ئەنجومەنی پەژاک روانگەی بنچینەیی خۆی لە وتارێکی تێر و تەسەلدا لە بارەی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی و چارەسەری پرسی کورد و هەروەها پەیوەندییەکانی نێوان حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان خستووەتەڕوو.
لە وتارەکەی ئەنجومەنی پارتی ژیانی ئازادی کوردستان (پەژاک) روانگە بنچینەییەکان سەبارەت بە شۆڕشی "ژن، ژیان، ئازادی"، پێداویستیەکان، رێکارەکان و بەرنامە ستراتیژیەکان لە چوارچێوەی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان بە تێر و تەسەلی خراونەتەڕوو. ئەو تێڕوانینانە لە سەر بنەمای نەخشەرێگەی دیموکراتیکی پێشوو بۆ ئێران و هەروەها پرۆژەی ١٠ بڕگەیی پێشنیازکراوی پەژاک بۆ پەرەپێدانی پەویەندییەکان و یەکڕیزی نێوان حزب و رێکخراوەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، داڕێژراوە.
دەقی تەواوەتی وتاری روانگەکانی ئەنجومەنی پەژاک بەم جۆرەیە:
لە ئێرانی ئێستادا، چارەسەری پرسی کورد بووەتە یەکێک لە پرسە بنەڕەتیەکان و بە هۆی فرەنەتەوەیی ئەم وڵاتە، پرسی رەتکردنەوەی دیموکراسی بەهۆی پشتگوێخستنی چارەسەری کێشە گەلان و نەتەوەکان بەردەوام "سیستمی ناوەندی"ی ئێستای ئێرانی خستووەتە ژێر پەستانی چڕەوە. کوردەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان وەک یەک لە گەورەترین گەلان، بەشێکن لە سەرەکیترین خەباتکاران لە پێناو گەڕانندنەوەی "سیستمی دیموکراتیکی ناناوەندی" لە بری "سیستمی ناوەندی". لەم پێناوەشدا لەماوەی سەد ساڵی رابردوودا تێچوو و قوربانی زۆریان داوە. لەمڕۆکەدا تێکۆشانی گەلی کورد گەیشتووەت لوتکە و لە لایەکەوە پەیوەندی بە تێکۆشانی گەلان و نەتەوەکانی ئێرانەوە هەیە و لەلایەکی دیکەشەوە پەیوەستە بە تێکۆشانو خەبات لە چوار بەشی کوردستان. ناکڕێت ئەم دوو هاوکێشەیە لە یەکتر جیابکرێنەوە و بانگەشەش بۆ پرسی کورد بکرێت. چونکە پرسی کورد رەهەندی جیاجیا پەیوەست بە "ئێران، چواربەشی کوردستان و لایەنی نێونەتەوەییەوە"هەیە. هەر حزب و رێکخراوێکی شۆڕشگێڕ بێگومان دەبێت سەرنجی لەسەر ئەم سێ رەهەندە لەیەکتر تەنراوە بێت، بۆیەوەی بەرنامە و پلانی ئازادیخوازی و دیموکراسی خوازی خۆی بەرەوپێش ببات. بەم ئاراستەیەدا چەمکەکانی "دیموکراسی، پرسی کورد، نەتەوە-دەوڵەتی یونیتەری ناوەندی، کۆنفیدڕاڵیزم و فیدڕاڵیزم" بمانەوێت یان نا لەبەردەم سەرجەم حزب و هێزەکان و تەنانەت دەسيڵاتی فاشیستی ئێران، ناکرێت چاوپۆشیان لێبکرێت و پشتگوێ بخرێن. لەم قۆناغەدا، پرسەکانی چۆنێتی مامەڵەکردنی پەژاک لەگەڵ سێ چەمکی "دەسەڵاتی ئێران"، "حزبە بەرهەڵستکارەکانی کورد" و "کۆمەڵگەی مەدەنی" تەوەری سەرەکی بەرنامەکانی پەژاک لە بواری تیۆری و کرداری پێکدەهێنن. هەربۆیە ئەم بابەتە یەکجار گرنگ و ژیانییە کە پەژاک بە پلەی یەکەم گرنگی بە کام رەهەند دەدات و بۆ هەریەک لەو سێ رەهەندە چ بەرنامە و ستراتیژێکی گشتگیری هەیە؟! پێویستە راوەستە لە سەر هەر یەک لەو سێ رەهەندە بکەین و رێکارە خوازراوەکانی پەژاک بە روونی شەن و کەو و شرۆڤە بکەین.
پەژاک لە ساڵی ٢٠١٧دا نەخشەرێگەی بەرپرسیارانەی خۆی لە سەر بنەمای دیموکراسی و دوورکەوتنەوە لە هەڵگیرسانی شەڕ و توندوتیژی بۆ رای گشتی و گەلانی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان خستەڕوو، هەروەها بە ئاراستەی پێداگری و جەختکردنەوە لەسەر ئەو رەوتە دیموکراتیکەی خۆی و بە ئاراستەی هەنگاوی دیموکراتیک لە ساڵی ٢٠١٨ش "بەڵگەنامە روانگە و دوورنما"ی لەگەڵ کۆدار وەک تەواکاری نەخشەرێگە ستراتیژیەکەی بڵاوکردەوە. هێشتا ئەم نەخشەڕێگەیە بەرکارە و بەرنامە و ستراتیژی پەژاک-کۆدارە لە پەیوەندی لەگەڵ چارەسەری پرسی کورد لە ئێران. هاوشان و هاوئاراستەی "بەڵگەنامەی روانگە و دوورنما"، پەژاک لە ساڵی ٢٠١٨ لە چوارجێوەی رۆژهەڵاتی کوردستان و لەپێناو هێنانەدی یەکێتی نەتەوەیی و سەلماندنی نیازپاکی خۆی بەرامبەر حزبە کوردییەکان، گەڵاڵە و پڕۆژەیەکی "١٠ خاڵی" کە ئاراستەی حزب و رێکخراوەکان کرابوو، بڵاوکردەوە و داوای پێکهێنانی بەرەی یەکگرتوو لە ژێر بەڕێوەبەرایەتی "ئەنجومەنی نەتەوەیی هاوبەش" و "هێزی سەربازی هاوبەش (گەریلا- پێشمەرگە)"ی کردبوو.
پەژاک و ستراتیژی کۆمەڵگەی مەدەنی
لە سەرەتادا پێویستە بەر لە دوو رەهەندی "دەسەڵاتی ئێران" و "حزبە کوردیەکان" ئاوڕ لە رەهەندی پەیوەندی "پەژاک و کۆمەڵگەی مەدەنی" بدەینەوە، چونکە ئەم بابەتە روون و بەرچاوە. بەڵگەی حاشاهەڵنەگر ئەوەیە کە لە رەوتی چارەسەری پرسی کورد و هێنانەدی ئازادی و دیموکراسیدا، پەژاک بە پلەی یەکەم گرنگی بە رۆڵی بەرچاو، ژیانی و جەوهەری "کۆمەڵگەی مەدەنی" دەدات. دواتر ئاوڕێک لە "دەسەڵآتی ئێران" و "حزبە بەرهەڵستکارە کوردییەکان" دەداتەوە، ئەوەش بە مەرجی خزمەت بە ئازادی گەلان. لەراستیدا چارەسەری پرسی کورد و گەلانی چەوساوە لە پەیوەندی لەگەڵ دەسەڵاتی ئێران و حزبە کوردیەکان گرنگە، بەڵام رۆڵی سەرەکی و ستراتیک بە "کۆمەڵگەی مەدەنی" دەدرێت. سەرجەم رێکخستنەکان و بەرنامەکانی پەژاک بە دەوری کۆمەڵگەی مەدەنیەوە بەکرداری دەکرێن و ئەمە وەرچەرخانێکە لە پرۆسەی دژە راستیگەرایی لە ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان. لە بنەڕەتدا هەر دەوڵەت، حزب و رێکخراو یاخود پێکهاتەیەک هەوڵ بدات "کۆمەڵگەی مەدەنی" یا "گەل" لە پرۆسەی "تێکۆشانی ئازادی و دیموکراسی" بسڕێتەوە، بەواتای رەتکردنەوە بەرنامەی پەژاکە. خودی سیستمی کۆنفێدراڵیزمی دیموکراتیک بە ئامانجی گەیشتن بە نەتەوەی دیموکراتیکیش لەسەر بنەمای هەبوونی گەلان دامەزراوە. لە راستیدا شۆڕش، رۆڵی "جەستە" دەگێڕێت و "کۆمەڵگەی مەدەنی" رۆڵی رۆح و گیان دەبینێت. لەسەر ئەم بنەمایە، شۆڕشی "ژن، ژیان، ئازادی" هەر ئەو پرۆسەی کرداری ئازادی " کۆمەڵگەی مەدەنیە"، کە "کۆمەڵگەی مەدەنی"یش بریتیە لە "نەتەوەی دیموکراتیک" کە ئامانج و خوازراوی پەژاکە.
بەم جۆرە، بۆ یەکەم جار لە مێژووی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان، حزبێکی بزوتنەوەئاسا بە ناوی پەژاک هەوڵ دەدات کە لە بری "سەرلەنوێ دامەزراندنەوە و جێگیرکردنەوەی سیستمێکی ناوەندی دەوڵەتی" کە جەمسەری بەرامبەر و دژبەری "سیستمی ناناوەندی کۆمەڵگەی مەدەنی (گەل)"ە، سیستمی بەڕێوەبەرایەتی لە دیاردەی دەسەڵاتخوازی دەوڵەت بستێنێتەوە و بیگەڕێنێتەوە بۆ خودی "کۆمەڵگەی مەدەنی". ئەمە هەمان دیموکراسی راستەقینەیە، کە هێشتا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست بەختی پیادەکردن و چەسپاندنی نەبووە.
