ئەورووپا؟ نەخێر لە ڕاستیدا بە ڕۆیشتن لە سوریا و ڕێگرییان لەوە کرد کە بڕواتە ناو یۆنان، ئەوەیان بۆ ئەوەکرد، کە بە شێوەیەک لەم دونیایەدا، لە سیستەمی جیهانیی باڵادەست و دەسەڵاتدار و دەوڵەتپارێزدا خۆیان لێ نەبان کرد، ئەوەش بۆ ئەوە بوو لەو رێگەیەوە لە ناوی ببەن.

لەم حاڵەتەدا نە سوریا، نە یۆنان بەرپرسیارەتییان لە ئەستۆ نەدەگرت. بۆچی؟ چونکە سوریا دەیوت؛ "ئەو لەلای من ڕۆیشت. نازانم بۆ کوێ ڕۆیشت. من هیچ بەرپرسیارەتییەکم نییە". لە لایەکی دیکەوە یۆنان بە هیچ شێوەیەک رێگای نەدا بچێتە ناو وڵاتەکەی، بۆیە هیچ کەسێکیش نەیدەتوانی یۆنان بە بەرپرسیار بزانێت. هیچ تۆمارێک نەبوو. پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەم بە شیوەیەک پلانی بۆ دانرابوو، کە ڕێبەرایەتی بەتەواوی لە فەرمییەت و شەرعییەتی سیستەمی دەسەڵاتدار و حوکمڕانی و دەوڵەتی جیهان داببڕێت. بەم شێوەیە تەقەی لێ دەکرا و گولـلەباران دەکرا. بێگومان ئەوە دۆخێکی وەهای دروست دەکرد، کە کەس نەیدەزانی کێ کارەکەی کردووە؟ کەس نەیدەزانی لە کوێ و چۆن تەقەی لێکراوە، یان گولـلەبارانکراوە.

ئایا ئەمریکا ئەمجۆرە ئۆپەراسیۆنانە ئەنجام دەدات؟ بەڵێ ئەنجامی دەدات. هەر خۆی پێشتر ئەوەی کردووە. لە ڕاستیدا سەرەتای ئۆپەراسیۆنەکانی دەستپێکرد و دەیخواست بە دوای ئەوەدا بە ئەنجامی بگەیەنێت، بۆیە پیلانگێڕی ٩ی تشرینی یەکەم لە دژی ڕێبەر ئاپۆ بوو. ئەوانی تر نەیانتوانی پووچۆڵی بکەنەوە و هەندێکیان لەناوبران. کاتێک ڕێبەر ئاپۆ نەیتوانی بچێتە ناو یۆنانەوە، نەگەڕایەوە سوریا و بەو شێوەیە پیلانگێڕیی ٩ی تشرینی یەکەمی پووچ کردەوە.

ئێستا ئەگەر ٩ی تشرینی یەکەم بەم شێوەیە هەڵسەنگێنین ئەوا ئەو تێڕوانینە، کە دەڵێت، پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات بۆ ئەوە بوو، کە ئەمریکا بۆ چارەسەرکردنی کێشەی کورد ڕێبەر ئاپۆ ڕادەستی تورکیا کرد، یان مەرجی ئەوەی دانا، کە لەسێدارە نەدرێت، بۆیە  ڕادەستی تورکیای کرد. ئەوانە هیچ مانا و ڕاستی و بەهایەکیان نییە. ئەو پێشتر دەیویست لەناوی ببات، بەڵام شکستی هێنا و دواجار لەسەر بنەمای پێشوازیکردنی لە هەندێک لە بەرژەوەندیەکانی بە ڕێکەوتنێک ڕادەستی تورکیای کرد. باش دەیزانی، کە یاساکانی ئێستای تورکیا بەبێ درێژکردنەوە ڕێبەر ئاپۆ لە سێدارە دەدات. بەوەش ئاوات و خواستەکانی ئەمریکا، واتە ئەو هێزانەی پلانیان داڕشت، بڕیاریاندا و پیلانگێڕییەکەیان ئەنجامدا و دەیانویست سەربکەون، خواستیان لەو رێگەیەوە پیلانگێڕییەکەیان بە ئەنجام بگەیەنن.

کاتێک ئیدارەی ئەو کاتی ئەمریکا ڕێبەر ئاپۆی ڕادەستی تورکیا کرد، لەسەر ئەوە هیچ دوودڵی و نیگەرانییەکی نەبوو. هەر خۆی هیچ ڕێکەوتنێکیش نەیدەتوانی ڕێگری لە لەسێدارەدان بکات. هەر خۆی پیلانگێڕەکانیش خاوەنی وەها نزیک بوونەوەیەک نەبوون، کە ڕێگری لە لەسێدارەدان بکەن. پیلانگێڕەکان پێشتر ویستیان ڕێبەر ئاپۆ لە ناو ببەن، ئەمجارە بە هێنانەدیی بارودۆخێک لێی بدەن و وەک کارێک، کە بکەرەکەی دیار نییە ئەو کارە بکەن، بەڵام لەوەدا سەرکەوتوو نەبوون و نەیانتوانی لەناوی ببەن، ئەمجارەیان پێشبینی ئەوەیان کردبوو، کە بە شێوازی لەسێدارەدان لەناوی ببەن. ئەمە ڕاستیەیکە و دەبێت ئەم ڕاستییە باش بزانرێت. بە سەیرکردنی ئەو ڕووداوانەی، کە بەدوایدا هات، بە دڵنیاییەوە نابێت لە ڕادەستکردنی ڕێبەر ئاپۆ بە تورکیا و پرۆسەی ئیمراڵی بەلاڕێدا ببرێت، یان بە هەڵە لێکدانەوەى بۆ بکرێت.

کەواتە ئەم ڕێککەوتنە لە بەرامبەردا چی ئەنجامدرا؟ ئیدی ئێستا هەموو کەس ئەمە دەزانێت، کە ڕێبەر ئاپۆ لە ١٥ی شوباتی ١٩٩٩ لە بەرامبەر هاوکارییەکانی تورکیا بۆ هێرشی داگیرکاری ئەمریکا بۆ سەر بەغدا ڕادەستی تورکیا کرا. کاتێک ڕێبەر ئاپۆ لە دەرەوەی وڵات بوو تێکۆشانێک بەڕێوەچوو، ئەمریکا ترسی ئەوەی هەبوو هێرش بکاتە سەر بەغدا. هەڵسەنگاندنی ئەوەی کرد، کە چالاکییەکانی پەکەکە لە باشوری کوردستان و عێراق بەرەو پێش دەچێت، ڕێبەر ئاپۆ دژی دەستتێوەردانێکی لەو شێوەیە دەوەستێتەوە، بۆیە ترسی ئەوەی هەبوو، کە هەژموونی داگیرکاریی ئەمریکا تێکبشکێنێت و پێشبینیشی کرد، کە دەبێت وەک رێوشوێنێک ڕێبەر ئاپۆ پێش هێرشی داگیرکاری بۆ سەر بەغدا بێکاریگەر بکات. بەم هۆیەوە پیلانگێڕی نێونەتەوەیی لە ٩ی تشرینی یەکەمی ١٩٩٨دا دەستپێکرد و بەڕێوەی برد.

کاتێک نەیتوانی بە شێوازی بکەر نادیار ئەنجام بەدەست بهێنێت، ئەمجارە ویستی ڕێبەر ئاپۆ لە چوارچێوەی پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات دا ڕادەستی تورکیا بکات و لە ڕێگەی لەسێدارەدانەوە بە ئەنجامەکەى خۆی بگات. لەبەرامبەر ڕادەستکردنی ڕێبەر ئاپۆ بە تورکیا، دەوڵەتی تورک دژایەتیی هێرشی چاوەڕوانکراوی ئەمریکا بۆ سەر بەغدا نەکات و ئەمە ئەو بەڵێنە بوو، کە بە ئەمریکا دراوە. لە بەرامبەر ڕادەستکردنی ڕێبەر ئاپۆ بە تورکیا، دەوڵەتی تورک پشتیوانی لە هێرشی ئەمریکا بۆ سەر بەغدا دەکات.

لە ڕاستیدا لە کاتێک تورکیا بەڵێنەکەى خۆی بەجێ نەهێنا و پشتیوانیی لە هێرشی داگیرکەریی ئەمریکا نەکرد، پەیوەندییەکانی نێوان ئەمریکا و کۆماری تورکیا زۆر ئاڵۆز بوو. تەنانەت ماوەیەک گەیشتە ئاستێک، کە نزیکبوو شەڕ لە نێوانیان دا ڕووبدات. ئیدارەی ئەمریکا بە مەبەستی تۆڵەسەندنەوە هێرشی کردە سەر ئەفسەرانی تورکی لە عێراق (سلێمانی) و دەستگیری کردن و ئەمریکا بەو شێوەیە وەڵامی دایەوە. وەزعەکەش بەرەو ئاستی پێکدادانی لەو شێوەیەش ڕۆیشت.

ئەمەش بەو مانایە دێت، کە ئەمریکا پێشتر پلانی هێرشی داگیرکاریی بۆ سەر بەغدا داناوە. بۆ ئەو هێرشە، پیلانگێڕیی نێونەتەوەیی لە دژی ڕێبەر ئاپۆ ئامادەکارییەکی بنەڕەتی بوو. هێرشی ١١ی سێپتەمبەر بۆ سەر دوو تاوەرەکەى ئەمریکا (لە نیویۆرک) دووەم ئامادەکاریی بنەڕەتی بوو، لە ئەنجامدا لە نەورۆزی ساڵی ٢٠٠٣دا ئەمریکا لەسەر ئەو بەڵێنەی، کە لە تورکیای وەرگرتبوو هێرشێکی داگیرکاریی بۆ سەر بەغدا بە شێوەیەکی زۆر ئەمنی و پارێزراو و سەلامەت ئەنجام دا، کاتێک قۆڵێکی هێزەکانی لە کەنداوەوە پێشڕەوی کرد، پلانی دانا هێزێکی دیکە لە قۆڵی باکورەوە دەست بە پێشڕەوی بەرەو بەغدا بکات و بە خێرایی بەغدا لە باکوور و باشوورەوە گەمارۆ بدات. بۆ تێگەیشتن لەوەش، هێزەکانی سوپای ئەمەریکا، کە لە دەریای سپیی ناوەڕاست بوون بەرەو ئەسکەندەرونی تورکیا بەڕێکەوتن، کۆماری تورکیا و حکومەتی ئەوکاتی ئاکەپە ئەوانیان گەڕاندەوە.