لەماوەی ١٠٠ ساڵی رابردوو، گۆڕانکاری شێرپەنجە ئاسا و پڕلە گێژاو لە ئێران هاتووەتە ئاراوە و شۆڕشەکان بە هۆی سڕینەوەی "کۆمەڵگەی مەدەنی" بەلاڕێدا رۆیشتوون. نزیکەی ١٠٠ ساڵ لەمەوبەر کاتێک مەشروتە خوازی سەریهەڵدا، بۆ یەکەمجار بنەماکانی "دەوڵەتی نوێ: یاخود بە دەربڕینی دیکە "دەومەڵتی نەتەوەیی" لە ناوئاخنی فەرمانی مەشورتیەت لەدایکبوو و "کۆمەڵگەی مەدەنی: لە پرۆسەی شۆڕشی مەشروتیەت پەراوێزخرا. دەوڵەتی نەتەوەیی جێگەی "مەمالیکی مەحرۆسە"ی گرتەوە و بە خەڵەتاندن و فریودانی رای گشتی بەڵێنی "ئەنجومەنی ئەیالەتی" درا، لە کاتێکدا بە هێنانە کایەی دەستوری هەمیشەیی و لاسایی کردنەوەی ئەوروپییەکان، "سیستمی ناوەندی" چڕتر لە "مەمالیکی مەحروسە" کە لە سەر بنەمای "نیمچە خۆبەڕێوەبەری دەرەبەگایەتی"بوو، سەرلەنوێ بەرهەمهێنرایەوە. بە درێژایی چەند هەزار ساڵ مێژووی دەوڵەتگەرایی لە ئێران ئەمە توندترین و چڕترین قۆناغی "سیستمی ناوەندی" لە ژێر ناوی "دەوڵەتی نەتەوەیی" یاخود "نەتەوە-دەوڵەت" بوو. لەو "سیستمی ناوەندی"یە بوارەکانی "بازرگانی، باج، پەروەردە، دادوەری، سوپا، دامەزراوەکانی دەسەڵاتداری سەرتاسەری وڵات، سیاسەت و زۆر بواری دیکە" لە رێگەی ئامرازی دەستوری هەمیشەیی، بە چڕی ناوەندی کران و لەلایەن "دەوڵەتی ناوەندی" قۆرخ و پاوان کران. سەرجەم ئازادییە خۆجێییەکانی "کۆمەڵگەی مەدەنی" دەستیان بەسەردا گیرا و زەوت کران و خرانە ژێر هێز و رکێفی سیاسی سیستمی ناوەندی. کەواتە هەر لەم یەکەم قۆناغەی "بەناوەندیبوونی سیستم" لە ئێران، لە دوو قۆناغی دواتر "سیستمی پەهلەوی کۆماری ویلایی" سیستمی حکومڕانی دەسەڵاتگەرایان لەسەر کۆمەڵگەی مەدەنی ستەمکارانەتر و توندتر کردەوە.
بەلەبەرچاوگرتنی ئەمانە، سڕینەوەی بێبەزەییانە و ستەمکارانەی کۆمەڵگەی مەدەنی و بەلاڕێدابردنی شۆڕشەکانی گەلان و زەوتکردن و داگیرکردنی رەنج و ماندووبوونی ئەوان، لەمڕۆدا لە پڕئاژاوەترین خاڵی مێژوویی خۆیدایە و شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی لە هەوڵی وەرگرتنەوەی مافەکانی کۆمەڵگەی مەدەنیە لە چوارچێوەی دیموکراتیککردنی ئێران. هەر لەبەر ئەم هۆیەشە گەلان و نەتەوەکانی ئێران راپەڕیون. ئەگەر ئەمجارە دەسەڵات رادەستی کۆمەڵگەی مەدەنی نەکرێت، بێگومان سەرلەنوێ شۆڕشەکە بەلاڕێدا دەبرێت و تەنیا دەموچاوەکان لە بواری حکومڕانی سیاسی پاوانکار دەگۆڕدرێن. شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی ئەگەرچی پرسی کورد بە باسی لەخۆیدا دەحەوێنێتەوە، بەڵام بەربڵاوبوونی، لەسەرووی ئەوەوە کۆی کۆمەڵگەی مەدەنی ئێران لە خۆدەگرێت. ناکرێت لە رێگەی تاوانێکی دیکەی ستراتیژییەوە، جارێکی تر کۆمەڵگەی مەدەنی ئێران بکرێتە قوربانی دەوڵەتی نەتەوەیی ئێرانی و کۆمەڵگەی مەدەنی کوردی بکرێتە قوربانی بۆ "دەسەڵاتخوازی دەوڵەتی دیسپۆتیک و سەرەڕۆی کوردی". لەبەر ئەمە پێویستە سیستمێکی بەنرختر و بەهێزتر لە دەوڵەت بکرێتە دیاری گەلان، کە هەڵبەتە پەژاک سیستمی کۆنفیدڕاڵیزمی بەو ئاراستەیە بە بنەما گرتووە. مێژووی سەد ساڵی رابردووی ئێران شەڕ و بەریەککەوتنی نێوان "دەوڵەتی نەتەوەیی" و "کۆمەڵگەی مەدەنی" بووە و هێشتاش ئەم ململانێ مێژووییە درێژەی هەیە. بەم جۆرە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی سەر بە جەمسەر و بەرەی راستیخوازی "کۆمەڵگەی مەدەنی"یە و لە دژی دەوڵەتی نەتەوەیی وەستاوەتەوە. لە ١٠ ساڵی رابردوودا بەرهەمهێنانەوەی هەژمونی دەوڵەتی نەتوەیی و زاڵبوونی دەستەبژێری تایبەت کە بەسەر بەرەی کۆمەڵگەی مەدەنیدا سەرکەوتوون، دەیان شۆڕشی جەماوەری گەلانیان لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست، ئەفریقا و باڵکان- قەفقاز بەلاڕێدا بردووە و گەلانیان دەستخەڕۆ و بێدەستکەوت کردووە. لە هەرەگرنگترین شۆڕشەکانی لەم جۆرە، شۆڕشەکانی ناسراو بە بەهاری عەرەبین، بەڵام گرنگتر لەوە شۆڕشی کوردەکانە کە لە خەسار و زیانی ئەو بەلاڕێداچوونە دەوڵەتگەرایانە بە ساغی قوتاری بووە و نمونەی بەرچاویشی شۆڕشی رۆژئاوای کوردستان و باکووری سوریایە.
رۆژهەڵاتی کوردستان خاوەنی "کۆمەڵگەیەکی مەدەنی"ی بێهاوتایە کە پێشەنگی تێکۆشانی گەلانە لە سەرتاسەری ئێران. نکۆڵیکردن لەم لایەنە بەهێزەی شۆڕشی کوردەکان نمونەی بەرچاوی ستەم و چەوساندنەوەیە. شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی، شۆڕشێکی کولتوری و هزرییە کە کولتور و ئەقڵیەتی دواکەوتوانە و ستەمکارانەی هەنوکەیی لە سەرتاسەری ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان دەگۆڕێت. یەکەم قۆناغەکانی گۆڕانکاری بەرچاو و هەستپێکراویش لە رۆژهەڵاتی کوردستان دەرکەوتوون و هەمان ئەو گەنجە ئازادیخوازانەی کە خۆویستانە هۆشمەندی خۆیان گۆڕیوە، بۆیەکەم جار لە ٢٥ی خەرمانانی ١٤٠١ (١٦ی ئەیلولی ٢٠٢٢) دروشمی ژن، ژیان، ئازادییان وەک فەلسەفەی شۆڕشەکەیان کردە هاوار و زایەڵەی ئەو هاوارە تەواوی ئێران و جیهانی تەنیەوە.
پرسی کورد لە چوارچێوەی ئەم شۆڕشە ناوازە و جوانەدا لە لەهەناوی کرداری بزوتنەوەیی خۆیدا تەنیا پشتی بە هێزی کۆمەڵگەی مەدەنی بەستووە، چونکە دەسەڵاتی ئێستای ئێران بە شێوازێکی فاشیستی نکۆڵی لێدەکات و رووبەڕووی جینۆسایدی کولتوری کردووەتەوە. هەربۆیە ئەو خرۆشانەی لە سەقزەوە دەستیپێکرد، رابوونێکی گشتگیر لە چوارچێوە "شۆڕشی کولتوری" لە بەرامبەر "جینۆسایدی کولتوری"یە. کەس مافی ئەوەی نییە ئەم رابوون و راپەڕینە بە کەم دابنێت یاخود سوکایەتی پێبکات. پەژاکیش لە هەوڵی بەرەوپێشبردنی "رێکخستنی دیموکراتیکی کۆمەڵگەی مەدەنی"یە لە بری "هەڵگیرساندنی شەڕی دەسەڵاتداری: و لەو بڕوایەدایە کە شەڕ، شێواز و نەریتی دەسەڵاتی فاشیستی ئێرانە، بەڵام خواست و رێبازی پەژاک پاراستنی رەوانە. بەردەوام ئەوەی شەڕی هەڵگیرساندووە دەوڵەتە سەردەستەکانن نەک کۆمەڵگەی مەدەنی. پەژاک لەو بڕوایەدایە، کە ئەگەر دەسەڵاتی ئێستای ئێران پێملی رێکارە دیموکراتیکەکانی چارەسەرکردنی کێشەکان نەبێت و نەیاتە ژێربارەوە، کۆمەڵگەی مەدەنی و گەلان توانا و ئیرادەی پێویستیان بۆ دەستەبەرکردنی کۆنفیدڕالیزم و نەتەوەی دیموکراتیک بە شێوەی تاکلایەنە هەیە و بەڵگەی سەلمێنەریشی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادییە.