لەبەر ئەوەش پێش ئەوەی سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیریی سەر ئیمراڵی دابمەزرێنرێت، دەبێت راستی پیلانگێڕیی ١٥ی شوبات، کە هێرشێک بۆ لەسێدارەدان بوو ببینرێت. ئەمە هێرشێکی پلان بۆ داڕێژراو بوو بۆ لەسێدارەدان و لەناوبردنی بە ئەنقەستی ڕێبەر ئاپۆ. ئیمراڵی تەنیا وەک شوێنێکی گونجاو بۆ ئەنجامدانی ئەو پڕۆسەیە ئامادەکرابوو. پێشبینی دەکرا ئیمراڵی بکرێتە ئەو شوێنە، کە لە پرۆسەی دادگایکردن و سزاداندا بەکار بهێنرێت.

بە دڵنیاییەوە، پرۆسەکە دواتر گۆڕا. ڕێبەر ئاپۆ هەروەک چۆن پلانی لەناوبردنی پیلانگێڕییەکەی پوچەڵکردەوە، هەروەها شێوازی لەسێدارەدانی پیلانگێڕیی ١٥ی شوباتیشی پووچەڵ کردەوە. پیلانگێڕییەکەی شیکار کرد، ڕەهەندە جۆراوجۆرەکانی پیلانگێڕییەکە لە دژی دەوڵەت و کۆمەڵگای تورک خستەڕوو، لە ناو تورکیادا تێکۆشانێکی سەخت  و دژواری بەرپاکرد و بە قایلکردن و قەناعەت پێکردنی پێکهاتە جیاوازەکانی دەوڵەت و کۆمەڵگا لەو بوارەدا، ڕێگریی لە سێدارەدان کرد.

لە ڕاستیدا بولەند ئەجەوید، کە سەرۆک وەزیران بوو، کاتێک ڕێبەر ئاپۆ لە کینیا ڕفێندرا و بردرا بۆ تورکیا، دانی بەوەدا نا و وتی: "من تێنەگەیشتم بۆچی ئەمریکا ئاپۆی پێداین". بەم دانپێدانانە دەرکەوت، کە لە چ دوودڵییەکەدان. ڕێبەر ئاپۆ لێرەوە هەڵسەنگاندنەکانی و شیکارییەکانی پێشخست و پەرەپێدان و ڕایگەیاند، ئامانجی پیلانگێڕییەکە شەڕی بێکۆتاییە لە نێوان تورک – کورد دا و دەوڵەتی تورک و کۆمەڵگای تورک بە لانیکەمەوە بە ئەندازەی کورد زیانیان پێدەگات، ئامانجی پیلانگێڕان ئەوەیە بە سێدارەدان دەست بەو پرۆسەیە بکەن. لەسەر بنەمای ئەو هەڵسەنگاندنانە کاریگەریی لەسەر زۆرێک لەلایەنەکانی تورک دروستکرد، هەروەها لەسەر بنەمای ئەو هەڵسەنگاندن و شیکارییانە بە دروستکردنی یەکڕیزیی و یەکگرتووی بزوتنەوەکە و گەل بە دەوری ڕێبەر ئاپۆدا، بەو شیوەیە ڕێگری لە پلانی لەسێدارەدان کرد.

ئەو هێزانەی داوای سێدارەیان دەکرد لە تورکیا بوون بە کەمینە. زۆر هێز رایانگەیاند کە ئەم سزایە زیان بە دەوڵەت و کۆمەڵگەی تورکیا دەگەیەنێت. لە جیگەی سێداردان، بەدوای رێگەیەکی دیکە بۆ بێکاریگەرکردنی ریبەر ئاپۆ گەڕان. ئەمەیان بە باشتر بینی. گفتوگۆیان کرد و هەڵسەنگاندنیان کرد. لە کۆتاییدا، نە سێدارە و رێبازێکی دیکەیان هەلبژارد. رێبازە نوێکە چی بوو؟ سیاسەتی رزاندن بوو. ئەم سیاسەتەی رزاندن لە نێو سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمڕالیدا بوو. رێبەر ئاپۆ بەم دۆخەی وت، 'تێکۆشانی ئیمڕالی'. ئارمانجیان لەناوبردنی جەستەیی رێبەر ئاپۆ نەبوو، لەناوبردن بوو لە رووی هزری و سیاسی لە نێوان سیستمی ئەشکەنجەی گۆشەگیری ئیمڕالی بوو.

وەک تر، ئەوانەی سیستمی ئیمڕالیان دروست کرد، ئامانجیان ئەوە بوو کە رێگە نەدەن رێبەر ئاپۆ کار بکە، هزری نوێ بخوڵقێنێت، تێکۆشانی ئازادی کورد بەرەوپێشەوە ببات، بۆ هاوکاری لە تێکۆشانی ئازادیو  دیموکراسی گەلانی جیهان، ژنان، گەنجان و ژێردەستەکان هزری نوێ بخوڵقێنێت و بۆیەش دەستگیریان کرد. سیستمی ئیمڕالی بەم شێوەیە دروست نەبوو. بەپێچەوانەوە، دەوڵەتی تورک کە سیستمی ئیمڕاڵی ناتوانێت رێبەر ئاپۆ بە شێوەیەکی جەستەیی سزا بدات و بۆ بەرژەوەندیەکانی وەک زیان دەبینێت، وەک رێباز و ئامێرێک کە بتوانێت رێبەر ئاپۆ لە رووی هزری و سیاسیەوە لەناوببات، رێکخرا و سازکرا.

هەر بۆیە ئەوانەی سیستەمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمرالیەیان دروست کرد بەم شێوەیە هەڵسەنگاندنیان بۆ کرد. فەرماندەی سوپای ئیجە بە ناوی خورشید تۆڵۆن هەبوو. لە ئامادەکردنی سیستەمی ئیمرالیەدا ڕۆڵی هەبووە. ئەو کەسە بە شێوەیەکی ڕوون و ئاشکرا وتی: "خەم مەخۆ، ئێمە سیستەمێکی وامان دروست کردووە کە ئاپۆ خۆزگە بە سێدارە بخوازێت، سێدارە جارێک دەیکوژێت، لە سیستەمی ئیمرالیەدا، ئاپۆ هەموو ڕۆژێک هەزار جار دەمرێت". سیستەمی ئیمرالی سیستەمێکی وەهایە. سیستەمی جێبەجێکردنی سیاسەتی لەناوبردنە. بریتییە لە سیستەمی لەناوچوونی هزری و سیاسیی هێزێک کە لەڕووی جەستەییەوە ناتوانرێت لەناوببرێت. ئیمرالی بە پێی ئەم ئامانجانە و بەپێی ئەو میتۆدانەی کە ئەم ئامانجانە بەدی دەهێنێت ئامادە و بنیات نراوە. ڕێبەر ئاپۆش خرایە نێو سیستمێکی بەم شێوەیەدا.

ئەوانەی سیستمی ئیمرالییان دروستکرد، کاتێک نەیانتوانی لەڕووی جەستەییەوە لەناوی ببەن، پێشبینیان دەکرد وەک سیستەمێک کە دەتوانێت لەڕووی دەروونی و هزری و هەستی و ڕامانەوە ڕۆژانە هەزاران جار ڕێبەر ئاپۆ لەناوببات. ئیمرالی وەک ئەو شوێنە ئامادەکرا کە ڕێبەر ئاپۆ لە ڕووی هزری و سیاسییەوە کۆتایی پێدێت. لە ڕاستیدا ڕێبەر ئاپۆ ئەم سیستمەی بە "تابوت" پێناسە کردووە. بە شوێن و شێوازێکی نوێی کوشتن شیکردەوە. بەم شێوەیە چ ئەنجامێک لە ئیمرالی چاوەڕوان دەکرا؟ سەرەتا: ڕێبەر ئاپۆ لە ڕووی هزری و سیاسییەوە لەناو دەبرا، تێکدەشکێنرا و بێکاریگەر دەکرا. دووەم: لەسەر ئەو بنەمایە پەکەکە تەسفیە دەکرا، بەم شێوەیە خەبات بۆ هەبوون و ئازادی کورد لەناو دەچوو و لەسەر ئەو بنەمایە قڕکردنی گەلی کورد ئەنجام دەدرا. سێیەم و گرنگترین شت ئەوەیە کە ئیمرالی دەکرایە ئەو شوێنەی کە جینۆسایدی کوردی تێدا ئەنجامدرا، بەرخۆدان و ڕۆحی ئازادی و زانست و ئیرادەی کورد لەناو دەچوو، لە مێژوودا دەشاردرایەوە و بۆیە قڕکردن ئەنجامدەدرا. دەبووە شوێنێک کە کورد تێدا قڕ دەکرا. ئیرادەی هبوون و ئازادی لە کۆمەڵگای کوردیدا لەناودەبرا. کوردایەتی و ئازادی لە ئیمرالی دەنێژرا و لە ئیمڕالی لەناودەبرا. سیستەمی ئیمرالی بۆ ئەم مەبەستە ئامادەکرا.

بێگومان گەشەدانەکان پێچەوانەوە بوونەوە. لەبەرئەوەی گەشەدانەکان پێچەوانەوە بوونەوە ، ناتوانین بڵێین "ئەمە ئامانجی سیستەمی ئیمراڵی نەبووە". بەڵام لە بەرامبەر ئەم ئامانجەدا پێشکەوتن بەدیهاتووە. بەڵام ئەم دۆخە پێچەوانە چۆن ڕوویدا؟ بە خەباتێکی گەورەوە روویدا. وەک چۆن شێوازی قڕکردن لە ٩ی تشرینی یەکەم پووچەڵکرایەوە، هەروەک چۆن شێوازی لە سێدارەدانی ١٥ی شوبات هەڵوەشایەوە، سیاسەتی رزاندن و ئەشکەنجە و گۆشەگیرکردنی ئیمرالیش هەڵوەشایەوە. لەلایەن کێوە؟ لەلایەن ڕێبەر ئاپۆوە پووچەڵکرایەوە. لەلایەن تەڤگەری ئازادی کە لە دەوری ڕێبەر ئاپۆ یەکی گرت، لە لایەن گەلی کورد و ژنان و لاوانەوە پووچەڵکرایەوە.