تێکۆشانی پەژاک لە پەیوەندی لەگەڵ بازنە و بیاڤی ئێران
پەژاک و دەسەڵاتی ئێستای ئێران
ستراتیژی ریشەیی پەژاک لە بەرامبەر "دەسەڵاتی سیاسی ئێران" کە لەئێستادا لە ژێر ناوی "کۆماری ئیسلامییە" بە پێی بنەما سەرەکیەکانی نەخشەرێگە، روونن. پەژاک سەرجەم رێکارە خوازراوەکانی خۆی لەپێناو چارەسەری پرسی کورد بە شێوەی دیموکراتیک بە روونی بۆ رای گشتی شیکردووەتەوە و لە شێوەی بەڵگەنامەی دوورنما خستوویەتیەڕوو. نەخشەرێگە بە گشتی لە سەر بابەتی شەڕ یاخود ئەگەر و گریمانەکانی هەڵایسانی شەڕ، نەک لە سەر بنچینەی خستنەڕووی رێکاری دیموکراتیک و ئاشتیانە دادەڕێژن، تا لەو بوارەوە ئۆپۆزسیۆن بتوانێت ئۆڵتیماتۆم و دوا قسەی بخاتەڕوو. پەژاک هیچ کات رێکاری شەڕی وەک تاکە ئاراستەی تەنانەت لە رووی ناچاریشەوە، هەڵنابژێرێت، هەربۆیە ئەگەر مەترسی شەڕیش لەئارادابێت، لەلایەن دوژمنەوە سەپێندراوە. ئەمە، هۆشمەندی روونی پەژاک لە پرسی چارەسەری کێشەی کورد ودەستەبەرکردن و هێنانەدی دیموکراسی و ئازادیە. رێبازی دیموکراتیک تەنیا بژاردەیە لە بەڵگەنامەی دوورنمای تێکۆشانی ۆەژاک، هەربۆیە "دیموکراسی" لە چەقی بەرنامە و ستراتیژی جێیگرتووە و چەمکی "سیاسەت" لە پلەی دواتردا گرنگی پێدەدرێت. بەم شێوەیە لە پێناو بەهێزکردنی رێکاری دیموکراسیخوازانەی خۆی، رێکاری "پاراستنی رەوا"ی کردووەتە جێگرەوەی "شەڕ". بەپێی ئەم رێکارە، پەژاک خاوەنی دیموکراتیکترین ئاراستەی تیۆری و کردارییە لە پرسی چارەسەری کێشەی کورد لە ئێران، کەواتە لە دەرەوەی ئەم رێکارە ئەگەر رێکارێکی پێچەوانە وەک "سیاسەتی نکۆڵی و جینۆساید و شەڕی کاولکارانە: بەسەر پەژاکدا بسەپێندرێت، ئۆباڵەکەی لە ئەستۆی دەسەڵاتی فاشیستییە کە بەرامبەر بە پەژاکە، ئەم رادەیە لە روونی، ئەوپەڕی مڕونەت و نەرمونیانی پەژاکە لە رێبازی تێکۆشانیدا.
پەژاک هێندەی پێداگری تەواوەتی لە بەرەوپێشبردنی رێبازی دیموکراتیک و ئاشتیخوازانە، لە پەرەپێدان بە ئەرکی "پاراستنی رەوا"ش رژد و پێداگرە. روونی و پێداگری بەو واتایە دێت کە ئەگەر پرسی کورد بە بەشداری کوردەکان و دەسەڵاتی ئێران بە شێوەی دیموکراتیک چارەسەر نەکرێت و دەسەڵات بە شێوەی فاشیستی رەتیبکاتەوە، ئەو کاتە کوردەکان پێویستە بە پشتبەستن بە هێزی ئیرادەی دیموکراتیکی خۆیان، تێکۆشان بگەیەننە لوتکە و بە شێوەی تاکلایەنە، سیستمی کۆنفیدڕاڵیزمی دیموکراتیک جێبەجێ بکەن و ئامانجی سەرەکی نەتەوەی دیموکراتیک بەدیبهێنن. پاراستنی رەوا بە واتای لێدانی چەخماخەی هەڵگیرساندنی شڕ لەپێناو جێبەجێکردنی کۆنفیدڕالیزم نییە، بەڵکوو بەواتای رێکخستنی دیموکراتیکی گەلە لە بواری سیاسی، ئایدۆلۆژی، ئابوری، کولتوری و بەڕێوەبرایەتی بۆ چەسپاندنی سیستمی کۆنفیدڕال. هەنگاوی تاکلایەنەی کۆمەڵگەی مەدەنی بۆ چەسپاندنی سیستمی کۆنفیدڕاڵیزمی دیموکراتیک بە واتای پەنابردن بۆ شەڕ نایات، نافەرمانی مەدەنی بەهێزە لە بەرامبەر سەرکوتکارییەکانی سیستمی ناوەندی، کە ئەوەش مافێکی سروشتی و دیموکراتیکە.
ئەگەر پەژاک نیازپاکی لەبارەی رێبازی دیموکراتی و ئاشتیانەی چارەسەری پرسی کورد نەبوایە، نەخشەرێگەی نەدەخستەڕوو. لەو نەخشەرێگەیەشدا فۆرمولی دادپەروەرانە و بە ویژدانانەی "دەوڵەت کۆ دیموکراسی (دەوڵەت + دیموکراسی)" پێشکەش کردووە، لەبەر ئەمەش پەژاک بە بەشداری کۆدار لە نەخشەرێگەکەیدا پێکهێنانی ٨ کۆمیسیۆنی بە ئامانجی بەرەوپێشبردنی دانوستانەکان، بەم جۆرە پێشنیاز کردووە:
"١- کۆمیسیۆنی ماف: بۆ خەسارناسی دەستوری هەمیشەیی و هەموارکردنەوە و گۆڕینی بە دەستورێکی دیموکراتیک بە ئامانجی گەرنتیکردنی مافەکانی هاووڵاتیبوون، سیاسی و مەدەنی گەلان، ئایینەکان، ژنان و فرەڕەنگیەکانی دیکە. پێکهاتەی ئەم کۆمیسیۆنە دەتوانێت لە یاساناسانی دیموکراسیخواز، یاسادانەران، نوێنەرانی پێکهاتە کۆمەڵایەتیەکان و نوێنەرانی دەسەڵات بێت.
٢- کۆمسیۆنی سەرلەنوێ پێناسەکردنەوەی پێکهاتەکانی بەڕێوەبەری: یەکێک لە مێس مەرجەکانی پەڕینەوە بەرەو دیموکراسی لە ئێران، تێپەڕاندنی لۆژیک و مۆدێلی بەڕێوەبەرایەتی ناوەندی-پەراوێز و هەروەها داماڵینی پێکهاتەی دەسەڵاتە لە چڕبوونەوە و ناوەندگەرایی. ئەم کۆمیسیۆنە پەرە بە خۆبەڕێوەبەری پشت ئەستور بە دیموکراسی خۆجێیی دەبەستیت.
٣- کۆمیسیۆنی پێکەوەژیانی دادپەروەرانەی گەلان: ئامانج لە پێکهێنانی ئەم کۆمسیۆنە یەکڕیزی زیاتر و یەکێتی ئازادانە و دیموکراتیکی نێوان گەلانی ئێرانە و رێبازی پاوانخوازانەی ئیتنیی-زمانی وەک هەڕەشەیەک بۆ سەر پێکەوەژیانی فرەڕەنگیە کۆمەڵایەتیەکان دادەنێت.
٤- کۆمیسیۆنی ژنان: بەرنامەی سەرەکی کاری ئەم کۆمسیۆنە تاوتوێکردن و بەدواداچوونە بۆ بەربەست ولەمپەرەکان بە ئامانجی نەهێشتنی هەڵاواردن و جیاکاری دژی ژنان لە کایە یاسایی، سیاسی، ئابوری و بەڕێوەبەرایەتیەکانە. دوو چین و بەرگی "ئەقڵیەتی پیاوسالارانەی کۆمەڵگا و خوێندنەوەی دژە ژنانەی دەستووری هەمیشەیی" دەبێت بگۆڕدرێت.
٥- کۆمیسیۆنی ئاسایش: ئامانج لە سازکردنی ئەم کۆمیسیۆنە، خستنەبەرباس و بڕیاردانە لە سیاسەتە ئاساییشیەکانی پابەند بە ئیرادەی دیموکراتیکی کۆمەڵگا، دۆزینەوەی میکانیزمەکانی چەسپاندنی ئاسایشی کۆمەڵایەتی و یەکانگیرکردنی رێباز و سیاسەتە ئەمنییەکان لەگەڵ رۆحی "سیاسەتی دیموکراتیک" لە بەرزترین ئاستیدا.
٦- کۆمیسیۆنی ئابووری: نەهێشتنی پشتبەستن بە ئابووریی نەوت، نەهێشتنی هەڵاواردن و جیاکاریی ئابووری و بەرەنگاربوونەوەی بێکاری، هەژاری و قەیرانو کاری ئەم کۆمیسیۆنەیە.