خەباتی ڕێبەر ئاپۆ بۆ هەبوون و ئازادی لە دژی سیستمی گۆشەگیری و ئەشکەنجەدانی ئیمرالی و سیاسەتی رزاندن، دژی سیستمی قڕکردن؛ لە هەلومەرجی ئیمرالیدا زۆر بە کاریگەری ئەنجامدرا و ئەو ئامانجانەی کە سیستەمی ئیمرالیی بەوهۆیەوە دامەزرێنرابوو لەناوچوو. ڕێبەر ئاپۆ، پەکەکە لە خەباتی ئیمرالیدا سەرکەوتن. هێزە داگیرکەر و قڕکەرەکان کە سیستمی ئیمرالیەیان بنیات ناوە، لە خەباتی ئیمرالیەدا دۆڕان و شکستیان هێنا. ئەمە ڕاستییەکی ئاشکرایە. ڕێبەر ئاپۆ خەباتێکی زۆر زانستی و و پلان بۆ داڕێژراوی دژی سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمرالیە بەڕێوە برد. کەس باوەڕی نەدەکرد. زۆرێک لە نیشتمانپەروەران و ڕۆشنبیران کە لە دەوری بزووتنەوەکەمان گردبوونەوە، وتیان کارێکی زەحمەت و سەختە. هەروەها ئەو لایەنانەی کە خۆیان بە شۆڕشگێڕ-دیموکرات دەزانن دەیانگوت، زەحمەتە. ئەوان پێیان وابوو ئیرادەی ڕێبەر ئاپۆ بۆ شەڕکردن لە ئیمرالی رێبازێکە کە ناتوانرێت جێبەجێ بکرێت و ناتوانێت سەرکەوتوو بێت.

لە راستیدا رێبەر ئاپۆ کاتێک دەستی بە تێکۆشانێکی بەم شێوەیە کرد شانسێکی خواست. پشتگیری لە رێکخستن و رای گشتی خواست. و وتی، " هیچ رێگەیەک دیکە نەمایەوە." بەڕێوەبەری پەکەکە، رێکخستنەکانی و گەلی کورد لەبەرئەوەی وتیان بەڵێ، پشتگیریان لە داواکاری رێبەر ئاپۆ کرد، لەلایەن زۆر لایەنەوە رووبەرووی رەخنە بووەوە. مێشکیان تەقەبولی نەدەکرد. دەیانگوت، " ئایا لە ئیمڕالی دەتوانرێت تێکۆشان ئەنجام بدرێت؟ لە شوێنێکی بەم شێوەیەدا ناتوانرێت تێکۆشان لەدژی دەوڵەت، سیاسەت و عەقڵیەتی داگیرکەر بۆ هەبوون و ئازادی کورد بەرەو پێشەوە ببرێت." هەڵسەنگاندنێکیان دەکرد وەک ئەوەی شتێکی بەم شێوەیە مەحاڵە. بەڵام رێبەر ئاپۆ شتێکی ئەنجامدا کە ئەوان باوەڕیان نەدەکرد ئەنجام بدرێت. ئەو شتەی کە لەلای ئەوان مومکین نەبوو جێبەجێ کرد. ئەوە کە بە عەقڵیاندا نەدەهات، کردی. هەموو ئامانج و مەبەستەکانی سیستمی ئیمڕالی پووچەڵ کردەوە و رایخستە بەرچاو.

لە ڕێگەی ژیان و کارە زۆر دڵسۆز و دیسیپلینەکانیەوە ئەم کارەی کرد. خوێندی، لێکۆڵینەوەی کرد، قوڵبوونەوەی کرد. هەموو کاریگەرییەکانی دۆگماتیزم و چەقبەستوویی شکاند. پرۆسەکەی بەباشی شیکردەوە. بیرۆکەی نوێی بەرهەم هێنا. بە کەڵک وەرگرتن لە دەرفەتە کەمەکانی دادگای مافی مرۆڤی ئەوروپا توانی دۆزینەوەکانی بە شێوەی نووسراو بگەیەنێتە بزووتنەوە و گەل. بەم شێوەیە پەکەکە گۆڕانکاری ئەنجامدا. نوێبوونەوە دروست بوو. بیرۆکەی نوێ بەرهەم هێنا. بەم شێوەیە سیاسەتی رزاندنی ئیمرالی شکستی هێنا. ئەوەی ئەم سیاسەتەی جێبەجێ کرد، حکومەتی ئەجەڤید بوو. ئامانجی سەرەکی ئەم حکومەتە بوون بە ئەندامی یەکێتی ئەوروپا بوو. گوایە یەکێتی ئەوروپا ویستویەتی کێشەی کورد لەسەر بنەمای مافی تاک چارەسەر بکات و گەڕانی پەکەکە و ڕێبەر ئاپۆ بۆ چارەسەریەک لە چوارچێوەی مافە دیموکراسیەکانی گەلی کورددا پووچەڵ بکاتەوە. بۆ ئەمەش حکومەتی ئەجەڤید هەموو جۆرە هەوڵێکیدا. پەرلەمان وەک کارگەیەک کاری دەکرد. هەموو جۆرە ئاستەنگیەکی لەبەرانبەر ڕێبەر ئاپۆ. دروست کرد.

بەڵام لە کۆتاییدا رێبەر ئاپۆ لە خوڵقاندنی هزری نوێدا سەرکەوت. توانی هزری نوێی خۆی بنوسێتەوە و لە رێگەی دادگاوە بگەیەنێتە گەل و تەڤگەرەکەمان. بەم شێوەیە، هێڵی ئەنجامدانی قڕکردنی کوردی دەسەڵاتی ئەجەڤید کە دەیگوت ' کێشەی کوردم چارەسەر کرد' لەسەر مافی تاک کە بە واتای چوونە نێو یەکێتی ئەوروپا دێت، پووچەڵ کردەوە. رووبەرووی شکستی کردەوە. لە جێگەیدا کوردستانی ئازاد چارەسەری رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دیموکراتی بەرەو پێشەوە برد. هێڵ و بەرنامە، ستراتیکی و تاکتیکی چارەسەری کێشەکی کوردی لە هەموو رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئاشکرا کرد. لە دوایین پارێزنامەیەکدا بە ناوی ' لە دەوڵەتی کاهینی سومەرەوە بەرەو شارستانی دیموکراتیکەوە' ئەوەی بە فراوانی دەربڕێ. پیشانیدا کە کێشەی کورد لەسەر بناغەی دیموکراتیکبوونی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەرەوپێشەوەبردنی شارستانی دیموکراتی نوێی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بە شێوەیەکی ئازادی چارەسەر دەبێت و پێشکەوتنی بەم شێوەیە دەتوانرێت دروست ببێت. بەرنامەی کوردستانی ئازادی رۆژهەڵاتی ناوەڕاستی دیموکراتیکی دروست کرد. بەم شێوەیە بێچارەیی حکومەتی ئەجەڤید لەژێر ناوی ' چارەسەری مافی تاکەکەس' دا لە چوارچێوەی یەکێتی ئەوروپادا پووچ کرد و تێکچوو. بەم شێوەیە رێبەر ئاپۆ لە تێکۆشانی ئیمڕالیدا سەرکەوت. وەک تەڤگەر و گەلیش بە هەموو هێزێکیانەوە پشتگیریان لە تێکۆشانی رێبەر ئاپۆ کرد. لە بەرانبەر هەموو لایەنەکان کە دەیانگوت ئەمە جێبەجێ نابێت، راوەستا. لەبەرانبەر ئەوەدا تێکۆشان ئەنجامدرا. لەبەرئەوەی کە هەوڵدانەکانی ریبەر ئاپۆ سەرکەوت، ئەو لایەنانە بینییان کە هەڵەیان کردووە. جارێکی دیکە خۆیان گۆڕی و لە دەوری تێکۆشانی ریبەر ئاپۆ و پەکەکە کۆبونەوە و هێز و پشتگیریان وەرگرت.

ئەمەش بە واتای ئەوە دێت کە سیستمی ئیمرالی بۆ ئەنجامدانی قڕکردنی کورد و لەناوبردنی ئیرادەی کورد بۆ هەبوون و ئازادی لە مێژوودا دامەزراوە. ڕێبەر ئاپۆ بە خەباتی خۆی ئەمەی تێکشکاند. ئەو خەباتەی کە بە پاڵپشتی تەڤگەری و گەل بەڕێوەچوو، سەرکەوت. ئامانجی پیلانگێڕان و ئەوانەی سیستەمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمرالییان دروست کرد سەرنەکەوت.

بەڵێ، پرسیاری ئەوەی کە بۆچی سەرەڕای هەموو ئەمانە هێشتا لەسەرپێ رادەگیرێت، گرنگە. ئەگەر تێبینی بکەین خەباتی ئیمرالی لە بنەڕەتدا گەیشتووتە ئەنجام. سیاسەتی رزاندن شکستی هێناوە. ئامانجی لەناوبردنی ئیرادەی کورد بۆ هەبوون و ئازادی لە تابوتی ئیمرالی شکستی هێنا. رێبەر ئاپۆ و کورد لە خەباتی ئیمرالیدا سەرکەوتنیان بەدەستهێنا. لەسەر ئەم بنەمایە سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمرالی پارچەکرا. ڕێبەر ئاپۆ بیرۆکەکانی خوڵقاند و بڵاوی کردەوە. پەکەکە خۆی نوێ کردەوە، گەلی کورد لەسەر بنەمای هێڵی ئازادیخوازی دیموکراسی – ئیکۆلۆژی – ژنان کە بەرهەمی ڕێبەر ئاپۆیە، خۆی پەروەردە کرد، خۆی بنیات نایەوە و بە ورە و فیداکارییەکی زۆرەوە بۆ ماوەی ٢٤ ساڵ خەباتی ئازادی پێشخست.

ئەم دۆخە نە تەنها بۆ پەکەکە و گەلی کورد سنوردارە. سەرەتا لەنێو گەلانی تورکیا، عەرەب، فارس، ئەرمەنی و ئاشوری و گەلانی رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و لەنێو ژنان، گەنجان، کرێکاران، رەنجدەران و هەموو هێزە شۆڕشگێر – دیموکراتەکانی جیهان بڵاوبووەوە. هەڵوێستی رێبەرتی لە تێکۆشانی ئیمڕالیدا گەردوونی بوو. سنورەکانی نەتەوەیی تێپەڕاند. بەم شێوەیە سیستمی قڕکردنی ئیمڕالی هەڵوەشایەوە. سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمڕالی تێکچوو و سەرنەکەوت.