٧- کۆمیسیۆنی ژینگە: پێشەسازی و پاوانکردنی قازانج-سەرمایە وێرانکاری ژینگەیی گەورەی لێکەوتووتەوە، لە ژێرکاریگەری ئەوەدا کۆمەڵگە و ژیانی کۆمەڵایەتی رووبەڕووی مەترسیە. کاری کۆمیسیۆنەکە لایەنی هزری- کرداری هاوتەریبە لەگەڵ "پاڕادایمی دیموکراتیک- ئیکۆلۆژیک".
٨- کۆمیسیۆنی زمان و کولتور: ئاستی ئازادی ناسنامەکانی فرەڕەنگی کولتوری لە یەک وڵات، دەرخەری ئاستی دیموکراسی و پێشکەوتنی ئەو وڵاتەیە، مافی سروشتی پەروەردە بە زمانی دایکی و پارێزگاری لە کولتوری مێژوویی بۆ هەموو گەلێک پارێزراوە و هەبوونی کولتوری ناسنامەی نەتەوەکانە".
پرسی دیموکراسی لە ئێران بووەتە کێشەیەکی زۆر ئاڵۆز، هەربۆیە لە پلەی یەکەمدا و بە گوێرەی شێوازە ئاشتیانەکان، رێبازی نوسینەوە و داڕشتنەوەی دەستوری بنچینەیی دیموکراتیک بەرچاوترین هەنگاو دەبێت. گەر سیستمی حکومڕان رەتیبکاتەوە، دەبێت ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی ئەم ئەرکە بەرامبەر گەلان و نەتەوەکان بەجێبگەیەنن. جگە لەمە دۆخی ئاڵۆز و پڕتەنگەژە وەک خۆی دەمێنێتەوە. هەموان ئاگاداری چۆنیەتی سەرهەڵدانی کێشەی دیموکراسی لە ئێران لە سەد ساڵی رباردوو و هەروەها فراوانی ئەو کێشەیە و لێکەوتە قووڵەکانی ئەو کێشەیەن. کەواتە لە قۆناغی ئێستادا کە راپەڕینەکانی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بە شێوەی جیاجیا بەردەوامن، چۆنێتی دەرچوون لە قەیران بە پشت بەستن بە رێکاری دەستوری هەمیشەیی دیموکراتی، رێبازێکە کە ناتوانرێت خۆی لێ لابدرێت. دیالێکتیکی مێژوویی لە پەیوەندیی فارس- کورد یاخود ئێران- کورد تاڕادەیەک دیارە و بریتیە لە قۆناغێکی یەک سەدەیی پشتبەستوو بە سیاسەتی جینۆسایدی کولتوری. لە رەوتی ئەم دیالێکتیکەدا، زیاتر لە سەدەیەکە دەرفەتی زۆر بۆ دەرچوون لە سیستمی ناوەندی و دیموکراتیزەکردن لە دەست چوون. سێ قۆناغی مەشروتە، پەهلەوی و کۆماری ویلایی سیاسەتی دوژمنکارانەیان بە ئاراستەی پاکتاو و سڕینەی کولتوری لە خۆیان گرتووە و لە ئەنجامدا ئەمڕۆکە گەلانی جیاجیای وەک کورد، فارس، عەرەب، ئازەری، گیلەک، مازەنی و بەلوچ رووبەڕووی "نەتەوەی خۆکردی ئێران" و سیستمی دەسەڵاتی ناوەندی وەستاونەتەوە. شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی نمونەی بەرچاوی ئەم رووبەڕووبوونەوەیە. ئەمەش یەکلاکردنەوەو کۆتاییپێهانە بە زیاتر لە یەک سەدە بەکۆلۆنی کردنی نیشتمانی مێژوویی گەلانی ئاماژە بۆکراوە، لەوانە کوردستان.
لەمڕۆدا گەیشتووینەتە خاڵێک، کە پڕۆژەی دەوڵەتی نەتەوەیی هەر سێ سیستمی "مەشروتە"، "پەهلەوی" و "کۆماری ویلایی" سەرمایەدارانە گەیشتوونەتە بنبەست. لەبەر ئەوە سێبەری شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی ئێرانی بەرەو لەدایکبوونی پڕۆژەیەکی نوێ و دیموکراتیک بردووە. هێشتا ئاراستەی پێشهات و رووداوەکان ئەوەی یەکلانەکردووەتەوە کە پڕۆژە نوێکەی گەلان دوابەدوای رووخانی "کۆماری ئیسلامی ئێران" دەکەوێتە بواری جێبەجێ کردنەوە یاخود لە رێگەی "گۆڕانکاری دیموکراتیکی ئاشتیانە".
رێکارەکان و بەرنامەی کرداری بۆ گۆڕانکاری ریشەیی لە ئێران لە سێ بژاردەدا خۆیان نیشانداوە:
١- بەرنامە و پلانی لایەنگرانی دەوڵەت- نەتەوەخوازی وێرانگەری کلاسیک
٢-بەرنامەی لایەنگرانی رێکاری فیدڕاڵیستی و ناسیۆناڵیستی
٣- بەرنامەی چارەسەری دیموکراتیک
لەئێستادا لە ناوخۆی ئێران هیچ هێزێکی ئۆپۆزسیۆنی جددی بوونی نییە کە لە دەرەوەی چوارچێوەی سیستمی دەسەڵات بە دوای گۆڕانکاری و وەرچەرخانی دیموکراتیکی ریشەییەوە بێت. دروستکردنی باڵ و رەوتی میانڕەو و بناژۆخوازیش تەنیا بۆ هێشتنەوە سیستمەکەن و رۆڵی پۆلیسە باش و خراپەکە دەگێڕن. لە دەرەوەی ئێرانیش سەرجەم هێزەکانی ئۆپۆزسیۆنی پێکهاتوو کە چەپ و راستڕەو لە ئەنجامی هەڵوێستە توندوتیژانەکانی دەسەڵاتی ستەمکاری کۆماری ویلایی کە ناچێتە ژێر باری دیموکراتیکبوونەوە، لەگەڵ رووخانی تەواوەتی ئەو دەسەڵاتەدان و هەوڵ دەدەن خوێندنەوەیەک بە گوێرەی ئەو خواستە سیاسیەی خۆیان لە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی بخەنەڕوو.
بەشێک لە رەوتە جیاجیاکانی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی لە دەرەوەی وڵات هەڵگری بەرنامەی جێگیرکردنی "دەوڵەت-نەتەوە وێرانگەری کلاسیک"ن وەک جێگرەوەی کۆماری ویلایی و بانگەشەی ئەوە دەکەن کە ئەو سیستمەی هەوڵی بۆ دەدەن "کۆماری دیموکراتیک"ە. خودی نەتەوە- دەوڵەت لە بنەڕەتدا لایەنی کۆماریبوونەکەی رەتدەکاتەوە. هەربۆیە ئەم بەرنامەیە، دووبارەکردنەوەی هەمان ئاراستەی دەوڵەتی نەتەوەییە لە مەشروتەوە تا کۆماری ویلایی. تەنانەت هەندێک لە چەپگرەکانیش مەیلیان بەرەو ئەم بەرەیە هەیە و تەنیا بە زیادکردنی دامەزراوەی "ئەنجومەن یان شورا" خۆیان لە تایبەتمەندیە کلاسیک و دەسەڵاتخوازانەکانی بێ بەری دەکەن.
لە بەرەی دیکەدا، کە چەند رەوتێکی چەپگر و هێزە دیموکراتیکەکان سەر بەوەن، بەرنامەکان پاڵپشت بە نەتەوە-دەوڵەتگەرایی لە سەر بنەمای کۆماریبوونن، بەڵام لە چوارچێوەی سیستمی "فیدڕاڵیستی" و "بە گشتی نەتەوەگەرایی"دان. رەوتە چەپگەراکان بانگەشە بۆ فیدڕآڵیزمێک لە سەر بنەمای تایبەتمەندی ئەنجومەنکان دەکەن، بەڵام هەندێک هێزی دیموکراتیک تایبەتمەندی "نەتەوەگەرایی" بە ئامانجی "پاراستنی یەکپارچەیی خاکی ئێران" بە "فیدڕالیزم" دەبەستنەوە. هەردوو رەوتە ئاماژە بۆکراوەکە سیستم و پێکهاتەیەک پێشکەش ناکەن کە لە دەرەوەی ئەوە بێت کە لە سەردەمی مەشروتەوە تائێستا ئەزمون کراوە، تەنانەت سیستمی شورایی و ئەنجومەنەکان کە چەپەکان بانگەشەی بۆ دەکەن، بەهۆی قەبوڵکردنی دیاردەکانی دەوڵەت و فیدڕاڵیزم، دیسان "ناوەندگەرایانە"یە. چونکە فیدڕاڵیزم بەرەو ناوەندگەرایی و بەرهەمهێنانەوەی دەسەڵاتی دەوڵەتی ناوەندی کراوەیە. بە گشتی رەوتی چەپی دژە "دەوڵەتی ناوەندی" لە ناو ئۆپۆزسیۆندا زۆر لاوازە. هەردوو بەرنامە ئامژە بۆکراوەکەی ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی، ئامنجەکانی پەژاک ناهێننە دی و لە گەڵ بنەما فکریەکان و بەرنامەکانی پەژاک ناگونجێن، ئەمەش بە هۆی ئەوەی دەبنە هۆی بەرهەمهێنانەوە و دووپاتکردنەوەی سیستمی ناوەندی یاخود بەهۆی ئەوە دەوڵەتگەران. ئەو بەرنامانە لە سنووری فیدڕاڵیزمێک کە بە رووی دەوڵەت و سیستمی ناوەندیدا کراوەن و ئەوە تێپەڕناکەن، بەڵام سەرباری ئەوەش پەژاک ئامادەیە بۆ سازکردنی پەویەندی سیاسی لەگەڵ ئەو رەوتانەی ئۆپۆزسیۆن کە چارەسەری پرسی کورد و دیموکراتیکبوونی ئێران رەتناکەوە. لێرەدا مامەڵە و هەڵسوکەوتی پەژاک لە چالاکی دیپلۆماتیک، ئایدۆلۆژیک نییە، بەڵکوو سیاسی و پاڵپشت بە بنەماگرتنی دیموکراسی برەوی پێدەدرێت. هەربۆیە ئامادەی هاوکارییە لەگەڵ هەموو رەوتەکانی ئۆپۆزسیۆن کە نکۆڵی لە هەبوونی نەتەوەکان ناکەن و سیستمی ناوەندی بەرهەم ناهێننەوە. جگە لەو بەرنامە ئامژە بۆکراوانە، رەوتە ناوەندگەرا و پان ئیرانیستەکان لە ژێر هەر ناوێکدا بن لە لایەن پەژاکەوە رەتکراونەوە و بەرژەوەندی کۆمەڵگەی مەدەنی ناکاتە قوربانی چاوچنۆکی و خواستەکانی ئەوان لە بواری دیپلۆماسی سازشکارانە.
بەرنامەیەکی سێهەمیش لە چوارچێوەی ئێراندا بوونی هەیە، کە لە ژێر ناوی "چارەسەری دیموکراتیک"ە و بنەماکانی لە دەرەوەی بازنە تیرۆری و پراتیکیەکانی "دەوڵەتگەرایی، فیدڕاڵیزمی دەوڵەتگەرا، ناوەندگەرایی و پان ئێرانیزم و تەنانەت پان کوردیزم"ە. بەرنامە و رێکارەکانی "نەتەوە-دەوڵەت" "فیدڕالیزمی کلاسیک" هەردوکیان بە قورسی لە سەر نەتەوەکانی ئێران و بەتایبەتی کوردەکان دەکەون و زیانی قەرەبوونەکراویان لێدەکەوێتەوە. هەربۆیە ئێران ناچارە بەرەو بەرنامەی دیموکراتیکبوون ئاراستە بکرێت. لە دەرەوەی چارەسەری دیموکراتیک، بەرەکانی "نەتەوەیی- نەتەوەییگەرایی" ئێرانی و کوردی و نەتوەکانی دیکە، بە نادیموکراتیک دادەنرێن. لەمڕۆدا هیچ دامەزراوەیەکی حکومی-دەوڵەتی لەئێران و هەروەها لە ناو رەوتەکانی ناوخۆ لەوانە بناژۆخوازەکان لەگەڵ بەرنامەی چارەسەری دیموکراتیکدا نین، چونکە ئەوە بە دژی بەرژەوەندی سیاسی خۆیان دادەنێن. دامەزراوە سەرەکیەکانی دەوڵەتی ئێران لەگەڵ حکومەتدا رێککەوتوون و یەکدەست کراون و لە سەر بنەمای بناژۆخوازیی، بەرامبەر هەموو بەرنامەیەکی کرداری دیموکراتیک دەوەستنەوە. ئەمە دۆخێکی مەترسیدارە، کە هەموو لایەنەکان راپێچی گێژاوی پێکدادان و قەیرانی بەردەوام و هەمیشەیی دەکات. گومانی تێدانییە کە "هێزە دیموکراتیکەکان"ی ئێران، هەم لە ناوخۆدا بە تەواوەتی سەرکوت کراون و هەم لەناو ئۆپۆزسیۆنی ئێرانی دەرەوەدا پێگەیەکی یەکجار لاواز و بێ رێکخراویان هەیە.
لەئێستادا بەهێزترین هێزی دیموکراتیک لە چوارچێوەی ئێران و رۆژهەڵاتی کوردستان کە خاوەنی بەرنامەی پراتیکی بێت کە توانای جێبەجێکردنی هەیە، پەژاکە. هێزە دیموکراتیکەکانی دیکە بە هۆی نەبوونی رێکخراوی و رێکخستن و هەروەها کلاسیکبوونی رێبازەکانیان، بەرنامەیەکی هیوابەخشیان پێ نییە. ئەم دۆخەی پەژاک بێ هۆ نییە، چونکە دەگەڕێتەوە بۆ تایبەتمەندی تێکۆشان و ئاستی گەشەی بزوتنەوەی ئازادیی ئاپۆیی لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست. ئێستاکە دەسەڵاتی فاشیستی ئێران بەدەر لە بەرنامەی کرداری سێ قۆناغیی "١-راگرتنی پرۆسە سەربازییەکان. ٢- پێکهێنانی لیژنە و کۆمیسیۆنی دۆزینەوەی راستیەکان. ٣- بەفەرمی گۆڕینی دەستووری هەمیشەیی"یە. ئەمەش بە واتای ئەوە دێت کە دەسەڵات ئامادە نییە هیچ دەرفەرێک بە هێزە دیموکراتیکەکان بدات. کاردانەوە بەرامبەر بەم هەڵسوکەوت و سیاسەتە نکۆڵیکارانەیە و جینۆسایدی کولتوریش بەشێوەی سروشتی هاتنە کایەی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادییە. لەسەر بنەماکانی بزوتنەوەی ئازادی، پەژاکیش بە گوێرەی هەڵمەتی سروشتی واتە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی لەگەڵ پرسی گۆڕانکارییەکان لە ئێران مامەڵە دەکات، ئەوە دەکاتە سەرمەشقی خۆی کە گەلی کورد و گەلانی ئێران داوای بکەن و لە رێگەی رێکخستنی کرداری گەل، گۆڕانکارییە دیموکراتیکەکان دەستەبەر دەکات. ئەمەش هەمان ستراتیژی سەرەکی پەژاکە، واتە "شەڕی شۆڕشگێریی گەل" کە لە دوای تێپەڕبوون لە "شەڕی رزگاریی درێژخایەن" هاتووەتە کایەوە.
تێکۆشانی پەژاک لە پەیوەندی لەگەڵ بازنەی رۆژهەڵاتی کوردستان
پەژاک و پارتە کوردیەکان
لە قۆناغی ئێستادا رێکارەکانی چارەسەری پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان بە شێوەی سێ مۆدێل لە نێوان حزبە کوردیەکاندا خراونەتەڕوو و هەرکامیان بەختی سەرکەوتنی خۆیان تاقیدەکەنەوە:
١-رێگەچارەی ناسیۆناڵیستی نەتەوە-دەوڵەتی یونیتەر لە سەر بنەمای مۆدێرنیتەی سەرمایەداری
٢-رێگەچارەی نەتەوە- دەوڵەتی فیدڕالیستی کورد
٣- رێگەچارەی کۆنفیدڕالیزمی دیموکراتیک و نەتەوەی دیموکراتیک
جێبەجێکردن و بەدیهێنانی بەرنامەی کرداری کە بتوانێت لایەنەکانی حزبە کودیەکان لە خاڵی هاوبەشدا کۆبکاتەوە، یەکێک لە دژوارییەکانی پەیوەندی ناوخۆی کوردەکانە. پەیوەندی رەوتە جیاجیا کوردیەکان لەگەڵ یەکدا کێشەیەکە لە بەرەوپێشبردنی تێکۆشاندا. گرنگترین خاڵی وەرچەرخان لە پەیوەندی دیپلۆماتیک و یەکڕیزی حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، هاوئاهەنگی هاوبەش لە سەرەتای شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادییە و توانیان لە ١٥ی خەرمانانی ١٤٠٢ (٦ی ئەیلولی ٢٠٢٣) بە بۆنەی ساڵیادی ئەو شۆڕشەوە بانگەوازی هاوبەش و مێژوویی بڵاوبکەنەوە. هەربۆیە بوار بۆ یەکڕیزی و هاوکاری زیاتر رەخساوە. سازانی حزبەکان لە سەر خاڵی هاوبەش بە بەرنامەی کرداری، کە حزبەکان بیخەنەڕوو، دەستەبەر دەبێت. بەرنامەی کرداری پەژاک بەرەوپێشبردنی سیستمی کۆدارە و بەرنامەی کۆمەڵە و دیموکرات (حدکا)ش "ناوەندی هاوکاری"یە، بەڵام ناوەندی هاوکاری نەک وەک سیستمێک، بەڵکوو وەک میکانیزمێک بۆ پەیوەندی حزبەکان دێتە بەرچاو. سڵکردنەوەی هەر یەک لە لایەنەکان لە ئەندامبوون لە کۆدار و ناوەندی هاوکاری، پرسی نەرمینواندن لەسەر بەرنامە کردارییەکانی ئاڵۆز و لەباربردووە. کەواتە رێکاری سێهەم، بونیادنانی سیستمێکی هاوبەشی نوێیە کە دەتوانێت بە رێککەوتنی لایەنەکان پێکهاتوو لە "ئەنجومەنی نەتەوەیی دیموکراتیکی هاوبەش" و " هێزی سەربازی هاوبەش" وێڕای کۆمیتە و ئەنجومەنی پێویست، بە گوێرەی پڕۆژە ١٠ بڕگەیەکەی پەژاک بێت. ئەمە رێگە چارەیەکی پێشنیازکراوە و دەتوانرێت جێبەجێ بکرێت.