لەگەڵ ئەەمەدا بۆچی سیستمەکە تاوەکو ئێستاش لەسەرپێیە؟ چونکە لەگەڵ ئەو هەموو شتە نەتەوەپەرستی تورکی نەژادپەرست و شۆڤێنی دەستی لە قڕکردنی کورد هەڵنەگرتووە. لە کەسایەتی دیکتاتۆری فاشیستی ئاکەپە و مەهەپەدا ئەمە زیاتر بووە. تاوەکو ئێستاش حسابی ئەوە دەکات کە دەرفەت و هەلێک بخوڵقێنێت، رێ و رێبازێک ببینێتەوە بۆ ئەوەی قڕکردنی کورد بگەیەنێتە ئەنجام.

سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمڕالی پووچەڵکرایەوە. رێبەر ئاپۆ لە ئیمڕالی سەرکەوتنێکی گەورەی هزری و سیاسی گەورەی بەدەستهێنا، بەڵام ئەم هەنگاوە لە دەرەوە، لە کوردستان، لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان تاوەکو ئێستاش بە باشی نەگۆڕاوە بۆ رێکخستن و چالاکیەکان. بۆیەش گۆڕانکاریەکان کە هێڵی مۆدێرنیتەی دیموکراتی پێویستی پێیەتی، لە تورکیا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان جێگیر نەبووە. لەبەرئەوەش چارەسەری دیموکراستیکی کێشەی کورد لە رووی سیاسیەوە تاوەکو ئێستا ئەنجام نەدراوە. لەبەرئەوەی ئەو سیستمەی کە کێشەی کوردی خوڵقاند و هەوڵ دەدات هێشتاش سوودی لێوەربگرێت، ئەگەر وەک پێشووش نەبێت، پارچەبوون و هێواش بووبێت، بەڵام بەردەوامی بە هەبوونی خۆی دەدات. تاوەکو ئێستاش هەوڵ دەدات خۆی چالاک بکات. تاوەکو ئێستاش بەردەوامی بە کێشەی کورد دەدات و هەوڵ دەدات سوودی لێوەربگرێت. بۆیەش لە عەقڵیەت و سیاسەتی سیستمی مۆدێرنیتەی کاپیتالیستی گەردوونی کە کێشەی کوردی خوڵقاند، گۆڕانکاری دروست نەبووە. عەقڵیەتی رەتکردنەوە و لەناوبردنی کورد نەگۆڕاوە.

هەمان شت لە تورکیا دەلالەت لە بەردەوامی عەقڵیەت و سیاسەتی نەژادپەرست، شۆڤێنی، نەتەوەپەرست و دژە کورد دەکات. لەبەر ئەم هۆکارانە هەوڵ دەدرێت کە سیستمی قڕکردنی ئیمڕالی، سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری بەردەوامی پێبدرێت. دووەمیش لە ترسی ئەوە وادەکەن کە رێبەر ئاپۆ زیاتر بەشداری لە قۆناغەکەدا نەکات. لە هزر و رامانی دەترسن. بۆچوونی لەسەر رووداوە سیاسی، کۆمەڵایەتی، کەلتوری و سەربازی لە تورکیا، رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و جیهان، سیستمی مۆدێرنیتەی کاپیتالیستی فەردوونی و سیستمی داگیرکەر و کۆمەڵکوژی تورک دەترسنێنێت. لەبەرئەوەی زۆر بە راستی و دروستی شیکردنەوەی بۆ دەکات. رێبەر ئاپۆ زۆر باش لە پرۆسەکە تێدەکات. قوڵی مێژوو و رەهەندی گەردوونی لەنێو یەکتریدا پێکەوە هەڵدەسەنگێنێت و تێدەگات.

بە باشی کێشەکان هەڵدەسەنگێنێت.  رووداوەکان بە راستی و بە شێوەیەکی پەکپارەیی هەڵدەسەنگێنێت. لە هەمووی گرنگتر بۆ هەموو رووداوەکان رێبازی چارەسەری راست و دیموکراست پێشکەش دەکات. ئەمە سیستمی مۆدێرنیتەی کاپیتالیست و دواکەوتووی فاشیستی نەتەوە – دەوڵەت دەترسێنێت و فشاری لەسەر دروست دەکات. ئەمەش بە واتای هوشیارکردنی ژنان، گەنجان، کرێکار و رەنجدەران، گەلی کورد، مرۆڤایەتی و رێکخستنبوون و تێکۆشان دێت. لەبەرئەوەی هێزی رامانەکانی رێبەرتی رێکخستنکار، پەروەردەکار و هاندەری بۆ تێکۆشان ئەوان دەترسێنێت و لەبەرئەوەی دەیانەوێت رێگری لێبکەن، ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمڕالی بەردەوامی پێدەدەن.