جیا لە پرسی هاوئاهەنگی و یەکڕیزی حزبە کوردیەکان، بوونی بەرنامەی جیاجیا حزبەکان بۆ چارەسەرکردنی پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستانیش لە چوارچێوەی سێ بەرنامە، جیاوازی قووڵی ئایدۆلۆژیایی، سیاسی و پارادیگمایی نیشان دەدات.
١-رێگەچارەی ناسیۆناڵیستی نەتەوە-دەوڵەتی یونیتەر
سەرەتا، بەرنا چارەسەری وێرانکارانە و نکۆڵیکارانەی کلاسیکیە. زیاتر لە سەدەیەکە کە ئەم بەرنامەیە لە لایەن حزبە کوردیەکانەوە بەتایبەتی دوای سەردەمی مەشروتیەت لە ئێران، تاقیکراوەتەوە و بەختی سەرکەوتنی لەدەستداوە، چونکە لە رووی پاڕادیگمایی، گەشەپێدەر و دیموکراتیک و ئازادیخوازانە نییە. لەبەر ئەوەی پشتی بە رێبازی نەتەوە-دەوڵەت بەستووە و ئەوەش جگە لە خوڵقاندنی قەیران و بە بنبەست گەیشتن ئەنجامی دیکەی نەبووە ونایبێت، چونکە لە بنەڕەتەوە نادیموکراتیکە. هەروەه نەتەوە-دەوڵەتی کوردیش لە رۆژهەڵاتی کوردستان کە حزبەکانی دیکە جگە لە پەژاک داوای دەکەن، کۆپی و لەبەر گرتنەوەی نەگونجاوی نەتەوە-دەوڵەتی یەک سەدەی ئێرانە بۆ کوردەکان لە سەر رەوتی زەوتکردنی دەسەڵای و سەرمایە و چینایەتیکردنی کۆمەڵگا گەشە دەکات. نوخبە و دەستەبژێرێکی پێکهاتوو لە بورژوازی و بروکراسی هەنوکەیی لە ریزی حزبەکان و لە چینەکانی سەرەوەی کۆمەڵگای کوردی لە رۆژهەڵاتی کوردستان، بە دوای جێبەجێکردنی ئەم بەرنامەیەی خۆیانەوەن. ئەم تایبەتمەندیە بووەتە هۆی ئەوەی کە بەرنامەی ئاماژەبۆکراو تائێستا هیچ کاریگەرییەک لەسەر چارەسەرکردنی پرسی کورد دانەنێت. کەواتە ئەگەر کارا بوایە، تائێستا بەکردەوە دەگەیشتە ئەنجام. رەوتێکی هاوشێوەی ئەم رەوتە کوردیە لە هەناو سیستمی ناوەندی ئێراندا بوونی هەیە کە سەرجەم گەلی کورد دژی ئەوە، بەرخودانێکی هەمەلایەنە بەڕێوەدەبات. هەروەها رەوتی دەوڵەتنەتەوەخوازی حزبەکانی کورد چەند دەیەیە بە جێگیربوونیان لە کەمپەکانی هەرێمی باشووری کوردستان تووشی "پاراستنی نائەکتیڤ" بوون و تائێشتاش توانای پەڕینەوەیان بەرەو دۆخی "بەرگری و پاراستنی کارا" نییە. لەبر ئەوەی ئەم پەڕینەوەیە بەئەنجام نەگەیستووە، لایەنی پەڕینەوە بەرەو قۆناغی " خۆڕاگری و تێکۆشانی هەمەلایەنە"ش خۆی لە خۆیدا بەدینەهاتووە. هەر ئەم مەیلەی نەتەوە-دەوڵەتگەرایی خۆی بە هۆی ئافراندنی بەریەککەوتن و ناکۆکی بەرژەوەندی حزبی ئەو حزبانە لەگەڵ حزبەکانی دیکە، رێگری لە یەکڕیزی و پێکهێنانی بەرەی هاوبەش کردووە. لە پرسی سازان لەگەڵ ئێرانیش نزیکەی یەک سەدەیە کە لە بنبەستدان. هەربۆیە هەندێکیان چەندین ساڵە پەنایان بۆ "فیدڕاڵیزمی نەتەوەگەرا" لە چوارچێوەی ئێران بردووە.
٢- رێگەچارەی دەوڵەت-نەتەوەگەرای فیدڕاڵیستی کورد:
بەشێکی زۆر لە حزبەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان بە هۆی ناچالکبوون لە بواری پاراستن و بەرگری و هەروەها بێچارەسەری مانەوەی پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستا و بە بنبەست گەیشتنی بەرنامە نەریتیەکانیان روویان لە " بەرنامەی چارەسەری فیدڕاڵیزم و نەتەوەییگەرایی" کردووە، بەڵام خواستیان هەیە تەواوی بنەماکانی دەوڵەت-نەتەوەی یونیتەر لەسەر کوردەکان جێبەجێ بکەن. ئەمەش، جۆرێکە لە لاساییکردنەوەی نەگونجو لە مۆدێلی فیدڕالی هەرێمی باشووری کوردستان و عێراق کە هەندێک لە دەوڵەت-نەتەوە کۆلۆنیالیستیە نەریتیەکانی ناوچەکە و زلهێزانی هەژمونگەرای جیهانیش پاڵپشتی لێدەکەن. سەرباری هەندێک ناتەبایی و ناکۆکی، بەڵام بە گشتی جۆرێک سازان لەنێوانیاندا دەبیندرێت. پێکهێنانی "ناوەندی هاوکاری حزبەکانی کۆمەڵە و دیموکرات" بەو ئاراستەدا بوو، بەڵام گەیشتە بنبەستی سیاسی و دیپلۆماسی، چونکە توانای فراوانکردنی خۆی لە پەیوەندی لەگەڵ حزبەکانی دیکە نەبوو. بە راشکاوی و روونی و بێ پەردە دەتوانین بڵێین کە هەندێک هێزیش هەم لەپێناو بەلاڕێدابردنی نەرمەوزەی شۆڕشگێڕی- دیموکراتیکی کوردەکانی رۆژهەڵاتی کوردستان، پشتیوانی لەو بەرنامەیە دەکەن. بەڕێوەبەرایەتی فیدڕالی کورد لە باشووری کوردستان بووەتە پشتیوانی ئەو بەرنامە و رەوتە و رۆڵێکی ستراتیژی پێبەخشیوە، بەڵام لەبەر ئەوەی ناچالاک ماوەتەوە، پاڵپشتی هەژموونگەرایی جیهانی لەوە، پەرەی نەسەندووە یاخود هیوایەکیان بەو حزبانە نەماوە وەک هێزی جێبەجێکاری ئەو بەرنامە. هەژمونی جیهانی لەمڕۆدا بەرنامەی دەوڵەت- نەتەوەی ناسیۆناڵیستی لە مۆدێلێکی فیدڕاڵیستی نەتەوەپەرەستیدا بە پێکهاتەیەکی نەگۆڕ ئاوێتەی یەکتر کردووە و هەوڵ دەدات جگە لە ئێران، لە سوریا، تورکیا و عێراقیش جێبەجێی بکات. ئەم بەرنامەیەی هەژموونی جیهانی لە دوای شەڕی دووەمی جیهانیەوە لە ژێر ناوی "بەرنامەی کوردستانی بچووک" لە چوارچێوەی چالاکیەکانیاندا کاری پێدەکرێت. ئەوەی مایەی سەرنجە کە شەقامی راپەڕیوی کورد لەگەڵ ئەم بەرنامە بچووککەرەوەدا هاودەنگ و یەک دەنگ نییە. لەو کاتەوەی پەژاک دامەزراوە بەرنامەی ئاماژەبۆکراو خێرایی زیاتری بە خۆیەوە گرتووە و لە هەوڵی ئەوەدایە لەم رێگەوە پەژاک گۆشەگیر بکات. هەوڵ دەدرێت پاڕادایمێکی ساختە و ناتەبا لەگەڵ کولتوری مێژوویی و جوگرافیایی کورد بۆ ئەوە دابڕێژن و بەسەر کوردەکانیاندا بسەپێنن، بەڵام تائێستاش نەگەیشتوونەتە ئەنجامی کرداری. لە ئێستادا رەوتێکی بەربڵاو لە شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی لەگەڵ لایەنە دژیەکەکانی ئەم بەرنامە توندڕەوانە و لەپێشدا داڕێژراوانە هاودەنگ نییە. خودی ئەو حزبانەی کە ئەم بەرنامەیەی نەتەوە-دەوڵەتی یونیتەر لە بەرگی فیدڕاڵیستی و دیکە بەڕێوەدەبەن لەگەڵ یەکتریشدا لە ناکۆکی و دژبەریدان کە بووەتە مایەی پاشەکشێ لە نێوانیان و درزی خستووەتە ریزەکانیانەوە. کەواتە بە قووڵی لە بواری جێبەجێکردندا سنووردارن. کەواتە هاوتەریب لەگەڵ رووبەڕووبوونەوەی پەژاک لەگەڵ دەوڵەت-نەتەوەیەکی هەژمونگەرا لە ئێران، کەڵکەڵەی دەوڵەت-نەتەوەیەکی کوردی ناهەژمونیش هاتووەتە ئاراوە. نەتەوەگەرایی کورد کە بە رەوتی جیاجیا و تەنانەت دژبەیەک، جێبەجێکاری ئەم بەرنامەیە، بە هۆی لاوازی نەریتی و مێژووییەوە لە سەد ساڵی رابردوو، بەرنامەی دەوڵەت-نەتەوەی خۆی گەیاندووەتە بنبەستی تەواوەتی. دوور نییە کارتەکە هەڵبگەڕێتەوە و هەمان ئەو بەرنامەیە بوو ببێتە مایەی پاشەکشێ و پاکتاوی خۆیان وەک چاەرەنوسێک. دروستبوونی پەژاک بەرەی ئەو رەوتانەی رووبەڕووی ئاڵنگاری کردووەتەوە. ئایدۆلۆژیا، پاڕادایم و رێکخستنی بەهێزتری پەژاک بووەتە مایەی زیادبوونی فشاری حزبی لەسەر پێکهاتەی رەوتی ناسیۆناڵیستیە دەوڵەت-نەتەوە خوازەکان. زیاتر لە ٤ دەیەیە کە دەوڵەت-نەتەوەی باڵادەست لە ئێران دڵی بەم دۆخەی بەرەی ناسیۆناڵیستی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان و رەوشی ناچالاک خۆش کردبوو. رەنگە دژیەکیەک کە نێوان " قەوارەی دەوڵەت- نەتەوەی ناسیۆناڵیستی هەرێمی باشووری کوردستان" و " قەوارەی خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیکی دژە دەوڵەت-نەتەوەگەرایی رۆژئاوای کوردستان" بوونی هەیە، رەوتەکانی لایەنگری "کوردستانی بچوکی رۆژهەڵاتی کوردستان"ی توشی نائومێدی کردووە. لەگەڵ ئەمەشدا و بە لەبەرچاوگرتنی پێگە و دۆخی "کوردستان، ئێران و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست" بەختی بەکردەوەیی کردنی بەرنامەی دەوڵەت-نەتەوەی یونیتەر کە سەربەخۆیی جوگرافیایی تەواوەتی هەبێت، لەرادەبەدەر کەم بووەتەوە، هەربۆیە بەرنامەی "فیدڕاڵیزمی نەتەوەگەرا" و "کۆنفیدڕاڵیزم و نەتەوەی دیموکراتیک" بەرجستەتر بووە.