سێەم شت، بێگۆمان لێر دەترسن. ماوەی ٢٤ ساڵە سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیری ئیمرالی لەسەر هێڵی قڕکردن بەڕێوەدەچێت. ماوەی ١٩ مانگە هیچ زانیارییەک لە ڕێبەر ئاپۆ وەرنەگیراوە. هیچ یاسا و بنەمایەکی ئەخلاقی جێبەجێ ناکرێت. بە تەواوی داواکاری بەڕێوەبەری دەوڵەتی تورک، دیکتاتۆری فاشیستی ئاکەپە ومەهەپە جێبەجێ دەکەن.  کەسایەتییەکانی تەیب ئەردۆغان، دەوڵەت باخچەلی لێرەدا بە کردارەکانیان گوزارشت لە دیکتاتۆریەتی خۆیان دەکەن. سیستمی ئەشکەنجەدان و گۆشەگیری ئیمرالی وەک نیشانەی دەسەڵات، وەک ئامرازێک بۆ هەژموونگەرایی سەیر دەکرێت. هەموو ئەمانە ئەوەمان بۆ دەردەخەن کە سیستمی ئەشکەنجەدانی ئیمرالی و هێشتنەوەی ڕێبەر ئاپۆ لەو سیستمەدا مەبەست لێی ئەوەیە کە وەک ترسێک پیشانی بدەن. بۆیە سیستمی ئیمرالی ئێستا بۆ هەموو کەسێک، بۆ کورد هەڕەشەیە و ئامرازی ترساندنە.

لە هەمان کاتدا مەترسییە بۆ سەر هەموو شۆڕشگێڕ و دیموکراتەکانی تورکیا کە دەیانەوێت دۆستایەتی لەگەڵ کورد بکەن و لەگەڵ تورک بە ئاشتی بژین. لە بنەڕەتدا مەترسییە بۆ سەر هەموو مرۆڤایەتی. هەڕەشەیە بۆ سەر هەموو گەلانی شۆڕشگێر، دیموکراسی، سۆسیالیست. دەڵێن "سەیرکەن ئێمە ئەم کردەوانە لەگەڵ ئەو کەسانە دەکەین کە دژایەتیمان دەکەن". ئێمە ئەوەندە دەسەڵات و کاریگەریمان هەیە. ئەوانەی لەدژمان دەوەستنەوە، ئاوایان لێدەکەین. بەم رادەیە هێزمان هەیە." هەوڵی بڵاوکردنەوەی ترس دەدەن. بەم شێوەیە دەیانەوێت خەڵک لە خەبات دوور بخەنەوە. دەیانەوێت ئیرادەی بەرخۆدان بشکێنن و هۆشیاری لاواز بکەن.

هەروەها هەندێک کەس دەڵێن " رێبەر ئاپۆ دیل دەکرێت. بۆیەش نە بۆ چارەسەری کێشەی کورد، بۆ تەسفیەکردنی هیزەکانی ئازادی، دەیانەوێت لەم سیستمەی فشار و ئەشکەنجە سوود وەربگرن." من ئەمە بە ئەگەرێک نازانم. لەبەرئەوەی ئەم دیوارە دەمێکە تێپەڕێنراوە. رێبەر ئاپۆ خاوەنی کەسایەتیەکی چحنە، ئەمە بە تێکۆشانی ٥٠ ساڵ و هێڵی بەرەوپێشەوەبردنی ئەم تێکۆشانە دروست بووە. ٢٤ ساڵە لە سیستمی ئەشکەنجە و گۆشەگیریدا هێڵی دیاری کردووە. لە سەختترین دۆخدا، ئاستەنگیەکانی تێپەڕاند و سەختیەکانی تێپەڕاند. ئێدی بووەتە راستیەک. لەبەرئەوەش من بەم شێوەیە بیردەکەمەوە کە ئەندامێکی بەو شێوەیە دروست نابێت، ئەوانەی کە سیستمی ئیمڕالی بەڕێوە دەبەن و بەردەوامی پێدەدەن، ئێدی باش دەزانن و قبوڵی دەکەن. لەم بارەیەوە ئێدی هیوایەکیان زۆر نەماوە.

بەڵام هەرچەندە لە رێبەر ئاپۆ نەیانتوانی ئەنجامێک بەدەست بهێنن، بەڵام هەوڵ دەدەن دیمەنێکی بەم شێوەیە لەنێوا دەوروبەردا دروست بکەن. بۆ ئەوەی مێشک ئاڵۆز بکەن، هەر جارێک، قسەیەک دەکەن، راگەیەنراوێک بڵاودەکەنەوە و دەڵێن " ئاپۆ وادەکات، چی دەکات، ئێمە لەگەڵ ئاپۆ چاوپێکەوتن دەکەین." بەم راگەیەندراوانەی شەڕی تایبەتی دەرونی، بۆ لاوازکردنی تێکۆشانی کۆمەڵگەی کورد هەوڵ دەدەن، لە هەموو لایەکەوە هەوڵ دەدەن دۆخەکە بۆ بەرژەوەندی خۆیان بەکاربهێنن. بەو ئەندازەیە لاوازبوون کە پشت بە ئەندامی شەڕێ تایبەت دەبەستن. ئەگەرنا لە هەموو روویەکەوە لە ئەنجامی بەرخۆدانی ئیمڕالی تێکشکاون. هیچ شتێک نەماوە کە لە رێگەیەوە ئاستەنگی دروست بکەن. بەڵام بیر دەکەنەوە کە ئەگەر شەڕێکی دەروونی  و ئاڵۆز دروست بکەن، سوود وەردەگرن. بەم ئەندازەیە لاواز بوون.

ف.ق \ ژ.ت