٣- رێگەچارەی کۆنفیدڕاڵیزمی دیموکراتیک و نەتەوەی دیموکراتیک:
سەبارەت بە "بەرنامەی چارەسەری دیموکراتیک" دەتوانرێت بوترێت کە هێزی زۆر لە رۆژهەڵاتی کوردستان بوونیان هەیە کە خوازیاری جێبەجێکردنی ئەو بەرنامەیەن کە هەندێک لە رەوتەکانی کۆمەڵایەتین و لە شەقامدا لە پرۆسەی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادیدا داواکارییەکانی خۆیان هێنایە سەر زمان. زۆرینەی رەهای کۆمەڵگەی مەدەنی رۆژهەڵاتی کوردستان لەگەڵ بەرنامەی چارەسەری دیموکراتیکدایە و چەمکی دیموکراسی وەک بنەمای سەرەکی دادەنێت و لە سەرووی چەمکەکانی "دەوڵەت-نەتەوە" و "نەتەوەپەرستیەوە" دایاندەنێت. هەربۆیە ناسیۆنالیزمی کولتوری قەبوڵ دەکات نەک ناسیۆناڵیزم. ئازادی و سەربەخۆیی و بەئیرادەبوونیش لە چەمکی دیموکراسیدا دەبینێتەوە کە "خۆبەڕێوەبەری دیموکراتیک" وەک فۆرمێکی سیاسی و بەڕێوەبەری سیاسی بەدی دەهێنێت کە دەسەڵاتی ناوەندی ئێران هیچ دەستوەردانێکی تێدا ئەنجام نەدات.
پەژاک لە نێوان حزبەکانی ئێستای رۆژهەڵاتی کوردستان تەنیا حزبەکە مەیلی " بەرنامەی چارەسەری دیموکراتیک" لەسەر بنەمای ئازادی سیاسی، ئایدۆلۆژیایی و پاڕادایمی لە بواری بەڕێوەبەرایەتی سیاسی، ئابوری و ئەمنی خۆی لە دەرەوە دەسەڵاتی ناوەندی ئێرانە، کە بەمەرجی قەبوڵکردنی ئیرادەی سەربەخۆی سیاسی خۆیم هیچ کێشەیەکی لەگەڵ سنوورەکانی ئێستای ئێراندا نییە. ئەم مۆدێلە لە بەڕێوەبەریی تائێستا لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ئەزمون نەکراوە و تەنیا مۆدێلی بەڕێوەبەری رۆژئاوای کوردستان چییەتیەکەی دەناسێت. ئەم مۆدێلە هیوای بە گەلان و نەتەوەکانی بەلوچ، عەرەب، ئازەری، گیلەک و مازەنییش بەخشیوە. بێگومان مۆدێلی دەوڵەت-نەتەوەی ناسیۆناڵیستی و فیدڕالیزمی نەتەوەگەرای کوردی هێندەی نەتەوە-دەوڵەتی هەژمونگەرای ئێستای ئێران لە بەرامبەر "بەرنامەکانی چارەسەری دیموکراتیک"ی پەژاک کە لەسەر بنەمای کۆنفیدڕالیزم و نەتەوەی دیموکراتیکە، رێگر و بەربەستن، مەگەر ئەوەی سازانێکی سیاسی بێتەئاراوە. هەردوو رەوتی دەوڵەت-نەتەوە خواز و فیدڕاڵیزمی نەتەوەگەرا دەتوانن لە رەوتی سازانێکی دیموکراتیک، بە بنەماگرتنی لانیکەمی "فیدڕالیزمی دیموکراتیک" بەرنامەی رەق و سەختی خۆیان نەرم بکەن و لەگەڵ پەژاکدا بگەنە ئاستی لێکتێگەیشتن و سازان. بەم جۆرە بەرەی فاشیستی و پان ئێرانیستی و جگەلەوەش بەرەی پان کوردی دەخرێنە پەراوێزەوە.
بەمجۆرە پەژاک "سیستمی کۆنفیدڕاڵیزم و نەتەوەی دیموکراتیک"ی وەک "بەرنامەی چارەسەری دیموکراتی"ی خۆی بە جیا لە هەردوو بەرنامەی "دەوڵەت-نەتەوەی ناسیۆناڵیستی" و "فیدڕالیزمی نەتەوەپەرست" خستووەتەڕوو. "نەتەوە دیموکراتیک"ی جێی سەرنجی پەژاک لەگەڵ "نەتەوەی دەوڵەتی" حزبە کوردییەکانی رۆژهەڵاتی کورد لە هەڵمەتێکی پارادایمی کرداریدایە و بە هۆی ئەوەی لەگەڵ بنەماکانی شۆڕشی ژن، ژیان، ئازادی یەکدەگرێتەوە، بەخت و شانسی سەرکەوتنی زیاترە. تەنانەت دەتوانرێت بوترێت یەکێک لە هۆکارەکانی دیکەی بریتیە لەوەی کە خودی ئێران و نەتەوەکانی بە بێ تێپەڕبوون بە ئەزمونی ئەم بەرنامە دیموکراتیکەی پەژاک کە سیستمی کۆداری بۆ ئەوە پێشنیاز کردووە، توانای رزگاربوون لە شەڕ و قەیرانی نابێت. پەژاک لەگەڵ دەوڵەت-نەتەوەی ئێرانی و کوردی هاوڕا نییە بەڵام دەیەوێت لە بواری سیاسیدا لەگەڵیاندا بگاتە سازا و تێگەیشتن. ناکۆکی ئایدۆلۆژیایی و پاڕادایمی ئەم بەرنامانە لەئەگەری خواستیان بۆ سازانی دیپلۆماتیک و سیاسی بە پشت بەستن بە رێکاری دیموکراتیک بەدەر لە شەڕ، کێشەی لێناکەوێتەوە.
کەواتە هەروەک لە سەرەتای ئەم نوسراوەوە رامانگەیاند، بەرنامەکانی پەژاک لە دژیەکی و دوژمنایەتی لەگەڵ بەرنامەی حزبەکان و رێکخراوەکانی دیکەی رۆژهەڵاتی کوردستاندا نییە. چونکە پەژاک لە هەوڵی هێنانەدی "یەکێتی نەتەوەیی" و "یەکگرتوویی حزبەکان"ە لە یەک رێکخستنی هاوبەش و هاوئاراستە کە لە قۆناغی یەکەمدا دەتوانرێت "کۆمسیۆنی هاوبەشی سازکردنی پەیوەندی حزبەکان"، لە قۆناغی دووەمدا "پێکهێنانی ئەنجومەنی نەتەوەیی- دیموکراتیکی هاوبەشی حزبەکان" و لە قۆناغی سێهەمدا "هێزی سەربازی هاوبەش" پێکبهێنن و سەرجەم ئەم حزبانە بە بەرەوپێشبردنی بەڕێوەبەریی، سیاسەت و دیپلۆماسی هاوبەش، پرۆسەی چارەسەری پرسی کورد لە رۆژهەڵاتی کوردستان خێرا بکەن. پەژاک بە بێ لەبەرچاوگرتنی ناکۆکی ئایدۆلۆژیک ئامادەیەلە سەر بنەمای چەمکی دیموکراسی، "یەکێتی سیاسی" بەدیبهێنێت و لە مامەڵە لەگەڵ حزبەکانی دیکەدا یارمەتیدەریان بێت لەوە لە دۆخی پاراستنی ناچالاکەوە بگوازرێنەوە بۆ پێگەی پاراستنی چالاک.
ئەنجام
پرسی کورد لەلایەن هەژموونی جیهانی و هێزە توتالیتەرەکانی ناوچەکە ماوەی دوو سەدەیە خوڵقێندراوە و لە نزیکەی یەک سەدەی رابردوودا بە شێوەی بەربڵاو مێژوویەکی تەواوەتی لە ژێر ناوی مێژووی داگیرکەری، کۆلۆنیالیزم و ستەم و نایەکسانی و جینۆساید لە رۆژهەڵاتی ناوەڕاست و بەتایبەتی کوردستان پێکهێناوە. هەربۆیە ئاماژە نەکردن بە "رەگەزو توخمەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری" بەتایبەتی "دەوڵەت-نەتەوە" بێ ئاگایی و بێ ویژدانی گەورەیە. لەلایەکەوە هەژمونی جیهانی بەهێز و بێ بەزەیی و تاڵانکار لە لایەکی دیکەشەوە هەبوونی حزبە کوردیەکان کە لاوازی زۆری ئایدۆلۆژیایی و رێکخراوەییان هەیە، پازێل و تابلۆی کۆلۆنیالیزم و تاڵانکاری بۆ مۆدێرنیتەی سەرمایەداری کە بەجیهانیبوونی گەیاندووەتە ئاستی ترسناک، تەواو کردووە.
لەگەڵ ئەمانەشدا دروستبوون و دەرکەوتنی پەژاک لە سەر بنەمای ئەندێشەکانی رێبەر ئاپۆ کە "ئایدۆلۆژیا و رێکخستنی بەهێزی"ی کردووەتە سەرمەشقی تێکۆشانی خۆی و لە ئەنجامدا "پاڕادایمێکی بەهێز"ی لە ژێر ناوی "کۆمەڵگەی دیموکراتیک، ئیکۆلۆژیک و ئازادیخوازی ژن"ی داڕشتووە ، کە هەموو هێزەکە بۆ کۆمەڵگەی مەدەنی دەگەڕێنێتەوە. ئەمە بەرنامەیە بۆ راگرتن و وەستاندنی ئیرادەمەندانەی "کۆمەڵکوژی جەستەیی و کولتوری" و رەوتی تواندنەوەی کوردەکان. لە ئێران پاکتاو و تواندنەوەی کوردەکان لە سەر بنەمای کولتوری بە ئەنجام دەگات. "ئێرانشاری" چەندین دەیەیە بە واتای دەستبەرداربوون لە "کوردبوون" بووەتە یاسایەکی پۆڵایینی سیستمە ناوەندیەکانی سەد ساڵی رابردوو. ئەمەش خواستی پڕتامەزرۆیی رەگەزەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری لە ئێران بووە و هەیە. هێشتاش رەگەز و توخمی وێرانگەری بەهمان تازەبوونی رۆژانی سەرەتا درێژە بە جینۆساید دەدات. تاکاتی دروستبوون و دەرکەوتنی پەژاک، پرۆسەی بەرەنگاربوونەوە لە دژی ئەو رەوتە وێرانگەرە یەکجار لاواز و کاڵ بوو، بە جۆرێک کۆماری ویلایی لە کۆتایی دەیەی ٦٠ دڵنیا بووەوە کە هەموو حزبەکانی ناو گۆڕەپانی رۆژهەڵاتی کوردستانی بۆ هەمیشە کۆنتڕۆڵ کردووە. ئیتر کۆتایی هاتنی باری نایاساییشی راگەیاند، کە بەهۆی ئامادەیی هێزەکانی حزبەکانی رۆژهەڵاتی (کۆمەڵە و دیموکرات و ئەوانی دیکە) رایگەیاندبوو. بەڵام دەرکەوتنی پەژاک ئەم ئاسودەییەی شێواند و رەوتی زیاتر لە ٤٠ ساڵەی کۆماری ویلایی گۆڕی و پرسی کوردی گەڕاندەوە سەر شانۆ. نە رێگەی کۆماری ویلایی و نە رێگە حزبەکان بەو ئاسایی بوونەوەیە کە بەرامبەر پرسی کورد بە رۆژانە کرابوو، نەدەگەیشتە سەرکەوتن. پەژاک ئەو دۆخە ئاسایی کراوەی تێکدا. لەئێستادا رەگەزە دیموکراتیکەکان خوازراو لای پەژاک لە بەرامبەر رەگەزە وێرانکارەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری "کۆماری ویلایی، هەژموونی دەستوەردانکار و حزبە کلاسیکیەکان" وەستاوەتەوە، کە یان دەبێت سازانی دیموکراتیک لەنێوانیاندا بێتە ئاراوە یاخود دۆخی قەیراناوی و نائاسایی درێژەی دەبێت.
لەمڕۆدا دوو بەرنامەی "دەوڵەت-نەتەوەگەرایی" و "فیدڕاڵیستە ناسیۆناڵیستەکان" لە ژێر ناوی رەگەزەکانی "نەتەوەی هەژمونگەرا" کە پەیوەستی دەوڵەت بوو، پڕۆژەی مۆدێرنیتەی سەرمایەدارییە کە لە لایەن هەندێک رەوتی ئۆپۆزسیۆنی کوردیەوە گیراوەتە بەر و دوبارەبوونەوەی هەمان بابەتە کە لە عێراق و پاش رووخانی بەعس کەوتە بواری جێبەجێ کردنەوە و کۆتاییەکەی بنبەست و چەقبەستوویی دەوڵەتی نەتەوەیی و فیدڕالیزمی ناوەندگەرایە. کاتێک ئاواتی سیستمێکی زاڵ بەسەر رۆژهەڵاتی کوردستان و هەندێک رەوتی ئۆپۆزسیۆنی کوردی کە دوژمنی یەکتریشن دروستکردنی "بەڕێوەبەریەکی سەرەڕۆ" وەک هەموو وڵاتانی دیکەی جیهان بێت، کەواتە تاکە نیشتمانێک بە ناوی کوردستان کەبە پاکی ماوەتەوە بە هۆی رەگەزەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداریەوە خەوشدار دەکرێت. لەمڕۆدا سەربەخۆییخوازە پان کوردەکان لە ژێر ناوی دامەزراندنی دەوڵەت و وڵاتی سەربەخۆی کوردەکان، ئاواتی مەترسیداریان خستووەتە مێشکی زۆر کەسەوە و بەو ئاراستەشدا بانگەشە دەکەن، لە کاتێکدا تەنیا ئامانج لەوە هێنادی لویاتان ئاسای "بەڕێوەبەری سەرەڕۆی کوردی"یە. وەها رێچکەیەکی پڕ کێشمەکێش و خەوشدار لەگەڵ ئامانجەکانی پەژاک ناتەبایە، چونکە هەڵگرانی سەرسەختانە بە دوای دروستکردنی "ئەقڵیەت و پێکهاتەی" نوێ لە سەرەوەن، کە بڕیارە بە پێی نەخشەکانیان "دەوڵەتی کوردستان" وەک ٢٠٠ وڵاتەکەی دیکەی جیهان "کۆمەڵگای مەدەنی" لە چینەکانی خوارەوە بخاتە ژێر رکێفی رەگەزەکانی مۆدێرنیتەی سەرمایەداری. تەواوی ئەم هەنگاوانەش لە ژێر ناوی شۆڕشی کوردستان ئەنجام دەدەن و وەک گەورەترین پۆشش و بەرگ سودی لێوەردەگرن. ئەم رەوتە لەمڕۆدا لەلایەن دوژمنەوە خراوەتە دۆخێکی بێکاریگەر و بێ رێکخستنی بەهێز و توانای کردەوەی تێکدەری لە رەوتی کرانەوەی دیموکراتیکی گەلی کوردی نییە. ئەزمون و هێزی پەژاک سەرباری بەربەستی یەکجار گەورە بەڵام لە هەموو روویەکەوە بەهێزتر لە ئەزمون و هێزی ئەو رەوتانە دەجوڵێتەوە.
لە سەد ساڵی رابردوودا لە ئێران رێگە بۆ "کرانەوەی کۆماری دەوڵەتی" کرایەوە و هێرش و پەلاماری رەگەزەکانی دەسەڵات و فەرمانڕەوایی لە سنوورەکان و هێڵە سوورەکانی تێپەڕاند. ئەمڕۆ لە سایەتی ئەندێشەکانی رێبەر ئاپۆ، رێگە لەبەردەم "کرانەوەی دیموکراتیکی کۆمەڵگەی مەدەنی، کۆمەڵگەی ئابووری، کۆمەڵگەی سیاسی و کۆمەڵگەی کولتوری" کراوەتەوە و لە گەڵ یەکدا لە رووبەڕووبوونەوەدان. ئێران و رۆژهەڵاتی ناوەڕاست ناتوانن ئەم شانسە لەدەست بدەن، چونکە بە پێچەوانەوە لێکەوتەی کارەساتباری دەبێت. هەربۆیە هاتنە مەیدان و دەرکەوتنی گەلی کورد بە تێکۆشانی نوێ و بزوتنەوە رزگاریخوازانەکەی لە چوار بەشی کوردستان بە تایبەتی رۆژهەڵاتی کوردستان گەورەترین بەخت و شانسە بۆ کرانەوەی دیموکراتیکی کۆمەڵگا وەک جێگرەوەی دەسەڵاتی دەوڵەت. کۆمەڵگەی راستیقەینە تەنیا لەم رێگەوە لە رۆژهەڵاتی کوردستان لەدایکدەبێت. سەرکەوتنی "مۆدێلی چارەسەری پرسی کورد و کرانەوەی دیموکراتیک" لە رۆژهەڵاتی کوردستان، مێژوویەکی نوێ دەنوسێتەوە و دیموکراسی و ئازادی و یەکسانی بەدیدەهێنێت.
هـ . ب
